Islamskie instrumenty finansowe jako alternatywne źródło kapitału
3. Sukuk – to właściwie instrument finansowy w swej konstrukcji zbliżo- zbliżo-ny do formy papieru dłużnego (obligacji lub certyfikatu inwestycyjnego o
sta-łej stopie zwrotu). Jego istotną cechą jest to, iż musi on być bezwzględnie za-bezpieczony aktywami, które są jednocześnie podstawą jego emisji. Najczęściej wykorzystywany jest on przy tworzeniu tzw. spółek specjalnego przeznaczenia. Inwestorzy wpłacając kapitał do takiej spółki, otrzymują w zamian certyfika-ty (sukuk), które uprawniają ich do parcertyfika-tycypowania w wypracowanym zysku. Aby jednak mogło dość do emisji papierów dłużnych, konieczne jest określenie w umowie spółki konkretnego celu, dla którego jest ona tworzona, oraz aktywów, które zostaną nabyte lub wytworzone dzięki pozyskanym z emisji środkom. Główną zaletą sukuk jest możliwość obrotu nimi na rynku wtórnym, chociaż dotyczy to głównie tych papierów, które oparte są na już istniejących aktywach (z obrotu wyłączone są natomiast instrumenty zabezpieczone aktywami, które
dopiero zostaną wytworzone w trakcie trwania spółki, ponieważ dochód z takich aktywów możliwy jest do ustalenia dopiero na koniec inwestycji)18. Ta forma finansowania jest szczególnie popularna w projektach związanych z rozbudową infrastruktury, budownictwie czy przemyśle. Dopuszcza się także finansowanie w ten sposób wydatków państwowych.
Rynek islamskich instrumentów finansowych w ostatnich czasach wypraco-wał także szereg produktów o charakterze ubezpieczeniowym, które umownie określa się mianem takaful. Ich konstrukcja jest zbliżona do znanych nam instru-mentów ubezpieczeniowych, tzn. obejmują one szeroką gamę zdarzeń począwszy od ubezpieczenia na życie, a skończywszy na ubezpieczeniu towarów. Instytucja oferująca takaful zbiera fundusze od swoich członków w formie polis i składek, a następnie tak uzyskane środki inwestuje we wspólnie akceptowane aktywa. Co istotne, zgromadzone w ten sposób środki należą do członków systemu, a nie do samej instytucji ubezpieczeniowej, która otrzymuje jedynie prowizję za za-rządzanie aktywami. Jeżeli ubezpieczyciel wypracuje zysk, to udział w nim mają wszyscy ubezpieczeni jako akcjonariusze. Jeżeli jednak u któregoś z nich wystąpi szkoda zabezpieczona polisą, następuje wypłata odszkodowania z funduszy fir-my, pomniejszająca tym samym jej dochody i odpowiednio zyski akcjonariuszy. W ten sposób – zgodnie z zasadą PLS – każdy z nich partycypuje w ewentualnym ryzyku związanym ze stratami19.
4. Podsumowanie
Islamski rynek finansowy rozwinął podstawowe produkty wspierania handlu i inwestycji. Dostępne na nim są także instrumenty zabezpieczające takie trans-akcje. Przedstawione rozwiązania należą do tych najbardziej popularnych, choć nie należy wysnuwać z tego wniosku o braku istnienia instrumentów dużo bar-dziej skomplikowanych, związanych z działalnością na rynkach finansowych20. Określenie, jaki odsetek wszystkich transakcji finansowych stanowią te oparte na zasadach islamskich jest dość trudne ze względu na duże zróżnicowanie w po-szczególnych krajach muzułmańskich oraz brak jednolitego systemu porównaw-czego. Z dostępnych danych wynika, iż najpopularniejszą formą finansowania przez przedsiębiorstwa działające na podstawie zasad szariatu są transakcje typu murabaha (i podobne oparte na narzucie cenowym), które stanowią od 80 do 95%
18 Por. ibidem, s. 111-114.
19 Por. ibidem, s. 160.
20 Niektóre islamskie banki zajmują się handlem derywatami, takimi jak swapy walutowe lub swapy profitowe. Te ostatnie wzorowane są na swapach stóp procentowych (interest rate swaps), tyle że dostosowane są do wymogów szariatu.
wszelkich transakcji typu islamskiego21, reszta środków trafia zaś do przedsię-biorstw w formie musharakah lub mudaraba (dane za 2005 r.)22.
Szacuje się, iż w pierwszej dekadzie XXI w. wartość instrumentów opartych na zasadach islamskich stanowiła ok. 1% wartości globalnego rynku finansowe-go23. Nie jest to udział znaczący, jednak stosunkowo duża odporność tego rynku na ostatni kryzys finansowy oraz coroczny kilkunastoprocentowy wzrost akty-wów w tych instytucjach pozwala prognozować, iż ich udział w gospodarce świa-towej będzie wzrastał. Zjawisko globalizacji, także w aspekcie gospodarczym, wymuszać będzie coraz częściej współpracę podmiotów reprezentujących islam-ski i konwencjonalny system ekonomiczny. W jej wyniku przedsiębiorstwa będą zmuszone podejmować decyzję co do źródeł finansowania wspólnych inwestycji. Mimo ciągle istniejącej bariery kulturowej możliwe jest wykorzystanie do tego celu instrumentów islamskich, których cechy ekonomiczne zbliżone są do ich za-chodnich odpowiedników. Oczywiście nie są to instrumenty tożsame, choćby ze względu na wymóg finansowania oparty na istniejących aktywach oraz zasadzie równomiernego ponoszenia ryzyka inwestycyjnego (PLS). Jednak zwłaszcza ta druga cecha może przesądzać o wyborze właśnie instrumentów islamskich na rzecz konwencjonalnego systemu finansowania, w którym kapitałodawca z góry określa stopę zwrotu z inwestycji bez względu na jej wynik. Mimo większego ryzyka zastosowanie takich instrumentów otwiera dostęp do dość znaczących zasobów kapitałowych islamskich instytucji finansowych i stanowić może pod-stawę do dywersyfikacji form kapitalizacji przedsięwzięć. Otwarcie na islam-skie instrumenty finansowe stanowi bowiem warunek wejścia na niektóre rynki, a w pewnych przypadkach na pewno będzie dawało przewagę konkurencyjną nad instytucjami opierającymi się jedynie na konwencjonalnych instrumentach.
Literatura
Bonca M.A., Islamskie instrumenty finansowe, WAiP, Warszawa 2010.
Czerniak A., Symptomy kryzysu globalnego a etyka gospodarcza religii światowych. Analiza
po-równawcza bankowości islamskiej i bankowości klasycznej w kontekście kryzysu finansowe-go, Munich Personal RePEc Archive Paper No. 26971, Warszawa 2010.
Eedle S., A global bank’s view of evolution of Islamic Finance, www.ca-cib.com. Ernst&Young, World Islamic Banking Competitiveness Report 2011-2012.
Iqbal M., Molyneux P., Thirty Years of Islamic Banking, Palgrave Macmillan, New York 2005.
21 Por. I. Warde, op. cit., s. 133.
22 Por. M. Iqbal, P. Molyneux, Thirty Years of Islamic Banking, Palgrave Macmillan, New York 2005.
23 Por. S. Eedle, A global bank’s view of evolution of Islamic Finance, www.ca-cib.com [23.06.2013].
Karwowski J., Finanse islamskie a kryzys, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2009, nr 548.
McKinsey & Company, Islamic Banking Competitiveness Report 2008. Nalborczyk A.S., Islam w Europie, www.muzulmanie.com.
Warde I., Islamic Finance in the Global Economy, Edinburgh University Press, Edinburgh 2000.