Wpływ zmian klimatycznych na Chiny

Rozwój gospodarczy i wzrost dochodów mieszkańców w Chinach ma nie-stety swoją cenę. Jest nią środowisko naturalne. Daniel Yergin podkreślał:

Z suchych danych dotyczących PKB i zużycia energii wyczytać można niezwykłą historię. Świat nigdy wcześniej nie widział, żeby tak wiele osób w tak szybkim tempie wydostawało się z ubóstwa i stawało się tym samym częścią świata cieszącego się rozwojem gospodarczym i z rosnącymi moż-liwościami. Plaga głodu i niedożywienia szybko ustępuje, ale pewną cenę za to płaci środowisko naturalne. Woda to wielki problem – zarówno z po-wodu potencjalnych niedoborów, jak i zanieczyszczeń wynikających z nie-oczyszczania ścieków. Jednak ciężar szybko rosnącego zużycia energii po-nosi głównie powietrze. Chińczycy czują jego zanieczyszczenie w swoich płucach, co odbija się na ogólnym stanie ich zdrowia⁹⁸.

Chiny przez długi czas rozwijały się w szybkim tempie, nie bacząc na koszty, jakie wyrządza to otaczającej przyrodzie. W rezultacie doprowa-dziło to do ogromnego wzrostu zanieczyszczeń powietrza, wód oraz gleb, zagrażających zdrowiu i życiu ludzkiemu. Nastąpił jednak moment, kiedy stało się jasne, że ten model nie jest możliwy dłużej do utrzymania i trze-ba wypracować nowe mechanizmy rozwiązań rozwojowych biorące pod uwagę również ochronę środowiska. Wzrost świadomości tego problemu

98 D. Yergin, The Quest. W poszukiwaniu energii. O energii, bezpieczeństwie i definiowa-niu świata na nowo, tłum. A. Grzegrzułka, A. Janowska, Kurhaus Publishing, Warszawa 2013, s. 204–205.

zmusił władze do natychmiastowej reakcji. Partia komunistyczna dostrze-gała problem zanieczyszczeń środowiskowych i rozpoczęła aktywne działa-nia na rzecz promocji czystych źródeł energii. Realizacja tych celów będzie wymagać jednak opracowania właściwych rozwiązań technologicznych w sposób pozwalający z jednej strony chronić środowisko, a z drugiej utrzy-mać konkurencyjność gospodarczą państwa. Chiny potrzebują opracowania komplementarnej strategii dotyczącej ochrony środowiska, aby dalszy roz-wój mógł przebiegać z uwzględnieniem granic wyznaczonych przez naturę.

Musi obejmować stosowanie odpowiednich narzędzi prawnych, środków fi-nansowych i pozafifi-nansowych oraz kampanie edukacyjne. Krótko mówiąc, w odniesieniu do ochrony środowiska i promocji czystych źródeł ener-gii musi bezwzględnie dominować myślenie systemowe. W innym przypad-ku trudno będzie oczekiwać rewolucyjnych zmian w tym zakresie.

Struktura bodźców zachęcająca lokalne władze do realizowania polityki rozwojowej za wszelką cenę została wypracowana w okresie rządów Deng Xiaopinga. Rozwój gospodarczy utrzymywał prymat wobec ideologii, zgod-nie z hasłem „zgod-nieważne, czy kot jest biały, czy czarny, byle łowił myszy”.

Ta metafora dzisiaj musi jednak zostać przedefiniowana i nabrać nieco inne-go kształtu. Zdaniem ekonomisty Hu Anganga, „kolor kota” w tym przypad-ku ma znaczenie, bo rozwój będący udziałem Chin w ostatnich dekadach był wzrostem „czarnego kota”. Mierzenie wzrostu winno uwzględniać koszty związane z degradacją środowiska, co Hu określał jako „rozwój zielonego kota” (Black Cat GDP growth). Dlatego trudno w pełni pozytywnie ocenić obowiązujący od lat 80. XX w. model hołdujący zasadzie, że najpierw trze-ba się wzbogacić, a dopiero potem należy sprzątać. Restrukturyzacja gospo-darki powinna być realizowana tak, by móc uniknąć kopiowania zachodnich rozwiązań opartych głównie na wysokiej konsumpcji surowców oraz dużym zanieczyszczeniu. Powinna obejmować zwolnienia podatkowe, regulacje za-chęcające do większej efektywności, rozwoju odnawialnych źródeł energii i tworzenia zielonych miejsc pracy nowej generacji⁹⁹.

Można się spodziewać, że ekstremalne zjawiska pogodowe, jakich do-świadczają dzisiaj Chiny, będą coraz częściej przyczyną występowania klęsk żywiołowych, takich jak susze czy powodzie. Będzie niosło to z sobą wiele negatywnych następstw zarówno dla środowiska naturalnego, jak i dla roz-woju społecznego i gospodarczego. Zmiany klimatyczne prowadzą przede wszystkim do spadku wielkości plonów. Wpływają na obniżenie poziomu

99 M. Leonard, What Does China Think?, Fourth Estate, London 2008, s. 42.

wód, co z kolei często wywołuje susze lub powodzie oraz prowadzi do dal-szego wzrostu niedoborów wody pitnej. Obserwowana w dalszym ciągu wy-soka aktywność człowieka w obszarach obarczonych największym ryzykiem zmian środowiskowych będzie się przyczyniać do pogłębienia problemu.

Oczywiście w tego typu rozważaniach trudno jednoznacznie orzec, że działalność człowieka na Ziemi, połączona ze wzrostem emisji zanie-czyszczeń, w bezpośredni sposób przekłada się na zmiany temperatur.

Z jednej strony można stwierdzić, że wzrost zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem węgla oraz wzrost temperatury na Ziemi jest wynikiem dzia-łalności człowieka, co przyczynia się do wzrostu efektu cieplarnianego.

Z drugiej jednak strony koncepcja ta zderza się z inną, która mówi, że efekt cieplarniany w niewielkim tylko stopniu zależy od człowieka. Para wodna będąca głównym gazem cieplarnianym odpowiada za dwie trzecie natural-nego efektu cieplarnianatural-nego. Działalność człowieka nie przyczynia się zatem do wzrostu ilości pary wodnej w atmosferze. Zmiany temperatur w przyro-dzie mają charakter cykliczny i w tej sytuacji to nie dwutlenek węgla był-by przyczyną gwałtownych zmian. Spalanie paliw przyczynia się w dużym stopniu do zwiększenia stężenia szkodliwych zanieczyszczeń w atmosferze.

Niemniej udział człowieka w całkowitej emisji dwutlenku węgla niekoniecz-nie musi być największy. Niezależniekoniecz-nie jednak od tego, który punkt widzenia zyska prymat, należy stwierdzić, że dzisiejszy świat doświadcza gwałtow-nych zmian klimatu. Chiny nie są oczywiście wolne od tych zagrożeń.

Hu Angang, profesor w School of Public Policy and Management oraz dyrektor Center for China Studies w Tsinghua University, określił wręcz Chiny mianem największej ofiary zmian klimatycznych (worst victim of cli-mate change)¹⁰⁰. Chiny – z największą na świecie populacją, ogromnym te-rytorium oraz naturalnymi ekosystemami – są państwem szczególnie narażo-nym na zmiany klimatyczne. W jego opinii na historię Chin można patrzeć przez pryzmat doświadczanych katastrof naturalnych. W ciągu dwóch tysięcy lat od czasów panowania dynastii Zhou aż do czasów mandżurskiej dyna-stii Qing¹⁰¹ Chiny doświadczyły 1052 susz, 1029 powodzi, a także 473 plag szarańczy. Katastrofy pociągały za sobą gwałtowny spadek populacji. Rów-nież współcześnie w Chinach gwałtownie rośnie liczba ludzi cierpiących wskutek katastrof naturalnych. Generują one przede wszystkim ogromne

100 Hu Angang, China in 2020. A New Type of Superpower, Brookings Institution Press, Washington 2011, s. 124.

101 Dynastia Zhou panowała w okresie 1046–256 p.n.e., a dynastia Qing w latach 1644–1911.

szkody w rolnictwie. Pomimo że Chiny są największym producentem żyw-ności, w wyniku katastrof naturalnych notują na tym polu największe ubytki.

Obok tego pojawiają się straty ekonomiczne. W latach 90. ubiegłego wieku Chiny traciły z tego tytułu 3–4% PKB. W pierwszej dekadzie XX w. oscylo-wały one wokół 1% PKB. Wyjątkiem był rok 2008, kiedy szkody szacowano na ponad bilion RMB. W tym czasie doszło jednak do trzęsienia ziemi o sile 8 stopni w skali Richtera w powiecie Wenchuan, co pociągnęło za sobą stra-ty na poziomie 845,1 mld RMB. Kolejny problem wiąże się z stra-tym, że naj-uboższe warstwy społeczne w Chinach są najbardziej wrażliwe na działania zmian klimatycznych. Anomalia pogodowe najczęściej występują w regio-nach górskich, wyżyregio-nach lessowych oraz obszarach jałowych, czyli tam, gdzie zamieszkują głównie najubożsi mieszkańcy kraju¹⁰².

Tabela 15. Straty ekonomiczne z tytułu katastrof naturalnych

Rok Straty ekonomiczne

(w mld RMB) Udział w PKB na dany rok (w %)

1990 66,6 3,6

1991 (powódź) 121,5 5,6

1992 85,4 3,2

1993 99,3 2,9

1994 187,6 4,0

1998 (powódź) 300,7 3,8

2003 (SARS) 148,2 1,1

2005 204,2 1,1

2006 252,8 1,2

2007 236,2 0,96

2008 1 175,2 3,9

Źródło: National Bureau of Statistics of China, Report of the Damage Caused by Disaster in China: 1949–1995 (1995), s. 403–407, National Bureau of Statistics of China, Statistical Bulletin on Economic and Social Development, author’s calculations, za: Hu Angang, China in 2020: A New Type of Superpower, Brookings Institution Press, Washington 2011, s. 128.

O tym, z jak poważnym wyzwaniem Chiny mają do czynienia, może świadczyć wydany 4 czerwca 2007 r. dokument 中国应对气候变化国家方

102 Hu Angang, China in 2020: A New Type of Superpower, s. 124–129.

案 (China’s National Climate Change Program), w którym rząd Chin zapo-wiedział podjęcie natychmiastowych działań związanych z restrukturyzacją gospodarki, promowaniem czystych technologii energetycznych oraz popra-wą wydajności energetycznej¹⁰³.

W dokumencie przedstawiono symulację tendencji rozwojowych będą-cych następstwem zmian klimatycznych w Chinach. Diagnoza nie brzmiała zbyt optymistycznie:

● Średnia temperatura w ciągu ostatnich stu lat wzrosła o 0,5~0,8ºC i była nieco większa niż średnia światowa. Najwyższy wzrost odno-towano jednak w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat. Biorąc pod uwagę rozkład regionalny, wzrost temperatur był znacznie wyższy w zachod-nich, wschodnich i północnych Chinach, aniżeli w obszarach zloka-lizowanych na południe od Rzeki Jangcy. Szczególnie duże wzrosty temperatur obserwowano w okresach zimowych.

● Od lat 50. XX w. notowano stopniowy spadek sumy opadów atmosfe-rycznych do poziomu 2,9 mm wody¹⁰⁴ w ciągu każdej dekady. Dopiero w okresie 1991–2000 nastąpiła zmiana tej tendencji i zaczął następo-wać powolny wzrost. W zestawieniu regionalnym spadki wielkości opadów najdotkliwiej dotknęły północne Chiny, gdzie średnia opadów w ciągu dekady wyniosła 20~40 mm. Ilość opadów znacząco wzrosła z kolei w południowych i południowo-wschodnich regionach, osiąga-jąc średnią w ciągu dekady na poziomie 20~60 mm.

● W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat dochodziło do częstych załamań pogody w całym kraju, czego przejawem były susze w północnych i północno-zachodnich Chinach, jak również powodzie obserwowane w środkowym i dolnym biegu Jangcy oraz południowo-zachodnich Chinach. Intensywność opadów wyraźnie zaczęła wzrastać od lat 90., co stało się przyczyną licznych katastrof naturalnych.

● Od lat 50. następowało podniesienie poziomu wód wzdłuż chińskiego wybrzeża o 2,5 mm rocznie, czyli więcej niż wynosi średnia na świecie.

● W omawianym czasie następowało również topnienie górskich lodowców¹⁰⁵.

103 中国应对气候变化国家方案 (Zhongguo yingdui qihou bianhua guojia fangan), Na-tional Development and Reform Commission, VI 2006, http://www.ccchina.gov.cn/WebSite/

CCChina/UpFile/File189.pdf (2 III 2013).

104 Suma opadów przedstawianych w milimetrach wody (mm) odpowiada ilości litrów wody na metr kwadratowy (l/m²).

105 中国应对气候变化国家方案.

Wedle prognoz chińskich naukowców w przyszłości można się spodzie-wać dalszych zmian klimatu, co będzie niosło z sobą wiele negatywnych skutków dla całego ekosystemu. Badania wykazały, że:

● Roczna temperatura powietrza będzie sukcesywnie wzrastać w przy-szłości, przyczyniając się do dalszego postępu topnienia lodowców.

● Średnia roczna temperatura może wzrosnąć o 1,3~2,1ºC do 2020 r. oraz o 2,3~3,3ºC do 2050 r., przyjmując za rok bazowy rok 2000.

● Ilość opadów atmosferycznych może wzrosnąć o 2~3% do 2020 r. oraz o 5~7% do 2050 r. W tym przypadku największy wzrost opadów stałby się udziałem regionów południowo-wschodniego wybrzeża.

● Istnieje możliwość częstszego występowania ekstremalnych załamań pogodowych, które będą oddziaływać na rozwój społeczno-gospodar-czy i życie ludzi.

● Prawdopodobnie zwiększy się ilość terenów jałowych oraz będzie wzrastało zagrożenie pustynnieniem.

● Poziom morza wzdłuż wybrzeża Chin będzie się podnosił.

● Będzie postępowało topnienie lodowców na Wyżynie Tybetańskiej oraz w Górach Tianshan¹⁰⁶.

Wkrótce po publikacji tego dokumentu, jesienią 2007 r., Lu Xuedu, wi-cedyrektor Global Environmental Affairs Office w Ministerstwie Nauki i Technologii, zwracał uwagę, że w ostatnich latach zmiany klimatyczne sil-nie oddziaływały na Chiny, dlatego sil-nie można już czekać z podjęciem kon-kretnych działań, bo będzie za późno. Podkreślał, że od połowy lat 80. ubie-głego stulecia Chiny doświadczyły dziewiętnastu ciepłych zim. Opierając się na danych Państwowego Centrum Meteorologicznego (National Meteo-rological Center), wykazał, że w 2006 r. średnia temperatura w zimie wynio-sła 9,92ºC, co było najwyższym notowanym poziomem od 1951 r. Zmiany klimatyczne doprowadziły w drugiej połowie XX w. również do spadku aż o 37% wielkości plonów głównych upraw, tj. pszenicy, ryżu oraz kuku-rydzy. Globalne ocieplenie wpłynęło ponadto na obniżenie poziomu rzek, a to z kolei było powodem częstszych niż zwykle susz i powodzi. Zdaniem Lu niedobór wody pitnej w zachodnich Chinach może wynieść 20 mld m³ pomiędzy 2010 a 2030 r.¹⁰⁷

Podjęta przez władze w Pekinie polityka w zakresie przeciwdziała-nia zmianom klimatu stanowi odpowiedź na liczne susze, powodzie i inne

106 Ibidem.

107 Ding Yimin, Combating climate change: China goes on offensive, Xinhua, 4 X 2007.

katastrofy naturalne, jakich doświadczały Chiny w ciągu ostatnich dekad.

Dostrzeżono, że pustynnienie i degradacja ziem stanowi ogromny problem dla krajowej produkcji rolniczej. Podnoszenie się poziomu mórz zagraża z kolei najbardziej rozwiniętym gospodarczo regionom zlokalizowanych wzdłuż wschodniego wybrzeża.