MOCNE I SŁABE STRONY WYKSZTAŁCENIA BIOLOGICZNEGO MATURZYSTÓW
BIOLOGIA 1. Opis arkuszy
2. Wyniki egzaminu 1. Poziom podstawowy
Wykres 1. Rozkład wyników na poziomie podstawowym
Tabela 1. Wyniki egzaminu − parametry statystyczne Liczba
zdających Minimum Maksimum Mediana Średnia Odchylenie standardowe
Odsetek sukcesów
51 006 0 100 44 44,42 17,40 81
Parametry statystyczne wyliczone do wyników wyrażonych w procentach
Średni wynik egzaminu na poziomie podstawowym wynosi 44,42% i jest wyższy niż w roku 2008 – 41%, ale nieco niższy niż w roku 2007 – 47%. Wykres przedstawiający rozkład wyników na poziomie podstawowym jest przesunięty w stronę wyników słabych. Wysoki jest udział zdających, którzy osiągnęli wynik zbliżony do średniej. Niski natomiast jest odsetek osób, które osiągnęły najniższe lub najwyższe wyniki. Odsetek zdających, którzy w 2009 roku nie zdali egzaminu na poziomie podstawowym wynosi 19% i jest wyższy niż w roku 2008 – 17%.
Największa zdawalność występuje w liceach ogólnokształcących – 89% i jest taka sama jak w roku 2008, najniższa w technikach uzupełniających – 36% ( w roku 2008 – 52%).
49% Wykres 2. Średnie wyniki w różnych typach szkół
Egzamin maturalny z biologii na poziomie podstawowym okazał się trudny zarówno dla absolwentów liceów ogólnokształcących, jak również dla absolwentów pozostałych typów szkół.
Najwyższym poziomem osiągnięć wykazali się absolwenci liceów ogólnokształcących uzyskując średni wynik wyższy, niż średni wynik na poziomie podstawowym (44,42) i wyższy niż w roku 2008 (41%). Średnie wyniki pozostałych typów szkół są porównywalne z wynikami w roku 2008 w liceach profilowanych oraz technikach i niepokojąco niższe, niż 30% – próg zaliczenia egzaminu, są w liceach uzupełniających oraz technikach uzupełniających.
Tabela 2. Poziom wykonania zadań i moc różnicująca zadań Nr
zad. Obszar
standardów Sprawdzana czynność Poziom
wykonania zadania
Moc różnicująca 1a
Rozpoznawanie głównych elementów budowy przewodu pokarmowego przedstawionych na schemacie.
1b
Wiadomości i rozumienie
Określanie funkcji jelita grubego.
0,21 0,37
2 Wiadomości i rozumienie
Rozpoznawanie na rysunku jelita cienkiego oraz cech jego budowy stanowiących przystosowanie do pełnionych funkcji – wchłaniania.
051 0,45 3 Wiadomości i
rozumienie
Opisywanie przebiegu trawienia tłuszczów
w dwunastnicy. 0,52 0,63
4 Wiadomości i rozumienie
Opisywanie przebiegu trawienia skrobi i sacharozy w
przewodzie pokarmowym. 0,27 0,39
5 Korzystanie z informacji
Odczytywanie i porównywanie informacji dotyczących zapotrzebowania na składniki pokarmowe człowieka przedstawionych w formie tekstu i wykresu.
0,92 0,19
6 Tworzenie informacji
Wyjaśnianie zależności przyczynowo – skutkowych między rodzajem spożywanych tłuszczów a
powstawaniem miażdżycy.
0,32 0,36
7 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji dotyczących wybranych funkcji wątroby przedstawionych
na schemacie.
0,81 0,38 8 Korzystanie z
informacji
Konstruowanie tabeli porównującej cechy mięśniówki
gładkiej i szkieletowej. 0,78 0,51
9a
Przedstawianie budowy i funkcjonowania głównych narządów w układzie ruchu człowieka na przykładzie stawu kulistego – określanie rodzaju stawu i zakresu jego ruchów.
9b
Wiadomości i rozumienie
Podawanie przykładu stawu kulistego.
0,32 0,54
10 Wiadomości i rozumienie
Przedstawianie związku między budową pęcherzyka
płucnego i funkcją w organizmie człowieka. 0,25 0,51 11 Wiadomości
i rozumienie
Przedstawianie procesu biologicznego na przykładzie przemian kwasu mlekowego wytwarzanego podczas oddychania beztlenowego.
0,52 0,53
12a
Rozpoznawanie i podawanie nazwy elementu budowy narządu w układzie krwionośnym człowieka
przedstawionego na schemacie.
12b
Wiadomości i rozumienie
Określanie funkcji zastawki w sercu.
0,49 0,52
13 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji dotyczących grup krwi człowieka przedstawionych w formie tekstu i schematu.
0,44 0,37 14 Wiadomości
i rozumienie
Określanie znaczenia nerek w funkcjonowaniu organizmu
człowieka. 0,24 0,38
15 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji dotyczących roli skóry w regulacji temperatury ciała i gospodarce wodno –
mineralnej przedstawionych w formie tekstu. 0,44 0,24 16 Korzystanie z
informacji
Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu przedstawionego w innej formie procesu zakażenia się człowieka gruźlicą.
0,29 0,27 17 Wiadomości
i rozumienie
Określanie źródła zakażenia wirusami i podawanie
przykładów chorób. 0,39 0,26
18 Tworzenie
informacji Interpretowanie informacji dotyczących funkcjonowania
oka.. 0,15 0,37
19a Opisywanie budowy i określanie funkcji elementów ucha..
19b Wyróżnianie części ucha..
19c
Wiadomości i rozumienie
Opisywanie budowy i funkcjonowania ucha środkowego.
0,49 0,59
20 Wiadomości i rozumienie
Wyjaśnianie powstawania odruchu warunkowego
na konkretnym przykładzie. 0,25 0,33
21 Tworzenie informacji
Wyjaśnianie zależności przyczynowo – skutkowych dotyczących wpływu steroidów anabolicznych na zahamowanie spermatogenezy.
0,13 0,38 22 Korzystanie z
informacji
Przedstawianie funkcji łożyska na podstawie
informacji zawartych na schemacie. 0,55 0,47
23 Korzystanie z informacji
Porządkowanie informacji dotyczących rozwoju zarodkowego człowieka według wskazanego kryterium.
0,61 0,52 24a Przedstawianie roli kwasów nukleinowych w biosyntezie
białek. – określanie etapu procesu.
24b Określanie rodzaju RNA uczestniczącego w tym procesie.
24c
Wiadomości i rozumienie
Przedstawianie roli tRNA w tym procesie.
0,42 0,62
25a Korzystanie
z informacji Rozpoznawanie płci osoby na podstawie analizy kariotypu przedstawionego na rysunku.
25b Wiadomości i rozumienie
Podawanie przykładu chorób dziedzicznych i możliwości ich diagnozowania..
0,55 0,53
26a
Rozwiązywanie zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka.-określanie genotypów ze względu na podaną cechę.
26b
Tworzenie
informacji Wykonywanie obliczeń i rozwiązywanie zadania z zakresu dziedziczenia cech u człowieka – zapisywanie krzyżówki i określanie prawdopodobieństwa wystąpienia podanej cechy.
0,41 0,64
27 Wiadomości i rozumienie
Przedstawianie pochodzenia człowieka. – podanie cech
człowieka rozumnego. 0,46 0,34
28 Korzystanie z informacji
Konstruowanie wykresu na podstawie danych
w tabeli. 0,44 0,48
29 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji i wyjaśnianie zależności przyczynowo – skutkowych
na podstawie danych w tabeli.
0,44 0,36
Łatwość zadań w arkuszu dla poziomu podstawowego jest zróżnicowana. Wskaźnik łatwości zadań mieści się w przedziale 0,12–0,92. Większość zadań okazała się trudna. W arkuszu znalazło się 5 zadań, które dla zdających były bardzo trudne. Najtrudniejsze dla zdających okazało się zadanie sprawdzające znajomość funkcji głównych narządów budujących organizm człowieka (zad.1b), zadania sprawdzające znajomość sposobu funkcjonowania narządów (zad.9a i zad.18), zadania sprawdzające umiejętność wyjaśniania procesów biologicznych (zad. 24c) oraz wyjaśniania zależności przyczynowo-skutkowych (zad. 21). W arkuszu jedno zadanie okazało się bardzo łatwe (zad.5), które sprawdzało umiejętność odczytywania oraz porównywania informacji przedstawionych w formie tekstu i wykresu.
W arkuszu egzaminacyjnym na poziomie podstawowym przeważają zadania średnio i dobrze różnicujące zdających. Najwyższą moc różnicującą miało zadanie 3 sprawdzające znajomość przebiegu trawienia podstawowych składników pokarmowych w przewodzie pokarmowym człowieka oraz zadania 26a i 26b sprawdzające umiejętność rozwiązywania zadań z zakresu dziedziczenia cech człowieka.
Tabela 3. Rozkład wyników zdających na skali staninowej Klasa
(stanin) Wyniki na świadectwie (przedziały procentowe)
Procent zdających w kraju, którzy uzyskali wyniki w poszczególnych przedziałach (procenty podano w przybliżeniu)
1 0–14 4
2 15–22 7
3 23–30 12
4 31–38 17
5 39–48 20
6 49–58 17
7 59–66 12
8 67–74 7
9 75–100 4
Zdający, których wyniki znalazły się w staninach 1−4, otrzymywali na tegorocznym egzaminie liczbę punktów porównywalną z rokiem 2008, np. zdający, których wyniki mieszczą się w staninie 5 otrzymali 39% – 48% punktów (w ubiegłym roku 37% – 44% punktów). Zdający, których wyniki mieszczą się w staninie powyżej 6 otrzymywali podczas tegorocznego egzaminu znacznie wyższe wyniki niż w roku 2008, np. w staninie 8 uzyskali 67% – 74% punktów (w ubiegłym roku 57% – 64% punktów).
2.2. Poziom rozszerzony
Wykres 3. Rozkład wyników egzaminu na poziomie rozszerzonym
Tabela 4. Wyniki egzaminu − parametry statystyczne Liczba
zdających Minimum Maksimum Mediana Średnia Odchylenie standardowe
Odsetek sukcesów
43 841 0 100 60 58,48 17,53 97
Parametry statystyczne wyliczono do wyników wyrażonych w procentach. Dane w ostatniej kolumnie tabeli dotyczą tylko tych absolwentów, którzy zadeklarowali biologię jako przedmiot obowiązkowy.
Średni wynik egzaminu z biologii na poziomie rozszerzonym wynosi 58,48% i jest wyższy niż w roku 2008 – 51% i porównywalny z rokiem 2007 – 60%. Odsetek zdających, którzy w roku 2009 nie zdali egzaminu wynosi 3% i jest niższy niż w roku 2008 (8%). Wykres przedstawiający rozkład wyników na poziomie rozszerzonym jest przesunięty w kierunku wyników wyższych. Większość zdających osiągała wyniki zbliżone do średniej i powyżej średniej. Wysoki jest udział zdających, którzy uzyskali wyniki wyższe od średniej.
60%
licea profilow ane technika licea uzupełniające
technika uzupełniające Wykres 4. Średnie wyniki w różnych typach szkół
Egzamin maturalny z biologii na poziomie rozszerzonym okazał się umiarkowanie trudny dla absolwentów liceów ogólnokształcących i trudny dla absolwentów pozostałych typów szkół.
Najwyższym poziomem osiągnięć wykazali się absolwenci liceów ogólnokształcących, uzyskując średni wynik 60%, czyli nieco wyższy niż średni wynik egzaminu (58,48%) i znacznie wyższy niż w roku 2008 (51%). Średnie wyniki pozostałych typów szkół są nieco wyższe lub porównywalne z wynikami w roku 2008. Niepokojąca jest różnica między liceami ogólnokształcącymi i technikami uzupełniającymi, która wynosi aż 40 punktów procentowych.
Tabela 5. Poziom wykonania zadań i moc różnicująca zadań Nr
zad.
Obszar
standardów Sprawdzana czynność Poziom
wykonania
Wskazywanie charakterystycznych cech budowy tkanek i określanie ich funkcji w organizmie człowieka.
0,85 0,41 2 Tworzenie
informacji
Planowanie doświadczenia wykazującego obecność
glukozy w soku z winogron. 0,63 0,56
3 Wiadomości
i rozumienie Rozpoznawanie substratów i produktów oddychania
tlenowego w mitochondrium na podstawie schematu. 0,35 0,32
4 Tworzenie informacji
Wyjaśnianie zależności między budową mitochondriów a intensywnością metabolizmu w komórkach różnych narządów człowieka.
0,42 0,43 5 Tworzenie
informacji
Formułowanie wniosku na podstawie opisu
przeprowadzonego doświadczenia. 0,28 0,40
6 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji i wyjaśnianie zależności przyczynowo-skutkowych między badanym obiektem a obserwowanym zjawiskiem
0,35 0,53 7 Tworzenie
informacji
Formułowanie zależności wzrostu roślin od różnej barwy
światła na podstawie przedstawionych informacji. 0,34 0,47 8a
Opisywanie lokalizacji i przebiegu fazy ciemnej fotosyntezy – podanie nazwy fazy przedstawionej na schemacie.
8b
Wiadomości i rozumienie
Opisywanie przebiegu procesu fotosyntezy – podanie lokalizacji przedstawionej fazy.
8c Korzystanie z informacji
Odczytywanie ze schematu składników siły asymilacyjnej biorących udział w opisywanej fazie.
0,61 0,66
9 Wiadomości i rozumienie
Wykazywanie, że budowa tkanki roślinnej ma
związek z przystosowaniem do pełnionej funkcji. 0,61 0,65 10a Podawanie nazw elementów budowy kwiatu.
10b
Wiadomości
i rozumienie Określanie sposobu zapylania i cech budowy kwiatu stanowiących jego przystosowanie do sposobu zapylania.
0,43 0,44
11 Tworzenie informacji
Formułowanie hipotezy badawczej potwierdzonej
wynikami doświadczenia. 0,30 0,13
12 Korzystanie z informacji
Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu
przedstawionej na schemacie zasady działania enzymu. 0,41 0,47 13 Tworzenie
informacji
Formułowanie problemu badawczego
do doświadczenia na podstawie informacji w tabeli. 0,33 0,32 14 Wiadomości i
rozumienie
Wyjaśnianie przebiegu trawienia w żołądku
i dwunastnicy. 0,65 0,59
15 Korzystanie z informacji
Określanie różnic między procesami zachodzącymi w komórkach kosmków jelitowych przedstawionych na schemacie.
0,27 0,42 16 Tworzenie
informacji
Interpretowanie informacji dotyczących sposobu
określania grup krwi. 0,77 0,14
17 Tworzenie
informacji Interpretowanie informacji dotyczących działania serca. 0,76 0,46 18 Tworzenie
informacji
Wyjaśnianie zależności przyczynowo-skutkowych
dotyczących mechanizmu wymiany gazowej. 0,41 0,47 19 Korzystanie z
informacji
Konstruowanie wykresu liniowego na podstawie danych
w tabeli. 0,71 0,47
20 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji dotyczących wydolności
fizycznej badanych chłopców. 0,70 0,30
21 Tworzenie informacji
Przedstawianie tendencji ewolucyjnych zmian w układach oddechowych kręgowców na podstawie analizy schematu.
0,68 0,54
22 Tworzenie informacji
Redagowanie poprawnego merytorycznie opisu kolejnych następstw działania pewnego leku wynikających ze schematu.
0,70 0,50 23 Wiadomości
i rozumienie Określanie źródła i drogi zakażenia bakteriami. 0,81 0,35
24 Korzystanie z informacji
Rysowanie schematu klasyfikacji wirusów na podstawie
tekstu. 0,87 0,25
25 Wiadomości i rozumienie
Ustalanie przynależności pierścienic do grupy
systematycznej na podstawie ich cech.. 0,64 0,45 26 Korzystanie z
informacji
Porządkowanie przedstawionych w formie schematu
informacji dotyczących fagocytozy. 0,88 0,41
27 Tworzenie informacji
Ocenianie roli mutacji w organizmie człowieka i uzasadnianie oceny na podstawie analizy informacji i kodu genetycznego.
0,12 0,33
28 Wiadomości i rozumienie
Rozpoznawanie i wyjaśnianie fazy cyklu
komórkowego przedstawionego na schemacie. 0,61 0,59 29 Tworzenie
informacji
Interpretowanie wykresów i podanie konsekwencji
biologicznych mutacji na podstawie analizy wykresu. 0,73 0,43 30a Rozwiązywanie zadania z zakresu dziedziczenia cech
u człowieka – określanie genotypu mężczyzny.
30b
Tworzenie
informacji Rozwiązywanie zadania z zakresu dziedziczenia cech – określanie genotypów kobiety
i prawdopodobieństwa pojawienia się osobnika o wskazanym fenotypie.
0,54 0,66
31 Tworzenie informacji
Wykonywanie obliczeń i rozwiązywanie zadania
z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów. 0,08 0,30 32 Tworzenie
informacji
Interpretowanie wyników doświadczenia dotyczących
wpływu warunków środowiska na fenotyp osobnika. 0,89 0,34 33 Wiadomości
rozumienie
Wyjaśnianie podstawowych zasad ekspresji
informacji genetycznej. 0,86 0,34
34 Wiadomości i rozumienie
Ustalanie przynależności człowieka do określonych
grup systematycznych. 0,57 0,34
35 Wiadomości i rozumienie
Charakteryzowanie populacji i czynników
regulujących jej liczebność. 0,70 0,46
36 Wiadomości i rozumienie
Określanie przyrodniczych następstw ograniczania
bioróżnorodności. 0,68 0,32
37 Wiadomości i rozumienie
Rozróżnianie i opisywanie piramidy ekologicznej
na podstawie analizy schematów. 0,39 0,48
38 Tworzenie informacji
Dobieranie racjonalnych argumentów dotyczących
korzyści z zastosowania GMO. 0,50 0,52
39 Tworzenie informacji
Interpretowanie informacji przedstawionych
na schemacie i określanie tendencji zmian. 0,77 0,27 Wskaźnik łatwości większości zadań mieści się w przedziale 0,08–0,89. W arkuszu jest podobny udział zadań trudnych, umiarkowanie trudnych i łatwych, brak natomiast zadań bardzo łatwych. Dla zdających najtrudniejsze okazało się zadanie sprawdzające znajomość elementów budowy organizmów oraz rozumienie pojęć (zad. 10a), zadanie sprawdzające umiejętność dokonywania oceny oraz formułowania uzasadnienia na podstawie analizy informacji (zad. 27) i zadanie 31 sprawdzające umiejętność wykonywania obliczeń i rozwiązywania zadań z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów.
W arkuszu na poziomie rozszerzonym przeważają zadania różnicujące zdających. Niską moc różnicującą miały tylko trzy zadania: zadanie sprawdzające znajomość elementów budowy organizmów (zad.10a), zadanie sprawdzające umiejętność formułowania hipotezy na podstawie wyników doświadczenia (zad.11) i zadanie sprawdzające umiejętność interpretowania informacji dotyczących grup krwi (zad.16). Najwyższą moc różnicującą miało zadanie 9 sprawdzające umiejętność wykazywania zależności między budową i funkcją na różnych poziomach organizacji życia oraz zadania 30a i 30b sprawdzające umiejętność rozwiązywania zadań z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów.
Tabela 6. Rozkład wyników zdających na skali staninowej Klasa
(stanin) Wyniki na świadectwie (przedziały procentowe)
Procent zdających w kraju, którzy uzyskali wyniki w poszczególnych przedziałach (procenty podano w przybliżeniu)
1 0–24 4
2 25–35 7
3 36–45 12
4 46–55 17
5 56–65 20
6 66–72 17
7 73–78 12
8 79–85 7
9 86–100 4
Zdający, których wyniki znalazły się w poszczególnych staninach, otrzymywali podczas tegorocznego egzaminu, większą liczbę punktów niż w roku ubiegłym, np. zdający, których wyniki mieszczą się w staninie 5 otrzymywali 56% − 65% punktów (w ubiegłym roku 46% − 55 % punktów), a zdający, których wyniki mieszczą się w staninie 9 otrzymywali 86% – 100% (w ubiegłym roku 83% – 100%).
3. Podsumowanie
Zdający egzamin na poziomie podstawowym w zadowalającym stopniu radzili sobie z zadaniami wymagającymi korzystania z informacji (standard II), a w szczególności z odczytywaniem informacji przedstawionych w formie schematów i tabel, porządkowaniem informacji według wskazanego kryterium oraz konstruowaniem tabeli i wykresu. W ograniczonym stopniu opanowali wiadomości niezbędne do rozwiązania zadań z I obszaru standardów egzaminacyjnych. Zdający poprawnie opisywali budowę organizmu człowieka, przedstawiali procesy biologiczne i zależności pomiędzy organizmem a środowiskiem, ale nie radzili sobie z określaniem funkcji poszczególnych narządów i struktur, wykazywaniem zależności między budową i funkcją oraz wyjaśnianiem procesów biologicznych. W ograniczonym stopniu wykazali rozumienie pojęć i terminów biologicznych.
Do najsłabiej opanowanych umiejętności należy rozwiązywanie problemów i interpretacja informacji (standard III), a głównie wyjaśnianie zależności przyczynowo-skutkowych pomiędzy prezentowanymi faktami i uzasadnianie opinii na podstawie analizy informacji. Do słabo opanowanych umiejętności należy również rozwiązywanie zadań z zakresu dziedziczenia cech u człowieka.
Zdający egzamin na poziomie rozszerzonym dobrze radzili sobie z rozwiązywaniem większości zadań sprawdzających umiejętności z II obszaru standardów wymagań egzaminacyjnych.
Pewne trudności sprawiały zdającym umiejętności porównywania informacji.
Również dobrze rozwiązywali zadania sprawdzające większość umiejętności opisanych w III obszarze standardów egzaminacyjnych takich jak planowanie doświadczenia i interpretowanie wyników, interpretowanie informacji.
Pewne trudności sprawiały zdającym zadania wymagające umiejętności wyjaśniania zależności przyczynowo-skutkowych, formułowania wniosków i uzasadniania, a także rozwiązywania zadań z zakresu dziedziczenia cech u różnych organizmów.
W mało zadowalającym stopniu zdający opanowali wiadomości i wykazali rozumienie pojęć opisanych w I obszarze standardów wymagań egzaminacyjnych dotyczące budowy i funkcjonowania różnych organizmów, procesów biologicznych oraz funkcjonowania ekosystemu.
Do częstszych przyczyn niepowodzeń zdających, zarówno na poziomie podstawowym jak i rozszerzonym, można również zaliczyć brak umiejętności czytania informacji i poleceń ze zrozumieniem, udzielania odpowiedzi zgodnie z poleceniem, a także brak umiejętności konstruowania krótkiej i logicznej odpowiedzi.
Ilona Konkel Joanna Toczko
MOCNE I SŁABE STRONY WYKSZTAŁCENIA CHEMICZNEGO