Zalecenia normatywne
7.3. Zalecenia dla samorządu
Obok powiązań między firmami w klastrze warto rozwijać także więzi z in-stytucjami samorządu gospodarczego. Organizacje tego typu mogą spełniać bardzo pożyteczne funkcje, choć powszechnie znana jest niechęć większości przedsiębiorstw do wspólnego działania we własnym interesie oraz artykułowa-nia własnych interesów za pośrednictwem tego typu organizacji. Argumenty uzasadniające taką postawę na pewno istnieją i są różne. W warunkach pomyśl-nej koniunktury na rynku przedsiębiorstwa są przede wszystkim skoncentrowane
Tabela 7.3. Potencjalne konstrukcje prawne adekwatne dla specyfiki klastrów Fundacja Spółka z o.o.Stowarzyszenie Ist ota Wyodrębniona masa majątkowa ustanowiona do realizacji celów społecznie użytecznych, mająca osobowość prawną i organy Określony umową związek kilku podmiotów (wspólników), odpowiadających wobec wierzycieli spółki tylko do wyso- kości imiennych udziałów w spółce, zapisanych w umowie spółki Organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływana przez grupę osób mających wspólne cele lub zaintere- sowania
Pow sta nie
Oświadczenie fundatora – wskazanie celu fundacji i składników majątkowych służących realizacji celu (art. 3, ust. 2 ustawy „O funda- cjach”, DzU 1991 r. nr 46, poz. 203 ze zm.) Oświadczenie – forma aktu notarialnego
Zawarcie umowy spółki przez wspólników Umowa – forma aktu notarialnego Wniesienie wkładów na pokrycie całego kapitału zakła- dowego (min. 50 tys. zł), a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od jego wartości nominalnej – również obiecaną nadwyżkę
Uchwalenie statutu stowarzyszenia przez co naj- mniej 15 osób Powołanie komitetu założycielskiego
Akt z ało życ ielsk i
Statut – ustala fundator Zagadnienia obligatoryjne: nazwa, siedziba, majątek, cele, zasady, formy i zakres działal- ności fundacji, skład, organizacja, obowiązki, uprawnienia zarządu, sposób jego powoły- wania Zagadnienia fakultatywne: m.in. prowadze- nie działalności gospodarczej przez funda- cję, dopuszczalność iwarunki połączenia z inną fundacją, tworzenie innych niż zarząd organów
Umowa spółki – zawierają wspólnicy Forma aktu notarialnego Zagadnienia obligatoryjne – cechy spółki: firma, siedzi- ba, przedmiot działalności, wysokość kapitału zakłado- wego, liczba i wartość nominalna udziałów każdego ze wspólników (żaden udział nie może mieć wartości niższej niż 50zł), czas trwania spółki, ewentualnie przedmiot wkładu niepieniężnego wspólnika wnoszące- go wkład niepieniężny, liczba i wartość objętych w zamian udziałów
Statut – uchwalają członkowie Zagadnienia obligatoryjne: nazwa stowarzyszenia, teren działania i siedziba stowarzyszenia, cele i spo- soby ich realizacji, sposób nabywania i utraty człon- kowstwa, przyczyny utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków, władze, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompe- tencje, sposóbzaciągania zobowiązań majątko- wych, warunki ważności uchwał, sposób uzyski- wania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich, zasady dokonywania zmian statutu, sposób rozwiązywania stowarzyszenia
Orga ny
Zarząd Zarząd Rada Nadzorcza/Komisja Rewizyjna – jeśli wymaga tego umowa spółki lub ustawa (kapitał > 500 tys. zł)
Zarząd
Rejes tra cja/p
od-stawa prawn a
Wniosek do sądu rejestrowego Formularz urzędowy KRS-W9 ustawa „O fundacjach”, DzU z 1991 r. nr 46, poz. 203 ze zm.
Wniosek do sądu rejestrowego Formularz KRS-W3 Urząd Skarbowy – złożenie poświadczonego przez siebie odpisu umowy spółki, podać sąd rejestrowy, datę rejestracji oraz numer KRS Kodeks spółek handlowych, DzU z 2000 r., nr 94, poz. 1037
Wniosek do sądu rejestrowego wraz ze statutem, listą założycieli, informacją o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia Formularz urzędowy KRS-W9 Prawo o stowarzyszeniach, DzU z 2001 r., nr 79, poz. 855 ze zm. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Wrześniewski 2007.
Zalecenia normatywne 183
na obsłudze napływających zamówień i nie są zainteresowane wchodzeniem w interakcje, które nie dotyczą bezpośrednio ich bieżącej aktywności. Taki wniosek można wysnuć, obserwując zachowania realnie działających firm, a po-twierdzają to także badania Bazana i Schmitza [1997] oraz Meyera-Stamera [1998]. Bazan i Schmitz [1997] na przykładzie klastra obuwniczego w regionie Sinos Valley w Brazylii, a Meyer-Stamer [1998] na przykładzie klastra meblar-skiego w Sõa Bento w Brazylii pokazują, że w warunkach dobrej koniunktury w branży firmy nie są zainteresowane wspólnymi działaniami na rzecz poprawy swojej konkurencyjności. Meyer-Stamer [2004] wysuwa też tezę, że firmy pró-bujące globalizować swoją aktywność mają coraz większe wymagania, jeśli chodzi o jakość lokalnego otoczenia, ale przejawiają coraz mniejszą skłonność do angażowania się w aktywność samorządu gospodarczego oraz innych insty-tucji otoczenia biznesu. Na niską skłonność przede wszystkim dużych, między-narodowych przedsiębiorstw do współpracy w ramach inicjatyw lokalnych zwracali też uwagę Heying [1997] oraz Dörre [1999].
Nieprzychylne nastawienie do kooperacji z samorządem gospodarczym jest charakterystyczne również dla badanych przedsiębiorstw z klastra meblarskiego, motoryzacyjnego i kotlarskiego. Działania samorządu gospodarczego są zda-niem respondentów przydatne, ale niestety słabo realizowane (por. tabela 6.26, 6.27, 6.28), co może częściowo wyjaśniać ich niechęć do kooperacji ze wspo-mnianymi instytucjami.
Tymczasem działania lokalnych instytucji reprezentujących samorząd gospo-darczy, będący elementem klastra, mogą wspierać wysiłki przedsiębiorstw na-kierowane na poprawę konkurencyjności i stopnia internacjonalizacji. Badane przedsiębiorstwa, w szczególności z klastra meblarskiego i kotlarskiego wydają się być świadome możliwości oddziaływania samorządu gospodarczego na ich umiędzynarodowienie, gdyż jako działanie priorytetowe po stronie wspomnianej instytucji mezoszczebla wymieniają udostępnianie informacji o ich branży za-granicznym firmom (por. tabela 6.26, 6.27). Natomiast firmy motoryzacyjne za najbardziej przydatne uznały te czynności samorządu gospodarczego, które dbają o zdrową rywalizację i konstruktywną współpracę między firmami (por. tabela 6.28).
Zdaniem autorów, zestaw pożądanych inicjatyw po stronie samorządu go-spodarczego, które będą sprzyjały eksploatacji pożytków związanych z funkcjo-nowaniem w klastrze obejmuje wszelkie działania nakierowane na:
• niwelowanie barier dla lokalnej przedsiębiorczości, które obejmują nadmier-ne przeciążenie firm obowiązkami pozyskiwania różnadmier-nego typu pozwoleń na prowadzenia aktywności gospodarczej i rejestracji ich działalności,
• reprezentowanie zrzeszonych firm wobec lokalnych, narodowych i między-narodowych organów władzy oraz instytucji regulujących ład gospodarczy,
• rozbudowę zasobów informacyjnych przedsiębiorstw w klastrze i likwidację asymetrii informacji pomiędzy aktorami gry rynkowej,
• świadczenie za pomocą wyspecjalizowanych jednostek usług doradczych i szkoleniowych,
• pobudzanie współpracy między uczestnikami klastra w dziedzinach, w któ-rych ujawniają się wspólne interesy potencjalnych kooperantów,
• tworzenie otoczenia, które będzie sprzyjało i ułatwiało nawiązywanie relacji przez firmy lokalne z rynkiem międzynarodowym.
Analizując tę krótką, aczkolwiek dość pojemną listę rekomendacji dla samo-rządu gospodarczego można stwierdzić, że musi on wykorzystywać wszelkie możliwości redukcji kosztów transakcyjnych i w ten sposób wspierać wysiłki firm w kierunku poprawy ich konkurencyjności oraz stopnia ich umiędzynaro-dowienia.
Poszukując uwieńczonych sukcesem tego typu przedsięwzięć, warto przyj-rzeć się bliżej doświadczeniom klastra oferującego płytki ceramiczne w rejonie Castellón w Hiszpanii oraz klastra skupionego wokół analogicznej branży w rejonie Sassuolo we Włoszech [Meyer-Stamer 2001]. Przedsiębiorstwa z tych klastrów są wiodącymi w skali świata producentami płytek ceramicznych. Cechą wyróżniającą tak klaster z Castellón, jak i klaster z Sassuolo jest natężenie po-wiązań z instytucjami samorządu gospodarczego oraz szeroki zakres ich kompe-tencji. W klastrze z Castellón funkcjonują trzy kluczowe stowarzyszenia:
ASCER zrzesza lokalnych producentów płytek, ANFFECC skupia producentów szkliwa oraz ASEBEC obejmuje producentów maszyn, urządzeń – środków produkcji dla oferentów płytek. Ich zadania obejmują dostarczanie firmom in-formacji na temat branży, organizowanie spotkań ze specjalistami z branż two-rzących klaster oraz szkoleń dla pracowników firm, reprezentowanie interesów branży wobec rządu oraz organów Unii Europejskiej, organizowanie zbiorczych zakupów gazu, elektryczności i usług telekomunikacyjnych, w tym telefonii komórkowej, prowadzenie lobbingu w odniesieniu do rządu Hiszpanii. Przed-miotem lobbingu są wszelkiego rodzaju regulacje odnoszące się do ekologii i ochrony przyrody, gdyż działalność producentów szkliwa ma określone konse-kwencje dla środowiska naturalnego. Natomiast we włoskim klastrze płytek ceramicznych najważniejszą rolę odgrywają dwa stowarzyszenia: Assopiastrelle – zrzeszenie włoskich producentów płytek oraz ACIMAC – stowarzyszenie producentów maszyn, urządzeń (środków produkcji dla oferentów płytek).
W zestawie zadań realizowanych przez pierwszą z wymienionych instytucji znajdują się: świadczenie usług doradczych i szkoleniowych dla firm członkow-skich, reprezentacja klastra wobec organów władzy, badanie i dokumentowanie trendów w branżach tworzących klaster. Szczególnie pożyteczna aktywność ujawnia się w zakresie marketingu na rzecz członków stowarzyszenia: włoscy producenci na corocznych międzynarodowych targach płytek ceramicznych i wyposażenia łazienek w Bolonii zajmują większe i dużo bardziej korzystnie położone stoisko niż ich rywale zagraniczni, otrzymują też wsparcie instytucji
Zalecenia normatywne 185
samorządu w zakresie organizowania wspólnych stoisk na targach za granicą.
Druga z wymienionych włoskich instytucji mezoszczebla koncentruje się na dostarczaniu informacji dotyczących standardów technicznych i jakościowych w branży producentów i oferentów maszyn dla wytwórców płytek ceramicznych.
Organizuje za granicą szkolenia dla pracowników firm klientów, reprezentuje inte-resy włoskich przedsiębiorców wobec włoskich ambasad za granicą, prowadzi lobbing na rzecz redukcji ograniczeń taryfowych w handlu międzynarodowym, zbiera informacje na temat trendów w branży oraz wydaje czasopismo poświę-cone branży płytek ceramicznych (Ceramic World Review).
Obok włoskich inicjatyw samorządowych, które przynoszą zaangażowanym w nie firmom ewidentne korzyści, warto wspomnieć o przypadku niemieckiego klastra instrumentów chirurgicznych w regionie Tuttlingen w Badenii-Wirtem-bergii. Producenci instrumentów chirurgicznych z południowych Niemiec zaj-mowali dotychczas niekwestionowaną pozycję na rynku międzynarodowym.
Jednakże słabą stroną mniejszych firm z klastra jest brak własnych kanałów dystrybucyjno-marketingowych, a to wiąże się z małą częstotliwością interakcji pomiędzy producentami i klientami, które są ważne z punktu widzenia podno-szenia innowacyjności firm. Pokonaniu tejże słabości służy m.in. współpraca z organizacjami samorządu gospodarczego – izbami handlowymi. Najważniej-szą tego typu instytucją jest Centrum Kształcenia Zawodowego Tuttlingen (Be-rufliches Bildungszentrum Tuttlingen), którego głównymi założycielami są Izba Gospodarczo-Handlowa (Industriehandelskammer) z Villingen-Schwenningen oraz Izba Rzemieślnicza z Konstancji (Handwerkskammer). Zadania centrum koncentrują się na szkoleniu rzemieślników zajmujących się wytwarzaniem instrumentów medycznych. Obie izby prowadzą też szeroko zakrojoną działal-ność informacyjną poprzez Forum Techniki Medycznej (Forum Medizintechnik) (wiedza z zakresu medycyny, inżynierii medycznej, technologii produkcji w branży, zarządzania i kwestii prawnych związanych z prowadzeniem biznesu).
Ostatnia z wymienionych rekomendacji bezpośrednio nawiązuje do problemu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw lokalnych w klastrach. Wskazane są wszelkie działania, które zachęcą firmy liczące się na rynku międzynarodowym do podejmowania inwestycji w określonych lokalizacjach i do angażowania we współpracę przedsiębiorstw lokalnych. Można powiedzieć, że potrzebne są dzia-łania przyciągające tzw. global players czyli firmy liczące się na rynku global-nym. Aktywność ta oznacza oddziaływanie na koszty infrastruktury dostępnej lokalnie i próby minimalizowania tych kosztów, podobnie jeśli chodzi o koszty nieruchomości, pracy oraz doskonalenia umiejętności pracowników dostępnych lokalnie. Szansą rozwoju dla mniejszych firm lokalnych jest kooperacja z gra-czami liczącymi się na rynku międzynarodowym. Samorząd gospodarczy może wspierać wysiłki firm lokalnych, aby te stały się na tyle konkurencyjne, by objąć niektóre ogniwa w globalnym łańcuchu tworzenia wartości w określonej branży.
Aspekt ten został wyeksponowany w typologii strategii firm lokalnych zapropo-nowanej przez Coopera [1993]. Szerzej problem ten omówiono w ramach zale-ceń dla firm.