Wykładnia autonomiczna prawa UE

W prawie UE wykształciła się praktyka posługiwania się autono-micznymi pojęciami o charakterze ponadnarodowym, tzw. Community

notions, które należy interpretować w sposób jednolity i niekoniecznie

ścisły oparty na odniesieniach do terminologii krajowej217.

Autonomia pojęć prawa UE spowodowała, że TSUE jest skłonny zaniechać odwoływania się do krajowych porządków prawnych, aby tam poszukiwać znaczenia spornych terminów. Podejście takie znaleźć można w szczególności w orzeczeniu w sprawie 327/82 Ekro BV Vee- en

Vle-eshandel v. Produktschap voor Vee en Vlees, w którym czytamy:

„Potrze-ba jednolitego stosowania prawa wspólnotowego oraz zasada równości wymagają dokonywania przez wspólnotę niezależnej i jednolitej wykład-ni pojęć w postanowiewykład-niach prawa wspólnotowego, które wykład-nie zawierają bezpośredniego odesłania do prawa państwa członkowskiego celem okre-ślenia ich znaczenia i zakresu. Interpretacja ta musi uwzględniać kontekst postanowienia i cel regulacji”218. Zasada autonomii pojęciowej ma na celu zapewnienie jednolitego stosowania prawa unijnego we wszystkich jej państwach członkowskich. Gdyby wszak sądy krajowe odwoływały się do swoich własnych porządków prawnych, to wiązałoby się to z ryzykiem odmiennej wykładni tych samych przepisów w różnych krajach człon-kowskich. To zaś wiodłoby do odmiennego stosowania tychże przepisów, co stawiałoby pod znakiem zapytania sens ustanawiania wspólnych prze-pisów prawnych. Zgodnie z tą zasadą pojęcia stosowane w prawie UE mają odrębne znaczenie, niezależne od znaczenia nadawanego im w systemach prawnych państw członkowskich219. W przywoływanej już wcześniej spra-wie CILFIT TS wskazał, że nawet jeśli wszystkie wersje językowe są ze

217 Ibidem.

218 Wyrok TS z dnia 18 stycznia 1984 r. w sprawie 327/82 Ekro Vee en- Vleeshandel

v. Produktschap voor Vee en Vlees, ECLI:EU:C:1984:11. Przeł. K. Paluszek.

sobą całkowicie zgodne, to prawo UE używa terminologii charaktery-stycznej dla tego prawa. Poza tym TS akcentuje, że pojęcia prawne nie-koniecznie mają takie samo znaczenie w prawie UE, jak w prawie po-szczególnych krajów członkowskich. Wyraźnie takie stanowisko wyraził TS w sprawie C-449/93 Rockfon, gdy ustalał definicję terminu

establish-ment²²⁰. Innym przykładem potwierdzającym konieczność autonomicznej wykładni postanowień unijnych jest wyrok w sprawie C-498/03 Kingscrest

Associates Ltd and Montecello Ltd v. Commissioners Customs & Excise,

w którym to Trybunał stwierdził, że słowo cheritable ma swoje własne niezależne znaczenie w prawie UE, które musi być ustalone na podstawie wszystkich wersji językowych, czego wymaga jednolita wykładnia pra-wa221. Przyjmuje się więc, że niezdefiniowane terminy pojawiające się w tekstach prawa UE mają niezależne znaczenie, które powinno być okre-ślone na podstawie celów i zasad unijnego porządku prawnego i przewa-żać nad różnymi, czasami nawet sprzecznymi znaczeniami przypisywa-nymi tym terminom w porządkach prawnych państw członkowskich UE222. Z kolei w wyroku w sprawie 53/81 D.M. Levin v. Staatssecretaris van

Justitie TSUE zdefiniował, że pojęcie „pracownika” należy rozumieć

zgodnie z jego zwykłym znaczeniem, a zarazem w świetle celów Trakta-tu. W tym wypadku należy nadać temu zwrotowi znaczenie unijne, au-tonomiczne, a nie takie, jakie mu nadają systemy prawne państw człon-kowskich223.

Podsumowując należy podkreślić, że TSUE zawsze rozpoczyna interpretację od wykładni językowej i komparatystyki wszystkich wersji autentycznych językowych. Pominięcie wykładni językowej i przejście od razu do wykładni systemowej czy funkcjonalnej oznaczałoby

220 Wyrok TS z dnia 7 grudnia 1995 r. w sprawie C-499/93, Rockfon, ECLI:EU:C:1993:742.

221 Wyrok TS z dnia 26 maja 2005 r. w sprawie C-498/03 Kingscrest Associates Ltd and

Montecello Ltd v. Commissioners Customs & Excise, ECLI:EU:C:2005:322.

222 Zob. A. Doczekalska, Interpretacja wielojęzycznego prawa…, s. 20.

223 Wyrok TS z dnia 23 marca 1982 r. w sprawie 53/81 D.M. Levin v. Staatssecretaris

odrzucenie zasady równej autentyczności wersji językowych. Wykładnia językowa stanowi więc w praktyce TS jedynie wyjściową, ale jedną z kil-ku równorzędnych metod przeprowadzania ustaleń interpretacyjnych. Podmiot decyzyjny rozpoczyna wykładnię od analizy tekstu, lecz zde-kodowana z niej norma często bywa rozwinięta twórczo za pomocą dys-kursu prawnego, a zatem sformułowana z użyciem argumentacji pozaję-zykowych widzianych przez pryzmat konkretnego przypadku224. Wskazać warto raz jeszcze na koniec na przyczyny pomniejszonej roli reguł wykładni językowej na gruncie prawa UE: po pierwsze, okoliczność, że występują pojęcia autonomiczne, mające znaczenie właściwe dla pra-wa UE; po drugie, wielojęzyczność prapra-wa UE, oznaczająca wielość wer-sji autentycznych tworzonych i publikowanych źródeł prawa UE; po trzecie, obecność sformułowań ogólnikowych, pociągających za sobą konieczność doprecyzowania w orzecznictwie TSUE; po czwarte, eko-nomiczne zabarwienie terminologii zawartej w przepisach prawa UE; po piąte, okoliczność, że normy prawa UE są rekonstruowane nie tylko na podstawie przepisów prawa stanowionego, ale również na podstawie pra-wa niepisanego, jakie tworzą zasady ogólne prapra-wa UE, budzące wątpli-wości interpretacyjne225.

Generalnie nowatorstwo w podejściu do wykładni prawa UE pole-ga na przyjęciu pewnej koncepcji interpretacyjnej, która zakłada, że wy-pracowane metody wykładni mają charakter równoprawnych działań, i to ich jednoczesne zastosowanie prowadzi do sformułowania normy unijnej, ale punktem wyjścia jest zawsze wykładnia językowa. Łączenie różnych sposobów dokonywania interpretacji powoduje, iż koncepcja ta ukazuje zjawisko wykładni dokonywanej w sposób horyzontalny i prze-ciwstawia je tradycyjnemu podejściu pozytywistycznemu (wertykalnemu),

224 M. Zirk-Sadowski, Wykładnia i rozumienie prawa…, s. 102 oraz A. Doczekalska,

Interpretacja wielojęzycznego prawa…, s. 21.

225 Zob. szerzej: A. Kalisz, Wykładnia prawa Unii Europejskiej, [w:] A. Łazowski, A. Zawidzka-Łojek (red.), Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej, Instytut Wydaw-niczy EuroPrawo, Warszawa 2013, s. 193–201.

w którym osiągnięcie jasności na poziomie językowym stanowi koniec procesu interpretacji226. Sędziowie TSUE nie stworzyli nowatorskich metod wykładni, ale wypracowali własną koncepcję interpretacji prawa UE, tzw. konstruktywną metodę interpretacji, opierającą się przede wszyst-kim na regułach wykładni systemowej i funkcjonalnej. W tym modelu interpretacji prawa UE, nazywanym modelem europejskim (European

way), TSUE wskazuje na to, że jego zadanie polega nie tylko na rozstrzy-ganiu pojawiających się wątpliwości oraz rozbieżności językowych, lecz także na potwierdzeniu swojej koncepcji unijnego porządku prawnego227.

226 Ibidem, s. 207.

227 J. Barcik, A. Wentkowska, Prawo Unii Europejskiej po Traktacie z Lizbony, C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 99–100.