(…) W tej książce chciałem wypowiedzieć rację, która pozwala człowiekowi
wierzyć w Chrystusa: głęboka, ludzka i rozumna zgodność jego potrzeby
z wydarzeniem człowieka – Jezus z Nazaretu.
254Trzecią pozycją serii PerCorso jest książką pod tytułem Dlaczego Kościół
(Perche’ la Chiesa). Początkowo wydano pierwszy tom pt. La pretesa permane
(wyd. wł. 1990), następnie drugi tom pt. Il segno efficace del divino nella storia
253 Wypowiedź Kard. Stanisława Dziwisza z dnia 28 stycznia 2000 zamieszczona w wstępie do polskiego wydania pozycji: L. Giussani, Zmysł religijny, Poznań 2000, s. 5, A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
254 L. Giussani, Chrześcijaństwo jako wyzwanie - U źródeł chrześcijańskiego roszczenia, Poznań 2002, s. 6, A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
(wyd. wł. 1992) w 2003 roku wydano oba dwa tomu w jednej zwartej pozycji. Giussani wskazuje w Dlaczego Kościół na sens istnienia, funkcje i naturę oraz przymioty Kościoła. Traktuje o Kościele jako znaku Boga w historii. Powstanie i trwanie Kościoła, według Giussaniego, to argument za autentycznością orędzia Jezusa z Nazaretu. Również ta pozycja została powtórnie przeredagowana, czego widocznym śladem jest końcowy rozdział o Maryi. Ks. Luigi postrzega rolę Najświętszej Maryi Panny w historii używając takich oto słów:
Sam Bóg wybrał ją
po to, abyśmy mogli Go poznać. Ona dzięki ,,ciepłu” swego łona, jest metodą
udzielania się Boga człowiekowi.
Stąd też, według Giussaniego, pełni wyjątkową rolę w życiu i posłaniu Kościoła. 255Jednym z najwcześniejszym pod względem historycznym pism autorstwa Giussaniego jest książka Refleksje nad doświadczeniem (Riflessioni sopra
un'esperienza). Pozycja ta zawiera pierwsze pisma programowe CL, opublikowane
przy Imprimatur bp. Figiniego już w latach 1959 – 1964. Obecnie pozycja ta nosi tytuł Doświadczenie jest drogą do prawdy, (Il cammino al vero e' un'esperienza wyd. wł. 1995, 2006) pozycje: Śladami chrześcijańskiego doświadczenia, Refeleksje
nad doświadczeniem oraz Zapiski o metodzie chrześcijańskiej stanowią kolejne jej
rozdziały. Książka ukazuje, czym jest CL u samych swych początków, jakie cele pragnie osiągnąć. Autor wskazał na sposoby wychowania człowieka otwartego na Boga. W ostatnich latach swojego życia Giussani uzupełnił tą pozycje o przemyślenia i doświadczenia, które zdobył podczas swojej pracy duszpasterskiej.256
Książka Śladami chrześcijańskiego doświadczenia (Tracce d'esperienza
cristiana, wyd. wł. 1960) jest pierwszą wydaną w Polsce. Pierwsza jej kopia
w postaci maszynopisu powielonego nosi datę 1960 rok. Książka w obecnej formie zawiera wiele uzupełnień i dodatków, które niosły za sobą kolejne wydania, ostatnie dwunaste z 1988 roku. Pozycja ta porusza problemy codzienne człowieka,
255 L. Giussani, Dlaczego Kościół, Poznań 2004, s. 5, A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
spotkanie z Chrystusem, dar Ducha, w aneksie zawiera założenia metodologiczne co do tworzenia wspólnoty.257
Na powołanie chrześcijanina i wynikające z tego zadania wobec świata, a więc dzielenie się własną wiarą i systemem wartości z innymi - ks. Luigi wraz z ks. Hansem Urs von Balthazar zwrócili uwagę w pozycji Miejsce chrześcijanina
w świecie (L’impegno del cristiano nel mondo wyd. wł. 1971, 1978). Prawdę
o powołaniu chrześcijańskim obrazują słowa:
Nasze pytanie brzmi, co
przekształca chrześcijan w zaczyn, który otrzymuje moc fermentowania
świata? Co daje mu tę szczególną niezastąpioną właściwość? W słowo ,,daje”
uchwyciliśmy już moment decydujący: to, co czyni go chrześcijaninem, nie
pochodzi od niego samego: musi być dane. Jest więc łaską. Jednak
to co zostaje dane musi on przyjąći przyswoić
. Następną pozycją zbiorową, wktórej swój udział miał ks. Giussani jest Zostawić ślady w historii świata (Generare
tracce nella storia del mondo wyd. wł. 1998, 2012), oprócz ks. Giussaniego
w stworzeniu tej pozycji mieli swój udział ks. Stefano Alberto (ur. 1959), ks. Javier Prades (ur. 1960). Pozycja składa się z fragmentów wypowiedzi i rozmów ks. Giussaniego z odpowiedzialnymi za CL przeprowadzonych zarówno w Mediolanie, jak i w La Thuile, a także w Hiszpanii. Po zebraniu wypowiedzi współautorzy dokonali uporządkowania i ujednolicenia. Treść pozycji jest skoncentrowana wokół sakrament chrztu świętego. Napisana w ostatnim okresie życia ks. Giussaneigo, można więc ją uznać za swoisty duchowy testament.258
Kolejną ważną pozycją z twórczości Giussaniego jest Czas i świątynia (Il tempio e il tempio. Dio e l’uomo wyd. wł. 1995). Autor wskazuje w niej na żywe doświadczenie wiary, z której powstał Ruch.259
Wyrazem refleksji nad modlitwą psalmami są pozycje: Cała ziemia pragnie
Twojego oblicza (Tutta le terra desidera il tuo volto, wyd. wł. 2000) oraz Czym jest
257 A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
258 Tamże, s, 1331 – 1332; L. Giussani, H.U. von Balthasara, Miejsce chrześcijanina w świecie, Kraków 2003, s. 20; J. Prades, Jak chrześcijanin staje się protagonistą historii? Ślady (XXI) nr 2 marzec/ kwiecień 2012, s. 29.
człowiek, że o nim pamiętasz (Che cos'e l'uomo perche' te ne curi?, wyd. wł. 2000).
Ks. Luigi w książkach tych komentuje poszczególne psalmy zaczerpnięte z Liturgii Godzin. Do grupy pism zawartych ks. Luigiego wydanych w j. polskim zaliczyć należy również Różaniec święty. Pozycja ta jest zbiorem rozważań tajemnic różańca. Chociaż wydaje się skromną i mało znaczącą książeczką, to jednak jest bardzo bogata w refleksje:
Veni Sancte Spiritus, veni per Mariam. Przyjdź
Duchu (Stworzycielu). Przyjdź przez Maryje. Przez ciało czasu i przestrzeni,
ponieważ Maryja jest początkiem ciało jako czasu i przestrzeni: to poprzez
Nią to ciało przychodzi. To poprzez Maryję przychodzi całe odnowienie
świata; tak jak przez Abrahama dokonało się wybranie narodu, tak nowy
i definitywny lud wybrany – do udziału, w którym jesteśmy powołani –
przechodzi przez łono dziewczyny, przez ciało kobiety. Dlatego nasze
przywiązanie i uczucie do Ciebie, Matko Boga i Matko nasza, jest wielkie,
takie jako do Twego Syna
.260Pozycja zatytułowana Czy można tak żyć? (Si può vivere così? wyd. wł. 1994, 2007). Pozycja ta jest zapisem spotkań Giussaniego z członkami Memores
Domini.261
Do pozostałych pism można zaliczyć, nieprzetłumaczone dotąd na j. polski: Appunti di metodo cristiano (Uwagi do metody chrześcijańskiej, wyd. wł. 1964). Conquiste fondamentali per la vita e la presenza cristiana nel modo (Podstawowe osiągnięcia dla życia i chrześcijańska obecność w świecie, wyd. 1594) napisana wraz z Constatino Oggioni; Il senso della caritativa (Znaczenie
miłości, wyd. wł. 1961); Pregare (Modlitwy dla dzieci); Dalla liturgia vissuta – una testimonianza (O liturgii – świadectwo, wyd. wł. 1973, 1991); Lettere di fede e di amicizia ad Angelo Majo; (Listy o wierze i przyjaźni do Angelo Majo, wyd.
wł. 1997, 2007); Tu - o dell’ amicizia (Ty – lub o przyjaźni, wyd. wł. 1997); Alla
ricerca del volto umano (W poszukiwaniu ludzkiego oblicza, wyd. wł. 1984, 1995); Si può (veramante?!) vivere così? (Czy można naprawdę tak żyć?, wyd. wł. 1996,
260 L. Giussani, Różaniec Święty, Kielce 2004, s. 38; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
2011); Porta la speranza. Primi scritti (Niesienie nadziei. Pierwsze pisma, wyd. wł. 1997)262; Un avvenimento di vita, cioè una storia (Wydarzenie życia, to jest
historia, wyd. wł. 1993)263; Sulle tracce di Cristo. Viaggio in Terrasanta con Luigi
Giussani (Na śladach Chrystusa. Podróże po Ziemi Świętej z Luigim Giussanim,
wyd. wł. 1994, 2006); Realtàe giovinezza. La sfida (Rzeczywistość i młodość.
Wyznania, wyd. wł. 1995)264; Le mie letture (Moje lektury, wyd. wł. 1996, 2008);
L’alleanza (Przymierze, wyd. wł. 1979); L’avvenimento cristiano (Wydarzenie chrześcijańskie, wyd. wł. 1993, 2003)265; Riconoscere una Presenza (Rozpoznać
Obecność, wyd. wł. 1995); Il senso di Dio e l’uomo moderno (Zmysł Boga i człowiek współczesny, wyd. wł. 1994, 2010, 2013)266; L’ attrattiva Gesù (Przyciąganie Jezusa, wyd. wł. 1999); L’io, il potere, le opera (Ja, władza, dzieła, wyd. wł. 2000)267; Affezione e dimora (Przywiązanie i mieszkanie, wyd. wł. 2001);
Moralità: memoria e desiderio (Moralność: Pamięć i Pragnienie, wyd. wł. 1980,
1990); Il movimento di Comunione e Liberazione (Ruch Komunia i Wyzwolenie, wyd. wł. 1987 – pozycja ta jest zbiorem rozmów przeprowadzonych z ks. Luigi na temat historii i tożsamości ruchu przed rokiem 1986, zredagowane przez Robi Ronzę). A także: Decisione per l'esistenza. Appunti (Decydować o bycie, wyd. wł. 1978); L'allenza. Volume uno dagli Esercizi spirituali (wyd. wł. 1979); Il senso
della nascita. Colloquia con don Luigi Giussani (Znaczenie urodzenia rozmowa z ks. Luigi Giussanim, wyd. wł. 1980, 2013) wywiad przeprowadził Giovanni Testori. Kolejnymi pozycjami są: La coscienza religiosa nell'uomo moderna. Note
262. W wydaniu tej pozycji z 1997 roku tej znajduje się biografia prac ks. Giussaniego obejmująca lata 1951 – 1997 za A. Perzyński, Metoda teologiczna, Szkoła mediolańska, dz. cyt., s. 113; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
263 Pozycja ta stanowi zbiór wywiadów, konferencji i prelekcji wygłoszonych przez Giussaniego na przestrzeni lat 1976 – 1992. Tekst został opracowany przez Carmine Di Martino na podstawie zapisów magnetofonowych, lecz nie został formalnie przejrzany przez autora. A. Perzyński, Ponownie przybliżyć sobie samą istotę i rdzeń wiary, Komunia i Wyzwolenie nr 5 (16) wrzesień 1993, s. 24; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
264 Krótki fragment tej pozycji znaleźć można pod tytułem: Miejsce, gdzie mówi się ,,ja” w prawdzie, Ślady (XIV) nr 2 marzec/ kwiecień 2005, s. 32; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
265 Fragment dzieła opublikowano w dwóch częściach pod tytułami: A) Największą ofiara jest oddanie życia dla dzieła Kogoś Innego, Ślady (XIV) nr 2 marzec/ kwiecień 2005, s. 29 – 30. B) Nowe stworzenie Ślady (XIV) nr 2 marzec/ kwiecień 2005, s. 31; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
266 Fragment pozycji opublikowany pod tytułem Zmysł religijny, Komunia i Wyzwolenie nr 5 - 6 (38 – 39) wrzesień - grudzień 1997, s. 11 – 13. (nie mylić z pozycją zwartą ks. Giussaniego, noszącą ten sam tytuł). A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1332.
267 Fragment można odnaleźć w Zmysł religijny, dzieła, polityka, Ślady (XIV) nr 2 marzec/ kwiecień 2005, s. 33 – 37; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1333.
per cattolici impegnati (Religijna świadomość współczesnego człowieka. Uwagi dla katolików zaangażowanych, wyd. wł. 1984, 1995);); Vivendo nella carne (Życie w ciele, wyd. wł. 1999); L'autocoscienza del cosmo (Świadomość świata, wyd.
wł. 2000); Avvenimento di liberta'. Conversazioni con giovani universitari (Wyzwania wolności. Rozmowy z młodzieżą akademicką, wyd. wł. 2002); L'opera
del movimento. La Fraternita' di Comunione e Liberazione (Praca ruchu. Bractwo Komunia i Wyzwolenie, wyd. wł. 2002, 2011); Il miracolo dell'ospitalita' (Cud gościnności, wyd. wł. 2003, 2012); Un caffe in compagnia. Conversazioni sul presente e sul destino (Kawa z przyjaciółmi. Rozmowa na temat teraźniejszości i przeznaczenia, wyd. wł. 2004) wywiad z Renato Farina; Una presenza che cambia
(Obecność, która przemienia, wyd. wł. 2004).268
Ks. Giussani wielokrotnie podejmował się egzegezy Pisma Świętego, w jednym ze swych artykułów dotyczących Rz 8, 18-25 pisał:
Plan realny Pana
życia, plan Tajemnicy, którą Chrystus objawił, polega na tym, że cierpienie
staje się funkcją czegoś większego, ma na celu doskonałość, której na imię
chwała przyszła, że nie jest żadną stratą: śmierć jest po to, aby było
zmartwychwstanie. Jednak chwała wieczna, która się objawia, nie jest niczym
innym, jak rzeczywistością, przedmiotem mojego doświadczenia, ukazanym
w prawdzie, bez cieni i bez sprzeczności. Zatem, jak mówi św. Paweł,
"stworzenie samo oczekuje", żeby przyszło to czego z upragnieniem oczekuje.
Pisał Bonhoeffer z więzienia: "każdy dzień jest pełny, ale z głębi wyłania się,
coraz mocniej i okazalej, oczekiwanie". Najgłębszy rdzeń mojego
ja utożsamia się z oczekiwaniem spełnienia. Ponieważ moje ciało, moja
osoba, stworzenie, jest "poddane upadkowi", ze względu na tajemniczy plan,
ze względu na plan Pana życia. W tej upadłości ważne miejsce zajmuje nasz
grzech, nasz błąd i bolesne upokorzenie, które jest jego skutkiem. Stąd
268 Comuenione e Liberazione, Ruch w Kościele, dz. cyt., dz. cyt., s. 114 – 115 oraz A. Rynio, Wychowawcza metoda ks. L. Giussaniego, w: Wychowanie człowieka otwartego red. A. Rynio, Kielce 2001, s. 99. Patrz również nota biograficzna zamieszczona na okładce pozycji: L. Giussani, Chrześcijaństwo jako wyzwanie...,dz. cyt. oraz L. Giussani, Czas i świątynia, dz. cyt. s. 202 (nota o autorze); A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1331 – 1333.
eksploduje w nas pragnienie, żeby "być wyzwolonym od zepsucia" Niezależnie
od tego, jak bardzo ludzkie życie - i stworzenie - przytłacza i upokarza
upadek, grzech, jest ono określone przez pragnienie wyzwolenia od zepsucia,
które polega na niewłaściwym traktowaniu osób, rzeczy, nas samych.
Pragnienie wyzwolenia oznacza pragnienie wejścia w przestrzeń wolności,
przylgnięcia do Bytu, żeby gesty, działania, stosunek do siebie,
do rzeczywistości, były znaczone wolnością, były wreszcie prawdziwe.
269c)Konferencje i homilie
Osobną grupę dzieł istniejących w języku polskim stanowią drobne wypowiedzi w ramach rekolekcji lub konkretnych tematów. Mają formę broszur i są skierowane do konkretnych grup: Rekolekcje (konferencje z rekolekcji w Olsztynie k. Częstochowy skierowane do członków CL w Polsce); Jak rodzi
się ruch (Pozycja jest świadectwem wygłoszone przez Giussaniego podczas międzynarodowego spotkania odpowiedzialnych za ruch CL w sierpniu 1989 roku) oraz Ruch, czyli poruszenie serca. Istnieje jeszcze wiele publikacji zawierających stenogramy z konferencji, kazań, przemówień prowadzonych w ramach corocznych rekolekcji Bractwa CL w Rimini. Każdego roku po zakończeniu tych rekolekcji, wydawane są specjalne książeczki, w skład których oprócz w/w konferencji Giussaniego wchodzą również kazania lub przemówienia zapraszanych gości: dostojników kościelnych i cenionych teologów. Pism ta doczekało się wydania w języku polskim. 270
Ostatnimi pisami autorstwa ks. Luigiego, wydanymi już po jego śmierci, są stenogram wykładów i rozmów przeprowadzonych przez założyciela z osobami odpowiedzialnymi za Comunione e Liberazione Universitari (dalej skrót CLU) – tzw. Ruch studencki. Pozycje te zostały wydane w ramach w/w serii Książki
ducha chrześcijańskiego, wydawanej obecnie przez ks. Juliàna Carróna (ur. 1950).
269 L. Giussani, Spełniona obietnica, Notatki z rozmowy ks. Luigi Giussaniego ze studentami, Sierpień 1990 za www.cl.opoka.org.pl/artykuly/0054.html (03 grudnia 2014, 23:34).
270 Tenże, Jak rodzi się ruch, Warszawa 1990 (tylna okładka uwaga redaktora), A. Petrowa – Wasilewicz, dz. cyt., s. 22.
Pozycje te, do 2014 roku nieopublikowane jeszcze w języku polskim, noszą wspólną nazwę Ekipa. Pierwszy tom nosi tytuł: Dall’utopia alla presenza 1975 –
1978, (Od utopi do obecności, wyd. wł. 2006).271 Drugi tom Ekipy ks. Luigi zatytułował jako Certi di alcune Grandi cose 1979 – 1981, (Pewni niektórych
wielkich rzeczy, wyd. wł. 2008). 272
Innym pozycjami są zapiski konferencji ks. Giussaniego adresowane do członków Bractwa Komunia i Wyzwolenie w ramach rekolekcji lub dni skupienia: La familiarita' con Cristo. Meditazioni sull'anno liturgico (Rodzina Chrześcijańska. Medytacja na rok liturgiczny, wyd. wł. 2008); Uomini senza patria 1982 – 1983 (Mężczyźni bez kraju, wyd. wł. 2008); Qui e ora 1984 – 1985 (Tu i teraz, wyd. wł. 2009); L'io rinasce in un incontro 1986 – 1987 (Ja odradzam się w spotkaniu, wyd. wł. 2010); Ciò che abbiamo di piu caro 1988 – 1989
(Co mamy najdroższego, wyd. wł. 2011); Un evento reale nella dell'uomo 1990 –
1991 (Prawdziwe wydarzenie w człowieku, wyd. wł. 2013).273
Ks. Luigi dokonywał często także komentarzy do różnych form modlitewnych np. w czasie jednej ze swych konferencji mówił:
Posługiwanie
się Różańcem, medytacja tego, co nam podsuwa, Tajemnicy, która się w nim
objawia, owocuje pewnością tego, co Matka Jezusa może uczynić dla naszego
życia, co czyni dla naszego życia. Jezus nie wybrał się w drogę dla nas po to,
aby tracić czas. I tak tajemnice radosne, które poprzedzają tajemnice bolesne,
tajemnice radości - gaudium - tajemnice radosne niosą nam na nowo,
przywołują na nowo tajemnicę nowości - zwiastowanie anielskie, miłość
miłosierną wobec krewnej Elżbiety, narodzenie Jezusa, oczyszczenie
Madonny i ofiarowanie Chrystusa Ojcu, pozornie nieznaczące życie Jezusa
w Nazarecie. Są to wspomnienia, w których uwydatnia się i ucieleśnia
wrażenie, jakie na nas robi Chrystus. Tajemnice bolesne oznaczają warunek -
271Fragment pt. W wierze człowieka i lud, Ślady (XV) nr 4 lipiec/ sierpień 2006, s. 1- 3; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1333.
272Fragment pt. Być Pewni niektórych wielkich rzeczy, Ślady (XVI) nr 4 lipiec/sierpień 2007, s. 1- 4. Literatura w j. polskim nie podaje tytułu oryginalnego dzieła; A. Savorana, Vita di Don Giussani, dz. cyt., s. 1333.