Mówiąc o odpadach, które nie powstają „z nikąd”, lecz są wynikiem działalności bytowo-gospodarczej człowieka, należy scharakteryzować sylwetkę i rolę, jaką pełni wytwórca i posiadacz odpadów.
Wytwórca odpadów to osoba prawna, fizyczna lub jednostka organizacyjna, która w wyniku prowadzonej przez siebie działalności społecznej, gospodarczej lub bytowej powoduje powstanie (wytworzenie) odpadów. Wytwórcą odpadów jest również osoba, która na drodze wstępnego przetworzenia, mieszania lub innych czynności powoduje zmianę charakteru lub składu odpadów. W wyniku tych czynności może powstać substancja trudniejsza do zagospodarowania i bardziej agresywna wobec środowiska. Odpady wytwarza więc każdy człowiek (wytwórca odpadów). Aby zminimalizować ich ilość, każdy wytwórca odpadów zobowiązany jest do przyjęcia takich technologii produkcyjnych i usługowych, które nie wytwarzają odpadów lub stopień ich wytwarzania jest minimalny. Ponadto w swojej działalności gospodarczej musi wykorzystywać takie materiały i surowce oraz w takich ilościach, aby w stopniu maksymalnym zmniejszać ilość powstających odpadów.
Na obecnym etapie wiedzy specjalistycznej z zakresu unieszkodliwiania odpadów jest to jedyny, optymalny sposób na maksymalne ograniczenie ich negatywnego wpływu na środowisko, zdrowie i życie ludzkie. Także ich negatywny wpływ na środowisko, zdrowie i życie ludzkie będzie maksymalnie ograniczone.
Prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której powstają odpady, wymaga uzyskania odpowiedniej zgody władz samorządowych, na terenie których działalność ta będzie prowadzona (lub jest prowadzona). Wymóg ten reguluje ustawa o odpadach. Według
45 tej ustawy wytwórca odpadów, który posiada instalację do ich odzysku lub unieszkodliwienia, powinien dysponować:
zezwoleniem na wytwarzanie odpadów, w przypadku gdy wytwarza powyżej 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie lub powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne,
decyzją zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza do 1 tony odpadów niebezpiecznych rocznie,
informacją o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania nimi, jeśli wytwarza od 5 do 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
W przypadku, gdy nie posiada takiej instalacji powinien dysponować:
decyzją zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeżeli wytwarza ich w ilości powyżej 100 kg rocznie,
informacją o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania nimi, jeżeli wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie lub powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne.
Jeżeli wytwórca odpadów jednocześnie będzie prowadzić działalność związaną z odzyskiem, unieszkodliwianiem, zbieraniem lub transportem odpadów, a posiada wymienione wyżej dokumenty, zwolniony jest z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności.
Wniosek o uzyskanie zezwolenia na wytwarzanie odpadów powinien określać:
rodzaj odpadów przewidywanych do wytwarzania, z podaniem składu chemicznego i właściwości,
ilość powstających odpadów w ciągu roku, z podziałem na rodzaje,
sposoby zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ich ilości i negatywnego wpływu na środowisko,
sposoby gospodarowania powstałymi odpadami, które powinny uwzględniać ich zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie, łącznie z opisem stosowanych metod,
miejsce oraz sposób magazynowania odpadów.
Pozwolenie na wytwarzanie odpadów musi przede wszystkim spełniać wymagania określone w przepisach o ochronie środowiska. W dalszej kolejności musi wskazywać ilość odpadów poszczególnych rodzajów dopuszczonych do wytworzenia w ciągu roku, sposób gospodarowania nimi oraz miejsce i sposób ich magazynowania.
Organ wydający pozwolenie na wytwarzanie odpadów może odmówić jego wydanie w przypadku, gdy zamierzony sposób gospodarowania odpadami może spowodować
46 zagrożenie zdrowia i życia ludzkiego, stanowić niebezpieczeństwo dla środowiska oraz gdy jest niezgodny z planami gospodarki odpadami (krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym).
W przypadku, gdy wytwarzane mają być odpady niebezpieczne wniosek o wydanie pozwolenia na ich wytwarzanie musi zawierać załączony program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Wniosek ten musi być złożony na dwa miesiące przed rozpoczęciem działalności prowadzącej do powstawania odpadów niebezpiecznych lub zmianą tej działalności, jeśli wpływa na rodzaj, ilość wytwarzanych odpadów czy też sposób gospodarowania nimi.
Program gospodarki odpadami niebezpiecznymi powinien zawierać wyszczególnienie wytwarzanych rodzajów odpadów niebezpiecznych, charakterystykę ich składu chemicznego i właściwości, ilości poszczególnych rodzajów odpadów przewidzianych do wytwarzania w ciągu roku, sposobów zapobiegania ich powstawaniu lub ograniczania ich ilości. Ponadto powinna być podana charakterystyka możliwego negatywnego wpływu na środowisko. Z uwagi na niebezpieczny charakter odpadów program powinien zawierać opis metod i sposobów gospodarowania nimi z uwzględnieniem zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania łącznie ze wskazaniem miejsca sposobu ich magazynowania.
Program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi zatwierdzany jest w formie decyzji przez właściwy organ, czyli wojewodę lub starostę, po zasięgnięciu opinii wójta, burmistrza, prezydenta miasta (za wyjątkiem prezydenta miasta na prawach powiatu) oraz powiatowego inspektora sanitarnego (właściwych ze względu na miejsce wytwarzania odpadów niebezpiecznych). Decyzja precyzuje okres jej obowiązywania.
Wojewoda zatwierdza, w drodze decyzji, przedłożony program gospodarki odpadami niebezpiecznymi jedynie dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.
Dla tych przedsięwzięć obowiązek sporządzania raportu (oceny) o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko wynika z przepisów o ochronie środowiska. Wojewoda zatwierdza również te programy, które korzystają (eksploatują) z instalacji znajdującej się na terenie zakładu zaliczanego do takich przedsięwzięć.
Dla pozostałych przedsięwzięć program zatwierdza Starosta.
Organ wydający decyzje może odmówić jej wydania, gdy zamierzony sposób gospodarowania odpadami niebezpiecznymi może powodować zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, stanowić zagrożenie dla środowiska, a także gdy zamierzony sposób gospodarki odpadami niebezpiecznymi jest niezgodny z planami gospodarki odpadami.
47 Wytwórca odpadów jest jednocześnie ich posiadaczem - tak długo, jak długo znajdują się pod jego dozorem. Wytwórca odpadów może przekazać wytworzone odpady innej osobie, która staje się, z chwilą ich przyjęcia, posiadaczem odpadów. Natomiast posiadacz odpadów ma prawo do przekazania określonych rodzajów odpadów osobie fizycznej nie będącej przedsiębiorcą, jeśli ta chce je wykorzystać na własne potrzeby.