Wyniki badań

Eksperymentem objęto (w okresie trzech lat) 149 uczennic w czterech za-sadniczych szkołach zawodowych specjalnych na terenie kraju (w Katowicach, Łodzi, Sopocie i w Warszawie) przy ogromnym zaangażowaniu dyrektorów tych szkół i nauczycieli.

Weryfikację efektów kształcenia szerokoprofilowego stanowił II etap kształ-cenia – specjalizacja zawodowa uczniów w zakładach pracy w zindywidualizo-wanych specjalnościach. O efektach odbytych specjalizacji świadczy liczba (15) różnych specjalności uzyskanych przez uczniów, a także pozytywne opinie nauczycieli, dyrektorów szkół oraz, co jest bardzo istotne, kierownictw zakła-dów pracy, w których młodzież odbywała specjalizacje zawodowe. Oto niektóre powtarzające się opinie dyrekcji zakładów pracy²⁶:

ƒ Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych w Warszawie (15 uczniów):

„Specjalizacja w zakładzie pracy umożliwia adaptację młodzieży w śro-dowisku, w którym w przyszłości podejmie pracę. Stwarza to dodatkowy bodziec do podjęcia pracy w danym zakładzie wśród dotychczas pozna-nych ludzi. Po zakończeniu specjalizacji w TelkomZwut uczniowie – ab-solwenci, którzy zgłoszą chęć podjęcia pracy w naszym zakładzie, będą kierowani do działu kadr w celu zatrudnienia.”

ƒ Konfekcyjna Spółdzielnia Pracy „Przyszłość” (9 uczniów): „Stwierdzam celowość prowadzonych specjalizacji i widzę możliwość zatrudnienia uczennic po jej zakończeniu. Praktyka w zakładach pracy powinna być ściśle związana z późniejszymi możliwościami zatrudnienia.”

ƒ Spółdzielnia Inwalidów „Wybrzeże” w Gdańsku (9 uczniów): „Zakład nasz jest w stanie zatrudnić wszystkich uczniów po ukończeniu specjali-zacji, o ile będziemy posiadali zabezpieczenie surowcowe.”

26 B. Czerniecki, Kształcenie szerokoprofilowe a praca upośledzonych umysłowo. „Studia Peda-gogiczne“ t. XLIX, 1985, s. 173.

ƒ Wielkopolskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych w Poznaniu (11 uczniów): „Zakład gwarantuje zatrudnienie wszystkich uczniów po za-kończeniu specjalizacji i akceptuje celowość specjalizacji, korzystnie wpływającej na stopień asymilacji uczniów w zakładzie pracy (szybkie przyuczenie zawodowe, możliwość natychmiastowego podjęcia pracy na przyuczonym stanowisku, znajomość organizacji przedsiębiorstwa, po-znanie środowiska robotniczego)”.

ƒ Zakład Sprzętu Przeciwpożarowego w Łodzi (12 uczniów): „Podnoszenie kwalifikacji uczniów szkół zawodowych w formie specjalizacji jest ze wszech miar słuszne i pożądane. Pozwala ocenić i dobrać w warunkach produkcyjnych, uwzględniając indywidualne predyspozycje ucznia, naj-bardziej odpowiedni zawód, czyli w sumie skraca okres niezbędny do przygotowania wykwalifikowanego pracownika. Wszyscy uczniowie muszą być zatrudnieni”.

W podobnym tonie utrzymane były wszystkie opinie zakładów pracy. Pod-kreślano cechy dodatnie uczniów, takie jak: pilność, sumienność, chęć do pracy, zaangażowanie, zainteresowanie wykonywaną pracą, obowiązkowość, szacunek dla instruktorów. Wykazywano także cechy ujemne: brak osobistej inwencji, zmniejszoną aktywność towarzyską w stosunku do rówieśników, małą samo-dzielność, trudność w szybkim przyswajaniu wiadomości, niechęć do wykony-wania prac skomplikowanych, trudności w kojarzeniu, brak organizacji pracy.

Uwagi zakładów pracy oraz spostrzeżenia i doświadczenia nauczycieli w za-kresie eksperymentalnego wdrażania zawodów szerokoprofilowych – po licz-nych dyskusjach – zostały uwzględnione w opracowalicz-nych programach naucza-nia poszczególnych przedmiotów zawodowych, a także posłużyły do doskona-lenia modelu procesu dydaktyczno – wychowawczego. W okresie odbywania przez uczniów specjalizacji zawodowych szczególne zadania do spełnienia przypadały nauczycielom. Młodzież, przebywając w zakładach pracy, stykała się z różnymi nowymi dla niej sytuacjami, m.in. innymi pomieszczeniami, innymi systemami produkcyjnymi, urządzeniami, maszynami, a także przełożonymi i współpracownikami. Te, różniące się od szkolnych, nowe warunki mogły powo-dować u uczniów niepełnosprawnych intelektualnie zagubienie i nieporadność.

Dlatego też jednym z celów proponowanego modelu było przyśpieszenie procesu adaptacji zawodowej, tak aby odbywała się ona pod kontrolą i opieką nauczy-cieli.

W wyniku przeprowadzonych badań eksperymentalnych zostały opracowane – na podstawach naukowych – pierwsze w historii szkolnictwa zawodowego specjalne programy nauczania przedmiotów zawodowych, które po zatwierdze-niu przez Ministra Oświaty i Wychowania zostały przekazane do stosowania w szkołach zawodowych specjalnych dla młodzieży niepełnosprawnej intelek-tualnie w stopniu lekkim.

Realizacja tych programów przebiegała w wielu szkołach w kraju zgodnie ze zweryfikowaną podczas eksperymentu organizacją procesu

dydaktyczno-wy-chowawczego zawodu szerokoprofilowego, z uwzględnieniem dwóch etapów kształcenia: pierwszy podstawowy – w szkole i w warsztatach szkolnych, dru-gi – specjalizacji zawodowej – w zakładach pracy.

Ponadto metody tworzenia zawodu szerokoprofilowego „krawiec” posłużyły Instytutowi Kształcenia Zawodowego w pracach przy wyodrębnianiu dalszych zawodów szerokoprofilowych przeznaczonych do realizacji w szkołach zawo-dowych specjalnych. W wyniku tych prac opracowano dokumentacje dla dal-szych siedmiu zawodów szerokoprofilowych: dziewiarz, kucharz, ogrodnik, pracownik stanu surowego w budownictwie, pracownik robót wykończenio-wych w budownictwie, rolnik, stolarz i ślusarz.

W latach 1994-1997 w Ministerstwie Edukacji Narodowej, wykorzystując doświadczenia IKZ w przygotowaniu programów nauczania, opracowano i wdrożono do realizacji w zasadniczych szkołach zawodowych dla młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie kolejnych pięć programów: pracownik gospo-darstwa domowego, pracownik obsługi hotelowej, hodowca zwierząt, malarz budowlany, monter nawierzchni drogowych. Realizacja kształcenia przebiegała na podstawie ramowego planu nauczania wprowadzonego zarządzeniem nr 9 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 czerwca 1996 r. w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych specjalnych szkołach podstawowych oraz zasadniczych i średnich zawodowych (Dz. Urz. MEN Nr 5, poz. 21)²⁷.

Ramowy plan nauczania szkoły zasadniczej dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim

27 Zarządzenie Nr 9 MEN opracował w całości B. Czerniecki, zatrudniony w latach 1994-1997 w MEN na stanowisku głównego wizytatora.

Godziny do dyspozycji wychowawcy

Godziny do dyspozycji dyrektora szkoły

1 1 1 3

Razem przedmioty

ogólno-kształcące 12 10 10 32

Przedmioty zawodowe wg planu nauczania dla zawodu-specjalności:

………

……….

………

……….

………

……….

8-2 7-4 6-2 21-8

Praktyczna nauka zawodu 12-18 18-21 18-24 48-63

Razem 32 32-36 30-36 94-103

Zajęcia fakultatywne 2 2 2 6

Zajęcia wokalno-muzyczne Zajęcia sportowe

4 4

4 4

Niestety dokonana w 1998 r. reforma oświatowa przekreśliła ten dorobek.

Na mocy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U.

Nr 14, poz. 128, z późn. zm.) przestały obowiązywać plany nauczania, o któ-rych mowa wyżej, a wprowadzono nowe! – opublikowane w załączniku nr 36 do rozporządzenia.

Obowiązujące obecnie plany nauczania – wprowadzone do kształcenia niepełnosprawnych intelektualnie w zasadniczych szkołach zawodowych w wyniku reformy oświatowej – są zbliżone (w liczbie przedmiotów i go-dzin nauczania) do tych, które obowiązywały do roku 1981.

Zachodzi potrzeba podjęcia na nowo badań efektów tych przemian – w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych intelektualnie – ich rehabilitacji zawodowej i społecznej.

LITERATURA:

[1] Czerniecki B., Kształcenie szerokoprofilowe a praca upośledzonych umy-słowo. „Studia Pedagogiczne” t. XLIX, 1985, s. 173.

[2] Czerniecki B., Organizacja kształcenia zawodowego w szkołach zawodo-wych specjalnych w roku szkolnym 1981/82, „Szkoła Specjalna” nr 2, 1982.

[3] Czerniecki B., Szerokoprofilowe kształcenie zawodowe młodzieży w szko-łach dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, Praca doktorska, Instytut Badań Pedagogicznych, Warszawa 1986.

[4] Felhorska F., Urbańska B., Wojtaszek Z., Losy absolwentów zasadniczych szkół zawodowych specjalnych dla upośledzonych umysłowo, Warszawa 1974.

[5] Górecki B., Wartości kształcenia zawodowego upośledzonych umysłowo, Warszawa 1972.

[6] Kaczor S., XV lat Instytutu Kształcenia Zawodowego, „Pedagogika Pracy”

nr 13, 1988.

[7] Kaczor S. (red.), Kształcenie zawodowe: elementy diagnozy, Instytut Kształcenia Zawodowego, Warszawa 1983, s. 7.

[8] Kapczuk K., Czy w rolnictwie potrzebne są tylko zręczne ręce?, „Szkoła Specjalna” nr 1, 1983.

[9] Kirejczyk K., Kształcenie zawodowe niepełnosprawnych intelektualnie, [w:] Hulek A. (red.), Kształcenie zawodowe młodzieży z odchyleniami i zabu-rzeniami rozwojowymi, Warszawa 1979.

[10] Kostrzewski J., Z zagadnień psychologii dziecka umysłowo upośledzone-go. Zeszyty naukowe WSPS, Warszawa 1978, s. 187.

[11] Kupisiewicz Cz., Przemiany edukacyjne w świecie, Warszawa 1978.

[12] Larkowa H., Zatrudnienie i zawodowa adaptacja absolwentów zasadni-czych szkół specjalnych w zwykłych zakładach pracy, Warszawa 1981.

[13] Nowacki T., Podstawy dydaktyki zawodowej, Warszawa 1973, s. 51.

[14] Nowacki T., Teoria kształcenia zawodowego, [w:] S. Krawcewicz (red.), Nauki pedagogiczne a modernizacja systemu oświaty, Warszawa 1978, s. 15.

[15] Ryll H., Stan szkolnictwa specjalnego w Polsce w ostatnim pięcioleciu,

„Szkoła Specjalna” nr 4, 1938.

[16] Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1981, s. 284-285.

[17] Suchodolski B., Wychowanie a strategia życia, Warszawa 1983, s. 33.

[18] Urbańska B., Losy absolwentów zasadniczych szkół zawodowych specjal-nych, Warszawa 1974.

[19] Wald I., O integrację społeczną młodocianych i dorosłych upośledzonych umysłowo, Warszawa 1978, s. 17.