Obecnie obszar opracowania znajduje się na przecięciu głównych traktów komunikacyjnych w mieście. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się osiem punktów obsługi komunikacji zbiorowej – autobusowej
i tramwajowej, a w granicach opracowania większość terenu zajmują miejsca postojowe dla taksówek i samochodów komunikacji indywidualnej. Po dawnych reprezentacyjnych założeniach parkowych nie pozostało żadnego śladu. W miejscu XIX-wiecznej zieleni urządzonej stoją nielegalnie zaparkowane pojazdy. Prestiżowe przedpole Dworca Świebodzkiego zajmuje szeroki sięgacz przeznaczony jako podjazd pod wejście główne oraz… kolejne miejsca postojowe dla samochodów. Najbardziej zatrważająco przedstawiają się dawne tory kolejowe. Z XIX-wiecznej infrastruktury pozostały zaledwie resztki szyn. Teren jest zapuszczony, zaniedbany, zarośnięty niepielęgnowaną roślinnością. Jako funkcję wiodącą przejął obsługę cyklicznego cotygodniowego targowiska. W ciągu tygodnia świeci zaś pustką i stanowi scenę dla szerzącej się demoralizacji. To miejsce spotkań marginesu społecznego, przestrzeń sprzyjająca upojeniu środkami odurzającymi oraz postępującej dewastacji. Niewiele lepiej prezentuje się zabudowa dawnego taboru kolejowego, spichlerzy oraz budynku obsługującego ruch podróżnych – Dworca Świebodzkiego. Mimo niewątpliwych walorów estetycznych budynki pozostają w złym stanie technicznym i są odbierane przez użytkowników z uzasadnioną obojętnością. Oferta kulturowa reprezentowana przez nie-czynny dworzec jest stosunkowo uboga – sprowadza się do oddziału teatralnego i kameralnego domu kultury. Do obiektów o charakterze rozrywkowym zaliczają się liczne lokale taneczne oraz dwa kluby nocne cieszące się złą reputacją wśród społeczności. Ponadto w obrębie murów przeważają usługi handlu.
Jeśli o obecnej wartości kulturowej kompleksu Dworca Świe-bodzkiego można powiedzieć niewiele, tak o rejonie wokół Dworca Dolnośląsko-Marchijskiego nie można powiedzieć absolutnie nic. Z daw-nego okazałego założenia pozostały jedynie hale magazynowe oraz wschod-nia część północnego skrzydła dworca obsługującego ruch pasażerski. Tereny towarzyszące zabytkowym obiektom zostały zajęte przez pro-wizoryczne miejsca parkingowe oraz niskie, parterowe budynki oferujące
ubogi zakres usług. Co się zaś tyczy pozostałości po Dworcu Marchijskim, obecnie nie pełnią one żadnych funkcji. Budynek z północną wieżyczką nie jest w ogóle użytkowany, o czym mogą świadczyć zamurowane otwory okienne i drzwiowe.
Podsumowanie
Na chwilę obecną tereny podworcowe, będące przedmiotem artykułu, stanowią wstydliwy temat, który niechętnie się porusza. Mimo doskonałej lokalizacji (świetne skomunikowanie z resztą miasta, bliskie sąsiedztwo ścisłego centrum), wspaniałej, barwnej historii oraz niewątpliwych walorów estetycznych zastanej zabudowy, przestrzeń wokół dworców jest zaniedbana, oferta funkcjonalna nie spełnia oczekiwań użytkowników, a dyspozycja komunikacyjna jest nieadekwatna do współczesnego strumienia ruchu w mieście.
Autorka publikacji proponuje proste zabiegi konserwatorskie sprowadzające się do renowacji obiektów o słabym stanie technicznym, pielęgnacji istniejącej zieleni, wprowadzeniu małej architektury (zatwierdzonej przez Architekta Wrocławia w Katalogu Mebli Miejskich) i ponownym rozdysponowaniu funkcji na terenie opracowania. Do śmiel-szych propozycji należą rekonstrukcje obiektów o dużych walorach architektonicznych (budynek „Szwajcarki”3 czy zachodnie skrzydło Dworca Marchijskiego) oraz reorganizacja terenów zielonych wzdłuż ul. Tęczowej. Godnym rozpatrzenia wydaje się wznowienie historycznej funkcji Dworca Świebodzkiego. Powrót pociągów na tory kolejowe bez wątpienia przyspieszyłby procesy rewitalizacji zdewastowanego kompleksu, nie wspominając o usprawnieniu komunikacji zbiorowej w granicach miasta i województwa.
3 „Szwajcarka” to nieistniejący dziś, XIX-wieczny budynek pełniący rolę hotelu dla pracowników kolejowych i ich rodzin. Poza miejscami noclegowymi dysponował zapleczem gastronomicznym, restauracją z miejscem na pianino, salą do gry w bilard itp. [Zwierz M. (red.), Wrocławskie dworce kolejowe, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław 2006.]
Z podobnych założeń wyszedł Marszałek Województwa Dolno-śląskiego, sugerując Zarządowi PKP S.A. uruchomienie istniejących linii kolejowych (przebiegających przez obszar opracowania) w ramach pro-gramu Dolnośląskiej Kolei Dojazdowej. Ze względu na silny napływ ludności do Wrocławia oraz problemy komunikacji w granicach miasta, pomysł przywrócenia roli dworcowi wydał się logiczny. W 2011 roku, po siedmiu latach badań, Zarząd PKP S.A. przy udziale Urzędu Mar-szałkowskiego Województwa Dolnośląskiego oraz Miasta Wrocław, szczęśliwie ukończył wstępną „Koncepcję obsługi pasażerów z wyko-rzystaniem dworca kolejowego Wrocław Świebodzki”. W tym samym roku ogłoszono wyniki przetargu na zagospodarowanie omawianych terenów
kolejowych4. Pierwszą nagrodę zdobył zespół składający się z „Biura Projektowo-Inżynierskiego Redan” i „Biura Architektonicznego Metropolis”. Śmiałe, kolorowe wizualizacje zachwycają oczy, jednak wydają się mało realne. Zwycięski projekt zakłada drogie przebudowy, a główna idea budzi wiele kontrowersji w gronie architektów i historyków, a także samych mieszkańców miasta. Do odważnych pomysłów należy m.in. adaptacja Dworca Świebodzkiego na galerię handlową przy rów-noczesnej budowie nowego budynku obsługi pasażerów, projekt parkingu podziemnego położonego bezpośrednio pod placem Orląt Lwowskich czy nowoczesna aranżacja przestrzeni (świecąca pajęczyna zawieszona nad wejściem głównym do Dworca Świebodzkiego, modernistyczny plac 4 Wizualizacje zwycięskiego projektu dostępne na stronie: http://www.pkp.pl/node/4727 .
Rysunek 1.
Wnioski konserwatorskie sporz
ą
dzone w opar
ciu o przepr
o-wadzone badania. W legendzie wymieniono suger
owane dzia
łania w celu
rewaloryzacji przestrzeni publ
icznej.
Ź
ród
ło: opracowanie w
łasne z wykorzystaniem pod
kł
adu ze str
ony www
.wr
otaczający cenny historycznie kompleks). Być może ze względu na kontro-wersyjne rozwiązania oraz brak dostatecznych funduszy, prognozowany termin realizacji projektu jest przedawniony. Mimo zapewnień Zarządu PKP S.A. prace budowlane nie tylko nie zostały ukończone przed wydarzeniem sportowym EURO 2012, ale dotychczas w ogóle nie ruszyły. Obecnie temat rewitalizacji obszaru kolejowego ucichł – władze PKP S.A. nie wypowiadają się publicznie w tej kwestii, media milczą, a wrocławianie z niecierpliwością wyczekują rozpoczęcia jakichkolwiek prac budowlanych. Wszyscy jednak wyrażają jednogłośną aprobatę dla przywrócenia dawnej funkcji kolejowej Dworca Świebodzkiego oraz dostrzegają naglącą potrzebę przeprowadzenia prac konserwatorskich na obszarze ujętym w temacie niniejszego artykułu.
Bibliografia
• Małachowicz E., Ochrona środowiska kulturowego, t. I i II, PWN, Warszawa 1988.
• Małachowicz E., Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku, PWN, Warszawa 2008.
• Ostrowski W., Zespoły zabytkowe a urbanistyka, wyd. Arkady, Warszawa 1980.
• Ziółkowska M., Rewaloryzacja obszaru kulturowego dawnych terenów Dworca Świebodzkiego i Dolnośląsko-Marchijskiego. Praca inżynierska pod patronatem prof. dr hab. inż. arch. Grażyny Balińskiej, Wrocław 2012.
• Zipser T. z zespołem, Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Wrocław, Biuro Rozwoju Miasta U. M. Wrocławia, Politechnika Wrocławska, Wrocław 1996.
• Zwierz M. (red.), Wrocławskie dworce kolejowe, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Wrocław 2006.
• „Koncepcja obsługi pasażerów z wykorzystaniem dworca kolejowego Wrocław Świebodzki” przygotowana przez Zarząd PKP S.A., Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Miasto Wrocław.