Wszyscy zaczynamy życie z przekonaniem, że wszystko, co ce-nimy, czym się fascynujemy i co jest nam drogie, przyniesie nam jakąś satysfakcję, choć przelotną. W miarę upływu czasu zaczy-namy zdawać sobie sprawę, że każdy zakątek samsary jest bez-sensowny i daremny. Więc po co się męczyć? Jaki jest sens budo-wania samsarycznego domku z kart?
Czy kiedykolwiek czułeś, że twój czas na tej ziemi jest ograni-czony? To uczucie jest czasami tak silne, że graniczy z taką sytua-cją, jakby ktoś ci powiedział, że zostało ci sześć miesięcy życia.
Czasu jest mało, twój czas na tej ziemi się kończy, a poza tym życie na tym świecie jest daremne. Mimo to nadal robisz to, co zawsze robiłeś: przedzierasz się przez tę tysiącstronicową powieść, od-wiedzasz plażę, idziesz do teatru i uczestniczysz we wszystkich przyjęciach urodzinowych, na które jesteś zaproszony. Jedyna różnica polega na tym, że wiesz na pewno, iż nie masz nic do stra-cenia i nie masz o co walczyć.
Zewnętrznie jesteś nieczystym człowiekiem pełnym wad, ale głęboko w środku prawdziwy ty – to „ty”, które pragniesz urzeczy-wistnić – jest jak najczystsze złoto. Jeśli miałeś trzy niezliczone eony, aby oddzielić złoto od jego rudy, możesz zdecydować się na podążanie ścieżką, która jest systematyczna, stateczna i bez-pieczna. Ale ponieważ czas jest krótki, nie możesz się doczekać wykopania prawdziwego siebie – tak szybko, jak to możliwe. Prze-prowadzasz badania i odkrywasz kilka bezpiecznie wyglądają-cych ścieżek, które mają wbudowane pasy bezpieczeństwa, bramki i balustrady, oraz obiecują, że zapewni ci to płynną i wy-godną jazdę. Ich wadą, z twojego punktu widzenia, jest to, że wszystkie są zbyt wolne. Zadajesz sobie więc pytanie: „Ponieważ
nie mam nic, co mógłbym uchronić ani zabezpieczyć, po co robić rzeczy powoli?”. Z niecierpliwości, aby zacząć naprawdę przyno-sić korzyści niezliczonym czującym istotom, pragniesz rozwiać swoje złudzenia w rekordowo szybkim tempie.
A potem odkrywasz wadżrajanę. Przez około rok słuchasz prze-różnych nauk i kontemplujesz ich znaczenie. Niektóre aspekty ścieżki są dla ciebie nieco przytłaczające i niepokojące, ale mimo to wkrótce jesteś przekonany, że wadżrajana zna wszystkie odpo-wiedzi, których szukasz.
Jeśli tak się czujesz i jeśli nie masz nic przeciwko temu, by od czasu do czasu podziałać na nerwy swojej wrażliwości, wadżra-jana jest dla ciebie.
Czy wadżrajana jest nadal aktualna?
Pomyśl o tak zwanych niezdrowych myślach. Nie przejmuj się kontekstem, religijnym lub innym, po prostu pomyśl o niezdro-wych, pozbawionych skrupułów, niegodziniezdro-wych, nieuczciniezdro-wych, nikczemnych, oszukańczych, skorumpowanych, zdeprawowa-nych, podstępzdeprawowa-nych, rozpustzdeprawowa-nych, zboczozdeprawowa-nych, sprośzdeprawowa-nych, rozwią-złych myślach. Dwieście lat temu, sto, a nawet pięćdziesiąt lat temu niezdrowe myśli były definiowane zupełnie inaczej niż obecnie. Z biegiem lat zmieniło się to, w jaki sposób myślimy, więc nasza koncepcja przestępczości, korupcji, nadużyć, deprawacji itd. uległa transformacji, a wraz z nią nasza koncepcja „niezdro-wości”.
Dwieście lat temu złodzieje kradli materialne rzeczy, takie, które można było wziąć do ręki i włożyć do worków – biżuterię, portfele, srebrne świeczniki, złote tabakierki i tak dalej. Dzisiejsi złodzieje kradną pomysły, kody komputerowe i wszelkiego ro-dzaju własność intelektualną. Dzisiejsi piraci kradną muzykę, filmy, książki i gry komputerowe, nie wychodząc z domu.
Współczesny świat jest bardziej dynamiczny niż kiedykolwiek wcześniej. Wszyscy są odważniejsi, ostrzejsi i szybsi, a nasze oczy są wiecznie utkwione w horyzont postępu i zysku. Chociaż nasze osądy o twórcach i użytkownikach pornografii prawdopodobnie
niewiele się zmieniły na przestrzeni wieków, sama pornografia jest zupełnie inna. Dwieście lat temu rysunki, które po prostu pod-niecały, były drogie i trudne do zdobycia, podczas gdy dziś na-prawdę ostre porno jest bez trudu dostępne dla każdego, kto ma dostęp do internetu. I jest tego mnóstwo. Im więcej pornografii, tym łatwiej pobudzić emocje, które nas podniecają. „Seksowny”
z lat pięćdziesiątych to coś innego niż „seksowny” z 2021 roku.
Skąpy, prowokacyjny strój jest dziś znacznie bardziej skąpy niż wtedy. To tak, jakby dualizm stał się bardziej ekstremalny i „dua-listyczny” niż kiedykolwiek wcześniej. Sama szybkość, z jaką teraz żyjemy, stanowi ogromne obciążenie dla większości duchowych ścieżek i metod na świecie. Z wyjątkiem wadżrajany, która rozwija się w środowiskach stworzonych przez ekstremalną restruktury-zację.
Zwykłe życie obfituje w zasady i przepisy, co sprawia, że mni-chom nie jest łatwo dotrzymywać ślubów i żyć jak mnimni-chom przy-stało. Żebranie o jałmużnę staje się coraz mniej prawdopodobne, ponieważ teraz jest praktycznie niemożliwe, aby mnich unikał do-tykania złota, srebra, kart kredytowych i wszelkich form pienię-dzy. W razie potrzeby można być wędrowcem w Indiach, ale jeśli spróbujesz wędrować po Stanach Zjednoczonych bez dowodu toż-samości, zostaniesz aresztowany pod zarzutem włóczęgostwa.
Mnichom jest coraz trudniej być mnichami, ale praktykujący wadżrajanę nie borykają się z tymi samymi trudnościami. Mogą podążać ścieżką wadżrajany, a jednocześnie wykonywać pracę, dbać o swoich starzejących się rodziców i robić wszystko to, co robią wszyscy domownicy lub osoby świeckie.
Sam Budda powiedział, że gdy życie na ziemi stanie się bardziej niestabilne i zdegenerowane, ludzie będą mieli więcej wątpliwo-ści, a doświadczane przez nas emocje staną się bardziej ekstre-malne. Sama myśl o „trzech niezliczonych eonach” może zmiaż-dżyć entuzjazm potencjalnego praktykującego Dharmę, a per-spektywa dobrowolnego nakarmienia własnym ciałem rodziny głodnych tygrysów może ich zdemoralizować i przygnębić. W ta-kich czasach, powiedział Budda, wadżrajana nie tylko zwycięży, ale rozkwitnie.
W kontekście wadżrajany to, że jej niezliczone metody są szyb-kie, nie oznacza, że są niebezpieczne. Coś tak prostego jak popija-nie kawy może zgromadzić tę samą wartość, która na większości innych ścieżek zajmuje całe eony. Jedna właściwie wyrecytowana mantra może oczyścić tę samą ilość skaz, której wykorzenienie in-nymi metodami zajmuje całe życie. Ale aby właściwie praktyko-wać wadżrajanę, musimy być gotowi porzucić stare idee i warto-ści oraz mieć odwagę, by nie ugrzęznąć w racjonalnym świecie. To jak różnica między wypiciem wystarczającej ilości wina, aby przy-jemnie zakręciło się nam w głowie, ale wciąż panowalibyśmy nad sobą, a odrzuceniem wszelkich hamulców i upiciem się jak bydlę.
Do czasu gdy twoje pragnienie odrzucenia samsary przekroczy punkt, z którego nie ma powrotu, twoja praktyka wadżrajany nie będzie już wiązała się z samobiczowaniem czy pokutą, będzie po prostu błoga.
Jeśli jesteś zbyt zajęty, aby podążać za wadżrajaną lub nie od-ważysz się spróbować, po prostu staraj się nawiązać więź z tą ścieżką. Życz sobie, abyś pewnego dnia mógł praktykować wadżra-janę, a potem czekaj, aż to się stanie.
Tantrajana mówi nam, że pojawienie się buddy na tej ziemi jest niezwykle rzadkie, a czymś jeszcze rzadszym jest, gdy budda nau-cza wadżrajany. Jesteśmy niezwykle szczęśliwi, że żyjemy w nau- cza-sach, kiedy wciąż można słuchać nauk, jak gdyby wszystkie zło-żone rzeczy były nietrwałe; bez względu na to, ile posiadasz, nigdy cię to nie zadowoli, a „ja”, które cenisz, jest iluzją, zwykłą etykietą.
Jesteśmy podwójnie szczęśliwi, że posłyszeliśmy mądrość mó-wiąca, iż samsara i nirwana są złudzeniem, podobnie jak koszmar ostatniej nocy i ulga, jaką odczułeś po przebudzeniu. I potrójnie szczęśliwi, bo żyjemy w czasach, kiedy wciąż istnieje nić naucza-nia, która mówi nam, że emocje, które teraz odczuwamy – wście-kłość, zazdrość i pożądanie – są surowym materiałem mądrości.
Tak wielkie szczęście godne jest świętowania.
Czy dostrzegasz ograniczenia logiki i rozumowania? Czy ak-ceptujesz to, że empiryzm jest subiektywny? Czy wierzysz, że to, co leży poza rozumowaniem i empiryzmem, jest czymś więcej niż inspiracją do napisania wiersza lub uczuciem zakochania? Czy mocno pociąga cię stan, w którym nic nie ma sensu? Czy zgadzasz
się, że stanu, który nie ma sensu, nie można tak naprawdę osią-gnąć za pomocą narkotyków lub alkoholu? Czy chwilowo do-świadczyłeś tego stanu polekowego i stwierdziłeś, że to nie wy-starczy? Czy pragniesz raz na zawsze wyjść poza to, aby nigdy wię-cej się nie uwikłać w różnorakie definicje? Jeśli tak, to wadżrajana jest dla ciebie.
Jeśli potrafisz docenić każdy nieskończony, niewyczerpany, magiczny paradoks, gdy akurat się dzieje, z chwili na chwilę we wszystkich kierunkach, i jeśli czujesz, że mógłbyś zrobić coś z odrobiną tej magii – innymi słowy, jeśli zacząłeś doceniać błogo-sławieństwa – wtedy wadżrajana jest dla ciebie.
Jeśli znaczenie takich słów jak „wszystko”, „nieskończony”, „bez początku”, „bezkresny” i „niezmierzony” kusi cię i oczarowuje, to wadżrajana jest dla ciebie.
Kiedy odkryjesz, że możesz zebrać tyle samo mądrości przez leniuchowanie w hamaku w słoneczne popołudnie, co siedząc w pokoju świątynnym z wyprostowanymi plecami i ekscytując się możliwością jej spróbowania, wtedy wadżrajana jest dla ciebie.
Jeśli myślisz, że jedynym sposobem na medytację jest siedzenie na poduszce z wyprostowanymi plecami, a chodzenie, stanie i le-żenie uniemożliwią ci praktykę, zadaj sobie pytanie: ile czasu masz poświęcić na praktykę siedzenia? Nikt nie może siedzieć przez 24 godziny na dobę – pomyśl choćby o negatywnym wpły-wie, jaki by to miało na twoje zdrowie. Jeśli jesteś podekscyto-wany i czujesz na ciele dreszcze na myśl o możliwości gromadze-nia mądrości podczas kąpieli, opalagromadze-nia się, siekagromadze-nia cebuli itd., to wadżrajana jest dla ciebie. Będzie pasowała do twojego charak-teru.
Wreszcie, jeśli pragniesz urozmaicić swój umysł ogromnym bogactwem zręcznych metod wadżrajany, to wadżrajana jest zde-cydowanie dla ciebie.
Rozdział 14
Guru
„Guru” to piękne sanskryckie słowo, które ma kilka głębokich warstw znaczeniowych, ale w związku z tym jest prawie niemoż-liwe do przetłumaczenia. Większość języków zawiera unikalne, nieprzetłumaczalne słowa. Norwegowie na przykład nazywają euforię, którą odczuwamy, gdy zaczynamy się zakochiwać, fo-relsket, co, jak mi powiedziano, nie ma angielskiego odpowied-nika. Komorebi to japońskie określenie na jakość światła słonecz-nego, które prześwieca przez liście drzewa. Goya jest słowem w języku urdu określającym moment, w którym wprawny gawę-dziarz sprawia, że świat fantazji jest tak przekonujący, iż wydaje się bardziej realny aniżeli rzeczywistość. A Serbowie opisują bło-gość i poczucie jedności, które odczuwamy podczas najprostszej nawet przyjemności, jako merak.
Słowo „guru” różni się nieco od tych przykładów, ponieważ nie tylko jest nieprzetłumaczalne, ale obecnie zostało skażone tak wieloma świeckimi skojarzeniami, że jego prawdziwe znaczenie zostało praktycznie zatracone. Jak często reklamodawcy naduży-wają słowa „guru”? W najlepszym razie przywołuje ono obraz in-dyjskiego sadhu z dredami, pokrytego popiołem, lub wysokiego rangą, odzianego w brokat tybetańskiego lamy (który nawet jako dziecko siedzi na wysokim, wspaniale udekorowanym tronie).
W najgorszym wypadku kojarzy nam ono z tymi wszystkimi guru od gotowania, fitnessu i hakowania telefonów, którzy tylko zapy-chają cyberprzestrzeń. Czy całe to nadużycie i wyzysk są fenome-nem XXI wieku, wywołanym być może przez skandale dotyczące nieuczciwych guru wadżrajany, którzy źle się zachowują? Ależ skąd! Zhańbienie, skażenie i zbezczeszczenie słowa „guru” trwa od wieków.
Jak wspomniałem w rozdziale dziesiątym, duchowy guru w Ty-becie często był także odpowiednikiem dyrektora generalnego klasztoru. W Tybecie tytuł guru nie był zarezerwowany wyłącznie dla nauczycieli. Mężczyźni, którzy zajmowali ważne stanowiska polityczne lub społeczne, często otrzymywali tytuł guru. Inni zo-stali wyniesieni do tego statusu, ponieważ byli lubianymi, spryt-nymi, wpływowymi i utalentowanymi manipulatorami materiali-stycznego świata. Mogli również z powodzeniem połączyć siły z bogatymi i hojnymi mecenasami, a jak widzieliśmy, władza i pie-niądze są bardzo pomocne, jeśli chodzi o propagowanie i podtrzy-mywanie Dharmy.
Zasadniczo Tybetańczycy mieli różne powody, by nazywać na-uczyciela „guru”, z których większość nie miała nic wspólnego z Dharmą, a wszystko to związane było z wybitną rolą, jaką guru odgrywali w kulturze tybetańskiej. W rezultacie procedury, które stosowała większość Tybetańczyków, aby zainicjować tantryczny związek z guru, pozostawiały wiele do myślenia. Z pewnością rady mahajany i tantrajany dotyczące analizowania cech i pochodzenia guru przed jego zarejestrowaniem zostały w zasadzie zignoro-wane.
Mając to na uwadze, nawet najgorszy początek relacji guru z uczniem często wychodzi na dobre, a wiele takich relacji rozkwi-tło. Mimo to oryginalne teksty tantryczne zawsze odradzają takie podejście.
Historia mówi nam o kilku mistrzach tantrycznych, którym udało się z powodzeniem połączyć swoją duchową rolę z rolą wy-bitnej osoby publicznej. Królowi Indrabhuti to się opłaciło. Wszy-scy jego poddani jednocześnie osiągnęli tęczowe ciało. Natomiast doświadczenie króla Trisonga Deutsena jest mniej jasne. Nikt nie wie, ilu uczniów nauczał – nawet osobista świta króla nie miałaby dostępu do tego rodzaju informacji – ale wiemy, że nie był on po-wszechnie uwielbiany przez swoich tybetańskich poddanych.
Mógł więc mieć tylko jednego tantrycznego ucznia – może kurty-zanę, pokojówkę lub zamiatacza dróg? Ktokolwiek to był, dla króla ten uczeń byłby najważniejszą osobą w całym królestwie i tylko oni dwoje wiedzieliby o swoim tantrycznym związku. Czemu?
Ponieważ tak nauczano wadżrajany w starożytnych Indiach. Nau-czyciele i uczniowie wadżrajany nigdy nie mówili otwarcie o swo-jej tożsamości, a to, co się między nimi wydarzyło, było utrzymy-wane w tajemnicy.
W dzisiejszych czasach jest odwrotnie. Nauczyciele wadżra-jany i ich uczniowie robią wszystko, aby reklamować zarówno sie-bie, jak i swoje praktyki. Chwalą się publicznie swoimi guru, ich pochodzeniem i surowością praktyki, więc wiemy dokładnie, kim są i co robią. Współcześni lamowie produkują nawet dla swoich wyznawców własne, specjalnie zaprojektowane szpilki ozdobione unikalnym emblematem oraz flagi, które ci mogą powiesić przed domami.
W czasach starożytnych guru i uczeń wypełniali swoje obo-wiązki wadżrajany w taki sam sposób, w jaki tajni agenci prowa-dzą dziś sekretne śledztwa. Styl życia zarówno guru, jak i ucznia wtapiał się płynnie w styl życia ich sąsiadów, co sprawiało wraże-nie, że żyli zwyczajnym, niczym niewyróżniającym się życiem.
W Tybecie dobrze wiedziano, że niektórzy z najbardziej oddanych mnichów i mniszek ze szkoły winai, z których wielu wydawało się gardzić praktykami tantrycznymi, często bywało najbardziej od-danymi ze wszystkich tantryków. Na drugim końcu skali wielu z tych, którzy podawali się za praktykujących tantrę, starannie kultywowało tantryczny „wygląd”, obsesyjnie rozmawiało o tan-trze i nie nauczało niczego więcej, zwykle nie było w stanie zasto-sować nawet najbardziej podstawowych praktyk buddyjskich, ta-kich jak niekrzywdzenie innych.
Teoretycznie lama może być jednocześnie twoim królem, przy-wódcą politycznym, szefem, współmałżonkiem, kochankiem i rdzen-nym guru. Ale w praktyce jest to niepewna równowaga, która nie-wielu może osiągnąć. Najczęściej pełnienie tak nie-wielu ról utrudnia, a nie pomaga – zwłaszcza tym z nas, którym brakuje mądrości i są nieco naiwni i łatwowierni.
Inne ścieżki buddyjskie rzadko używają terminu „guru”. Za-miast tego nazywają swoich nauczycieli „mistrzem”, „precepto-rem”, „przewodnikiem” lub „instruktorem”. Czym zatem jest „guru”
wadżrajany? Zasadniczo guru to ktoś, kto przewodzi innym.
Według wadżrajany taki przywódca musi przynajmniej uosabiać
takie cechy jak niezawodność i wiarygodność. Innymi słowy, guru nigdy nie może być zwodniczy. Ostatecznie istnieją tylko dwie ce-chy, które nigdy nas nie zwodzą: prawda pustki i prawda jasności.
Tak więc pustka i jasność są twoim prawdziwym guru. Ale ponie-waż to ludzki, zewnętrzny guru prowadzi cię do twojego prawdzi-wego guru (wewnętrznego guru), twój guru w ludzkiej postaci jest równie ważny. Twój zewnętrzny guru ma ludzką twarz i może z tobą rozmawiać, prowadzić cię, uczyć i instruować. Bez ze-wnętrznego guru nie byłoby mostu do twojego weze-wnętrznego guru, dlatego zewnętrzny guru jest niezbędny na ścieżce wadżra-jany. Dlatego też nasi niezrównani guru wadżrajany są tak szano-wani i wywyższani.
Mnich czy jogin?
Dlaczego Budda Śakjamuni postanowił pojawić się na tej ziemi i żył jako mnich żebrzący? Ponieważ my, ludzie, wolimy, aby nasi święci wyglądali jak mnisi. Prosty wygląd i styl życia bhiksiu lepiej wpasował się w nasze ludzkie umysły niż rozrzutny styl życia dzi-kiego, kochającego imprezy gospodarza. Oczekujemy, że osoby głęboko duchowe wyrzekną się świata i będą prowadzić samotne życie gdzieś z dala od wszystkiego. Lubimy wyobrażać sobie, jak chowają się w maleńkich bambusowych chatkach, jedzą tylko je-den posiłek dziennie i nie mają prawie nic na własność – może poza parą sandałów i zniszczonym parasolem. Wyobrażenie mni-cha mieszkającego w marmurowym pałacu wypełnionym po brzegi sprawiającym kłopoty i proszącym się o jego uwagę ro-dzeństwem czy neurotycznymi teściami nie zgadza się z naszą wersją tego, jak powinna wyglądać „świętość” lub „duchowość”.
Zatem model guru, który działa najlepiej, to model nieskompliko-wanego i pokornego mnicha. Ale jeśli sam cel wyzwolenia nie jest dla ciebie wystarczający i jeśli twoją intencją nie jest jedynie uzy-skanie dostępu do klubu buddyjskiego lub zaakceptowanie przez buddyjską społeczność, która ściśle przestrzega buddyjskiego ko-deksu postępowania, możesz spróbować krytycznie przyjrzeć się
innym dostępnym ścieżkom. Prawdopodobnie byłoby to warte wysiłku.
Pamiętaj, że niewielu mnichów jest w stanie sprostać po-wszechnemu ideałowi, jakim powinien być spokojny mnich żyjący w celibacie. W każdym razie ten model został prawie całkowicie zawłaszczony przez bardziej zmotywowanych politycznie mni-chów. Ci mnisi wykonują dobrą robotę, udając świętych, prostych, a nawet umniejszając swoją wartość, ale w rzeczywistości, rozwi-nąwszy zamiłowanie do władzy, pieniędzy i dóbr materialnych, są całkowicie niezdolni, by rozluźnić uścisk, w którym to wszystko kurczowo trzymają.
W Tybecie, Chinach i Japonii akceptowany styl życia i zachowa-nie osób, które wyrzekły się celibatu, zostały rozwodnione do tego stopnia, że teraz oznacza to tylko „nie uprawiać seksu”. Chociaż bardziej wyrafinowani tantryczni guru wnoszą do duchowej ścieżki i praktyki bogactwo oraz głębię, których brakuje prostym wyrzeczeniom, tantryczni guru są prawie zawsze oceniani znacz-nie surowiej niż ich odpowiednicy – mnisi. Z wyjątkiem seksu.
Seks rzadko się wybacza. Chińczycy są znacznie bardziej skłonni wybaczyć jeżdżącemu rolls-royce’em chińskiemu mistrzowi chan, który został słusznie oskarżony o oszustwo finansowe, niż wy-kształconemu i współczującemu mnichowi zen, o którym krążą plotki, że kiedyś został złapany w kompromitującej sytuacji z ko-bietą.
Jako dziecku moi nauczyciele tantryczni dawali mi w kółko ten sam wykład. Mówili mi, że skarb często znajduje się w czymś, co wygląda jak kupa śmieci, ponieważ jest to najbezpieczniejsze miejsce do ukrycia kosztowności. Dlatego nigdy nie powinniśmy lekceważyć ani oczerniać tantrycznych guru, pomimo ich wielu dziewczyn, gromadki niezdyscyplinowanych dzieci, kilku pokoleń irytujących krewnych i ich wrodzonej niezdolności do związania końca z końcem. Mogą być zdezorganizowani i chaotyczni, ale au-tentyczni tantryczni guru nigdy nie są obłudnymi, świętoszkowa-tymi hipokrytami. Dlaczego unikasz guru, który niczego nie ukrywa? To, co na zewnątrz jest najbardziej brudne, śmierdzące i lepkie, często ukrywa najbardziej autentycznych, prostolinijnych
i uczciwych ludzi, jakich w ogóle możesz spotkać. Moi dobrze po-informowani przyjaciele mówią mi, że tę prawdę znało wielu
i uczciwych ludzi, jakich w ogóle możesz spotkać. Moi dobrze po-informowani przyjaciele mówią mi, że tę prawdę znało wielu