Z przedstawionego przegl du taryf przesyłowych wynika, e stosowane rozwi zania opłat przesyłowych s zło one i ró norodne, jednak wyra nie wida , e intencj projektantów jest to, aby taryfa wła ciwie realizowała swoje podstawowe funkcje, przy jednoczesnym uwzgl dnianiu warunków w danym kraju. Zauwa a si d enie do tworzenia takich systemów taryfowych, które zapewniaj przychód pokrywaj cy koszty przedsi biorstwa zajmuj cego si przesyłaniem i dystrybucj energii elektrycznej, a jednocze nie nie s one nadmiernie skomplikowane. W tym miejscu nale y podkre li , e rozliczenia za przesył energii elektrycznej s mało zrozumiałe dla przeci tnych jej u ytkowników, dlatego podj cie działa w kierunku zastosowania znacz cych uproszcze w rozwi zaniach taryfowych, przy zachowaniu funkcji informacyjnej i stymuluj cej, jest jak najbardziej po dane. Dodatkowym utrudnieniem w wiadomym korzystaniu z sieci elektroenergetycznej stało si wprowadzenie reguł konkurencyjno ci w zakupie energii elektrycznej. Ten fakt spowodował proces zmiany statycznych systemów taryfowych na dynamiczne, pozwalaj ce w pełni przekazywa informacj o warunkach funkcjonowania sieci jej u ytkownikom oraz
wskazywa techniczne i ekonomiczne skutki zawieranych przez nich umów na dostaw energii elektrycznej. Tak tendencj równie obserwuje si w analizowanych krajach. Przykładem stosowanych dynamicznych rozwi za taryf przesyłowych jest aukcja na poł czeniach mi dzysystemowych.
Najcz ciej spotykan stymulacj u ytkowników sieci jest oddziaływanie na krzyw zapotrzebowania poprzez zró nicowanie strefowe i sezonowe stawek opłat. W godzinach, w których pobór energii jest niepo dany – ceny s najwy sze, za niskie opłaty mog zach ca odbiorców do zwi kszania poboru. Stosunkowo rzadko spotyka si rozwi zania, które wi stymulacj z lokalizacj odbiorcy w sieci. Chc c prawidłowo odzwierciedli miejsca, które maj najwi kszy wpływ na wyst powanie ogranicze przesyłowych, najcz ciej wyznacza si obszary, w ramach których nie ma ogranicze , a pomi dzy nimi wyst puj tzw. „w skie gardła”, limituj ce zdolno ci przesyłowe. Wszystkie obserwowane praktyki wi si z działaniami, których celem jest likwidacja ogranicze przesyłowych, a ich zakres jest adekwatny do skali tego problemu. Istotne znaczenie w preferowanym rozwi zaniu ma sposób zarz dzania sieci elektroenergetyczn w danym kraju oraz charakter wyst puj cych ogranicze . W tym wzgl dzie wyst puje cisły zwi zek pomi dzy funkcjonowaniem rynku bilansuj cego zapotrzebowanie na bie co i stosowan struktur taryfy przesyłowej. W cz ci krajów problem ogranicze rozwi zano, stosuj c odpowiednie mechanizmy kształtowania ceny na rynku bilansuj cym oraz rozlicze odbiorców za odchylenia od grafików obci e . W tych przypadkach z reguły wykorzystuje si prost struktur taryf przesyłowych, np. typu „znaczka pocztowego”, na danym poziomie napi znamionowych sieci lub obszarze. W pozostałych krajach, tam gdzie wyst puj ograniczenia przesyłowe, zdecydowano si na w złowy system taryf z mniejszymi lub wi kszymi uproszczeniami w jego stosowaniu. Trudno jest oszacowa skal subsydiowania skro nego w taryfach przesyłowych stosowanych w ró nych krajach, jednak e w [22] same przedsi biorstwa wskazuj na jej wyst powanie.
Analizuj c stosowane rozwi zania taryf przesyłowych, trudno pomin fakt kształtowania ich w powi zaniu ze struktur kosztów, bezpo rednio i po rednio zwi zanych z przesyłem energii elektrycznej. Wyra nie widoczne jest wydzielenie kosztów zwi zanych z maj tkiem sieciowym przedsi biorstw wiadcz cych usługi przesyłowe oraz kosztów zakupu energii na pokrycie strat przesyłowych. W przypadkach wyst powania kosztów ogranicze i kosztów regulacyjnych usług systemowych oraz innych kosztów, funkcjonuje zasada stosowania osobnych opłat, których przychody pokrywaj dan grup kosztów. W ten sposób unika si subsydiowania skro nego pomi dzy przychodami ró nych opłat. Jednocze nie obserwuje si tendencj do ujednolicania tych rozwi za . Najcz ciej podstaw stosowania stawek opłat jest moc i energia, cho drugi element jest dominuj cy. Mo na przypuszcza , e w przypadkach szerszego wykorzystania rozwi za dynamicznych taryf przesyłowych, moc czynna b dzie stanowiła podstawowy element rozlicze .
4.1. Wst p
Wycena usługi przesyłowej wła ciwie odzwierciedlaj cej ponoszone koszty jest zagadnieniem czysto ekonomicznym. Powi zanie fizyki zjawiska, jakim jest przesył energii, z ekonomi spowodowało konieczno wł czenia do dyskusji równie in ynierów, najlepiej znaj cych specyfik funkcjonowania systemu elektroenergetycznego i uwarunkowania jego pracy. W wyniku tej współpracy wykreowano nast puj ce rodzaje proponowanych do zastosowania mechanizmów tworzenia stawek opłat za przesył energii elektrycznej, s to: − system cen Ramsey’a – cenowa elastyczno popytu, w której poziom stawek opłat
przesyłowych ci le zale y od wra liwo ci na nie odbiorców,
− równomierny dodatek – stosowany wobec ró nych u ytkowników sieci jako ryczałt, maj cy charakter podatku lub „znaczka pocztowego”, b d te opłaty za dost p do sieci, − stawki niezale ne od wielko ci pomiarowych – wykorzystuj ce stałe parametry,
jak np. moc zainstalowan , moc znamionow transformatorów odbiorczych, wielko zabezpieczenia przedlicznikowego itp.,
− stawki proporcjonalne do koszów kra cowych, − stopie wykorzystania sieci,
− stawki wykorzystuj ce popraw funkcjonowania istniej cej sieci na zasadzie kosztu unikni tego.
Przykłady zastosowania wymienionych mechanizmów s liczne. Bardzo popularna w krajach europejskich jest opłata typu „znaczka pocztowego”. Powszechnie stosowan w ród niezale nych operatorów systemów energetycznych USA jest metodyka kosztów kra cowych. Wobec u ytkowników sieci redniego i niskiego napi cia cz sto stosowane s systemy ryczałtów i opłat zale nych od wielko ci zabezpieczenia przedlicznikowego. Znany jest szereg rozwi za w złowych taryf przesyłowych w wiecie, bazuj cych na lokalizacji i stopniu wykorzystania sieci przez u ytkownika. Do wiadczenia wynikaj ce z praktycznych implementacji wskazały na konieczno stosowania jednocze nie kilku ró nych mechanizmów, ze wzgl du cho by na konieczno odpowiedniej stymulacji u ytkowników sieci. Cz sto taryfa przesyłowa przekazuje informacj o po danej lokalizacji nowych u ytkowników i potrzeb wzrostu stopnia wykorzystania sieci w ju istniej cych miejscach przył czenia, lecz jest nieefektywna ekonomicznie w wyniku przychodów niepokrywaj cych koszty. W ten sposób stworzono struktur taryfy przesyłowej, której poszczególne składniki przenosz odpowiednie składniki kosztów według adekwatnego do ich specyfiki mechanizmu alokacyjnego, pozwalaj c jednocze nie na uzyskanie przychodu pokrywaj cego koszty funkcjonowania sieci [37, 75, 90].
Podejmowane próby okre lenia poziomu kosztów przesyłu energii elektrycznej pozwoliły na wykreowanie ró nych metod [27, 83, 84]. Mo na je podzieli na trzy kategorie metod alokacji kosztów: kosztów stałych, kosztów zmiennych (w tym kosztów ogranicze ) oraz uwzgl dniaj cych zarówno jedne i drugie rodzaje kosztów zwi zanych z sieciami elektroenergetycznymi [38]. Do pierwszej kategorii zalicza si metod „znaczka pocztowego” i rozpływow [84], do drugiej grupy – metody szeroko wykorzystuj ce koszty kra cowe, w tym długo- i krótkookresowe, za do trzeciej grupy metody punkt-punkt i dystansow . Najcz ciej stosowana metoda „znaczka pocztowego” pozwala alokowa koszty funkcjonowania sieci elektroenergetycznej w w złach sieciowych, proporcjonalnie do
„mocowego” stopnia jej wykorzystania. Metody alokacyjne, w inny sposób ni metoda „znaczka pocztowego”, okre laj udział poszczególnych w złów w całkowitych kosztach przesyłu [44, 45, 48, 82]. Powszechnie zalicza si je do metod wykorzystuj cych rozpływy mocy, co zostało przedstawione w pracy [27]. Podstawow wad metod niezale nych od rozpływów, tj. „znaczka pocztowego”, czy dystansowej, jest ich niezale no od bie cego stanu pracy sieci. Powoduje to niewła ciw stymulacj zachowania u ytkowników sieci, polegaj c na subsydiowaniu „słabego” wykorzystania sieci przez „mocne”. Identyfikacja przypadków subsydiowania skro nego mo e odbywa si na podstawie analizy zró nicowania poziomu opłat przesyłowych. Zasady alokacji kosztów s wła ciwe, je eli u ytkownik sieci przesyłowej ponosi mniejsze opłaty od u ytkownika sieci dystrybucyjnej lub izolowanej. W sytuacji odwrotnej u ytkownicy sieci przesyłowej b d stymulowani do przeł czania si na ni sze poziomy napi . Ta wła ciwo jest szczególnie istotna w warunkach deregulacji sektora elektroenergetycznego.
Ze wzgl du na lepszy sposób stymulacji metodami wykorzystuj cymi rozpływy mocy, w dalszej cz ci pracy skupiono si na ich opisie.