Wzrost popularności sportu i eskalacja jego upolitycznienia

jego upolitycznienia po zakończeniu II wojny światowej

Wybuch II wojny światowej przerwał okres dynamicznego rozwoju mię-dzynarodowego sportu, choć – mimo totalnej natury tego konfliktu – pewne symboliczne wymiary rywalizacji sportowej odbywały się nadal. Po zakończe-niu wojny priorytetem stała się odbudowa zniszczonych państw. Nie oznaczało to jednak, że w powojennym świecie nie było miejsca na sport. Co więcej, rzą-dy państw zwiększyły swoje zainteresowanie sportem i już wkrótce miało dojść do wyraźnej polityzacji sportu i szerzej – kultury fizycznej. Ten wzrost uwa-gi państwowej poświęcanej rywalizacji fizycznej związany był ze wzrostem po-wszechności sportu i jego popularności medialnej, dzięki czemu z czasem zyskał on miano największego teatru świata156. W tym czasie w aspekcie instytucjonal-nym sport cechowało dążenie do osiągnięcia optymalnej uniwersalności. Było to widoczne chociażby w intensywnym wzroście liczby narodowych komitetów olimpijskich czy międzynarodowych federacji sportowych157.

Problematyka sportu w okresie powojennym cieszyła się rosnącym zaintere-sowaniem mediów, co zostało odzwierciedlone na przykład w zawartości bry-tyjskich gazet niedzielnych. W „People” w okresie międzywojennym sportowi poświęcano cztery strony, podczas gdy kilka lat po wojnie problematyka rywa-lizacji sportowej zajmowała 33% zawartości czasopisma. Bardzo znacząco rósł

154 Rosnące było, między innymi, zainteresowanie sportem przez prasę. R.W. McChesney, Media

Made Sport: A History of Sport Coverage in the United States, [w:] Media, Sports and Society, red. L.A.

Wenner, Newbury Park–London–New Delhi 1989, s. 49–69.

155 D. Miller, op. cit., s. 82, 126.

156 Z. Dziubiński, Kościół katolicki wobec współczesnego sportu wyczynowego, [w:] Sacrum a sport, red. Z. Dziubiński, Warszawa 1996, s. 56.

157 G. Młodzikowski, Uniwersalne wartości sportu, [w:] Sport i kultura, red. Z. Krawczyk, War- szawa 1981, s. 41.

również nakład tego periodyku – w 1924 r. wynosił on 600 000 egzemplarzy, podczas gdy w 1946 r. już 4 600 000. Także inne brytyjskie gazety poświęca-ły coraz więcej miejsca sportowi, jak chociażby „News of the World”, „Daily Mail” czy „Daily Express”158. W „świat sportu” wkraczała ponadto telewizja, która stopniowo zastępowała dominujące do tej pory radio. Dostępnych było coraz więcej telewizyjnych audycji sprawozdawczych z wydarzeń sportowych. Pierwsze transmisje na szerszą skalę były emitowane podczas igrzysk olimpij-skich w Londynie w 1948 r.159

O wielkim wzroście popularności sportu w okresie powojennym świadczy również większy udział widzów w wydarzeniach sportowych. Na przykład mi-strzostwa angielskiego Amatorskiego Stowarzyszenia Atletycznego (Amateur

Athletic Association) w 1939 r. oglądało 22 000 osób, podczas gdy w 1952 r.

już około 46 000160. W Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej sport stał się niejako „obsesją narodową”161. Przykłady te świadczą o niezwykłej dy-namice wzrostu zainteresowania sportem po II wojnie światowej, co było zwią-zane między innymi z postępującym procesem egalitaryzacji społecznej. Do tej pory sport często przeznaczony był raczej dla wyższych klas, dla osób dobrze sytuowanych. Po wojnie następowała swoista proliferacja dostępu do sportu, a udział w nim stał się osiągalny dla szerszych mas społecznych162.

Sytuacja dynamicznie rosnącego zainteresowania sportem sprawiała, że za-gadnienie to stawało się coraz bardziej istotne także z politycznego punktu wi-dzenia. Jay Coakley stwierdził że, „kiedy sport zyskuje na popularności, wzrasta zazwyczaj zaangażowanie rządów”163. Według Jean-Loup Chappeleta i Em-manuela Bayle’a „wzrost zainteresowania sportem przez rządy wynikał z tego, że stał się on fenomenem socjoekonomicznym, który wpływał na wyjątkowo pokaźną część populacji”. Autorzy ci wskazali jednocześnie rządy państw jako nowych aktorów w „świecie sportu”164. Taka aktywność państwowa w dziedzi-nie sportu mogła dotyczyć zarówno zagaddziedzi-nień administracyjnych, jak i polityki wewnętrznej i międzynarodowej165.

158 R. Holt, Sport and the British. A Modern History, Oxford 1992, s. 309.

159 Pierwsze kroki ku temu miały, co prawda, miejsce jeszcze przed wojną – podczas igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936 r. nadawano w telewizji transmisje, jednak pokazywane były jedynie niewielkie fragmenty wydarzeń. Na dobre telewizyjne relacje z wydarzeń sportowych rozwinęły się dopiero po II wojnie światowej. D.C. Large, Nazi Games. The Olympics of 1936, New York–London 2007, s. 295; R. Boyle, R. Haynes, Power Play. Sport, Media and Popular Culture, Essex 2000, s. 41.

160 Amateurs and Professionals in Post-War British Sport, red. A. Smith, D. Porter, London 2000, s. 88.

161 K.E. Kemper, College Football and American Culture in the Cold War Era, [b.m.w.] 2009, s. 5.

162 Por. T. Delaney, T. Madigan, The Sociology of Sport. An Introduction, Jefferson 2009, s. 104.

163 J. Coakley, op. cit., s. 439.

164 J.-L. Chappelete, E. Bayle, Strategic and Performance Management of Olympic Sport Organisations, Champaign 2005, s. 20.

Opisywane tutaj procesy dotyczące sportu w okresie po zakończeniu II woj-ny światowej nasuwają konstatację dotyczącą ewolucji sportu nowożytnego oraz zjawiska jego rosnącego upolitycznienia. Jak można było zaobserwować w okre-sie chociażby dwudziestolecia międzywojennego, wzrost popularności sportu na ogół prowadzi do większej chęci wykorzystania tego zjawiska przez poli-tyków. Lata powojenne przyniosły bardzo dynamiczną popularyzację sportu. Powstały więc sprzyjające okoliczności także dla rozwoju jego upolitycznienia. Było to szczególnie istotne w sytuacji pojawiających się kolejnych oznak zimnej wojny, choć początkowo nie było to wyraźnie widoczne w „świecie sportu”. 1.4.1. Sport w państwach komunistycznych

Znamienna była sytuacja w Związku Radzieckim. W kraju tym już na po- czątku lat czterdziestych kulturze fizycznej nadano znaczenie polityczne. Wychowanie fizyczne i sport postrzegano jako ważny element kształtowania nowego, komunistycznego społeczeństwa, a ponadto chciano powiązać działal-ność sportową z ogólną budową socjalizmu. Sport miał wspomagać wychowa-nie umysłowe, politechniczne, przygotowywać do pracy produkcyjnej, a także realizować zadania wychowawcze i militarne166. Radzieckich włodarzy w prze-konaniu o słuszności takiego podejścia utwierdziła dodatkowo waleczna posta-wa sportowców podczas wojny167. W tym kontekście sport miał spełniać rolę treningu wojskowego, co niekiedy było określane jako „militaryzacja sportu”168. W literaturze przedmiotu pojawiają się wręcz stwierdzenia, że sprawy kultury fizycznej i sportu zostały ujęte przez bolszewickich przywódców jako zagad-nienia nadrzędnej wagi169. Było więc oczywiste, że na Wschodzie sport będzie traktowany w sposób poważny. Należy tu podkreślić, że Związek Radziecki, a wcześniej Rosja bolszewicka, od I wojny światowej pozostawały poza struk-turami Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego, a co za tym idzie, udział

166 P. Godlewski, Sowietyzacja sportu w Polsce (lata 1948–1956), [w:] Studia z dziejów kultury fizycznej, red. T. Jurek, Gorzów Wielkopolski 2002, s. 442.

167 Idem, Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości lat 1944–1956, Poznań 2006, s. 20. Jak twierdzi James Riordan, wojna wywołała w radzieckim sporcie trzy efekty. Po pierwsze, przekonała władze, że słuszne było „funkcjonalizowanie” sportu i stawianie na wysokim miejscu ćwiczeń fizycznych. Po drugie, zwiększyła wiarę, że ćwiczenia fizyczne i sport dają przewagę militarną. Po trzecie zaś, miała emocjonalny wpływ na społeczeństwo radzieckie, ponieważ straty sportowych bohaterów postrzegano jako ogólnonarodowe tragedie. J. Riordan, The U.S.S.R., [w:] Sport under Communism. The U.S.S.R.,

Czechoslovakia, The G.D.R., China, Cuba, red. J. Riordan, Montreal 1978, s. 28.

168 J. Riordan, The Impact of Communism on Sport, [w:] The International Politics of Sport in the

Twentieth Century, red. J. Riordan, A. Krüger, London 1999, s. 51.

169 W 1948 r., a więc trzy lata po zakończeniu wojny, w uchwale Komitetu Centralnego Wszech- związkowej Komunistycznej Partii Bolszewików kulturę fizyczną określono jako „jeden z najważniejszych środków wychowania komunistycznego, wzmocnienia zdrowia i sił pracujących mas oraz przygotowania ich do bardziej wydajnej pracy i obrony socjalistycznej ojczyzny”. Sport w ZSRR. Organizacja – rozwój

sportowców radzieckich w międzynarodowej rywalizacji był mocno ograni-czony170. Spotkania z zagranicznymi sportowcami odbywały się niemal jedynie w ramach międzynarodowego sportu robotniczego.

W tym miejscu warto wspomnieć o sporcie robotniczym jako o jednej z dróg rozwoju sportu. We wcześniejszych fragmentach niniejszego rozdzia-łu pisano o głównym nurcie rozwoju współczesnego sportu, którego swoistą emanacją był ruch olimpijski. Sport robotniczy rozwijał się równolegle z nim i jednocześnie w opozycji do niego. Był propagowany przez zwolenników socja-lizmu kontestujących sport burżuazyjny171. Jego teoretycy podkreślali celowość sportu i jego przydatność jako czynnika wszechstronnego rozwoju człowieka172. Robotnicze stowarzyszenia sportowo-gimnastyczne powstawały od drugiej po-łowy XIX stulecia w związku ze znacznym zwiększeniem się liczebności klasy robotniczej. Najwięcej z nich powstało przed I wojną światową w Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Czechach173, ale pojawiały się także na ziemiach polskich oraz w okresie międzywojennym w niepodległej Polsce. Utworzono przy tym or-ganizacje międzynarodowe, zrzeszające lokalne oror-ganizacje sportu robotnicze-go, takie jak Socjalistyczna Międzynarodówka Sportu Robotniczego (powsta-ła w 1913 r., istnia(powsta-ła do I wojny światowej i zosta(powsta-ła odtworzona w 1920 r. jako Lucerneńska Międzynarodówka Sportowa) oraz konkurencyjny, utworzo-ny w czerwcu 1921 r., komunistyczutworzo-ny Międzynarodowy Związek Czerwoutworzo-nych Stowarzyszeń Sportowych i Gimnastycznych, znany jako Czerwona Między-narodówka Sportowa174. Organizowały one zawody sportowe na wzór igrzysk olimpijskich (na przykład I Międzynarodowa Olimpiada Robotnicza we

Frank-170 Odbywała się jedynie swego rodzaju „rywalizacja korespondencyjna”. Chodziło tu bowiem o tzw. sporty wymiarowe, czyli takie, w których wynik jest ściśle mierzony, na przykład: pływanie, lekkoatletyka, łyżwiarstwo, strzelectwo czy podnoszenie ciężarów. W dyscyplinach tych można było w dość łatwy sposób dokonać komparacji poziomu sportowców radzieckich i pochodzącymi z innych państw, na przykład wskutek porównania ich rekordów życiowych w poszczególnych konkurencjach. Oczywiście nie było to możliwe w sportach, w których o zwycięstwie decyduje bezpośrednie starcie sportowców, jak chociażby boks czy piłka nożna. Por. ibidem, s. 266.

171 P. Godlewski, Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości…, s. 19; J. Ferenc, Sport w służbie

polityki. Wyścig Pokoju 1948–1989, Warszawa 2008, s. 50.

172 A. Wohl, Ideowe założenia sportu robotniczego, [w:] Sport robotniczy 1921–1939. Opracowania,

dokumenty, materiały, red. A. Wohl, H. Jakubowska, H. Laskiewicz, Warszawa 1962, s. 18.

173 Co ciekawe, w Polsce jedną z pierwszych tego typu organizacji było łódzkie Robotnicze Towarzystwo Sportowe „Widzew”, utworzone w 1910 r., choć w początkach istnienia, które datuje się nawet na 1909 r., ze względu na panujące prawo, nosiło nazwę Towarzystwo Miłośników Rozwoju Fizycznego. Http:// widzew.pl/pl/stulecie/2018.html [dostęp 15.11.2010]. W sposób formalny natomiast sport robotniczy zaakcentował się w Polsce w 1925 r., kiedy utworzono Związek Robotniczych Stowarzyszeń Sportowych. J. Gaj, Wychowanie fizyczne i sport w Polsce Ludowej, Warszawa–Poznań 1978, s. 167.

174 W.K. Osterloff, op. cit., s. 96; A. Gounot, Sport or Political Organization? Structures and Characte-

ristics of the Red Sport International, 1921–1937, „Journal of Sport History”, Vol. 28, No. 1 (2001), s. 23;

http://www.naukowy.pl/encyklopedia/Socjalistyczna_Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka_Sportu_ Robotniczego [dostęp 15.11.2010].

furcie nad Menem, zorganizowana przez Lucerneńską Międzynarodówkę w 1925 r., czy komunistyczna Wszechzwiązkowa Spartakiada z 1928 r. w Moskwie)175. Sport robotniczy rozwijał się zatem niejako dwutorowo: w państwach zachodnich oraz w Rosji Radzieckiej, później zaś w ZSRR, gdzie do II wojny światowej stanowił dominujący nurt sportowy.

Po zakończeniu II wojny światowej – i w jej następstwie narzuceniu komu-nizmu przez ZSRR krajom Europy Środkowo-Wschodniej – doszło do recepcji na tym obszarze wzorów radzieckich w zakresie rozwoju kultury fizycznej, któ-ra została uznana za dogodne narzędzie walki ideologiczno-propagandowej176. Na wschód od linii Curzona początkowo preferowano sport masowy, któ-ry miał być ważnym elementem budowy komunizmu. Wprowadzono tam, na przykład, odznaki „Gotowy do Pracy i Obrony ZSRR”177 i „Bądź Gotowy do Pracy i Obrony”, a także tytuł „Zasłużonego Mistrza Sportu” oraz jednolitą wszechzwiązkową klasyfikację sportową178.

Ogląd nazw poszczególnych odznak nasuwa spostrzeżenie, że sport miał sta-nowić nader ważny element budowy narodowego bezpieczeństwa i produktyw-ności gospodarczej179, choć w propagandzie radzieckiej od początku wspomi-nano również o poprawie zdrowia ludności jako o jednym z głównych celów sportu180. Wzorzec tego typu odznak musiały zaakceptować komunistyczne rządy państw „demokracji ludowej” znajdujące się w radzieckiej strefie wpły-wów. W powojennej Polsce, przykładowo, funkcjonowała odznaka „Sprawny do Pracy i Obrony”, w Bułgarii „Bułgarska Odznaka Sportowa”181 itp.

Wszyst-175 D. Miller, op. cit., s. 90; J.A. Szczepański, op. cit., s. 114; W.K. Osterloff, op. cit., s. 99.

176 Jak stwierdził Artur Pasko w odniesieniu do propagandowego wykorzystywania sportu w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, wydarzenia sportowe i ich główni bohaterowie byli „atrakcyjnymi »nośnikami« haseł propagandowych i wzorcem zachowań dla mas”. A. Pasko, Sport wyczynowy w polityce państwa

1944–1989, Kraków 2012, s. 82. Por. M. Ordyłowski, L. Szymański, Kadry – „Oko, Ucho i Ręka” władzy ludowej w sporcie polskim 1945–1989, [w:] Wokół historii i polityki. Studia z dziejów XIX i XX w. dedykowane Profesorowi Wojciechowi Wrzesińskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. S. Ciesielski, T. Kulak,

K. Ruchniewicz, J. Tyszkiewicz, Toruń 2004.

177 Odznaka państwowa. I. Brażnin, W barwach czerwieni, Warszawa 1950, s. 6.

178 Wskazano jedynie na główne elementy systemu kultury fizycznej w Związku Radzieckim. W hierarchii poniżej „Zasłużonego Mistrza Sportu ZSRR” znajdowały się takie tytuły, jak „Mistrz Sportu ZSRR Klasy Międzynarodowej”, „Mistrz Sportu ZSRR” czy „Kandydat na Mistrza Sportu ZSRR”. P. Godlewski, Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości…, s. 19; J. Riordan, The U.S.S.R…, s. 26.

179 A. Guttmann, From Ritual to Record. The Nature of Modern Sports, New York 1978, s. 63.

180 A. Starostin, Sport in the U.S.S.R., Moscow 1939, s. 7.

181 P. Godlewski, Sport w Polsce na tle politycznej rzeczywistości…, s. 242; Fascist Body as Political Icon

– Global Fascism, red. J.A. Mangan, London 2000, s. 91. Odznakę „Sprawny do Pracy i Obrony”

określano w PRL jako „podstawę systemu wychowania fizycznego” oraz „podstawę masowej kultury fizycznej”. Składała się ona z szeregu stopni: „Bądź Sprawny do Pracy i Obrony” w stopniach dziecięcych i dla młodocianych, „Sprawny do Pracy i Obrony” w stopniach pierwszym i drugim. We wszystkich stopniach wprowadzony był ponadto podział według wieku. Odznakę „Sprawny do Pracy i Obrony” określano niekiedy również jako „treść ideową naszej kultury fizycznej”. W książce Romana Sienickiego

Zdobywamy SPO cel tej odznaki nakreślono jako przygotowywanie mas pracujących Polski do pracy

ko to miało na celu jak największą popularyzację ćwiczeń fizycznych. Cha-rakterystyczną formę promocji tężyzny fizycznej stanowiły święta sportowe. Na przykład w Związku Radzieckim organizowano zakrojone na szeroką skalę imprezy sportowe w związku ze świętami komunistycznymi, jak 1 Maja, Dzień Konstytucji Stalinowskiej, Dzień Sił Zbrojnych, Dzień Lotnictwa, Dzień Ma-rynarki Wojennej itd.182

Propagandziści przekonywali, że „radziecki sport” miał „dać społeczeństwu zdrowie, wychować silne i piękne pokolenie młodzieży, uczyć praw szlachetnej, przyjaznej rywalizacji”183. W związku z tym należy nadmienić, że można mieć znaczne wątpliwości wobec praktycznego zastosowania tego ostatniego zało-żenia. Znamienne było to, że propaganda radziecka intensywnie krytykowa-ła sport w krajach zachodnich, określając go mianem „burżuazyjnego”. Pisano między innymi, że „kapitalistyczny sport ma charakter antynarodowy, w spor-towców wszczepia się zwierzęcą nienawiść do wszystkiego, co postępowe, wy-chowuje się ich w duchu nacjonalizmu i szowinizmu”184, podczas gdy w Związ-ku Radzieckim „wypracowany został przodujący w świecie system wychowania fizycznego, wszechstronnie rozwijający moralne i fizyczne cechy człowieka”185. Sport zachodni w komunistycznej nomenklaturze często utożsamiano także ze sportem zawodowym. Jak stwierdzano:

Zagrożenie kultury fizycznej przez komercjalizację sportu występuje i dziś z całą jaskrawością w państwach kapitalistycznych. My, budując socjalistyczną kulturę fizycz-ną, nie boimy się widza i kibica, gdyż nie szukamy w sporcie źródła dochodu, w pogoni za zyskiem nie wciągamy sportowców w bagno zawodowstwa ani dla pieniędzy nie bru-talizujemy widowisk sportowych186.

Jak wynika z powyższych wypowiedzi, nader częstym procederem było oczer-nianie sportu w zachodnich demokracjach, co było zgodne z osobliwą manie-rą „propagandowego ulepszania wizerunku państw komunistycznych”. Podkre-ślano zawodowy charakter tradycyjnego niejako zachodniego sportu. Zwrócić należy też uwagę na to, że na Zachodzie dominował wówczas sport amatorski,

że „jest ona abecadłem sportu, jest pierwszym krokiem na drodze ku wysokim osiągnięciom w sporcie”. Nie ukrywano zatem, że celem całego systemu, który miał się opierać o odznaki, było także osiąganie sukcesów w sporcie wyczynowym. Z. Dall, Kultura fizyczna i sport w Polsce Ludowej. Poradnik Organiza-

tora SPO, Warszawa 1952, s. 25; Z. Nawrocki, A.T. Miller, Sport i zdrowie. Wskazówki dla aktywistów sportowych na wsi, Warszawa 1954, s. 7–8; Sprawny do Pracy i Obrony. Regulamin, Warszawa 1952, s. 5; Odznaka „Sprawny do Pracy i Obrony”. Cele, zadania i organizacja. Poradnik organizatora SPO, Warszawa

1951, s. 7; R. Sienicki, Zdobywamy SPO, Warszawa 1951, s. 15.

182 M. Segał, Święta kultury fizycznej, Warszawa 1951, s. 11.

183 Nasz sport. Na dziesięciolecie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, opr. A. Treywasz, Warszawa 1954, s. 16.

184 Kultura fizyczna i sport w Związku Radzieckim. Materiały do pogadanki na Miesiąc Pogłębienia Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Biuro Propagandy i Agitacji GKKF, Warszawa 1953, s. 3.

185 Sport w ZSRR, Biuro Propagandy i Agitacji GKKF, Warszawa 1954, s. 1.

którego swoistym promotorem był MKOl. Nie oznacza to, że w państwach demokratycznych nie było sportu zawodowego. Nie stanowił on jednak w tych krajach jedynej formy uprawiania rywalizacji fizycznej.

Z czasem przywódcy radzieccy zaczęli dostrzegać wielkie potencjalne ko-rzyści propagandowe, jakie mogłaby przynieść międzynarodowa rywalizacja sportowa krajów komunistycznych, w szczególności ZSRR, z reprezentantami państw zachodnich. Reprezentujący ich zawodnicy mogliby demonstrować za-granicznej publiczności, w dużej części nieświadomej innych form radzieckiej propagandy, przewagę radzieckiego systemu społecznego. Miało to służyć także zwiększeniu międzynarodowego prestiżu ZSRR oraz werbalnej promocji leni-nowskiej formuły pokojowego współistnienia, traktowanej w kategoriach tak-tyki politycznej187. Sprzyjała temu nowa sytuacja międzynarodowa, w wymia-rze politycznym polegająca na tym, że pod kontrolą ZSRR znalazły się takie kraje, jak na przykład Polska, Węgry czy Czechosłowacja, z bogatymi tradycja-mi sportowytradycja-mi, dobrą infrastrukturą oraz sportowcatradycja-mi na światowym pozio-mie. Ponadto Związek Radziecki, jako nominalnie wojenny sprzymierzeniec zachodnich aliantów w walce z nazistowskimi Niemcami, nie mógł być dłużej izolowany w sferze sportu188. Pojawiło się zatem wiele czynników, które skła-niały radzieckich decydentów do „sportowego otwarcia się” na świat i czerpania z tego wymiernych korzyści politycznych.

W Związku Radzieckim zaczęto inicjować międzynarodowe kontakty sportowe, także z państwami zachodnimi. Jednym z pierwszych było tournée po Wielkiej Brytanii piłkarskiej drużyny Dynama Moskwa189, mistrza Związku Radzieckiego z 1945 r. Rozegrała ona cztery mecze: z Arsenalem Londyn, Cardiff-City, Glasgow Rangers oraz z Chealsea Londyn. Piłkarze radzieccy dwa razy wygrali i dwa razy zremisowali190. Z perspektywy radzieckiej celem wysłania do Wielkiej Brytanii zespołu piłkarskiego było pokazanie, że kraj ten był „nadal silny i żywotny”191. Badania wskazują, że wizyta owa przyczyniła się do pogroszenia stosunków między oboma krajami w latach

187 B.A. Hazan, Soviet Propaganda. A Case Study of the Middle Easy Conflict, Jerusalem 1976, s. 127.

188 N.N. Shneidman, The Soviet Road to Olympus. Theory and Practice of Soviet Physical Culture

and Sport, London 1979, s. 24.

189 Dynamo Moskwa zostało utworzone w 1923 r. z rozkazu szefa NKWD Feliksa Dzierżyńskiego. Klub był wspierany przez NKWD oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Podobnie jak drugi moskiewski klub, powiązany z Armią Czerwoną CSKA, był ściśle związany z instytucjami państwowymi. Kluby te dopiero po pewnym czasie utworzyły sekcje piłkarskie, początkowo skupiając się na lekkoatletyce i gimnastyce, dyscyplinach bardziej zgodnych z radziecką ideologią. D. Goldblatt, The Ball Is Round.

A Global History of Soccer, New York 2006, s. 313.

190 Sport w ZSRR. Organizacja…, s. 268; D. Goldblatt, op. cit., s. 337.

191 P. Beck, Britain and the Cold War’s „Cultural Olympics”: Responding to the Political Drive of Soviet

1945–1946192. W propagandzie Moskwy uznano ją jednak za wielki sukces. Na-leży też stwierdzić, że bezpośrednio po II wojnie światowej ZSRR bardzo powo-li wkraczał do międzynarodowej rywapowo-lizacji sportowej. Sportowcy radzieccy nie byli bowiem jeszcze gotowi, aby z sukcesem konkurować z zawodnikami krajów Zachodu. Do wyjątków należał udział sportowców ze Związku Radzieckiego w mistrzostwach Europy w lekkoatletyce w sierpniu 1946 r.193, a następnie w 1947 r. w mistrzostwach Europy w koszykówce, w których, nota bene, ZSRR zwyciężył194.

Głównym powodem, ze względu na który początkowe kontakty sporto-we Związku Radzieckiego były mocno ograniczone, była obawa przed kom-promitacją. Zgodnie z propagandowymi założeniami, zwycięstwa sportowe miały udowadniać wyższość krajów socjalistycznych nad państwami kapitali-stycznym195 – pokazywać poza ich granicami „cnoty radzieckiego stylu życia”196. Zatem porażki przynosiłyby odwrotny efekt. Przyjęto zatem, że radzieccy sportow-cy będą wysyłani na zawody międzynarodowe tylko wówczas, gdy będzie istniała duża szansa na odniesienie zwycięstwa, a więc i na spełnienie założeń propagando-wych. Radzieckie kierownictwo zdecydowanie nie popierało zatem idei ruchu olim-pijskiego, doceniającej sam udział w sporcie. Liczyły się wyłącznie zwycięstwa.

Przyspieszenie działań Kremla, jeśli chodzi o poprawę wyników sportowców radzieckich oraz zwiększenie ich udziału w międzynarodowej rywalizacji spor-towej, miało miejsce w związku z letnimi igrzyskami olimpijskimi w