Z ary so w a n ą n ajo g ó ln iej w iz ję m uzealnego zag o sp o d aro w an ia pom ieszczeń p ię tra p ała cu ja k o w n ę trz zab y tk o w y c h z X V II i X V III w. w p ostaci m ożli w ie b lisk ie j ów czesnej rzeczy w isto ści n ależy oczyw iście tra k to w a ć jako w stę p n ą prop o zy cję o d y sk u sy jn y m c h a ra k te rz e . Jed n o cześn ie b y ł to w y n ik p ra c y d o k o n an ej w za m iarze, b y p rz ez u k a z a n ie n iep raw id ło w o ści obecnego u rz ą dzen ia w n ę trz sp ro w o k o w ać p o d jęcie szczegółow ych stu d ió w n a d o p raco w a n ie m h isto ry c zn ie u d o k u m e n to w a n e g o sc en ariu sza przyszłego zagospodarow a n ia p ię tra pałacu. Choć zak o ń czen ie p ra c k o n se rw a to rsk ic h , a zatem m ożliw ość p rzeo rg an izo w an ia w n ę trz są jeszcze dość odległe, n ależy ju ż rozpocząć p ra c e przygotow aw cze. Z a n ie d b a n ia d n ia dzisiejszego sp o w o d u ją w przyszłości n ie k o rz y stn ą sy tu ację, w k tó re j u rz ą d z a n ie w n ę trz o d re sta u ro w a n e g o p ałacu n ie o b ejd zie się bez p onow nego p o p ełn ie n ia w ielu błędów . T ym b ard ziej że n ie k tó re decyzje — np. doty czące re k o n s tru k c ji pieców , k o m inków , posadzek itp. — ściśle zw iązan e z c h a ra k te re m przyszłej ekspozycji m u szą zap ad ać ze znacznym w yprzedzeniem . U sta le n ia te p o w in n y być p o d ejm o w an e w o p arciu o p o m y ślan y i w szech stro n n ie u m o ty w o w a n y p ro g ram .
A NEKSY I
F ra g m e n t z in w en tarza sporządzonego w 1746 roku S to ły w K om put ze b ran e n a S z a li42 y po Pokoiach
S to ło w O krągłych dużych szt. 4
S tołow dużych w K w a d ra t szt. 10 S tołow rużnych ró w n y ch y m ałych po różnych P okoiach y O fficinach szt. 33 W K redensie y w C u k iern i Stołow dużych szt. 3 W P ie k a rn i Stołow dużych szt. 4 S to łk i do Pokoiow
S to łk o w S kórzanych m alow anych n ad p su ty c h szt. 21 S to łk o w tak ich że połam an y ch szt. 2 S to łk o w S kórzanych C zerw onych szt. 13 ieden z nich bez S k o ry w P lecach
S to łk o w S iatkow ych dobrych szt. 6 S to łk o w S iatkow ych n a d d a rty c h szt. 5 S tołkow S iatkow ych p ołam anych szt. 4 S to łk o w S ukien n y ch Zielonych n a d d a rty c h szt. 8 K rzesło S uk ien n e Zielone z poręczam i szt. 1 Ite m K rzesła dw a tego g a tu n k u złe y S u k n a w P lecach n ie masz
S tołkow pluszow ych czerw onych O krągłych szt. 18 K rzeseł takichże z poręczam i szt. 10
II
F ra g m e n t z in w e n ta rz a sporządzonego w 1789 ro k u D esideria
W T ym P ałacu przez L okacya S P X ięcia [...] S ołty k a B iskupa K rakow skiego o stały się nieco nadpustoszone, zapaskudzone, a zaty m rep e ro w ać lub zreform ow ać n a le żałoby, tudziesz posadzki, drzw i, O kna n ie k tó re iak o też K om inki y Piece re p e ro w a n ia p otrzebuią. W iązania n a P ała cu dobre, D achy w n ie k tó ry c h m ieyscach re p e ra c y i potrzeb u ią, y w R ynach, P o w ały n a S alach sp ru ch n ia łe ze S zparam i. S u fity zaś po P ok o jach zadym ione y O kopciałe. K om inow w szystkich n ad dach w yw iedzionych w całym P ała cu y P aw ilo n a ch po O bydw u S tro n ach C zterdzieści ieden. A nkier żelaznych pod S k lep in iam y po pod G anki czyli P aw ilony Trzydzieści.
M u ze u m z a b y t k o w y c h w n ę tr z z X V I I i X V I I I w. w k i e le c k im pałacu 55
W Y JA ŚN IEN IE TR U D N IEJSZY C H TERM INÓW
a l k i e r z — m ałe pom ieszczenie w n aro żu b u d y n k u lu b w w y o d ręb n io n ej n a ro ż n e j przybudów ce, w ieży
a n e k s — w a rc h ite k tu rz e : p rzybudów ka
a n t e p e d i u m , a n t e p e n d i u m — zasłona pod staw y o łta rza w y k o n an a z o rn a m en to w an ej tk a n in y , sk ó ry lub z d rew n a
a n t y k a m e r a — poczekalnia, przedsionek, przedpokój p o przedzający lub od d zielający pom ieszczenia
a p 1 i к a — rodzaj k in k ie tu , ta k że m ałe lu stro ścienne
a s t r o l a b i u m — sto so w an y do początków X V III w. p rzy rzą d do m ie rzen ia k ątó w oraz w y zn aczan ia położenia ciał niebieskich, zastąpiony później dosko n alszym teod o litem
b e l é t a g e — fra n c u sk a n azw a re p re z e n ta c y jn e j k o n d y g n acji (najczęściej p ię tra), w y ró ż n ia jąc ej się zazw yczaj w yższym i pom ieszczeniam i, p a trz rów n ież „piano n o bile”
b r u k a t e l a , b u rk a te la , b ro k a te la — w zorzysta tk a n in a p ó łjed w ab n a n a ś la d u jąca b ro k a t
c a s s a p a n c a — sk rz y n ia z oparciem , służąca rów nież do siedzenia, zazw yczaj bogato zdobiona n ależ ała do n a jb a rd z ie j rep rez e n ta c y jn y c h m ebli; w P olsce u żyw ana od X V I w. i zw an a często ław ą podnosistą
c z e l u ś c i e do pieców — w y odrębnione pom ieszczenie, z k tórego p alono w p ie cach z n a jd u ją cy c h się w przyległych p o kojach; w n ie k tó ry ch p ałac ac h o tw o ry paleniskow e (zw ane często czeluściam i) do pieców w yprow adzano n a ze w n ątrz, np. n a ganki, k ru ż g a n k i itp.
d r e s s o i r — je d en z ty p ó w kred en su , w X V II i X V III w. sk ła d ał się z d o ln e j z am y k an ej szafki, n ad k tó rą w znosiły się p ółki do u sta w ien ia elem entów z a s ta w y stołow ej
f o r s z t o w a n i e , fo sztow anie — przepierzenie
f r a u c y m e r — d am y dw orskie, ta k ż e nazw a zajm ow anych przez nie pokoi g r a d u s i k i — stopnie, u sk o k i
k o ł t r y n a — ozdobne obicie ścian (lub zasłona) w y k o n an e z tk a n in y lu b z p a p ie ru
k o m p a n i a — w u ży ty m znaczeniu: grono znajom ych, to w arzy stw o ze b ran e dla w spólnej zabaw y
к o m p u t — spis, r e je s tr , sta n liczebny, poczet
k o r o n a — w u ży ty m znaczeniu ozdobny w iszący św iecznik k r a n i e c — o b ram o w an ie, obw ód czegoś, okrąg
k r e d e n c e r z — członek służby pałacow ej przeznaczony do obsługi sprzętów sto łow ych
o k r ą g — w d an y m p rz y p a d k u oznacza obw ód, p a trz rów nież „k ra n ie c ”
o p o n a — ogólna naz w a w szelkich tk a n in d ek o ra cy jn y c h w ieszanych n a ścian ach p a w i m e n t — zw any ta k ż e „tło”, d e k o ra c y jn a d rew n ia n a podłoga o kom pozycji
m ozaikow ej, n ie k ied y in ta rsjo w a n a p i a n o n o b i l e — p a trz „bel étage”
p o k ł a d — w d aw n y m p rzy p a d k u oznacza pow ałę, su fit
s i a r c z y s t y — siark o w y , ta k ż e gorący, ja sk ra w y , m ocny, ognisty, silny, tęgi; w dan y m p rzy p a d k u p rzy opisie pieców — ja sk ra w y
t a b l a t u r a — w u ży ty m znaczeniu: ta fla , p ły ta opraw io n a w ram ę , u ży w a n a jako ozdobna zasłona, przedzielenie
w i l k i — metalowe stojaki służące do korzystnego układania szczap drewna w ko m inku
M u z e u m z a b y t k o w y c h w n ę t r z z X V I I i X V I I I w. w k ie le c k im pałacu 57 МУЗЕЙ Н ТЕРЬЕРО В XVII И XVIII В. В КЕЛЕЦКОМ ДВОРЦЕ Келецкий Дворец, воздвигнутый в годы 1637— 1641 как одина ш семи резиденции краковских епископов, служил как таковой до тех пор, пока в 1789 г. его не переняла в свои руки государственная власть. Потом в нем помещались разные конторы. В 1971 г. он стал собственностью Народного Музея в Кельцах и одной из его резиденций. Эта работа подвергает анализу культурную достоверность нынешней экспозиции на этаже дворца, обставленной как интерьеры из XVII и XVIII в. На основании уцелев ших инвентарных книг с 1645 (см, рис. I), 1668 (рис. 2), 1746 (рис. 3) и 1789 (рис. 4) годов была определена начальная потребительная программа интерьера презента бельного этажа, а такж е перемены происходящие в нем на протяжении почти поугтора веков. Эти перемены, зависевшие от 'вкуса и нужд очередных епископов, повлекли за собой, правда незначительные, изменения архитектурных элементов. Потом, тоже на основании вышеупомянутых инвентарных книг, была просмотрена чередующаяся обс тановка комнат. Она оказалась черезвычайно бедной (рис. 1—4). Причиной этого было несомнаенно отсутствие епископов во время составления книг. Наверняка на время их пребывания в Кельцах сюда доставляли необходимую мебель, нужные предметы (нр. подсвечники, гобелены, картины). В этом нет ничего удивительного — перевозка ог ромного количества багаж а и обстановки помещений была широко распространена среди шляхты в Польше тех времен. Нехватка местного материала для сравнения повлекула за собой потребность при бегнуть к аналогии, т.е.к. изучению обстановки современных польских родовых резиденций. Особое внимание было уделено заходящим переменам в способе обста новки дворцов, характерным для стилевных и общественных преображений. Анализируя эти интерьеры, были приложены усилия не только для определения рода i количе;тза обстановки, но, и даж е прежде всего, для познания принципов их размещения, выте кающих из актуальных обязывающих норм организации жилых помещений. Собранные таким образом сведения привели к отрицательной оценке сущестующей обстановки келецкого дворца. Её определение как характерной для XVII и XVIII в. является в данном случае мистификацией. Главная ошибка заключена не столько в перегрузке, сколько в типе организации интерьера наподобие мещанских жилищ конца XIX и начала XX века (рис. 5). В последней части работы заключено предложение реформировать экспозицию, что бы приблизить её к культурной достоверности X V II и X V III века. Полемический ха рактер предложения должен провоцировать подробные исследования затронутой темы и привести к возникновению исторически обоснованного сценария восстановки правиль ного, согласованного с духом XVII и XVIII в., оформления интерьера этажа дворца.
TH E MUSEUM OF H ISTO R IC IN TER IO R S FROM TH E 17TH AND 18TH CEN TU RIES IN THE K IELC E PALACE
The K ielce P alace, e re cte d in th e y ea rs 1637—1641 as one of seven resid en ces of th e C racow bishops, fu lfille d its fu n ctio n u n til 1789, i.e. th e tim e w h en it becam e th e S ta te p ro p erty . S u b seq u e n tly , it w as tu rn e d in to th e seat of offices. T ra n s f e r re d in 1971 to th e N atio n al M useum in K ielce, it has becom e one of its seats.
The p re se n t a rtic le q u estio n s th e c u ltu ra l v e ra c ity of th e c u rre n t e x h ib itio n on th e firs t floor of th e P alace w hich re p re se n ts th e h isto ric in te rio rs fro m th e 17th a n d 18th cen tu ries. On th e basis of th e p re se rv e d in v e n to ries fro m th e y ea rs 1645,
1668, 1746, an d 1789 (see Figs. 1, 2, 3, 4, respectively), th e orig in al u sa b ility p r o g ra m of th e in te rio rs of th e re p re se n ta tiv e sto re y a n d changes o cc u rrin g in th is re sp e c t th ro u g h o u t alm o st one an d a h a lf c e n tu ries w e re estab lish ed . These c h a n ges, depending on ta s te s a n d needs of th e successive bishops, in volved only slight a lte ra tio n s of th e a rc h ite c tu ra l decorations. N ext, also on th e basis of th e m e n tio n e d in v en to ries, th e old in te rio r fu rn ish in g s w e re trac ed . T h ey p roved to be v e ry m odest (Figs. 1—4). This w as due to th e fac t th a t in v e n to ries w ere m ade in th e absence of bishops. U ndoubtedly, in d isp en sa b le fu rn itu re a n d o th e r u tility objects, e.g. candlestics, an d d ec o rativ e ob jects, e.g. ta p e strie s, p ain tin g s, etc., w ere b ro u g h t in for th e tim e of th e bishop’s sojourn. I t is n o t su rp risin g , how ever, b ecause c a rry in g enorm ous luggage an d in te rio r deco ratio n s fro m place to place w as th e n g en e rally p rac tise d in P oland by th e nobility.
L ack of local co m p arativ e m a te ria l h a s p ro m p te d one to m ake use of a n a lo gous situations, i.e. to stu d y th e in te rio r deco ratio n s in th e fam ily residences of th e Polish nobility. A tte n tio n w as paid to th e changes in th e w a y palaces w ere d eco rated , w hich reflec te d tra n sfo rm a tio n s of th e sty le an d custom s.
In th e an aly sis of th ese tra n sfo rm a tio n s an a tte m p t w as m ade to d eterm in e n o t only th e k in d an d q u a n tity of fu rn ish in g s b u t — m o reo v er — th e p rin cip les of th e ir a rra n g e m e n t re su ltin g fro m th e c o n tem p o rary ru le s of o rg an izatio n of resid e n tia l in te rio rs. The in fo rm atio n collected in th is w ay h as led to a n e g a tiv e assessm ent of th e p re se n t a rra n g e m e n t of th e in te rio rs in th e K ielce P alace. It is a c u ltu ra l m y stifica tio n if th e y are re fe rre d to as th e 17th a n d 18th c e n tu ry furn ish in g s. The m a in e rro r consists n o t only in th e disposition of too m uch f u rn itu re in th e room s b u t in th e w ay th e in te rio rs have been a rra n g e d , resem b lin g m iddle-class residences fro m th e end of th e 19th an d th e beg in n in g of th e 20th c e n tu ries (Fig. 5).
T he la st section p rese n ts suggestions co ncerning re a rra n g e m e n t of th e ex h ib itio n in o rd e r to m ake it sim ilar to th e 17th and 18th c e n tu ry c u ltu ra l rea litie s. These c o n tro v e rsial suggestions should stim u la te a d e ta ile d stu d y of th e pro b lem in q u e stio n an d p roduce a h isto ric al-d o c u m en ted scen ario en a b lin g one to arran g e th e P a la c e in te rio rs according to th e tr u e sp irit of th e 17th an d 18th cen tu ries.