Rozdział II . Status prawny szkół publicznych
3. Ustrój i struktura organizacyjna szkoły
Przepisy kompetencyjne ustrojowej ustawy Prawo oświatowe normują działalność szkoły (zakładu), jej organów i poszczególnych pracowników. Szkoła prawnie działa na zewnątrz przez swoje organy (dyrektor szkoły i rada pedagogiczna, samorząd uczniow-ski oraz rada szkoły i rada rodziców, jeżeli powstały), wewnątrz zaś, wobec użytkowni-ków – również przez swych pracowniużytkowni-ków (nauczycieli i wychowawców). Dyrektor prawnie reprezentuje nie tylko szkołę (jako organ kierujący zakładem), ale także władze szkolne (jako organ władzy publicznej), może wydawać wiążące akty prawne (zarządze-nia, decyzje i polecenia). Natomiast rada pedagogiczna, działając jako organ wewnętrz-ny szkoły (zakładu wychowawczego), może miewać nawet „kompetencje kierownicze”. Wtedy jako organ współkierowniczy dzieli kompetencje kierowania zakładem z jego
583 III AUa 1467/05, OSA 2007 nr 9, poz. 16, s. 78; Legalis nr 85998. Por. wyrok SN z 15.07.1999 r., II UKN 46/99, OSNP 2000, nr 21, poz. 800, w którym stwierdzono, że „za uczęszczającego do szkoły (…) uważa się także ucznia, który z obiektywnych przyczyn doznaje przeszkód w codziennym uczestnictwie w lekcjach, jeżeli nie został skreślony z listy uczniów”. Nie ma zdaniem SN „żadnych obiektywnych przy-czyn, aby inaczej interpretować pojęcie »nauki w szkole« wynikające z art. 68 ustawy o emeryturach i ren-tach, niż pojęcie »uczęszczania do szkoły«. Oba pojęcia należy bowiem odnieść do statusu ucznia”.
dyrektorem. Wymaga to prawnego określenia kompetencji rady pedagogicznej i rozgra-niczenia ich z kompetencjami dyrektora zakładu585. Chociaż wymienione organy szkoły mają zakresy swych zadań i kompetencji586, to jednak wyraźnie nadrzędne jest stanowi-sko dyrektora. Dyrektor szkoły prawnie odpowiada za całokształt pracy szkoły, w tym również za działalność rady pedagogicznej, którą kieruje. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie-będących nauczycielami (art. 68 ust. 5 u.p.o.). Dyrektor szkoły w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samo-rządem uczniowskim. Należy zaznaczyć, iż w szkołach i placówkach mogą działać rady szkół i placówek (art. 80 ust. 1 u.p.o.). W szkołach lub placówkach, w których rada nie
została powołana, zadania rady szkoły587 wykonuje rada pedagogiczna. Rada szkoły
uczestniczy m. in. w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły. W szkole może dzia-łać także rada rodziców, stanowiąca reprezentację rodziców uczniów (art. 83 ust. 1 u.p.o.). Rada rodziców (reprezentacja rodziców może przybrać inną nazwę) może występować do rady szkoły, rady pedagogicznej i dyrektora szkoły z wnioskami i opiniami dotyczą-cymi wszystkich spraw szkoły588. Ustawa – Prawo oświatowe statuuje w art. 85 ust. 1, iż w szkole działa samorząd uczniowski. Samorząd może przedstawić radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowiwnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły, w szcze-gólności dotyczących realizacji podstawowych praw uczniów589.
Szczegółowe kompetencje organów szkoły (dyrektora szkoły, rady pedagogicznej, samorządu uczniowskiego, rady szkoły oraz rady rodziców – jeśli zostały utworzone) określa statut szkoły. Reguluje on również zasady współdziałania organów szkoły oraz sposób rozwiązywania sporów między nimi (art. 98 ust. 1 pkt 5 u.p.o.). Statut szkoły reguluje przede wszystkim zagadnienia ustrojowe i organizacyjne zakładu oraz – co jest niezwykle istotne w tym wypadku – zasady rekrutacji uczniów, prawa i obowiąz-ki uczniów, w których uczeń może zostać przeniesiony lub skreślony z listy uczniów szkoły publicznej, jak i szkoły niepublicznej (art. 98 ust. 1 w zw. z art. 172 ust. 2 u.p.o.) a także tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia (art. 98 ust. 1 pkt 17 u.p.o.). Dodajmy na marginesie, iż w zakładach administracyjnych, jakimi są szkoły, to właśnie jest przedmiotem materii statutowej. Z kolei art. 172 ust. 2 u.p.o. określający treść statutu szkoły lub placówki niepublicznej w pkt 5 i 7 normuje, że powinien on określać prawa i obowiązki pracowników oraz uczniów szkoły lub placówki, w tym
585 J. Homplewicz, Polskie prawo szkolne…, s. 165 i n.
586 Kompetencje stanowiące i opiniodawcze rady pedagogicznej zob. art. 70 u.p.o. Zakres obowiązków, zadań i kompetencji dyrektora szkoły lub placówki określa art. 68 u.p.o.
587 Zob. art. 82 ust. 2 u.p.o.
588 Zob. art. 84 ust. 1 u.p.o.
przypadki, w których uczeń może zostać skreślony z listy uczniów szkoły lub placów-ki oraz zasady przyjmowania uczniów do szkoły lub placówplaców-ki niepublicznej. Podkreślić należy, że treść statutu szkoły publicznej reguluje art. 98 u.p.o., który dotyczy również tych szkół, które są prowadzone na podstawie zezwolenia udzielonego według przepi-sów art. 88 ust. 4-5, a dla placówek niepublicznych ustawodawca ustanowił art. 172 ust. 1-2 u.p.o.
W aktualnie obowiązującej ustawie Prawo oświatowe ustawodawca poprzez szcze-gółową regulację statutową daje szkołom publicznym większą swobodę ustalania we-wnętrznego ustroju w granicach obowiązującej ustawy niż w poprzedniej u.s.o. Ma to też związek z tym, że funkcję pełnioną dotychczas przez ramowe statuty przejęła obo-wiązująca ustawa i rozporządzenie wydane na podstawie art. 111 u.p.o., którego przepi-sy określają szczegółową organizację publicznych szkół i publicznych przedszkoli590. Statut szkoły określa prawa ucznia, z uwzględnieniem w szczególności praw zawartych w KPD w zakresie uregulowanych w niej powszechnie obowiązujących praw dziecka, oraz tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia. Statut szkoły określa obowiązki ucznia591.Statut określa zakres zadań nauczycieli oraz innych pracowników szkoły, również nauczyciela wychowawcy i nauczyciela bibliotekarza, w tym także za-dania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę, a także sposób i formy wykonywania tych zadań dostosowane do wieku i potrzeb uczniów oraz warunków środowiskowych szkoły.
Trzeba dodać, że system szkolny charakteryzuje się olbrzymią różnorodnością szkół, ich rodzajów, typów i szczebli (zob. art. 18 u.p.o.). Postanowienia statutu w oma-wianym powyżej zakładzie administracyjnym, którym jest szkoła, są ograniczone od strony podmiotowej. Dotyczą przede wszystkim organów zakładu, jego pracowników oraz, co warto podkreślić, bezpośrednio destynatariuszy zakładu. Krąg adresatów norm statutowych w szkole jest więc także ograniczony podmiotowo. Postanowienia statutu zakładu administracyjnego obejmują ściśle określone osoby: te, które w trybie przymu-sowym, i te, które dobrowolnie stały się użytkownikami zakładu. Obie te grupy osób podlegają organom zakładu w takim samym stopniu. Różność ich pozycji sprowadzić można tylko do zakresu usług, jakie na ich rzecz zakład ma świadczyć592. W literaturze zauważa się przede wszystkim dwa prawne elementy aktów zakładowych: zakres ich adresatów (kategoria zakładów, dany zakład, jego organy, pracownicy lub użytkownicy) oraz zakres spraw, których one dotyczą (o tym przesądzają poszczególne przepisy
590 Zob. rozporządzenie MEN z 17.03.2017 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli (Dz. U. poz. 649).
591 Przepis dodany rozporządzeniem MENiS z 31.01.2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 10, poz. 96).
o zadaniach, organizacji i programie działania danej kategorii zakładów lub treść aktu kierowanego do konkretnego użytkownika)593.
Zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 25 kwietnia 2012 r.594 dyrektor szkoły jest „or-ganem władzy publicznej, bowiem realizuje zadania publiczne związane z realizacją prawa każdego obywatela do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wycho-wania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, a nadto uprawniony jest do działania w formie władczej stosunku do uczniów, np. poprzez wydawanie decyzji administracyjnych w przedmiocie skreślenia ucznia z listy uczniów”. Przypadki, w któ-rych uczeń może być skreślony z listy uczniów, określa statut szkoły. Dyrektor szkoły wydaje decyzję administracyjną na podstawie art. 68 ust. 2 u.p.o. Zgodnie z art. 68 ust. 2
u.p.o. dyrektor szkoły może, w drodze decyzji, skreślić ucznia z listy uczniów w przy-padkach określonych w statucie szkoły lub placówki. Skreślenie następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego. Przepis ust. 2 nie dotyczy ucznia objętego obowiązkiem szkolnym w szkole publicznej. W uza-sadnionych przypadkach uczeń ten, na wniosek dyrektora szkoły, może zostać przenie-siony przez kuratora oświaty do innej szkoły (art. 68 ust. 3 u.p.o.). Zasada ta nie dotyczy natomiast objętego obowiązkiem szkolnym ucznia szkoły niepublicznej, która posiada uprawnienia szkoły publicznej595.
Aktualny ustrój szkoły statuuje art. 18 ust. 1 pkt 1 u.p.o. Ponadto ustawodawca wskazuje strukturę organizacyjną szkoły podstawowej (art. 95 u.p.o.), stanowiąc: „obej-muje klasy I-VIII, a w przypadku szkoły podstawowej dla dorosłych – klasy VII i VIII”. Ustawodawca nie wypowiada się wprost w sprawie struktury organizacyjnej publicznych szkół ponadpodstawowych. Można jednak zakładać, że długość cyklu kształcenia do poszczególnych typów szkół określa art. 18 ust. 1 u.p.o. Trzeba zaznaczyć, że nie jest ustawowo zakazane tworzenie szkół ponadpodstawowych o zredukowanej strukturze organizacyjnej.