Wymagania prawne
Art. 3 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 2160/2003.
Art. 4 ust. 6 i art. 6 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.
Ustalenia
1. Przegląd sposobów organizacji systemów kontroli w Polsce, dokonany na podstawie informacji przedłożonych przez wspomniane organy, znajduje się w profilu państwa dotyczącym Polski i jest dostępny na stronie internetowej:
http://ec.europa.eu/food/fvo/country_profiles/details.cfm?co_id=PL. Skrócony opis systemów kontroli istotnych dla obecnego audytu wydany zostanie później.
2. IW, podległe Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi (MRiRW), jest wyznaczonym WO do celów urzędowych kontroli realizacji KPZS. IW ma strukturę piramidy, w której poziom centralny, wojewódzki i powiatowy łączy bezpośrednia droga podległości służbowej. Na poziomie centralnym jako WOC działa Główny Inspektorat Weterynarii (GIW). Na poziomie wojewódzkim istnieje 16 WIW, a na poziomie powiatowym 305 PIW. Kierują nimi odpowiednio: Główny Lekarz Weterynarii (GLW), Wojewódzcy Lekarze Weterynarii (WLW) oraz Powiatowi Lekarze Weterynarii (PLW).
3. GIW jest odpowiedzialny za sporządzanie KPZS oraz uzgadnianie ich z MRiRW i Ministerstwem Finansów. Nadzoruje on i analizuje realizację KPZS oraz przygotowuje sprawozdania dla Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). GIW informuje o KPZS, przygotowuje listy kontrolne i organizuje szkolenia i spotkania dla personelu urzędniczego, którego to dotyczy. Zespół audytowy widział dowody na to, że GIW przekazywał listy kontrolne i organizował spotkania i szkolenia dla WLW w latach 2014 i 2015.
4. Na poziomie wojewódzkim WLW nadzorują pracę PIW i gromadzą, zestawiają i analizują wyniki otrzymane z powiatów. WIW zarządza wyznaczonymi laboratoriami wojewódzkimi. WLW wskazują powiaty, w których w 10 % gospodarstw utrzymujących indyki rzeźne przeprowadzić należy pobieranie próbek.
5. Zespół audytowy odnotował w odwiedzanym województwie dowody na istnienie opartego na analizie ryzyka planu nadzoru zatwierdzonego przez WLW, na podstawie którego WLW wizytuje powiaty w celu oceny wyników działalności PIW. Wizyty te obejmują kontrolę dokumentów w siedzibie PIW oraz weryfikację inspekcji prowadzonych przez PIW w gospodarstwach.
6. PIW są odpowiedzialne za realizację KPZS: rejestrację gospodarstw drobiarskich, prowadzenie urzędowych kontroli, pobieranie próbek urzędowych, monitorowanie pobierania próbek przez podmioty prowadzące przedsiębiorstwo spożywcze, składanie WLW comiesięcznych sprawozdań dotyczących chorób odzwierzęcych i półrocznych
inspektoratów sanitarnych (PIS) oraz PIS z nimi sąsiadujących) w przypadku wyników dodatnich badań w kierunku serotypów Salmonella.
7. WO poinformował zespół audytowy o tym, że istnieje możliwość wyznaczenia prywatnie praktykujących lekarzy weterynarii do wykonywania zadań urzędowych, w tym pobierania próbek urzędowych w ramach KPZS. Nie było to jednak praktyką stosowaną w odwiedzanych powiatach.
8. W ramach KPZS wyznaczono urzędowe laboratoria wojewódzkie, jak i laboratoria prywatne.
Przepisy prawne
9. Wymienione niżej akty prawne przyznają WO uprawnienia konieczne do przeprowadzania urzędowych kontroli, w tym uprawnienia dostępu do terenu zakładu i dokumentacji podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze:
ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej;
ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt; oraz
rozporządzenia MRiRW dotyczące realizacji KPZS.
10. Wdrażanie systemu urzędowych kontroli opiera się głównie na szeregu wytycznych i instrukcji wydanych przez WOC. W odniesieniu do zakresu niniejszego audytu znaczenie mają:
Instrukcja GLW Nr GIWpr-02010-9/2014 z dnia 1 lipca 2014 r., zaktualizowana dnia 20 marca 2015: szczególna procedura ułatwiająca jednolitą realizację KPZS. Zawiera ona instrukcje dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 i stosuje listy kontrolne SPIWET do celów urzędowych kontroli u wszystkich populacji drobiu; oraz
„Procedura przyjmowania próbek do badań laboratoryjnych w ramach krajowych programów zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach drobiu”. Procedurę opracował WOC we współpracy z krajowym laboratorium referencyjnym (KLR).
11. Obowiązkowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa biologicznego są określone w rozporządzeniu MRiRW w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, jakie muszą spełniać gospodarstwa w przypadku, gdy zwierzęta lub środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego pochodzące z tych gospodarstw są wprowadzane na rynek (Dz. U. Nr 168, poz. 1643), zaś krajowe plany zwalczania niektórych serotypów Salmonella zawierają dodatkowe, niewiążące zalecenia.
12. Na stronie internetowej WO opublikowane są wytyczne dobrej praktyki higienicznej dla podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze.
13. WOC poinformował zespół audytowy, że zmieniono procedurę zatwierdzania KPZS w celu uwzględnienia odpowiednich zaleceń zawartych we wcześniejszych sprawozdaniach z audytu, dotyczących opóźnień w realizacji KPZS. Obecnie KPZS podpisywane są przez ministra (a nie przez premiera). Nowa procedura nie rozwiązała jednak problemu opóźnień w realizacji KPZS w odniesieniu do indyków hodowlanych i
rzeźnych (zob. paragrafy 119 i 126). Stanowi to naruszenie przepisów art. 5 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 2160/2003.
Sankcje karne
14. W art. 77, 78 i 85 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (z późn. zm.) ustanowiono sankcje karne stosowane w przypadku naruszeń przepisów w kontekście KPZS.
15. Zespół audytowy miał możliwość zapoznania się z pismem ostrzegawczym wysłanym przez PLW do podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo spożywcze w reakcji na nieprzestrzeganie wymaganej częstotliwości pobierania próbek.
Szkolenia
16. Funkcjonuje system szkoleń na szczeblach centralnym, wojewódzkim i powiatowym.
Przedstawiciele WOC uczestniczą w konferencjach nt. drobiu w roli prelegentów. W latach 2010–2013 prowadzono sesje szkoleniowe nt. KPZS w ramach wieloletniego planu szkoleń KLR.
17. WLW prowadzą szkolenia dla PLW w zakresie obowiązujących przepisów, przygotowywania sprawozdań, pobierania próbek i bezpieczeństwa biologicznego.
18. PLW organizują spotkania i szkolenia skierowane do urzędowych lekarzy weterynarii, lekarzy weterynarii prowadzących prywatną praktykę oraz podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze, dotyczące obowiązujących przepisów, zasad pobierania i transportu próbek do laboratorium, bezpieczeństwa biologicznego w gospodarstwach i świadectw zdrowia zwierząt.
19. KLR organizuje szkolenia dla urzędników i personelu laboratoryjnego. Prywatne laboratorium, które odwiedził zespół audytowy, organizuje szkolenia dla podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze.
20. Jak poinformowano zespół audytowy, stosuje się kaskadowy system przekazywania wiedzy współpracownikom (np. po uczestnictwie w szkoleniach w ramach programu
„Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej żywności”). Niektóre materiały szkoleniowe (np. dotyczące bezpieczeństwa biologicznego), KPZS oraz ulotki przedstawiające główne zasady w nim ustanowione, a także wytyczne dobrej praktyki higienicznej publikuje się na stronie internetowej GIW.
21. WOC organizuje spotkania z WLW dotyczące zakresu i wymagań KPZS, sytuacji epizootycznej, sprawozdawczości oraz wykrytych przypadków niezgodności. Zespół audytowy odnotował, że w 2015 r. przeprowadzono dwa takie spotkania.
22. Zespół audytowy widział dowody przeprowadzenia kilku sesji treningowych i spotkań na wszystkich szczeblach. Stwierdzono, że poziom wiedzy u urzędników, personelu laboratoryjnego i podmiotów prowadzących przedsiębiorstwo spożywcze, z którymi zespół audytowy prowadził wywiady, był odpowiedni w stosunku do wykonywanych przez nich zadań.
Audyt
23. Działania w ramach weryfikacji obejmują audyty organizowane na szczeblu wojewódzkim i powiatowym.
24. Biuro Kontroli GIW przygotowuje roczny plan audytów oparty na analizie ryzyka. WO poinformował zespół audytowy, że we wszystkich WIW istnieją niezależne zespoły audytowe. Plan audytu realizowany jest przez zespoły audytowe WIW; rocznie audytowi poddawanych jest 20% powiatów. Audyty obejmują wizyty na miejscu na terenie zakładu podmiotu prowadzącego przedsiębiorstwo spożywcze, w tym w gospodarstwach.
25. WO poinformował zespół audytowy, że audyty prowadzone w 2014 i 2015 r. nie obejmowały kwestii związanych z KPZS.
26. W 2012 r. WIW przeprowadziły audyt w 57 PIW. W 2011 i 2012 r. audyty obejmowały urzędowe kontrole w odniesieniu do KPZS. W jednym z odwiedzonych województw zespół audytowy dokonał przeglądu sześciu sprawozdań z audytu i zapoznał się ze streszczeniem przypadków niezgodności wykrytych przez zespół audytowy WIW, ale przeoczonych przez inspektorów weterynaryjnych PIW (tj. niezastosowanie się przez podmiot prowadzący przedsiębiorstwo spożywcze do planu pobierania próbek). PIW zobowiązano do przedłożenia planów działań naprawczych. Zespół audytowy odnotował w wizytowanych WIW, że w 2013 r. przeprowadzono sześć audytów następczych dotyczących KPZS (cztery z nich obejmowały wizyty na miejscu, a dwa polegały na kontroli dokumentów). Zespół audytowy miał dostęp do sprawozdań z tych audytów. W sprawozdaniach tych stwierdzono, że wdrożono wszystkie działania naprawcze i że nie zachodziła konieczność dalszych działań.
27. WO poinformował zespół audytowy, że GLW także prowadzi audyty w WIW, które są objęte odrębnym planem. Te audyty nie są jednak konkretnie ukierunkowane na wdrażanie KPZS. WIW, w których przeprowadzono wizyty, nie były przedmiotem takich audytów.
Wnioski dotyczące właściwego organu
28. W sposób jasny wyznaczono WO odpowiadający za urzędowe kontrole objęte zakresem niniejszego audytu.
29. WO posiada konieczne uprawnienia do wdrażania KPZS. Ustanowiono przepisy krajowe w celu wdrożenia wymagań określonych w rozporządzeniu (WE) nr 2160/2003.
System kontroli obejmuje sankcje karne stosowane w przypadku złamania przepisów.
30. Nowa procedura zatwierdzania KPZS zapewnia nieprzerwaną realizację programów w odniesieniu do kur hodowlanych, kur niosek i brojlerów. Istniejąca procedura nie gwarantuje jednakże nieprzerwanej realizacji KPZS w odniesieniu do indyków, a zatem – w przypadku tej populacji drobiu – wprowadzony system nie zapewnia gwarancji w odniesieniu do statusu gospodarstw odnoszącego się do serotypów Salmonella.
31. Personel urzędniczy wszystkich szczebli jest szkolony w zakresie realizacji KPZS.
Prowadzone są audyty i inspekcje nadzorcze w celu zapewnienia prawidłowej realizacji KPZS. Urzędnicy, prywatnie praktykujący lekarze weterynarii i podmioty prowadzące przedsiębiorstwo spożywcze posiadali ogólnie odpowiedni poziom wiedzy w zakresie realizacji KPZS.