T
omaszu, nie zaprzęgaj koni, już nie pojadę — rzekła Ewunia.— Dlaczego panienko?
— O! bo to tak głęboko przenika serce, mój Tomaszu, to tak boli,
— mówiła z smutkiem Ewunia. — O nie, nie pojadę i zostawiając Tomasza, w eszła do pokoju.
W kilka dni, zamiast starej'Pru, przyniosła ciastka inna kobieta.
Panna Ofelja była właśnie w kuchni.
...— A cóż, gdzie biedna Pru? — zawołała Dina.
— Pru nie wróci więcej, — odpowiedziała tajemniczo kobieta.
— Dlaczego? — umarła? — spytała Dina.
— Nie wiem y tego dokładnie — odpowiedziała kobieta, rzucając znaczący wzrok na pannę Ofelję •—: jest na dole w piwnicy.
Gdy panna Ofelja wybrała potrzebną ilość ciastek, wyprowadziła Dina kobietę aż za drzwi.
— Cóż się stało 'z Pru? — spytała, oglądając się, czy kto nie słucha.
Kobieta niby to chciała mówić, niby też nie — w alczyła z sobą;
wreszcie rzekła zniżonym głosem:
— A!e nie powiesz nikomu? Pru upiła się, wrzucili ją do piwnicy i zostawili przez cały dzień. Słyszałam, jak mówiono, że już ją muchy obsiadły, że już nie żyje.
Dina przejęta zgrozą, wzniosła ręce ku niebu, a gdy się obróciła, spostrzegła Ewunię; jej wielkie, pełne myśli oczy, w yrażały oburzenie, twarz pokryła się śmiertelną bladością.
— O mój Boże, pannie Ewuni niedobrze, o! ja nierozsądna, panien
ka nas słyszała! Ojczulek, gdy się dowie, będzie się gniewał.
— O nie, Dina, mnie nie jest źle, — rzekło dziecię stanowczo. — I dlaczegożby nie wolno było mi słyszeć? Boleśniej zapewne było sta
rej Pru to wszystko, wycierpieć, niż tylko o tem słyszeć.
— Takie delikatne dziecię, jak panienka, nie powinno słyszeć po
dobnych historyj, bo to mogłoby przyprawić panienkę o życie.
Ewunia westchnęła i wolnym krokiem poszła na górę.
p rzez B o e c k e r S to v e. 19S Gadatliwa Dina opowiedziała o całem zdarzeniu pannie Ofelji; To
masz dodał do tego jeszcze, co sam słyszał od biednej starej Pru. odpowiedział obojętnie Saint-Clare, czytając dalej gazety.
B yłeś pewny? Dlaczego nie przeszkodziłeś temu? Czy niema prawa, zapobiegającego podobnym wypadkom? Czy nie zostanie wdro
żone śledztwo?
— Powszechnie mniemają, że interes właściciela w utrzymaniu swej własności jest dostatecznem tejże zabezpieczeniem. A jeżeli się komu podoba zniszczyć sw ą własność, nie rozumiem, jak temu chciało
Jeżeli ludzie ograniczeni ,zezwierzęceni słuchają swych hańbiących, zm y
słowych popędów, cóż chcesz, abym uczynił? Oni mają za sobą prawo, to są nieodpowiedzialni despoci. Do czegożby posłużyło moje wmiesza
nie się? Niema zresztą prawa, któreby się dało zastosować w podo istot spodlonych, niedołężnych, leniwych, wydana bez żadnej umowy i warunków w ręce ludzi niesumiennych, nieumiejących panować nad swemi namiętnościami, nawet nie pojmujących dobrze własnego interesu;
a taką jest większa część rodu ludzkiego. 1 cóż, pytam, może uczynić człowiek szlachetny, wspaniałomyślny, w podobnie zorganizowanem społeczeństwie? Jedno mu pozostaje: zamknąć oczy i nakazać sercu milczenie. Nie jestem w stanie wykupywać każdego uciśnionego mu
rzyna, którego spotkasz. Nie mogę zostać błędnym rycerzem i w alczyć przeciw każdemu niesprawiedliwemu czynow i w takiem mieście, jak nasze. Jedno co mogę uczynić, to usunąć się i nie brać udziału w ohy- dnem prześladowaniu nieszczęśliwych.
Śliczna twarz patia 'Saint-Clare zachmurzyła się, na chwilę po
smutniał, lecz wkrótce uśmiechnął się wesoło i rzekł:
- Ale chodź, moja droga kuzynko, usiądź sobie spokojnie. Gdy
byśmy w e wszystkie sprawy społeczne zaglądać chcieli, zgorzknieli
byśmy, życie nie miałoby dla nas żadnego uroku. To tak samo jak gdy
byś chciała wszystkiemu z osobna przyjrzeć się w kuchni Diny.
I pan Saint-Clare położył się znowu na kanapie.
C h a ta w u ja T o m a s z a . 1Q
Panna Ofelja usiadła na krześle, wyjęła robótkę i 'zaczęła heklo- | wać. Pracowała, nic nie mówiąc, choć gniew ją dławił; aż po pewnym ! czasie, nie mogąc się pocharnować, odezwała się znowu.
— Tak obojętnie, jak ty, na podobne sprawy patrzeć nic mogę.
lo brzydko z twej strony, że bronisz podobnego systemu.
— Co? — zawołał Saint-Clare, podnosząc oczy. — J e s z c z e ...
— Powtarzam, że broniąc podobnego systemu, hańbisz się! — za
wołała panna Ofelja ze wzrastającym zapałem.
— J a . . . bronię? Kto ci to mówił, że ja bronię? --- zawołał z obu
rzeniem Saint-Clare.
— Bez zaprzeczenia bronisz; w y w szyscy to czynicie, mieszkańcy ! Południowych Stanów, bo inaczej, czyżbyście cierpieli niewolnictwo?
— Czy jesteś, droga kuzynko, do tyle naiwnie dziecinną, że są- J dzisz, iż w szyscy robią tylko to, co uważają za dobre? czyż sama nie zrobiłaś w swem życiu nic takiego, co cię oddalało od drogi prostej?
— Jeżeli mi się to zdarza, żałuję tego, pokutuję,. — odpowiedziała I panna Ofelja, z żyw ością pracując drucianemi prątkami.
— Ja także, — rzekł Saint-Clare, obierając, pomarańczę, — całe moje życie jest ciągłą skruchą, nieustannym żalem.
— W ięc dlaczegóż nie przestajecie tak postępować?
— Czyż ty, kuzynko, po szczerym żalu nie popełniłaś 'tegoż s a - i mego występku nigdy?
— B yć może, kiedy pokusa była zbyt silną, —- ,odpowiedziała panna Ofelja.
— Przew ybornie! Dla mnie pokusa jest także zbyt silną, od- j powiedział Saint-Clare, — w tem właśnie cała trudność. j
-r- Lecz ja przynajmniej staram się w ystrzegać się złego.
— Ze sto razy w ciągu ostatnich lat dziesięciu — przerwał Saint- Clare, — postanawiałem toż samo, i nie wiem jakim sposobem nie po
stąpiłem ani kroku naprzód. A ty, kuzynko, czy jesteś wolną od w szyst
kich wad, grzechów?
— Kuzynie, — zawołała panna Ofelja ser jo, odkładając robotę, — I bez wątpienia, masz słuszność, naganiając mi moje błędy. W szystko, : co mówisz, jest prawdą; nikt nie czuje tego tak silnie iak ja: jednak, jak mi się zdaje, jest różnica między nami. Wolałabym oderznąć sobie :j prawą rękę, jak z dnia na dzień popełniać to, co uważam za złe. Moje i postępowanie nie jest wprawdzie w zupełnej zgodzie z mojemi przeko- i naniami religijnemi, i w tem właśnie zasługuję na naganę.
— Nie bierz, moj.a kuzynko, — rzekł Augustyn, siadając na po- ^ sadzce i kładąc głow ę na kolanach panny Ofelji, • nie bierz tego tak serjo! W iesz dobrze, żem zaw sze był urwiszem, sprzeciwiam się tobie, bo lubię, gdy się gniewas'z. Uw-ażam cię jednak za doskonałość, za wCie- j lenie niewzruszonej cnoty, co właśnie mię niecierpliwi, zabija.
— Lecz tu chodzi o rzecz poważną, mój kochany kuzynie, - rzekła pani Ofelja, kładąc rękę na czoło jego.
Za nadto poważna! Ja nie umiem rozprawiać o niczem poważnie, kiedy takie gorąco, a w dodatku muchy i komary tną niemiłosiernie;
to niepodobna wznieść się myślą w wysokie sfery moralności. Teraz
p rzez B o eck er S to v e, 195 też pojmuję, dlaczego w y, mieszkańcy północni, jesteście lepsi od nas, mieszkających na Południu.
— O! Augustynie, jesteś bardzo lekki! — zaw ołała panna Ofelja.
— Tak, jestem lekki, zgadzam się na to. Lecz teraz będę umyślnie poważnym; podaj mi, kuzynko, koszyk z pomarańczami, bo wprzód, jeżeli chcesz, abym tyle siły woli okazał, musisz mnie nasycić słody
czami. A więc — dodał przysuwając do siebie koszyk, — zaczynam, 'leżeli w biegu wydarzeń ludzkich, człowiek widzi się zmuszonym trzy
mać w niewoli dwa, trzy tuziny podobnych, wcale nie gorszych od sie
bie istot, wymaga pewne poszanowanie dla przesądów społecznych . . .
— Wcale nic widzę, abyś był poważniejszy, — przerwała panna O felja...
— Cierpliwości! już zaczynam; zobaczysz, kuzynko, zacznę na
tychmiast. — Śliczna postawa i twarz jego przyjęły nagle wyraz pełen powagi i głębokiego zastanowienia. Sprawa przedstawia się tak — mó
wił dalej — a pojęcie o niewolnictwie może być tylko jedno: Planta
torzy, którzy na niewolnictwie zarabiają gruby pieniądz, i politycy, pra
gnący plantatorom się przypodobać, starają się w e wszelki godziwy i nie
godziwy sposób niewolnictwo usprawiedliwić i Bóg wie co niewym y- ślają, byleby społeczeństwu piaskiem zasypyw ać oczy; ale sami w to, co mówią, nie wierzą. Niewolnictwo w ym yślił chyba szatan, i to do
wodzi, mojem zdaniem, jego 'zaciekłości i siły.
Panna Ofelja zaprzestała pracować i z wielkiem zdziwieniem spoj
rzała na pana Saint-Clare, który widocznie rad był z wrażenia, jakie słowa jego zrobiły, i tak mówił dalej:
— Ale posłuchaj mnie kuzynko spokojnie. Ponieważ • sama spra
wę tę poruszyłaś, pozwól więc, że ci serce moje otworzę. Czemże jest ta instytucja, przeklęta przez Boga i ludzi? Jakież jej cele i zamiary?
Ponieważ czarny brat mój jest słaby i niewykształcony, ja zaś posia
dam i siłę i wykształcenie, wolno mi więc okradać brata mego, wziąść mu co jest jego, a zostawić mu tylko tyle, ile zechcę. Ponieważ nie lubię pracować, niech w ięc on pracuje; ponieważ nie znoszę upału, niech jego słońce piecze; niech zarabia, a ja będę trwonić; niechaj osusza trzęsa
wiska, abym, gdy tamtędy przechodzić będę, nóg sobie nie zamoczył.
Przez całe życie ma spełniać moją wolę, a nie swoją; a w reszcie do nieba dostanie się, gdy na to pozwolę. To jest niewolnictwo. Niechaj mi nikt nie mówi o nadużyciach, popełnionych na samych niewolnikach:
rzecz sama jest niesłychanem nadużyciem. Kraj cały musiałby zginąć jak Sodoma i Gomora, gdybyśm y chcieli korzystać ze wszystkich przy
wilejów, jakie prawo nam daje, szczęściem jesteśmy względniejsi i ła
godniejsi. Jednych wstrzymuje obawa, .drugich litość, innych wstyd, ponieważ urodziliśmy się ludźmi, a nie zwierzętami. To są przyczyny, dla których wielu z nas nie korzysta z praw, jakie nam ustawodawstwo daje. Ale zaręczam, że najokrutniejsi nawet nie przekroczą granic, ja
kie zakreśla prawo.
Pan Saint-Clare przechadzał się’ po pokoju i mówił z nie'zwykłem ożywieniem. Twarz jego pałała oburzeniem, a całe ruchy wyrażały do~
13*
bitnie, co się wewnątrz, w głębi jego duszy działo. Ranna Ofelja nie widziała go nigdy jeszcze takim i z zachwyceniem nań patrzała.
— Powiem ci otwarcie, — zawołał, zatrzymując się nagle przed panną Ofelją. — Ale cóż pomoże czuć, myśleć, m ów ić! Są chwile, w któ
rych przychodzi mi myśl, że gdyby kraj ten ze wszystkiem i swemi nie- prawościami chciał się zapaść i pogrzebał w gruzach swoich całą ową nędzę, chętniebym się zgodził zginąć z nim razem. W moich wyciecz- . kach po kraju spotykałem tylu ludzi ciemnych, ograniczonych, nikczem
nych, apatycznych, niegodnych imienia człowieka, że myślałem sobie:
o mój Boże! i prawa nasze pozwalają każdemu z nich zostać nieodpo
wiedzialnym, absolutnym despotą nad tylu nieszczęśliwemi istotami, ile tylko mogą kupić za pieniądze nabyte niesumiennie: przez, złodziejstwo, oszukaństwo, szulerkę. Gdym widział w ich mocy dzieci, niewinne i dziewczęta, kobiety, o ! wtedy przychodziła mi chęć przekląć kraj wła- , sny i cały naród.
— Dosyć, dosyć, Augustynie, dość już powiedziałeś. W życiu ino- jem nie słyszałem nic podobnego, nawet na Północy.
— Na Północy, — rzekł Saint-Clare, zmieniając nagle ton i wpa
dając w zwykłą sobie niedbałość. — O! na Północy macie krew zimniej
szą, jesteście nieczuli na w szystko. Nie odw ażycie się przeklinać z taka zawziętością, zapalczywością, jak my, skoro już zaczniemy.
- - Lecz chciałabym wied'zieć. . . — przerwała panna Ofelja.
Tak, tak, w istocie, — ciągnął dalej Saint-Clare, — kwestja b y ła ... o szatańska kwestja! jakim sposobem doszliśmy do tego nad
miaru cierpień i niesprawiedliwości? Otóż wskutek grzechu pierwo- rodnego. Moi niewolnicy byli niewolnikami ojca mego, a co jeszcze - więcej, że i matki mojej; teraz są oni moimi; oni i ich potomstwo, co może utworzyć już ogromną liczbę. Mój ojciec, jak wiesz, przybył z Pół
nocy, odznaczał się, jak i wasz ojciec, niezłomnym hartem duszy; byt energiczny, prawy, z duszą szlachetną i żelazną wolą, prawdziwy typ starego Rzymianina^ Wasz ojciec zamieszkał w Nowej Anglji, aby tani na gruncie skalistym znaleźć utrzymanie, mój zaś zamieszkał w Luni- siania, został właścicielem plantacji.
Matka moja, — mówił dalej Saint-Clare, wstając i zatrzymu
jąc się w drugim końcu pokoju przed jej portretem, z głęboką czcią; - matka moja była kobietą anielskiej dobroci. Co tak patrzysz, kuzynko, na mnie? Rozumiesz zapewne, co chcę mówić. Była ona istotą śmier
telną, lecz nigdym nie mógł w niej dopatrzyć cienia słabości ludzkich, żadnej wady; ci w szyscy, którzy ją pamiętając, niewolnicy czy wolni, . słudzy czy przyjaciele, powiedzą toż samo. O tak, kuzynko, i ta matka moja:była uosobieniem dobroci. O matko! matko droga! — zawołał - wyciągając ręce ku jej portretowi — tyś mi była jedyną podporą, anio- ; łem-stróżem, kiedym stanął nad przepaścią zupełnego zwątpienia. — Pokonawszy jednakże wzruszenie, usiadł na otomanee i mówił spokoj
nie dalej:
— Miałem brata, bliźniaka, ale wbrew ogólnemu zdaniu, w niezein nie byliśmy sobie podobni. On miał oczy czarne, pełne ognia, włosy ! jak heban, cerę śniadą, profil rzymski i był silnie zbudowany. Ja 'zaś j