Zbieranie i segregowanie odpadów

Zbieranie odpadów i ich segregowanie (oddzielanie) należy do podstawowych i najważniejszych działań w racjonalnym systemie gospodarowania odpadami. Segregowanie, czyli oddzielanie od siebie różnych grup odpadów (np. tworzyw sztucznych, szkła, metali) prowadzi do wyodrębnienia odpadów organicznych i mineralnych. Ponadto dzięki tym czynnościom uzyskuje się informacje o:

 ilości wytwarzanych odpadów,

 jakości otrzymanych odpadów,

 miejscach powstawania odpadów,

 właściwościach fizycznych, chemicznych i biochemicznych odpadów,

 możliwym wpływie na środowisko (w tym i na zdrowie ludzi),

 możliwościach odzysku surowców wtórnych,

 potencjalnych metodach ich unieszkodliwienia,

68

 ekonomicznych podstaw odzyskania lub unieszkodliwienia odpadów.

Czynności zbierania i segregowania odpadów rozpocząć należy od miejsca, w którym są one wytwarzane, czyli „u źródła”. Jest to najbardziej energo- i ekonomicznie oszczędny proces. Pozwala na szybkie pogrupowanie odpadów pod względem ich podobieństwa rodzajowego i właściwości, a przy tym nie dochodzi do niepożądanego wymieszania z innymi odpadami czy zabrudzenia. Proces zbierania i segregowania odpadów prowadzony musi być przez całe społeczeństwo, które musi przestrzegać ujednoliconych zasad wstępnego zbierania i sortowania odpadów na poszczególne rodzaje: szkło i opakowania szklane, metale żelazne i nieżelazne, opakowania metalowe, tworzywa sztuczne, makulatura, materiały budowlane, tworzywa biodegradowalne organiczne i nieorganiczne, tworzywa nie ulegające biodegradacji. Te pierwsze czynności pozyskiwania odpadów są szczególnie istotne w przypadku indywidualnych gospodarstw domowych. Według stanu na 1998 rok w Polsce zamieszkuje około 386536 tysięcy ludzi, z czego 61,8% stanowią mieszkańcy miast. Ludność ta prowadzi około 11687,7 tysięcy gospodarstw domowych. Spośród nich liczbę zamieszkałych gospodarstw, w przeliczeniu na województwa, ilustruje tabela 5

Tabela 5. Zasoby mieszkaniowe w Polsce zamieszkałe w 1998 roku

Województwo Zasoby mieszkaniowe,

w tysiącach Województwo Zasoby mieszkaniowe, w tysiącach

Dolnośląskie 922,2 Podkarpackie 557,6

Kujawsko-Pomorskie 624,6 Podlaskie 377,0

Lubelskie 667,5 Pomorskie 629,7

Lubuskie 301,4 Śląskie 1585,3

Łódzkie 905,3 Świętokrzyskie 391,3

Małopolskie 894,5 Warminsko-Mazurskie 415,4

Mazowieckie 1632,7 Wielkopolskie 949,6

Opolskie 320,2 Zachodniopomorskie 513,5

Zaangażowanie co najmniej jednej osoby z każdego indywidualnego gospodarstwa domowego do selektywnej zbiórki i gromadzenia odpadów, może przynieść ogromne korzyści społeczne, gospodarcze i ekonomiczne. Analiza zarządzania odpadami w krajach europejskich, które zbiórkę i selektywną gospodarkę odpadami mają już na wysokim poziomie społecznym ukazuje, że system ten pozwala na odzyskanie i ponowne wykorzystanie około 5080% bytowych odpadów komunalnych pochodzących z indywidualnych gospodarstw domowych.

69 Korzyści społeczne wynikają z edukacji proekologicznej, na którą najbardziej podatne jest młode pokolenie. Dorastając, będzie posiadać nabyty już nawyk prowadzenia selektywnej i racjonalnej gospodarki odpadami. Uświadomienie sensu i konieczności takiego działania, ograniczy ilość odpadów bytowych, opuszczających próg domostwa. Nauczenie się i nabycie nawyków, przez społeczeństwo, segregowania i oddzielania od siebie odpadów mineralnych i organicznych, wydzielania surowców wtórnych, zminimalizuje ilość bezpowrotnie traconych wartościowych jeszcze surowców. Zminimalizuje ilość odpadów organicznych kierowanych do składowania, a wykazywanie inicjatywy, w przypadkach niewłaściwego postępowania z odpadami we własnym sąsiedztwie, jak i zaangażowanie się w proces racjonalnego zarządzania odpadami na terenie lokalnym skutkować będzie CZYSTYM otoczeniem wokół indywidualnego domostwa , jak i w całej gminie lokalnej, regionie i w kraju.

Korzyści gospodarcze wynikają z możliwości pozyskania surowców, które z uwagi na swój stan mogą stanowić nadal surowiec podstawowy lub drugorzędny w tym samym, podobnym, lub innym procesie technologicznym. Zmniejsza to zużycie surowców pierwotnych, a także minimalizuje ilość energii zużywanej na jego wyprodukowanie.

Korzyści ekonomiczne wiążą się z obniżaniem kosztów ponoszonych przez społeczeństwo na zagospodarowywanie odpadów, które już u źródła są wydzielone, posegregowane i złożone w oddzielnych pojemnikach. Wydzielenie odpadów typowo organicznych, surowca wtórnego, odpadu palnego i niepalnego obniża koszty segregacji w zakładzie utylizacyjnym. Odzyskane surowce wtórne obniżają koszty produkcji nowych wyrobów, a tym samym następuje obniżenie cen handlowych.

Do realizacji zadania selektywnej zbiórki odpadów, w tym i gromadzenia oraz dla usprawnienia całego procesu wszystkie szczeble gospodarki powinny być wyposażone w specjalne kontenery, pojemniki, zbiorniki i kosze, różnego rodzaju worki foliowe (rysunek 5, 6 i 7). Różnorodność form, kształtów, wielkości zbiorników wynika z różnorodności odpadów. Pojemniki dobiera się do poszczególnych grup odpadów, wielkości indywidualnych gospodarstw, jak i zbiorowych osiedli mieszkaniowych. Pojemniki na odpady powinny stanowić stały element do ich usuwania i dalszego wykorzystania.

Konieczność wydzielania i oddzielania od siebie konkretnych grup odpadów wynika z celu uzyskania „czystego” surowca wtórnego, który nie musi być poddawany dodatkowym czynnościom segregowania i czyszczenia (np. papier poplamiony olejami). Kontakt z obcymi, agresywnymi substancjami prowadzi często do utraty surowca, który nie może być ponownie wykorzystany.

70 Właściwie prowadzone zarządzanie gospodarką odpadami wymaga uwzględnienia i zapewnienia takich dodatkowych czynników, przy bezwzględnym udziale społeczeństwa, jak organizacja punktów zbiórki odpadów, częstotliwości zbiórki, miejsc przechowywania zebranych odpadów, środków transportu i stacji przeładunkowych. Cały proces zarządzania odpadami ma sens wówczas, gdy znany jest cel, środki, korzyści i efekt poniesionego wysiłku. Zbiórka i segregowanie odpadów jest pierwszym etap procesu recyklingu.

Rysunek 5. Pojemniki na wydzielanie surowców wtórnych oraz selekcję odpadów organicznych i mineralnych (almaxradom.com.pl/odpady)

Rysunek 6. Różne typy pojemników na selektywną i nieselektywną zbiórkę odpadów komunalnych (PUA „ASTWA” Spółka z o.o., Białystok)

71

Rysunek 7. Różne typy samochodów do transportu strumienia odpadów komunalnych i czyszczenia ulic (PUA”ASTWA” Spółka z o.o.)

7.2. Recykling

Najważniejszym procesem w gospodarowaniu odpadami jest recykling.

Recykling polega na takim gospodarowaniu odpadami, które w pierwszej kolejności zmierza do odzysku odpadów w całości lub w części, odzysku substancji, lub innych materiałów zawartych w odpadach. W efekcie powtórnego ich przetworzenia, w odpowiednio dobranym procesie i technologii, powinno uzyskać się produkt o przeznaczeniu pierwotnym lub innym, służący do dalszego wykorzystania.

W aspekcie ochrony środowiska recykling daje określone, pozytywne skutki społeczne, gospodarcze i ekonomiczne (rysunek 8). Podstawowym jego celem jest:

 zmniejszenie masy deponowanych odpadów, a co za tym idzie zmniejszenie kosztów ich zbierania i unieszkodliwiania,

 zwiększenie bazy surowcowej, poprzez odzyskanie surowca wtórnego,

 zmniejszenie zużycia surowców, w wyniku wykorzystania do tego samego procesu surowca wtórnego,

 zmniejszenie powierzchni terenów przeznaczonych na ich deponowanie, poprzez zmniejszenie objętości deponowanych odpadów,

72

 wydłużenie okresu eksploatacji magazynów i składowisk odpadów, co ogranicza ilość składowisk i szybkość powstawania nowych,

 ochrona zasobów naturalnych, poprzez zmniejszenie uciążliwości ze strony odpadów,

 oszczędność energii, jaka zużywana jest na ich unieszkodliwianie,

 uzyskanie oszczędności w unieszkodliwianiu odpadów, poprzez obniżenie opłat za korzystanie ze środowiska,

 zapewnienie dostępu do recyklingu (lokalnego, regionalnego i krajowego) całej społeczności.

Proces recyklingu jest najtrudniejszym etapem całym procesie zarządzania odpadami.

Spowodowane jest to konieczną procedurą zdefiniowania składu chemicznego segregowanych i odzyskiwanych materiałów, która to znajomość jest konieczna dla przyjęcia i zastosowania odpowiedniej procedury ich dalszego zagospodarowania.

Recykling oparty jest na kolejno po sobie następujących fazach:

1. faza pozyskania odpadu czyli jego zbiórka i segregacja (omówiona w poprzednich rozdziałach),

2. faza uzdatniania, czyli przetwarzania odpadu, 3. faza przechowywania odpadu,

4. faza użytkowania odpadu.

Rysunek 8. Powstawanie odpadów na etapie cyklu życia produktu (Z. Karaczun, 1999, zmienione)

Faza uzdatniania odpadu prowadzona jest poprzez (zdjecie 1 i 2):

 wstępną separację, czyli wydzielenie materiałów o identycznych lub zbliżonych cechach i właściwościach,

Przygotowanie surowców

Włączenie surowców do produkcji

Opakowanie produktu

Konsumpcja

produktu RECYKLING

Utylizacja Składowanie

Kompostowanie Spalanie

P O W S T A W A N I E O D P A D Ó W

Wydobycie surowców

73

 osuszanie i czyszczenie,

 rozdzielanie na:

 surowce wtórne i przywracanie im właściwości użytkowych,

 odpady palne kierowane do spalenia,

 odpady niepalne kierowane na składowiska.

Odpady, które przeznaczone są do unieszkodliwienia w procesie kompostowania, spalenia lub deponowania na składowiskach poddaje się wstępnej obróbce, w celu zmniejszenia ogólnej objętości masy. Obróbka wstępna polega na:

 rozdrabnianiu, mieleniu i przesiewaniu odpadów,

 granulowaniu i przetapianiu,

 przetworzeniu dla uzyskania wymaganej formy (np. brykietowanie, belowanie, cementowanie).

Faza przechowywania odpadów obejmuje etap gromadzenia w ilości opłacalnej ekonomicznie do przekazania potencjalnemu odbiorcy (rysunek …). Odpady przechowuje się w sposób uniemożliwiający wtórne zanieczyszczenie środowiska naturalnego przez odpady, np. poprzez rozwiewanie przez wiatry, wypłukiwanie łatwo rozpuszczalnych substancji.

Także odpady musza być izolowane od wpływu środowiska zewnętrznego, które może spowodować zniszczenie wydzielonego surowca przez opady atmosferyczne (np.

makulatura).

Faza użytkowania odpadów wiąże się z gospodarczym wykorzystaniem nowego, pół- lub pełnowartościowego produktu otrzymanego z substancji odpadowej.

Zdjęcie 1. Wydzielenie materiałów o identycznych lub zbliżonych cechach i właściwościach – składowisko odpadów w Dukli

Zdjęcie 2. Segregowanie makulatury (almaradom .com.pl/ odpady/htm)

74 Sprawny i efektywny system recyklingu oparty powinien być o szczegółowe określenie:

 jakie rodzaje odpadów (surowców) mają być odzyskiwane,

 miejsc, z których będą pozyskiwane,

 metod i środków, przy pomocy których recykling zostanie wprowadzony do powszechnego stosowania,

 miejsc przechowywania odzyskanych surowców, czasu przechowywania, środków transportu,

 odbiorców surowców wtórnych i rynków zbytu,

 kosztów recyklingu określonych rodzajów odzyskiwanych surowców,

 kosztów całego procesu.

Określenie kosztów recyklingu pojedynczych rodzajów surowców wtórnych oraz kosztów całego procesu jest istotne z uwagi na możliwość obniżenia kosztów zarządzania odpadami. Istotne jest to z uwagi na konieczność prowadzenia kontroli, czy opracowany i przyjęty do stosowania system zarządzania odpadami nie przynosi strat finansowych.

Dla kontroli finansowej procesu zarządzania odpadami należy oszacować:

1. aktualną wartość produktów na rynku krajowym, w różnych jego regionach, z uwzględnieniem zmian w cenach, które wpływają na przychód uzyskany z ich sprzedaży;

2. koszty ponoszone na unieszkodliwianie odpadów, które nie są poddawane recyklingowi.

Różnica pomiędzy przychodem ze sprzedaży produktów a kosztami ich unieszkodliwiania stanowi kwotę, którą można przeznaczyć na prowadzenie recyklingu odpadów.