W niniejszym IV Raporcie Wskaźnikowym przedstawiono ocenę skuteczności wsparcia w ramach Osi Priorytetowej I PO WER, skierowanego do osób w kategorii NEET, tj. niepracujących i niebędących w kształceniu, w wieku 15-29 lat, które zakończyły udział w aktywizacji między lipcem 2017 roku a czerwcem 2018 roku. Podobnie jak w poprzedniej edycji badania, analizą objęto jedynie 10 województw, gdzie wsparcie finansowane jest ze środków Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych. Badanie składa się z: analizy struktury uczestników wsparcia, wyliczenia wartości długoterminowych wskaźników rezultatu, odnoszących się do sytuacji osób 6 miesięcy po zakończeniu udziału w Programie, oraz pogłębionej analizy efektów wsparcia, w tym aspektów jakościowych. W badaniu wykorzystano: dane o charakterystykach uczestników wsparcia z bazy SL2014, informacje o opłacaniu składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne z bazy danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz wyniki badania ankietowego przeprowadzonego na próbie 1327 uczestników wsparcia.
Długoterminowe wskaźniki rezultatu
Analogicznie do poprzedniej edycji badania, trzy z czterech długoterminowych wskaźników rezultatu zostały obliczone z wykorzystaniem danych ZUS, natomiast wskaźnik sukcesu edukacyjnego został obliczony w oparciu o wyniki badania ankietowego.
Odsetek osób kształcących się 6 miesięcy po zakończeniu udziału w Programie wyniósł 28%. Wśród kobiet wskaźnik ten był o 6 pp. wyższy niż wśród mężczyzn. Wartość wskaźnika nie uległa praktycznie zmianie w porównaniu do poprzednich dwóch edycji badania.
11.6%
88.4%
Osoby które pozostały w rolnictwie 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie
Osoby które niepozostały w rolnictwie 6 miesięcy po zakończeniu udziału w projekcie
42.7%
57.3%
Udział w projekcie przyczynił się do zaprzestania pracy w gospodarstwie rolnym
Udział w projekcie nie przyczynił się do zaprzestania pracy w gospodarstwie rolnym
71
Odsetek osób pracujących 6 miesięcy po zakończeniu udziału w Programie, łącznie z osobami prowadzącymi działalność na własny rachunek, wyniósł 65%. Wartość wskaźnika rezultatu była najwyższa wśród osób aktywizowanych przez PUP, a najniższa wśród uczestników projektów OHP, co częściowo wynika z bardziej korzystnych charakterystykach osób aktywizowanych przez PUP. Wartość wskaźnika nieznacznie zwiększyła się w porównaniu z poprzednią edycją badania.
Odsetek osób, które prowadziły własną działalność gospodarczą 6 miesięcy po zakończeniu udziału w Programie wyniósł 12%. Zdecydowana większość z tych osób otrzymała dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach Programu, jednak zwraca uwagę fakt, że 11% tych działalności gospodarczych było założonych bez dotacji. Kobiety dwukrotnie rzadziej niż mężczyźni prowadziły własną działalność gospodarczą.
Odsetek osób w niekorzystnej sytuacji społecznej, które pracowały 6 miesięcy po opuszczeniu Programu, wyniósł 64%, czyli jest to wartość jedynie nieznacznie mniejsza od wartości analogicznego wskaźnika dla całej populacji uczestników Programu. Niemniej niektóre kategorie trudnej sytuacji społecznej, szczególnie niepełnosprawność, negatywnie korelowały się ze wskaźnikiem sukcesu zatrudnieniowego. Odsetek osób z niepełnosprawnościami, które podjęły pracę, był o 19 pp. niższy niż odsetek wśród osób bez niepełnosprawności.
Zestawiając informacje ze wszystkich wskaźników, uzyskano informację, iż 20% osób (w porównaniu do 23% w III badaniu wskaźnikowym) nie odniosło ani sukcesu zatrudnieniowego ani edukacyjnego, natomiast 18% osób (w porównaniu do 15% w III badaniu wskaźnikowym) odniosło sukces podwójny – po 6 miesiącach od zakończenia udziału w Programie zarówno pracowała lub prowadziła działalność gospodarczą jak i kształciła się.
Wyniki analizy pogłębionej
W ocenie uczestników wsparcia, aktywizacja miała istotny wpływ na osiągnięcie sukcesu zatrudnieniowego.
Przydatność wsparcia pod kątem znalezienia pracy została oceniona najsłabiej przez osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. Ponadto, wsparcie było oceniane lepiej przez kobiety niż mężczyzn.
Podobnie jak w poprzednim badaniu wskaźnikowym, wśród osób pracujących, większość stanowiły osoby pracujące na umowę o pracę (72%). Co piąta osoba była samozatrudniona, a mniej niż co dziesiąta pracowała na umowę zlecenie. Wśród osób pracujących zarówno 6, jak i 12 miesięcy po zakończeniu wsparcia, z czasem wzrasta odsetek pracujących na umowę na czas nieokreślony, a spada osób pracujących na umowę zlecenie lub dzieło.
W przypadku umów o pracę zatrudnienie było na ogół niskopłatne. 29% osób z tej grupy zarabiało dokładnie płacę minimalną, znaczna część osób zarabiała poniżej tej kwoty. Wartość przeciętna wynagrodzenia na umowę o pracę wyniosła 2287 zł brutto i wzrosła w stosunku do poprzedniego roku o 16%. Jest to wzrost zdecydowanie wyższy niż 5% wzrost płacy minimalnej w analogicznym okresie. Kobiety na umowie o pracę zarabiały przeciętnie o 10% mniej niż mężczyźni. Jednocześnie z badania CATI wynika, że w grupie pracowników najemnych kobiety pracowały w tygodniu średnio 10% mniej niż mężczyźni.
Średni miesięczny dochód kobiet, które rozpoczęły własną działalność wyniósł 2297 zł netto, podczas gdy dla mężczyzn wartość ta była o 1000 zł wyższa – 3346 zł netto. Uwzględniając różnice w średnim czasie pracy kobiet i mężczyzn, luka w dochodach osób prowadzących działalność gospodarczą spada z 31% do 13%.
72
Nie zanotowano różnicy między kobietami i mężczyznami w skuteczności ubiegania się o dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Natomiast kobiety rzadziej posiadały wiedzę o możliwości uzyskania dotacji oraz cechowały się niższą skłonnością do ubiegania się o tę dotację, co skutkuje mniejszą liczbą złożonych wniosków.
Wśród pracujących uczestników Programu 46% wśród kluczowych czynników, które przyczyniły się do znalezienia przez nich pracy, wymieniło któryś z rezultatów udziału w Programie takich jak zdobyte doświadczenie zawodowe, czy odbyte szkolenia lub kursy.
Osoby bierne wśród najczęstszych przyczyn wymieniają: podjęcie nauki lub szkolenia (33%), opiekę nad dzieckiem lub inną osobą zależną (23%) oraz obowiązki domowe (12%). Wśród osób aktywizowanych obowiązki opiekuńcze są ponad 2 razy częstsze w przypadku kobiet niż w przypadku mężczyzn. Kobiety z obowiązkami opiekuńczymi rzadziej podejmowały zatrudnienie niż reszta kobiet. Takiej zależności nie zaobserwowano wśród mężczyzn.
Uczestnicy Programu aktywnie poszukujący pracy, ale bezrobotni 6 miesięcy po zakończeniu udziału we wsparciu jako główną przyczynę niepodjęcia zatrudnienia wskazywali, że pracodawcy poszukiwali osób o innych kwalifikacjach niż posiadane przez nich.
Połowa osób rozpoczęła pracę w tej samej miejscowości co miejsce zamieszkania sprzed udziału w Programie.
Mężczyźni prawie dwukrotnie częściej niż kobiety rozpoczynali zatrudnienie w miejscowościach znacznie oddalonych od ich miejsca zamieszkania sprzed udziału w Programie.
Rekomendacje
Analiza struktury uczestników projektów wskazuje na zjawiska, które powinny być przedmiotem zainteresowania i odpowiednich działań. Po pierwsze, utrzymuje się wysoki odsetek osób z wyższym wykształceniem wśród uczestników projektów PUP. W tegorocznej edycji badania wśród uczestników projektów PUP odsetek osób z wyższym wykształceniem był niemal 2-krotnie wyższy niż wśród ogółu bezrobotnych w wieku do 30 lat (30% vs. 17%). Z kolei istotnie mniejszy był odsetek osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym (9% wśród uczestników, 22% wśród ogółu bezrobotnych poniżej 30 roku życia).
Dlatego należy podjąć działania ukierunkowane na zwiększenie udziału osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym wśród uczestników projektów PUP. Po drugie, zaobserwowano nieproporcjonalnie niższe wsparcie Programu dla osób niezarejestrowanych w PUP, a należących do kategorii NEET niż wynika ze struktury NEET w Polsce. Osoby niezarejestrowane w PUP stanowią 12% uczestników Programu, podczas gdy udział tych osób wśród osób należących do NEET wynosi 63%. Może to oznaczać, że wsparcie nie trafia do znacznej grupy NEETów, którzy pozostają poza rejestrami publicznych służb zatrudnienia. Są to najczęściej osoby bierne zawodowo i niechętne do aktywizacji. Dotarcie ze wsparciem do tej grupy osób jest szczególnie trudne i wymaga stosowania odpowiednich narzędzi i kanałów komunikacji oraz współpracy lokalnych partnerów (instytucji rynku pracy ze szkołami, ośrodkami pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi itp.). Wydaje się, że należałoby w większym stopniu obejmować ich działaniami realizowanymi w ramach projektów współfinansowanych ze środków EFS.
73
Analiza wskaźników efektywności edukacyjnej i zatrudnieniowej pozwoliła wyodrębnić trzy grupy uczestników projektów, które wymagają bardziej kompleksowego wsparcia. Pierwszą z nich są osoby z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym. Wśród nich niski odsetek kształci się sześć miesięcy po zakończeniu aktywizacji, a to one najbardziej potrzebują uzupełnić swoje kwalifikacje. Sukces edukacyjny odniosło 16% z tych osób, podczas gdy w innych grupach wykształcenia było to 30%. Jednocześnie ta grupa osiąga także najniższe wskaźniki sukcesu zatrudnieniowego. Proponuje się zwiększenie kompleksowości wsparcia wobec tej grupy osób poprzez zapewnienie wsparcia ukierunkowanego zarówno na zdobywanie doświadczenia zawodowego, jak i podnoszenie kwalifikacji; zapewnienie wysokiej jakości doradztwa edukacyjno-zawodowego, które pomoże tym osobom w podjęciu decyzji dotyczącej kierunku rozwoju zawodowego dostosowanego do osobistych umiejętności oraz wymogów rynku pracy oraz zapewnienie uczestnikom z tej grupy wsparcia psychologiczno-mentoringowego w trakcie trwania projektu.
Drugą grupą są kobiety obciążone obowiązkami opiekuńczymi. Zaobserwowano wśród nich mniejsze szanse na odniesienie sukcesu zawodowego - odsetek kobiet pracujących sześć miesięcy po zakończeniu udziału we wsparciu wyniósł 58% dla kobiet obciążonych obowiązkami opiekuńczymi wobec 71% dla pozostałych kobiet, które wzięły udział w aktywizacji. Zależność ta nie wystąpiła w przypadku mężczyzn. Proponuje się zwiększenie dostępności wsparcia w postaci refundacji kosztów opieki nad dzieckiem lub osobą zależną, które obecnie wykorzystywane jest w znikomym zakresie, a także prowadzenie działań, mających na celu kierowanie osób należących do tej grupy na staże do pracodawców, którzy umożliwiają późniejsze zatrudnienie np. w niepełnym wymiarze godzinowym (np. ½ etatu) lub częściowo w formie telepracy itp.
Wreszcie, osoby z niepełnosprawnościami wymagają bardziej kompleksowego wsparcia. Mimo że odsetek osób w niekorzystnej sytuacji społecznej, które pracowały 6 miesięcy po opuszczeniu Programu, był nieznacznie niższy od wartości analogicznego wskaźnika dla całej populacji uczestników Programu, to ta kategoria trudnej sytuacji społecznej, wyraźnie negatywnie korelowała ze wskaźnikiem sukcesu zatrudnieniowego. Odsetek osób z niepełnosprawnościami, które podjęły pracę, był o 21 pp. niższy niż odsetek wśród osób bez niepełnosprawności. Wydaje się, że osoby z niepełnosprawnościami to również osoby, którym należy zapewnić kompleksowe i zindywidualizowane wsparcie dostosowane do ich potrzeb i możliwości.
Zwiększenie kompleksowości wsparcia dotyczy w szczególności projektów realizowanych przez powiatowe urzędy pracy. Zaobserwowano brak praktyki łączenia kilku form wsparcia fakultatywnego w procesie aktywizacji danej osoby (np. szkolenia i stażu) przez tę instytucję. Wynikać to może z aktualnego sposobu liczenia efektywności zatrudnieniowej i kosztowej na poziomie formy wsparcia. Proponujemy szersze wykorzystywanie wsparcia mieszanego (np. szkolenie + staż) w aktywizacji bezrobotnych w PUP, a także wprowadzenie zmian w sposobie liczenia wskaźników efektywności zatrudnieniowej i kosztowej w PUP tak, by były one obliczane na poziomie uczestnika, a nie jak obecnie – na poziomie formy wsparcia.
Analiza przyznawanych form wsparcia pokazała, że podobnie jak w poprzednich latach, kobiety znaczenie rzadziej niż mężczyźni prowadziły działalność na własny rachunek. Wynika to w głównej mierze z mniejszej wiedzy kobiet na temat możliwości skorzystania z tej formy wsparcia oraz niższej skłonności kobiet do aplikowania o dotację. Wskaźniki sukcesu wśród osób, które aplikowały o dotację, nie różnią się ze względu na płeć. W celu zapełnienia luki informacyjnej proponuje się prowadzenie działań informacyjno-promocyjnych, mających na celu rozpowszechnienie informacji o możliwości uzyskania dotacji na założenie działalności
74
gospodarczej, szczególnie wśród kobiet. Dodatkowym działaniem mogłoby być obligatoryjne informowanie uczestników o możliwości uzyskania dotacji na założenie działalności gospodarczej w trakcie przeprowadzania diagnozy potrzeb i/lub w trakcie sporządzania IPD.
Zaobserwowano również, że pomiar punktowy rezultatów wsparcia daje ograniczony obraz skuteczności Programu. Przykładowo, wyniki badania ankietowego sugerują, że dzięki poprawie sytuacji na rynku pracy uczestnicy wsparcia mogą wydłużać okres poszukiwania pracy szukając ofert pracy lepiej dopasowanych do ich oczekiwań. Tym samym moment wystąpienia sukcesu zatrudnieniowego może przesuwać się w czasie.
Dlatego też należy rozważyć, aby do analizy efektywności wsparcia wykorzystywać nie tylko pomiar w jednym momencie czasu, ale i po dalszym upływie czasu, aby uchwycić różnice w czasie potrzebnym do podjęcia pracy.
Pomiar po upływie więcej niż 12 miesięcy, stanowiłby również ważne źródło informacji o trwałości efektów wsparcia w przypadku instrumentów wymuszających pozostanie w zatrudnieniu przez pewien czas (np. dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej). Pozyskanie danych z ZUS na temat uczestników mogłoby zostać wykorzystane w celu monitorowania sytuacji zawodowej uczestników projektów w okresie dłuższym niż 6 miesięcy od momentu zakończenia wsparcia.
75
Tabela 8. Wnioski i rekomendacje
Lp. Wniosek Rekomendacja Adresat Sposób wdrożenia Termin
wdrożenia Klasa
rekomendacji Obszar
tematyczny Status rekomendacji
1 Relatywnie niewielki udział osób posiadających najniższe wykształcenie wśród uczestników projektów PUP. Wśród uczestników projektów PUP odsetek osób z wyższym wykształceniem był niemal 2-krotnie wyższy niż wśród ogółu bezrobotnych w wsparciem w ramach Programu nie są objęte osoby bezrobotne zakwalifikowane do III profilu, które cechują się niższym poziomem wykształcenia.
Str. 20
Objecie wsparciem osób bezrobotnych, którym przyznano profil III.
MRPiPS Umożliwienie skorzystania ze wsparcia oferowanego w ramach Programu osobom bezrobotnym posiadającym III profil.
31.12.2019 Strategiczna Rynek pracy
2 Niski odsetek osób kształcących się sześć miesięcy po zakończeniu aktywizacji wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym lub niższym, które najbardziej potrzebują uzupełnić swoje kwalifikacje.
Sukces edukacyjny odniosło 16% z tych osób, podczas gdy w innych grupach wykształcenia było to 30%. Jednocześnie ta grupa osiąga także najniższe zarówno na zdobywanie doświadczenia takich form wsparcia jak dobrej jakości doradztwo-edukacyjno - zawodowe, wsparcie psychologiczne, mentoring w trakcie trwania projektu.
31.12.2019 Operacyjna Rynek pracy
76
3 Mała kompleksowość wsparcia w PUP.
Brak praktyki łączenia kilku form wsparcia fakultatywnego w procesie aktywizacji danej osoby (np. szkolenia i stażu), co wynika z aktualnego sposobu liczenia efektywności zatrudnieniowej i kosztowej na poziomie formy wsparcia.
Str. 28
Zmiana sposobu liczenia efektywności sposobie liczenia wskaźników efektywności zatrudnieniowej i kosztowej w PUP tak, by były one obliczane na poziomie uczestnika, a nie jak obecnie – na poziomie formy wsparcia.
01.06.2020 Strategiczna Rynek pracy
4 Zdecydowanie niższy odsetek kobiet ubiegających się o dotacje na założenie działalności gospodarczej.
Wynika to z mniejszej wiedzy kobiet na temat możliwości skorzystania z tej formy wsparcia (71% i 64% odpowiednio wśród mężczyzn i kobiet) oraz przede wszystkim z niższej skłonności kobiet do aplikowania o dotację (28% i 14% wśród mężczyzn i kobiet, którzy wiedzieli o tej możliwości). Wskaźniki sukcesu wśród osób, które aplikowały o dotację, nie różnią się ze względu na płeć.
Promowanie informacji o możliwości założenia własnej działalności w ramach projektów zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn. na założenie działalności gospodarczej, szczególnie wśród kobiet np. poprzez wydawanie publikacji, które pokazują osoby, które dzięki
31.12..2019 Operacyjna Rynek pracy
77
Str. 60
uzyskaniu dotacji odniosły sukces; organizację spotkań z takimi osobami.
Beneficjenci projektów Przekazywanie informacji o możliwości uzyskania dotacji na założenie działalności gospodarczej w trakcie przeprowadzania diagnozy potrzeb i/lub w trakcie sporządzania IPD.
5 Nieproporcjonalnie niższe wsparcie Programu dla osób niezarejestrowanych w PUP, a należących do kategorii NEET niż wynika ze struktury NEET w Polsce. Osoby niezarejestrowane w PUP stanowią 12% uczestników Programu, podczas gdy udział tych osób wśród osób należących do NEET wynosi 63%.
Str. 24
Zapewnienie większego udziału w projektach osób biernych zawodowo niezarejestrowanych w urzędach pracy.
IZ, IP IZ, IP
Przekierowanie części środków na projekty konkursowe realizowane przez inne podmioty niż PUP, które skierowane będą do osób z
kategorii NEET
niezarejestrowanych w PUP.
IP
Zwiększenie działań promocyjnych, mających na celu dotarcie do młodych osób znajdujących się poza rejestrami publicznych służb zatrudnienia z informacją o możliwościach wsparcia.
Zaleca się wykorzystanie w tym celu wniosków płynących z Rekomendacji dla instytucji rynku pracy w zakresie sposobu
31.12.2019 Strategiczna Rynek pracy
78
dotarcia do jak najszerszej liczby osób młodych na rynku Modernizacja publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia oraz lepsze dostosowanie ich do potrzeb rynku pracy, PO WER.
6 Mniejsze szanse na odniesienie sukcesu zawodowego wśród kobiet obciążonych obowiązkami opiekuńczymi.
Odsetek kobiet pracujących sześć miesięcy po zakończeniu udziału we wsparciu wyniósł 58% dla kobiet obciążonych obowiązkami opiekuńczymi wobec 71% dla pozostałych kobiet, które wzięły udział w aktywizacji. Zależność ta nie występuje dla mężczyzn.
Str. 66
Zwiększenie dostępności wsparcia obejmującego finansowanie opieki nad dzieckiem lub osobą Zapewnienie w ramach projektów większej dostępności refundacji kosztów opieki nad dzieckiem lub osobą zależną. Ta forma wsparcia mogłaby obejmować dwa etapy:
1. Przyznawanie tej formy wsparcia w trakcie trwania
31.12.2019 Operacyjna Rynek pracy
79
i/lub
2. Przyznawanie tej formy wsparcia na czas trwania zatrudnienie w niepełnym wymiarze godzinowym (np. ½ etatu), telepracę itp.
7 Pomiar punktowy rezultatów aktywizacji wyklucza osoby które mogły odnieść sukces aktywizacyjny w okresie dłuższym. Monitoring losów uczestników wsparcia w okresie dłuższym niż 6 miesięcy stanowiłby ważne źródło informacji o skuteczności wsparcia w ramach PO WER. Dodatkowo udostępnienie dodatkowych informacji o pracujących (wielkość etatu, stanowisko pracy) i ich pracodawcach (PKD, wielkość firmy, miejscowość) pozwoliłoby na bardziej szczegółowe analizy. Pomiar po upływie więcej niż 12 miesięcy, stanowiłby również ważne źródło informacji o trwałości efektów wsparcia w przypadku instrumentów wymuszających pozostanie w zatrudnieniu przez pewien czas (np.
dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej).
Str. 74
Pozyskanie danych na temat losów uczestników projektów, które uzupełnione o dodatkowe informacje o pracujących (wielkość etatu, stanowisko pracy) i ich pracodawcach (PKD, wielkość firmy, miejscowość).
31.12.2019 Operacyjna Rynek pracy
80
Źródło: Opracowanie własne.
81
Bibliografia
Agrotec Polska (2016). Metaanaliza wyników badań ewaluacyjnych dotyczących oceny wsparcia z EFS – raport cząstkowy 2016. Raport przygotowany na zlecenie Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju.
Bezrobocie w Polsce w 2017 r. - raport tabelaryczny, http://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/statystyki-i-analizy/bezrobocie-rejestrowane/
Creedy, J. (2003). Survey Reweighting for Tax Microsimulation Modelling, Treasury Working Paper Series 03/17, New Zealand Treasury.
Deville, J.C. and Sarndal, C.E., (1992). Calibration estimators in survey sampling, Journal of the American Statistical Association 87 (418) 376-382.
GUS (2018). Struktura wynagrodzeń według zawodów w październiku 2016 r., Warszawa.
GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności 2017
IBS, IMAPP i IQS (2016). Badanie efektów wsparcia zrealizowanego na rzecz osób młodych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój I Raport Wskaźnikowy.
IBS, IMAPP i IQS (2017). Badanie efektów wsparcia zrealizowanego na rzecz osób młodych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój II Raport Wskaźnikowy.
IBS, IMAPP i IQS (2018). Badanie efektów wsparcia zrealizowanego na rzecz osób młodych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój III Raport Wskaźnikowy
OECD (2017). Entrepreneurship at a Glance 2017, OECD Publishing, Paris.
Pacifico (2010). Reweight: A Stata module to reweight survey data to external totals, CAPPaper N.79.
82