na przykładzie umorzenia absorpcyjnego – kilka refleksji odnośnie wykorzystania
VI. Wnioski końcowe
Aktualnie można jednoznacznie stwierdzić, że umorzenie absorpcyjne jest instytucją o znaczeniu marginalnym. Analizując sytuację polskiego wymiaru sprawiedliwości, należy podkreślić, że nie stać nas na to, by w dalszym ciągu tego typu rozwiązania, które mają szansę uelastycznić polski proces karny, były pomijane w praktyce.
Jednak należy również zrozumieć, że obecna regulacja umorzenia ab-sorpcyjnego nie jest najprostsza do stosowania. Ustawodawca winien wziąć to pod uwagę i czerpiąc z wzorców niemieckich, doprecyzować kwestie z tym
99 Mając na uwadze orzeczone kary, sąd stosował umorzenie absorpcyjne w 18 wypadkach, gdy w grę wchodziła kara z warunkowym jej zawieszeniem; w 36 sprawach, gdy oskarżony został w innym postępowaniu skazany na karę pozbawienia wolności do lat 5; 33 razy, gdy w grę wchodziła kara pozbawienia wolności od 5 do 10 lat. W 24 przypadkach sąd umarzał postępowanie, gdy oskarżony miał spędzić w zakładzie karnym od 10 do 15 lat. W 10 wypadkach skalą porównawczą był wyrok 25 lat, a 4 razy – dożywotniego pozbawienia wolności. Por. A. Kołodziejczyk, op. cit., s. 343 i n.
związane. Sukcesy związane ze stosowaniem tej instytucji powinny stanowić wystarczającą rękojmię dla twierdzenia, że jednoznaczna regulacja kodeksowa może przyczynić się do zwiększenia popularności tej instytucji i osiągnięcia pokładanych w niej nadziei.
Dynamika zmian społecznych sprzyja zdynamizowaniu procesu karnego, w szczególności w odniesieniu do przestępstw o mniejszym stopniu społecznej szkodliwości. W takim wypadku kara orzeczona po kilkunastu latach nie jest już sprawiedliwa, gdyż albo sprawca nie łączy jej w swoim odczuciu z konkret-nym czynem, albo np. jest już na zupełnie inz konkret-nym etapie życia i dolegliwość kary będzie przekraczać w jego odczuciu karę adekwatną dla tego czynu. Podobnie rzecz się ma z odczuciem społecznym. Tylko kara szybko wymierzona ma walor odstraszający. Kiedy okoliczności czynu rozmyją się już w odczuciu otoczenia i emocje opadną, wymierzenie jakiejś symbolicznej kary będzie powodować mniejsze wrażenie, a co za tym idzie – odstraszać z dużo mniejszą mocą, niż gdy dzieje się to w krótkim czasie po popełnieniu czynu.
Priorytetem powinno być zdynamizowanie procesu i zmniejszenie za-ległości, jakie ma wymiar sprawiedliwości. Wówczas proces przestanie być sprawiedliwy jedynie w teorii i będzie szansa na to, by w społecznym poczuciu wymiar sprawiedliwości odzyskał ostatnio zachwiany prestiż.
O tym, że wymiar sprawiedliwości znalazł się w impasie świadczy ostatnia próba poprawienia statystyk przez przeniesienie części popełnionych prze-stępstw przepołowionych do wykroczeń. Z punktu widzenia pokrzywdzonych i społeczeństwa nie jest to wcale mniej godzące w ich interesy niż stosowanie instytucji oportunistycznych, gdyż prowadzi do bagatelizowania spraw nie-jednokrotnie istotnych dla osób, których dotyczą. Dlatego też de lege ferenda należałoby wnioskować o sprecyzowanie warunków stosowania umorzenia absorpcyjnego, by ułatwić korzystanie z niego przez szerszą rzeszę praktyków.
streszczenie
Artykuł zawiera krótkie omówienie badań aktowych przeprowadzonych przez autorkę z punktu widzenia miejsca oportunizmu i instytucji oportunistycznej umorzenia absorpcyjnego w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Badania pokazały, że instytucja ta jest niedoceniana przez uczestników procesu, którzy mogliby ją stosować o wiele częściej. Autorka zachęca do sięgnięcia do nowoczesnych rozwiązań procesowych zaczerpniętych z systemu prawa niemieckiego, gdzie okazały się skuteczne, w dobrze pojętym interesie klienta.
summary
The article features a short description of case file investigation, as led by the author, from the point of view of the place of opportunism and institutions opportunistic the absorptive termination of proceedings in the practice justice. The investigation has shown that this institution is undervalued by the attorneys of the different participants of the court proceedings, who could use it in a more frequent way. The author encourages the use of modern court case solutions, as drawn from the German legal tradition, where they proved effective in securing the client’s best interest.
Bibliografia
akty prawne
1. Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 19 marca 1928 r. – Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz.U. z 1939 r., nr 8, poz. 44.
2. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz.U.
z 1969 r., nr 13, poz. 96.
3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 55.
4. Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych, Dz.U., nr 17, poz. 155.
5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, Dz.U. z 1997 r., nr 88, poz. 553.
6. Council of Europe. The Simplification of Criminal Justice, 2000. Recommen-dation No (87) 18 Strasbourg: Council of Europe.
7. Zalecenie nr R(94)12 Komitetu Ministrów dla państw członkowskich dotyczące niezawisłości, sprawności i roli sędziów (przyjęte przez Komitet Ministrów 13 października 1994 r. na 516 posiedzeniu zastępców ministrów).
Literatura
1. Artymiak G., Przyspieszenie postępowania a zachowanie podstawowych gwarancji procesowych jego uczestników w znowelizowanym procesie karnym – zagadnienia
wybrane, (w:) G. Artymiak, C. Kłak, Z. Sobolewski (red.), Problemy znowelizo
wanej procedury karnej, Kraków 2004.
2. Bieńkowska B., Nowy kodeks kodeks postępowania karnego przez pryzmat wy
branych zasad procesowych, (w:) P. Kruszyński (red.), Nowe uregulowania prawne w Kodeksie postępowania karnego z 1997 r., Poznań 1999.
3. Borucka-Arctowa M., O społecznym działaniu prawa, Warszawa 1967.
4. Bratoszewski J., Gardocki L., Gostyński Z., Przyjemski S., Stefański R.A., Zabłocki S., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 1, Warszawa 2003.
5. Cieślak M., Kodyfikacja prawa karnego procesowego a zagadnienia gwarancji procesowych, Nowe Prawo 1953, nr 8–9.
6. Cieślak M., Polska procedura karna. Podstawowe założenia teoretyczne, wyd. 3, Warszawa 1984.
7. Daszkiewicz W., Oskarżyciel w polskim procesie karnym, Warszawa 1960.
8. Daszkiewicz W., Prawo karne procesowe. Zagadnienia ogólne, Poznań 2000.
9. Daszkiewicz W., Proces karny. Część ogólna, Poznań 1996.
10. Dworkin R., Biorąc prawa poważnie, Warszawa 1998.
11. Gaberle A., Patologia społeczna, Warszawa 1993.
12. Gaberle A., Systemy reakcji na przestępczość jako odpowiedzi na „wyzwania współ
czesności”, (w:) J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll (red.), Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci profesora Stanisława Waltosia, Warszawa 2000.
13. Glaser J., Gesammelte kleinere Schriften über Strafrecht, Civil – und Strafprozess, t. 1, Wien 1868.
14. Glaser J., Handbuch des Strafprozesses, t. 1, Leipzig 1883.
15. Gostyński Z., Umorzenie postępowania na podstawie art. 11 nowego kodeksu postę
powania karnego – odstępstwo od zasady legalizmu, Państwo i Prawo, 1997, nr 12.
16. Gostyński Z., Zasada szybkości w nowym Kodeksie postępowania karnego – Kodeks postępowania karnego – zagadnienia węzłowe, Warszawa 1997.
17. Gostyński Z., Zabłocki S., (w:) J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, t. 1, Warszawa 2003.
18. Grajewski J., Prawo karne procesowe część ogólna, Warszawa 2007.
19. Grajewski J., Przebieg proesu karnego, Warszawa 2012.
20. Gross H., Die IKV und dzie Kommision für die Reform der StOP, Archiv für Kriminal – Anthropologie und Kriminalistik, t. 27, z. 1–2, Leipzig 1907.
21. Groszyk W., Czy demokratyczne państwo stać na zasadę legalizmu, Rzeczpospolita, 12.09.2001 (żółte strony).
22. Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2003.
23. Grzeszczyk W., Nowe rozwiązania w części ogólnej kodeksu postępowania karnego z 1997 r., Prokuratura i Prawo 1997, nr 9.
24. Hofmański P., Ochrona praw człowieka, Białystok 1994.
25. Hofmański P., Zmiany w kodeksie postępowania karnego w świetle poglądów sędziów i prokuratorów, Państwo i Prawo 2006, nr 1.
26. Jedlinek G., System der Subiektiven öffentlichen Rechte, wyd. 2, Tübingen 1905.
27. Kołodziejczyk A., Umorzenie absorpcyjne w polskim procesie karnym, Warszawa 2013.
28. Kordik A., Oportunizm czy legalizm ścigania, (w:) L. Boguni (red.), Nowa kody
fikacja prawa karnego, t. 2, Wrocław 1998.
29. Krzymuski E., Wykład procesu karnego austriackiego, Kraków 1910.
30. Krzymuski E., Wykład procesu karnego, Warszawa 1922.
31. Kudrelek J., Zasady legalizmu i ciągłości postępowania w polskim procesie karnym.
Aspekty teoretycznopraktyczne, Przegląd Policyjny 2000, nr 1.
32. Machnikowska A., Zasady postępowania karnego w Polsce w latach 1929–1969, (w:) M. Płachta (red.), Aktualne problemy prawa i procesu karnego. Księga ofiarowana Profesorowi Janowi Grajewskiemu, Gdańskie Studia Prawnicze, Gdańsk 2003.
33. Marszał K., Funkcjonowanie zasady legalizmu w procesie karnym, (w:) Rozwa
żania o państwie i prawie. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Józefowi Nowackiemu, Katowice 1993.
34. Marszał K., Proces karny. Zagadnienia ogólne, Katowice 2008.
35. Mierzejewski P., Mierzejewska M., Zasada legalizmu i oportunizmu w nowym kodeksie postępowania karnego, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1998, nr 3–4.
36. Murzynowski A., Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994.
37. Murzynowski A., Mediacja w toku postępowania przygotowawczego, (w:) S. Sta-chowiak (red.), Współczesny polski proces karny. Księga ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Nowakowi, Poznań 2002.
38. Murzynowski A., Ogólna charakterystyka nowego kodeksu postępowania karnego, Państwo i Prawo 1997, z. 8.
39. Nowotny J., Zasada legalności i oportunizmu w procesie karnym, Kraków 1909.
40. Opałek K., Wróblewski J., Zagadnienia teorii prawa, Warszawa 1969.
41. Paluszkiewicz H., Stachowiak S., Trzcińska A., Instytucje służące skróceniu postępowania w sądzie pierwszej instancji po nowelizacji kodeksu postępowania karnego, (w:) G. Artymiak, C. Kłak, Z. Sobolewski (red.), Problemy znowelizo
wanej procedury karnej, Zakamycze 2004.
42. Polit-Langierowicz K., Legalizm czy oportunizm ścigania karnego. Dylemat współczesnej polityki karnej, (w:) K. Kamińska (red.), Debiuty Studio Iuridica Toruniensia, Toruń 2006.
43. Rek T., O roli i zadaniach sądów powszechnych w walce o utrwalenie socjalistycznej praworządności, Nowe Prawo 1951, nr 9.
44. Rogacka-Rzewnicka M., Oportunizm i legalizm ścigania przestępstw w świetle współczesnych przeobrażeń procesu karnego, Warszawa 2007.
45. Rogacka-Rzewnicka M., Oportunizm ścigania przestępstw – wybrane aspekty teoretyczne, Prokuratura i Prawo 2004, nr 11–12.
46. Sauer W., Grundlagen des Prozessrechts, Stuttgart 1919.
47. Sauer W., Allgemeine Prozessrechtslehre, Berlin, Detmold, Köln, München 1951.
48. Sauer W., Umstrittene Grundbegriffe des Prozessrechts. „Juristische Rundschau”, Rocznik 1951.
49. Schaff L., Proces karny Polski Ludowej. Wykład zasad ogólnych, Warszawa 1953.
50. Smolak M., Legalizm a polityczne problemy sądowej wykładni prawa, (w:) Z. Tobor (red.), Prawoznawstwo a praktyka stosowania prawa, Katowice 2002.
51. Sobolewski Z., Zasada legalizmu w ograniczonym zakresie, (w:) T. Nowak (red.), Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga ku czci Profesora Wiesława Daszkiewicza, Poznań 1999.
52. Sottan N., Zasada celowości i legalności w prokuraturze, Gazeta Administracji i Policji Państwowej 1927.
53. Stefański R.A., Umorzenie „absorpcyjne” postępowania odstępstwem od zasady legalizmu, (w:) J. Czapska, A. Gaberle, A. Światłowski, A. Zoll (red.), Zasady procesu karnego wobec wyzwań współczesności. Księga ku czci Profesora Stanisława Waltosia, Warszawa 2000.
54. Sundelin, Die praktischen Fälle, wo das begrundete Einschreiten des Staatsanwalts aus Nützlichkeitsgründen unterbleiben kann, Der Greichtssaal, „Erlangen” 1862, z. 1.
55. Sundelin, Die Losungsworte: „Untersuchungsprinzip” – „Aklageprinzip” in ihrer missbraeuchlichen Anwendung (…) Die Strafrechtspflege in Deutschland, Weimar 1858, z. 5.
56. Syrek Z., Kształtowanie się zasady legalizmu w procesie karnym Polski Ludowej,
„Annales UMCS. Sectio G” 1956, Vol. III.
57. Śliwiński S., Proces karny przed sądem powszechnym. Uzupełnienie zasad ogól
nych oraz przebieg procesu i postępowanie wykonawcze w związku z ustawą z 27 kwietnia 1949 r., Warszawa 1949.
58. Tylman J., Kierunki i niektóre problemy reformy prawa karnego procesowego, (w:) T. Nowak (red.), Nowe prawo karne procesowe. Zagadnienia wybrane. Księga ku czci Profesora Wiesława Daszkiewicza, Poznań 1999.
59. Tylman J., Nowy kodeks postępowania karnego w świetle pierwszych jego ocen, Państwo i Prawo 1998, nr 9–10.
60. Tylman J., Oportunizm w postępowaniu karnym Republiki Federalnej Niemiec, Nowe Prawo 1989, z. 10–12.
61. Tylman J., Zasada legalizmu w procesie karnym, Warszawa 1965.
62. Tylman J., Z problematyki zasady legalizmu w prawie karnym procesowym, Pań-stwo i Prawo 1960, nr 3.
63. Waligórski A., Organizacja wymiaru sprawiedliwości, (skrypt) 1952.
64. Waltoś S., Naczelne zasady procesu karnego, Warszawa 1999.
65. Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008.
66. Waltoś S., Wizja procesu karnego XXI wieku, (w:) P. Kruszyński (red.), Postępo
wanie karne w XXI wieku, Warszawa 2002.
67. Wędrychowski M.P., Zasada legalizmu w nowym k.p.k., Jurysta 1999, nr 2/3.
68. Wróbel W., Zmiany w kodeksie karnym w świetle poglądów sędziów i prokuratorów, Państwo i Prawo 2005, nr 12.
69. Zalewski W., Charakter prawny tzw. umorzenia absorpcyjnego, Przegląd Sądowy 1999, nr 6.
70. Zoll A., Założenia politycznokryminalne kodeksu karnego w świetle wyzwań współczesności, Państwo i Prawo 1998, z. 9–10.
71. Uzasadnienie rządowego projektu nowego kodeksu postępowania karnego, (w:) Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniem, Warszawa 1997.
Bazy danych
1. http://isws.ms.gov.pl/pl/baza-statystyczna/opracowania-jednoroczne/rok-2013/
(data dostępu: 10.10.2014).
notka o autorze
Agnieszka Kołodziejczyk – tytuł doktora uzyskała na Wydziale Prawa i Administracji UMCS w Lublinie. Obecnie prowadzi indywidualną kance-larię adwokacką w Lublinie, jednocześnie biorąc aktywny udział w szkoleniu aplikantów adwokackich Izby Lubelskiej jako wykładowca.
Zakład Prawa Karnego i Postępowania Karnego Uniwersytet Rzeszowski