Wolontariat w organizacjach

Rodzaje organizacji

W ciągu 4 tygodni poprzedzających

badanie w wolontariat w ramach

zorganizowanych struktur angażowało się 7,0% ludności w wieku 15 lat i więcej.

Poziom zaangażowania w pracę

społeczną zależy od rodzaju działalności jednostki, w ramach której dana praca była świadczona. Największą aktywność odnotowano w organizacjach pozarządowych34

. Odsetek osób pracujących społecznie w ramach tego

typu struktur wynosił 2,9% spośród mieszkańców kraju w wieku 15 lat i więcej. Nieco mniejszą grupę stanowiły osoby zaangażowane w prace niezarobkowe w ramach kościołów, wspólnot i organizacji religijnych (2,3%), natomiast najmniej Polaków było wolontariuszami w partiach politycznych oraz spółdzielniach (po 0,2%).

34 Do grupy organizacji pozarządowych zaliczono: fundacje, stowarzyszenia (np. towarzystwa, harcerstwo, ochotnicze straże pożarne), koła łowieckie i wędkarskie, Polski Związek Działkowców, komitety, grupy internetowe; placówki lub inicjatywy prowadzone przez te organizacje, np. szkoły, przedszkola, świetlice, warsztaty terapii zajęciowej, kluby, koła, chóry, zespoły, grupy wsparcia.

2,9% organizacje pozarządowe

2,3% kościoły, wspólnoty i organizacje religijne

0,7% wspólnoty mieszkaniowe

wyznaniowe

0,6% urzędy, instytucje, placówki rządowe i samorządowe 0,6% związki zawodowe

• 0,6% związki zawodowe _{0,5% organizacje samorządu gospodarczego} i zawodowego

0,2% partie polityczne 0,2% spółdzielnie

Rysunek 5.1. Odsetek osób w wieku 15 lat lub więcej aktywnych w ramach struktur zorganizowanych

Jeżeli weźmiemy pod uwagę grupę jedynie tych osób, które wykazały świadczenie pracy niezarobkowej w ramach zorganizowanych struktur, okazuje się, że wolontariusze w organizacjach pozarządowych stanowili 40,7% wszystkich pracujących społecznie w zorganizowanych strukturach. W ramach województw, największy udział w strukturze pracy w organizacjach i instytucjach pozarządowych miały osoby w województwie wielkopolskim, gdzie 51,9% wolontariuszy działało w organizacjach pozarządowych, a najmniejszy w województwie podlaskim (29,0%).

Porównywalny stopień aktywności wśród wszystkich wolontariuszy odnotowano zarówno na terenach miejskich (40,1% pomagających mieszkańców miast deklarowało pracę w ramach tego rodzaju organizacji), jak i na wsiach (41,8% spośród aktywnych w ramach struktur zorganizowanych mieszkańców terenów wiejskich).

Mniejszy odsetek stanowili wolontariusze pracujący w ramach kościołów, wspólnot lub organizacji religijnych³⁵ (33,0 % wszystkich osób angażujących się w pracę społeczną), jednak w tej grupie częściej w wolontariat angażowali się mieszkańcy wsi (40,4%

35 Wspólnoty lub organizacje religijne to kościoły, parafie, w tym rady parafialne, kółka różańcowe, zespoły charytatywne, Caritas, Akcja Katolicka, Bractwo Młodzieży Prawosławnej, prawosławne ośrodki miłosierdzia, diakonie; placówki prowadzone przez te podmioty, np. szkoły, przedszkola, świetlice, chóry, poradnie, domy pomocy społecznej, hospicja.

22,0% 11,0% 5,6% 3,8% 4,1% 1,8% 1,5% 1,8% 18,7% 22,0% 4,6% 5,3% 4,2% 4,7% 1,1% 0,5% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% organizacja pozarządowa kościół wspólnota mieszkaniowa urząd, instytucja, placówka rządowa lub

samorządowa

związek zawodowy organizacja samorządu gospodarczego i

zawodowego

spółdzielnia partia polityczna

Mężczyźni Kobiety

Wykres 5.6. Udział wolontariuszy w wieku 15 lat lub więcej świadczących pracę niezarobkową w ramach danego typu organizacji wśród wszystkich wolontariuszy według płci

pracujących w ramach zorganizowanych struktur) niż miast (28,1%). Różnica ta najbardziej widoczna była w województwie podlaskim36

.

Zdecydowana większość osób (89,2%), które potwierdziły świadczenie pracy w ramach zorganizowanych struktur, realizowało ją w ramach tylko jednego typu organizacji, 9,3% osób pracowało niezarobkowo w dwóch rodzajach, natomiast osoby aktywne w ramach trzech lub większej liczby rodzajów struktur stanowiły jedynie 1,6%³⁷ omawianej grupy respondentów.

Wiek i płeć

Pracę niezarobkową w ramach struktur zorganizowanych nieznacznie częściej wykonywały kobiety (7,3% spośród wszystkich kobiet w porównaniu z udziałem mężczyzn kształtującym się na poziomie 6,7%). Stopień zaangażowania ludności w tego typu prace wzrastał wraz z wiekiem respondentów, spadek aktywności nastąpił jedynie od 65 roku życia. Największą różnicę w odsetku mężczyzn i kobiet zanotowano wśród osób w wieku od 35 do 44 lat, gdzie widocznie większy odsetek stanowiły kobiety (odsetek wolontariuszek na poziomie 8,2% w porównaniu z 6,3% wolontariuszy).

36 W województwie podlaskim pracę niezarobkową w ramach kościołów, wspólnot lub organizacji religijnych deklarowało 72% angażujących się w wolontariat mieszkańców wsi, w miastach natomiast odsetek ten wynosił 36,3%.

37 Dane nie sumują się dokładnie do 100% ze względu na zastosowane zaokrąglenia.

5, 5% ^5, 8% 7, 2% 7, 9% ^8, 2% 7, 5% 5, 9% 5, 5% 6, 3% 7, 5% 8, 4% 7, 1% 5, 2% 6, 2% 8, 2% _8,^2% 8, 0% 7, 7% 5,0% 5,5% 6,0% 6,5% 7,0% 7,5% 8,0% 8,5% 9,0% 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 i więcej

OGÓŁEM Mężczyźni Kobiety

Wykres 5.7. Odsetek osób w wieku 15 lat lub więcej wykonujących pracę niezarobkową świadczoną w ramach struktur zorganizowanych w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie według wieku i płci

Większą aktywność kobiet w tym wieku odnotowano przede wszystkim w przypadku prac w ramach urzędów, instytucji, placówek rządowych lub samorządowych i jednostek im podległych. W kolejnych przedziałach wiekowych udział mężczyzn stopniowo wzrastał i co więcej, pomiędzy 55 a 64 rokiem życia przewyższał aktywność kobiet (szczególnie w przypadku organizacji pozarządowych i partii politycznych). Warto przypomnieć, że kobiety w wieku od 55 do 64 lat były bardziej zaangażowane w indywidualną pomoc³⁸.

Wykształcenie

Najwyższy odsetek osób w wieku 15 lat lub więcej świadczących pracę w ramach różnego typu organizacji odnotowano wśród osób z wykształceniem wyższym (11,9%), następnie średnim (7,3%) oraz gimnazjalnym i niższym (5,3%), natomiast najniższy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (4,5%).

Osoby z wykształceniem wyższym okazały się najbardziej aktywne w takich strukturach jak organizacje pozarządowe, w ramach których działało 48,0% wszystkich wolontariuszy z wyższym wykształceniem oraz w instytucjach rządowych lub samorządowych, gdzie pracę świadczyło 11,5% osób z tym poziomem wykształcenia. Odmienne proporcje odnotowano w przypadku kościołów, wspólnot oraz organizacji religijnych, gdzie najbardziej aktywne okazały się osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym (45,8% spośród wolontariuszy z tym poziomem wykształcenia). W ramach związków zawodowych pomagało najwięcej osób posiadających średnie wykształcenie (10,7% spośród wolontariuszy z tym poziomem wykształcenia).

Stan cywilny

W pomoc innym w ramach struktur zorganizowanych najbardziej zaangażowane były osoby rozwiedzione, wśród których 7,8% deklarowało świadczenie wolontariatu, następnie wdowcy i wdowy (7,6%), osoby będące w związkach małżeńskich (7,5%) i pozostające w separacji (6,2%), zaś najmniejszą aktywność odnotowano wśród kawalerów i panien (5,9%).

Aktywność ekonomiczna

Spośród wszystkich kategorii aktywności zawodowej, najczęściej w wolontariat angażowały się osoby pracujące zawodowo - 7,7% osób pracujących poświęciło swój wolny czas na pracę społeczną w ramach różnych struktur zorganizowanych. Odsetek osób biernych

38 Patrz pkt. 5.2. Wiek i płeć.

zawodowo, które były aktywne w ramach organizacji wynosił 6,6%, natomiast dla osób bezrobotnych wskaźnik ten kształtował się na poziomie 4,8%.

W grupie wolontariuszy pracujących zarobkowo blisko połowa (42,7%) świadczyła pracę społeczną w organizacjach pozarządowych, następnie w ramach związków zawodowych (13,4%), organizacjach samorządu gospodarczego i zawodowego (6,8%) oraz spółdzielniach (3,5%). Najwięcej wolontariuszy biernych zawodowo (43,2%) świadczyło pracę w ramach kościołów, wspólnot i organizacji religijnych. Warto zauważyć, że ponad połowa kobiet biernych zawodowo (51,7%), które potwierdziły pracę w ramach struktur zorganizowanych realizowała ją w ramach kościoła, wspólnoty lub organizacji religijnej, w przypadku mężczyzn odsetek biernych zawodowo wolontariuszy zaangażowanych w tego typu aktywność wynosił 28,0%.

Miejsce zamieszkania

W prace społeczne świadczone w ramach zorganizowanych struktur najbardziej angażowali się mieszkańcy województwa lubelskiego (9,4% osób zamieszkujących), podkarpackiego (8,9%) i dolnośląskiego (8,1%), najmniej aktywni pod tym względem byli respondenci z województw: świętokrzyskiego (4,0%), warmińsko-mazurskiego (4,7%) oraz opolskiego (5,6%).

W odróżnieniu od pomocy świadczonej indywidualnie wolontariusze angażowali się w podobnym stopniu w pracę społeczną niezależnie od tego, czy byli mieszkańcami wsi czy miast, odsetek osób aktywnych ogółem wynosił dla obu grup 7,0%. Różnice można dopiero zauważyć przy uwzględnieniu poszczególnych rodzajów organizacji.

Znaczna grupa (40,4%) spośród wszystkich wolontariuszy mieszkających na wsi angażowała się w działania w ramach kościołów, wspólnot i organizacji religijnych – w miastach ten odsetek wynosił 28,1%. Większa aktywność mieszkańców wsi widoczna jest również w przypadku prac świadczonych w ramach organizacji samorządu gospodarczego i zawodowego (12,3% wolontariuszy mieszkających na wsi, natomiast dla wolontariuszy z miast – 2,7%). Mieszkańcy miast pracujący społecznie w ramach struktur zorganizowanych byli bardziej aktywni w takich organizacjach jak: wspólnoty mieszkaniowe (15,8% w stosunku do 1,6% pracujących społecznie w tych podmiotach na terenach wiejskich), związki zawodowe (odpowiednio 10,7 i 4,6%) i spółdzielnie (3,5% i 1,2%). W pozostałych rodzajach organizacji miejsce zamieszkania nie różnicowało w znaczny sposób poziomu aktywności.

Przeciętny czas poświęcony na wolontariat przez osoby w wieku 15 lat lub więcej

Osoby deklarujące świadczenie pracy społecznej w ramach struktur zorganizowanych wykonywały ją średnio 4 razy w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie. W zależności od rodzaju organizacji, w ramach której świadczono wolontariat, różny był czas przeznaczony w badanym okresie na tego typu aktywność. Najwięcej czasu przeznaczano na wolontariat w ramach organizacji pozarządowych, na który poświęcono średnio 11 godz. 35 min., najkrócej pracę świadczono w ramach wspólnot mieszkaniowych - średnio 4 godz. 8 min. w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie.

Tablica 5.2. Przeciętny czas pracy na osobę oraz struktura czasu pracy ogółem przeznaczanego na pracę w ramach zorganizowanych struktur w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie (w godz. i min.)

Rodzaj organizacji lub instytucji

Średni czas pracy na osobę Struktura czasu pracy godz. i min. % w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie Organizacje pozarządowe... 11.35 44,0 Kościoły, wspólnoty i organizacje religijne ... 9.56 30,5 Wspólnoty mieszkaniowe ... 4.08 3,9 Urzędy, instytucje, placówki rządowe lub samorządowe ... 10.31 8,9 Związki zawodowe ... 5.15 4,1 Organizacje samorządu gospodarczego i zawodowego ... 9.29 5,7 Partie polityczne ... 5.37 1,2 Spółdzielnie ... 7.15 1,8

Nieznacznie więcej czasu na wolontariat poświęcali w tym okresie mężczyźni (średnio 11 godz. 22 min. w ciągu 4 tygodni), kobiety natomiast świadczyły pracę przez 10 godz. 13 min.

Najwięcej czasu na wolontariat przeznaczały osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niższym (wynosił on średnio 12 godz. 47 min.), a także osoby w wieku od 15 do 24 lat (17 godz. 15 min.). Najmniej czasu na tego typu pracę poświęcały osoby w wieku od 25 do 34 lat (9 godz.), jak również osoby posiadające wykształcenie zasadnicze zawodowe (8 godz. 52 min.).

Najwięcej czasu na pracę w ramach organizacji poświęcały także osoby bierne zawodowo (12 godz. 49 min.), a osoby pracujące zawodowo świadczyły pracę niezarobkową najkrócej (9 godz. 11 min.).

Podsumowanie

Stopień zaangażowania Polaków w pomoc innym ludziom jest istotnym czynnikiem charakteryzującym nasze społeczeństwo. Nieodpłatne prace na rzecz osób spoza własnego gospodarstwa domowego świadczone są często w sposób naturalny (głównie ma to miejsce w przypadku pomocy indywidualnej), a czasem jest to świadome działanie wynikające z własnych zainteresowań czy też potrzeby dzielenia się swoim czasem lub umiejętnościami w ramach struktur zorganizowanych (wolontariat). Należy pamiętać, że tego typu działania niosą określoną wartość społeczną i ekonomiczną. Badanie stopnia zaangażowania w pracę niezarobkową pozwala ocenić czy pomagamy nieodpłatnie, w jaki sposób, a także ile czasu poświęcamy na ten rodzaj aktywności.

Wyniki badania wskazują, że w ogólnym ujęciu w świadczenie nieodpłatnej pomocy nieco częściej angażowały się kobiety, osoby z wykształceniem wyższym, mieszkańcy miast oraz osoby w wieku od 55 do 64 lat.

Polacy częściej pomagali indywidualnie, poza zorganizowanymi strukturami. Co piąta badana w 2013 r. osoba deklarowała, że w ciągu 4 tygodni poprzedzających badanie wykonywała prace nieodpłatne na rzecz osób spoza własnego gospodarstwa domowego przeznaczając na nie średnio 34 godz. 10 min.. Najczęściej było to robienie zakupów oraz opieka nad dziećmi.

Pracę społeczną świadczoną w ramach zorganizowanych struktur wykonywało 7,0% osób w wieku 15 lat i więcej. Najczęściej wolontariat świadczony był w ramach organizacji pozarządowych oraz kościołów, wspólnot i organizacji religijnych. Wolontariusze na pracę społeczną przeznaczali średnio 10 godz. 44 min.

Porównanie wyników badania Budżetu czasu ludności realizowanego w 2013 r. z danymi z lat 2003/2004³⁹ wskazuje, że w przypadku prac świadczonych indywidualnie na rzecz osób spoza własnego gospodarstwa domowego odsetek osób pomagających nieznacznie wzrósł (o 1,2 p. proc.), przy jednoczesnym niewielkim spadku odsetka pomagających mężczyzn (z 19,9% w latach 2003/2004 do 19,3% w 2013 r.), natomiast wśród kobiet miał miejsce wzrost zaangażowania o 2,9 p. proc. Niewielkie różnice wystąpiły w stopniu zaangażowania mieszkańców miast (wzrost o 3 p. proc.) i wsi (spadek o 1,3 p. proc.).

Zestawienie wyników z obu edycji badań wskazuje również, że więcej osób zaangażowało się w wolontariat. W 2013 r. poziom aktywności w ramach struktur zorganizowanych wynosił 7,0%, zaś dziesięć lat wcześniej – 3,9%. W latach 2003/2004 nieco bardziej zaangażowani byli mężczyźni (odsetek o 0,7 p. proc. wyższy od stopnia

zaangażowania kobiet), natomiast w 2013 r. kobiety okazały się nieco bardziej aktywne (różnica między stopniem zaangażowania wśród kobiet i mężczyzn wynosiła 0,6 p. proc.). Wśród wolontariuszy zauważalnie zmalał odsetek osób młodych (do 24 roku życia) zaangażowanych w pracę w ramach organizacji. Według badania z lat 2003/2004 ta grupa wiekowa była drugą pod względem stopnia aktywności (bardziej aktywne były jedynie osoby w wieku od 55 do 64 lat), natomiast w 2013 r. osoby młode między 15 a 24 rokiem życia były najmniej zaangażowane spośród wszystkich grup wiekowych.

Utrzymującą się w ciągu dziesięciu lat pomiędzy badaniami tendencją było wyższe zaangażowanie w pracę społeczną w organizacjach osób z wykształceniem wyższym, wysoka aktywność w grupie wiekowej od 55 do 64 lat, a także podobny poziom zaangażowania mieszkańców miast i wsi.