w świetle zasady legalizmu
III. Zakończenie
Stopień przekonania co do stawianych zarzutów ma niebagatelny wpływ na dalszy przebieg procesu i procedowania przez sąd. Gdy w trakcie postępowa-nia dowodowego na rozprawie głównej zostaną potwierdzone stawiane przez oskarżyciela zarzuty, sąd w wyroku skazującym niejako „przemieni” prawdo-podobieństwo w stan pewności o winie i sprawstwie oskarżonego. W końcu ta ostateczna decyzja procesowa musi być poparta dokonanymi przez sąd, zgodnie z wymaganiami art. 7 k.p.k., prawidłowymi ustaleniami faktycznymi, które uzasadniają sprawstwo w takim stopniu, że za twierdzeniem wykluczającym sprawstwo oskarżonego nie przemawiają takie wątpliwości, że sąd powinien zgodnie z zasadą in dubio pro reo rozstrzygnąć je na korzyść oskarżonego. Aktu-alnym i niepodlegającym dyskusji pozostaje pogląd, że „obowiązujący Kodeks postępowania karnego nie daje podstaw do alternatywnych ustaleń w zakresie przypisanego w wyroku przestępstwa, zaś ciążący na sądzie obowiązek czynienia ustaleń zgodnych z prawdą oraz obowiązująca w prawie zasada domniemania niewinności wymagają zawsze pewności stwierdzeń co do winy”49. O tym, iż w obowiązującym k.p.k. istnieje zakaz dokonywania w wyroku ustaleń alter-natywnych oraz iż sąd musi być przekonany o winie i sprawstwie oskarżonego świadczy treść art. 413 k.p.k.50 Przede wszystkim na uwagę zasługuje element
49 Postanowienie SN z dnia 10 marca 1995 r., I KZP 1/95, OSNKW 1995, nr 5–6, poz.
37.
50 Art. 413 § 1 stanowi: „Każdy wyrok powinien zawierać: 1) oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta, 2) datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku, 3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego, 4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu, 5) rozstrzygnięcie sądu, 6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej. § 2. Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną,
wyroku, którym jest „dokładne ustalenie czynu przypisanego oskarżonemu oraz podanie jego kwalifikacji prawnej”. Z racji tego, że od sądu wymaga się pewności co do popełnionego przez sprawcę przestępstwa, w opisie czynu nie powinny znajdować się „określenia «nie mniej niż» albo «co najmniej» (…), gdyż sugerują niewykluczenie możliwości przyjęcia czegoś więcej niż zostało ustalone, a to byłoby sprzeczne z treścią przepisu art. 5 § 2 k.p.k.”51.
Także powiązana z zasadą legalizmu zasada skargowości zakazuje sądowi wyjście poza granice oskarżenia. Jest to uzasadnione tym, że inicjatywę ścigania procedura karna oddaje w ręce prokuratora, który zakreśla ramy oskarżenia, mając w odpowiednim stopniu przekonanie o popełnionym przestępstwie.
Zasada orzekania w granicach oskarżenia ma swoje odbicie w art. 399 k.p.k.
Podobnie jak oskarżyciel nie jest związany kwalifikacją prawną podaną przez zawiadamiającego w pisemnym zawiadomieniu o popełnieniu przestępstwa, tak ustawa uprawnia sąd do zmiany kwalifikacji prawnej czynu, nakazując jednocześnie zachowanie tożsamości czynu. Wyrok ma być zgodny z prawdą, a sąd co do tak ustalonych faktów musi osiągnąć stan pewności.
W oparciu o powyższe można wyprowadzić wniosek, iż wraz z większym zaawansowaniem procesu zwiększają się wymagania w zakresie posiadanego przez organ procesowy na danym etapie uprawdopodobnienia popełnienia przestępstwa. W toku postępowania karnego poprzez powyżej wyliczone stopnie prawdopodobieństwa dochodzimy do osiągnięcia stanu pewności popełnienia przestępstwa, osiąganego przez sąd w wyroku skazującym.
Wymagania, jakie stawia ustawodawca przed organami prowadzącymi po-stępowanie karne na różnych jego etapach co do subiektywnego i obiektywnego przekonania o popełnionym przestępstwie, mają na celu nie tylko ochronę przed niepotrzebnym generowaniem kosztów, ale również mają zapobiegać niepotrzebnemu stygmatyzowaniu osób podejrzewanych o popełnienia przestęp-stwa, czy stawianych w stan oskarżenia. Postępowanie wbrew wypracowanym w doktrynie i orzecznictwie określonym stopniom prawdopodobieństwa po-pełnienia przestępstwa w zakresie podejmowania decyzji przenoszących proces na wyższy stopień jest zachowaniem sprzecznym z podstawowymi zasadami
2) rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych w art. 276”.
51 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 kwietnia 2012 r., II AKa 46/12, KZS 2012, nr 6, poz. 31.
procesu karnego, a więc postępowaniem nielegalnym. Z drugiej strony organy prowadzące postępowanie, mając dowody na poparcie sprawstwa określonej osoby, prowadzące do uprawdopodobnienia popełnienia przestępstwa w od-powiednim stopniu, mają nie tyle prawo, co obowiązek wszcząć i prowadzić postępowanie, aby w wyniku prawidłowo przeprowadzonego procesu karnego dokonać naprawy tego, co zostało przestępstwem dokonane.
streszczenie
W niniejszym artykule prezentowana jest kwestia uprawdopodobnienia w prawie karnym w kontekście zasady legalizmu. Autorka omawia stopnie prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa, które są wymagane przy przejściu do kolejnych stadiów procesowych, tj. przy wydaniu postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego, przy wydaniu postanow-ienia o przedstawieniu zarzutów oraz przy składaniu aktu oskarżenia do sądu. W artykule uwzględnione są zmiany przepisów k.p.k. wprowadzone ustawą z dnia 27 września 2013 r. (przede wszystkim art. 332 oraz 333 k.p.k.), które mają doniosłe znaczenie dla omawianej tematyki.
summary
The main issue presented in the paper is the matter of probability in the criminal law within the context of the principle of legality. The author discusses the degrees of probability of committing the crime required in order to move to the further stages of the criminal process, i.e. when the decision of commencing the pre-judicial proceedings is issued, at the time of bringing the charges and when submitting the indictment to the court. The article considers updates of the laws introduced by the Act from 27th September 2013 (mostly the article 332 and 333 of the Code of Criminal Procedure) which are of major importance to the subject.
Bibliografia
akty prawne
1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U., nr 88, poz. 553 z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz.U., nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
3. Uzasadnienie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego powołanej przy Ministrze Sprawiedliwości Projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, Kodeks po-stępowania karnego i niektórych innych ustaw z dnia 8 listopada 2012 r., druk nr 870.
4. Ustawa z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (Dz.U., nr 1247).
Literatura
1. Czapigo A., Umorzenie postępowania karnego z powodu niepopełnienia czynu, Prokuratura i Prawo 1998, nr 1.
2. Grzegorczyk T., Dowody w procesie karnym, Warszawa 1998.
3. Grzegorczyk T., Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2005.
4. Grzegorczyk T., Wygaśnięcie prawa oskarżyciela publicznego do oskarżania, Problemy Praworządności 1980, nr 2.
5. Grzegorczyk T., Tylman J., Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009.
6. Gurgul J., Akt oskarżenia – uwagi polemiczne, Prokuratura i Prawo 2011, nr 12.
7. Hofmański P., Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2013.
8. Kaczor R., Stopnie prawdopodobieństwa a ocena dowodów w postępowaniu karnym, Przegląd Sądowy 2009, nr 7–8.
9. Kołodziejczyk A., Umorzenie absorpcyjne w polskim procesie karnym, Warszawa 2013.
10. Kmiecik R., Akt oskarżenia jako pisemna forma skargi oskarżyciela publicznego, Prokuratura i Prawo 2010, nr 1–2.
11. Kudrelek J., Zasady legalizmu i ciągłości w polskim procesie karnym. Aspekty teoretycznopraktyczne, Przegląd Policyjny 2001, nr 1.
12. Nelken J., Uprawdopodobnienie w procesie karnym, Nowe Prawo 1970, nr 4.
13. Paprzycki L.K., Grajewski J., Steinborn S. (red.), Kodeks postępowania karnego.
Komentarz, t. 1, Warszawa 2013.
14. Pietrzykowski H., Zarys metodyki pracy sędziego w sprawach cywilnych, Warszawa 2012.
15. Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2008.
16. Siewierski M., Tylman J., Olszewski M., Postępowanie karne w zarysie, Warszawa 1971.
orzecznictwo
1. Wyrok SN z dnia 5 lipca 1967 r. (I PR 174/67), OSNC 1968, nr 2, poz. 26.
2. Wyrok SN z dnia 21 stycznia 1982 r., II KR 338/81, OSNKW 1982, nr 3, poz. 14.
3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 29 listopada 2000 r. (I ACa 896/00, niepubl.).
4. Uchwała SN z dnia 23 lutego 2006 r., SNO 3/06, LEX nr 470201.
5. Uchwała SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., I KZP 4/07, OSNKW 2007, nr 6, poz. 45.
6. Wyrok SN z dnia 9 lutego 2011 r., II KK 228/10, LEX nr 784521.
7. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 sierpnia 2011 r., II AKz 504/11, LEX nr 1102932.
8. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 kwietnia 2012 r., II AKa 46/12, KZS 2012, nr 6, poz. 31.
9. Wyrok SN z dnia 24 czerwca 2013 r., V KK 453/12, LEX nr 1341289.
nota o autorze
Magdalena Komar-Zabłocka – asystent w Zakładzie Prawa Karnego i Postępo-wania Karnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Katedra Postępowania Karnego Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej