Wyniki badań – występowanie cech pracy

stanowiących potencjalne zagrożenia psychospołeczne

W badanej grupie zawodowej średnia liczba wskazań występowania czynników stanowiących potencjalne zagrożenia psychospołeczne wyniosła 50% przy od-chyleniu standardowym 0,28. Respondenci zwykle wskazywali występowanie czynników związanych z treścią pracy (85%), w drugiej kolejności – z jej kon-tekstem (43%). Niewielki odsetek badanych (13%) zwracał uwagę na

występo-Przeciążenie treścią i kontekstem pracy jako źródło stresu w pracy pielęgniarek 115 wanie czynników związanych z patologiami w ich miejscu pracy. Wyniki badań są porównywalne z wynikami przedstawionymi w tabeli „Średnich wyników dla częstości występowania zagrożeń psychospołecznych” (część 3C SRP), przed-stawionych w publikacji Ocena ryzyka psychospołecznego w firmach z 2014 r.

Kilkuprocentowa (3%) różnica w wyniku ogólnym wynikać może z faktu, iż badana grupa była mniejsza i bardziej homogeniczna niż grupa w badaniu nor-malizacyjnym. Należy zwrócić również uwagę, iż wskazania dotyczące częstości występowania czynników dotyczących treści pracy są wyższe – powodować to może specyfika zawodu pielęgniarki/pielęgniarza, w których obciążenie pracą/

tempo pracy jest stosunkowo większe niż w przypadku innych zawodów, a także rozkład czasu pracy (praca zmianowa, sztywny harmonogram pracy). Natomiast w zakresie czynnika odnoszącego się do cech związanych z kontekstem pracy wynik badań jest niższy o 7 pkt. proc. – wpływ na to może mieć fakt, iż odpo-wiedzialność za wykonywaną pracę ściśle się wpisuje w charakterystykę zawodu pielęgniarki i nie jest odbierana przez respondentów jako czynnik stresogenny.

Częstość występowania patologii w miejscu pracy jest niższa niż w badaniu z 2013 r., jednakże nawet tak niski wskaźnik nie jest zjawiskiem pozytywnym.

Omówione wyniki przedstawia tabela 2.

Pomimo faktu, iż średni wskaźnik częstości w badaniu wyniósł 50%, należy podkreślić, że w badanej grupie choć raz wystąpił każdy wskazany w kwestio-nariuszu Skali Ryzyka Psychospołecznego czynnik stresogenny.

Najczęściej wskazywanymi zagrożeniami w przypadku czynników dotyczą-cych kontekstu pracy była „zbyt duża ilość obowiązków” (n = 82), „ograniczona możliwość udziału w decyzjach dotyczących funkcjonowania zakładu” (n = 76) oraz „ograniczona możliwość awansu” (n = 68). Każdy z ww. czynników jest powiązany z wykonywanym przez respondentów zawodem – w obecnych

rea-Tabela 2. Częstość występowania zagrożeń psychospołecznych – porównanie wyników badań Nazwa zmiennej

Wyniki badań własnych Wyniki średnie (2014) średnia odchylenie

standardowe średnia odchylenie standardowe

Wynik ogólny 0,50 0,28 0,47 0,20

Występowanie czynników

dotyczą-cych kontekstu pracy 0,43 0,17 0,50 0,28

Występowanie czynników

dotyczą-cych treści pracy 0,85 0,11 0,74 0,22

Występowanie czynników

dotyczą-cych patologii w miejscu pracy 0,13 0,10 0,16 0,23

Ź r ó d ł o: opracowanie na podstawie wyników badań własnych oraz Mościcka-Teske, Merecz (red.) 2014.

116 maGDaleNa SZumSka

Tabela 3. Występowanie psychospołecznych zagrożeń z podziałem na rodzaje czynników

pytaniaNr Pytanie Czy

wystę-puje (N) Czynniki dotyczące kontekstu pracy

15. Mam w pracy zbyt dużo obowiązków. 82

38. W mojej firmie pracownicy mają ograniczony udział w decyzjach dotyczących

funkcjonowania zakładu. 76

29. Możliwości awansu w mojej pracy są ograniczone. 68

35. Możliwości zdobywania/doskonalenia kwalifikacji w mojej firmie są

niewystar-czające. 63

14. W moim miejscu pracy panuje napięta atmosfera. 60

49. Ze względu na charakter pracy muszę rezygnować z wielu zaplanowanych wcześniej

spraw prywatnych. 54

44. W mojej firmie pomiędzy pracownikami występują częste kłótnie, konflikty i

nie-porozumienia. 53

43. Moja praca niekorzystnie wpływa na moje życie prywatne. 52

42. Moja firma jest obojętna na inicjatywę pracowników. 52

37. Na moim stanowisku rzadko wprowadza się niezbędne zmiany w sposobie

wyko-nywania pracy. 49

Czynniki dotyczące treści pracy

3. Moja praca wymaga długotrwałej koncentracji uwagi. 97

8. Moja praca wymaga przestrzegania ściśle określonych procedur. 97 2. Moja praca przez większość czasu wymaga gotowości do szybkiego reagowania. 96 1. W mojej pracy wymagane jest korzystanie z nowoczesnych technologii. 96

34. Moja praca wymaga ciągłego podnoszenia kwalifikacji. 92

18. Moja praca jest często kontrolowana (audyty wewnętrzne i zewnętrzne, wizytacje,

kontrola jakości itp.). 91

40. W pracy wymagana jest ode mnie dyspozycyjność. 90

13. W pracy muszę przerzucać się z jednej czynności na drugą, a każda z nich wymaga

pewnej koncentracji uwagi. 87

4. Możliwość wykonania przeze mnie pracy i jej jakość jest uzależniona od tego, czy

i jak wykonali ją poprzednicy. 81

20. W pracy przełożony często sprawdza, co i jak robię. 80

Czynniki dotyczące patologii w miejscu pracy

39. W pracy jestem narażony na agresję psychiczną ze strony kolegów, koleżanek i przełożonych (krzyki, obrażanie słowne, szantaż, pogróżki itp.). 35 9. W mojej firmie zdarzają się przypadki mobbingu (systematycznego nękania,

drę-czenia trwającego co najmniej trzy miesiące). 16

36. W mojej firmie zdarzają się przypadki dyskryminacji (np. ze względu na płeć, wiek, wyznanie, przynależność partyjną, poglądy polityczne, narodowość, rasę, orientację seksualną, stan zdrowia, sytuację rodzinną).

13

Przeciążenie treścią i kontekstem pracy jako źródło stresu w pracy pielęgniarek 117

liach na rynku pracy (brak pielęgniarek) powoduje przeciążenie pracą personelu pielęgniarskiego, a płaskie struktury w jednostkach ochrony zdrowia powodują ograniczenia w możliwościach awansu. „Konieczność długotrwałej koncentracji uwagi”, „wymóg przestrzegania ściśle określonych procedur” oraz „wymóg gotowości do szybkiego reagowania” to najczęściej wskazywane czynniki, do-tyczące treści pracy (odpowiednio n = 97, 97, 96). Istotą zawodu pielęgniarki jest udzielanie świadczeń zdrowotnych, a tym samym dbanie o dobro pacjenta.

Konieczność przestrzegania ściśle określonych procedur może powodować konflikt ról, a tym samym nasilenie poziomu stresu. W czołówce najczęściej występujących potencjalnych stresorów dotyczących patologii w miejscu pracy znalazło się „narażenie na agresję psychiczną ze strony kolegów, koleżanek i przełożonych (krzyki, obrażanie słowne, szantaż, pogróżki itp.)” n = 35. Jest to relatywnie duży wskaźnik, w związku z powyższym powinien być uzasad-nieniem konieczności podjęcia działań interwencyjnych. Omówione wyniki przedstawia tabela 3.

Tabela 4 prezentuje najczęściej występujące czynniki stresogenne wskazane przez pielęgniarki i pielęgniarzy (te, które wskazało min. 70% badanych). Wart pokreślenia jest fakt, iż na 14 wskazanych przez respondentów czynników tylko 2 dotyczą kontekstu pracy – pozostałych 12 dotyczy jej treści. Na taką proporcję czynników treści i kontekstu może mieć wpływ specyfika zawodu pielęgniarki/

pielęgniarza – jest on postrzegany jako „zawód z misją”, w związku z czym czynniki związane z kontekstem pracy nie są odbierane jako stresogenne. Na-tomiast czynniki związane z treścią pracy – w głównej mierze „konieczność koncentracji uwagi i szybkiego reagowania”, „nieprzewidywalne godziny pracy”, a także „wymóg korzystania z nowoczesnych technologii” występują w badanej grupie częściej.

cd. tabeli 3

pytaniaNr Pytanie Czy

wystę-puje (N) 22. Jestem w pracy dyskryminowana/y (np. ze względu na płeć, wiek, wyznanie,

przy-należność partyjną, poglądy polityczne, narodowość, rasę, orientację seksualną, stan zdrowia, sytuację rodzinną).

12

31. Jestem w pracy mobbowana/y (systematycznie dręczona/y, nękana/y przez okres

co najmniej trzech miesięcy). 11

16. W mojej firmie zdarzają się przypadki molestowania seksualnego. 7

24. Jestem w pracy molestowana/y seksualnie. 5

47. W pracy jestem narażona/y na agresję fizyczną ze strony kolegów, koleżanek i przełożonych (bicie, popychanie, szarpanie, używanie niebezpiecznych narzędzi). 4 Ź r ó d ł o: opracowanie własne.

118 maGDaleNa SZumSka Tabela 4. Najczęściej występujące czynniki stresogenne (> 70%)

pytaniaNr Pytanie Rodzaj

czynnika Występuje [%]

3. Moja praca wymaga długotrwałej koncentracji uwagi. treść 97 8. Moja praca wymaga przestrzegania ściśle określonych

procedur. treść 97

2. Moja praca przez większość czasu wymaga gotowości do

szybkiego reagowania. treść 96

1. W mojej pracy wymagane jest korzystanie z nowoczesnych

technologii. treść 96

34. Moja praca wymaga ciągłego podnoszenia kwalifikacji. treść 92 18. Moja praca jest często kontrolowana (audyty wewnętrzne

i zewnętrzne, wizytacje, kontrola jakości itp.). treść 91 40. W pracy wymagana jest ode mnie dyspozycyjność. treść 90 13. W pracy muszę przerzucać się z jednej czynności na drugą,

a każda z nich wymaga pewnej koncentracji uwagi. treść 87

15. Mam w pracy zbyt dużo obowiązków. kontekst 82

4. Możliwość wykonania przeze mnie pracy i jej jakość jest

uzależniona od tego, czy i jak wykonali ją poprzednicy. treść 81 20. W pracy przełożony często sprawdza, co i jak robię. treść 80 38. W mojej firmie pracownicy mają ograniczony udział w

de-cyzjach dotyczących funkcjonowania zakładu. kontekst 76 30. W mojej pracy funkcjonuje system oceny pracowników. treść 76 23. Na moim stanowisku pracy wiele zmienia się w sposobie

wykonywania pracy. treść 71

Ź r ó d ł o: opracowanie własne.

Najczęściej pojawiające się w przeprowadzonym badaniu cechy są identyczne z najpowszechniej występującymi, wykazanymi w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. Nofera w 2013 r. („Wpływ poprawy psychospołecznych warunków pracy na ograniczenie kosztów ekonomicznych w firmach przechodzących procesy modernizacyjne i adaptacyjne – projekt ba-dawczy” [Wyniki badań przeprowadzonych… 2013]). W tabeli 5 przedstawiono porównanie częstości występowania tych cech – zarówno wynik ogólny, doty-czący 15 badanych branż gospodarki narodowej, jak i szczegółowy – dotydoty-czący branży „ochrona zdrowia”, z wyodrębnieniem wyników dotyczących osób pracu-jących w zawodzie pielęgniarki/pielęgniarza. Porównując wartości przedstawione w tabeli 5, możemy zauważyć, że częstość występowania wskazana dla zawodu pielęgniarki jest bardzo zbliżona do częstości występowania najpowszechniej po-jawiających się 3 cech w badaniu wykonanym na potrzeby niniejszego artykułu, które pojawiają się u ponad 90% badanych.

Przeciążenie treścią i kontekstem pracy jako źródło stresu w pracy pielęgniarek 119

Tabela 5. Cechy pracy najpowszechniej występujące bez względu na ich poziom stresogenności – porównanie wyników badań

pytaniaNr Pytanie Rodzaj

czynnika

długotrwa-łej koncentracji uwagi. treść 97 90,0 90,00 93,59

8. Moja praca wymaga

przestrzega-nia ściśle określonych procedur. treść 97 87,8 89,05 90,39 2. Moja praca przez większość

cza-su wymaga gotowości do szyb-kiego reagowania.

treść 96 88,2 90,32 93,59

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie wyników badań własnych oraz badań przeprowadzonych przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. Nofera w 2013 r. („Wpływ poprawy psychospołecznych warunków pracy na ograniczenie kosztów ekonomicznych w firmach przechodzących procesy modernizacyjne i adaptacyjne – projekt badawczy”).