Rozdział 2. Klaster jako skupisko gospodarcze o wysokiej złożoności i unikalności działań. 33
2.7. Zarządzanie projektami w klastrach jako luka badawcza
Podjęte studia literaturowe w obszarze, w którym koncepcja klastrów wiąże się z podjętym problemem badawczym, miały za zadanie wyznaczyć granicę istniejącej i dostępnej autorowi wiedzy, tj. określić jaki jest istniejący stan wiedzy na temat koncepcji klastrów, adekwatnej i użytecznej z punktu widzenia rozwiązania problemu badawczego.
W tym celu, w ramach każdej z czterech wskazanych na wstępie grup opracowań badawczych, poświęconych koncepcji klastrów, autor starał się zidentyfikować odniesienia do sfery zarządzania klastrem, a zwłaszcza wykorzystania podejścia projektowego. W efekcie, dysponując wiedzą o odniesieniach literaturowych i badaniach poruszających obszar na „styku” koncepcji klastrów i zarządzania projektami, powstało zestawienie najważniejszych empirycznych prac badawczych z ostatnich lat, które pośrednio lub bezpośrednio dotyczą wykorzystania podejścia projektowego w zarządzaniu rozwojem klastrów. Zaprezentowano je w Tabeli 7. Wnioski z przeprowadzonych projektów badawczych, które zaprezentowano poniżej w obejmują bardzo szerokie i wielorakie postrzeganie koncepcji projektu i zarządzania projektami. Sam „projekt”, jako pojęcie związane ze sferą zarządzania, postrzegany jest zgodnie z definicją przyjętą w podrozdziale 1.2.1., tj. jako: unikalny proces składający się z wielu koordynowanych i kontrolowanych czynności, posiadający datę rozpoczęcia i zakończenia, podjęty dla osiągnięcia celu zgodnego z określonymi wymogami, przy uwzględnieniu ograniczonych: czasu, kosztów i zasobów. Z kolei cele projektów formułowane są kilku poziomach klastra. Cele na poziomie poszczególnych uczestników i odnoszą się do ich partykularnych interesów oraz do ich interakcji biznesowych w ramach klastra. Należy zwrócić uwagę, że zgodnie z założeniami przedstawionymi na Rysunku 3, rezultaty i cele osiągnięte przez uczestników klastra mogą przekładać się na produkty i rezultaty projektów podejmowanych na poziomie inicjatywy klastrowej.
Warto przypomnieć, że ta inicjatywa pierwotnie sama stanowiła projekt mający wartość autoteliczną dla uczestników klastra (tj. ich cel nadrzędny), a po ukształtowaniu trwałych struktur organizacyjnych, już jako „instytucja współpracy” może inicjować kolejne projekty dla uczestników klastra, w oparciu o istniejące aktualne potrzeby. Do tego służą grupy projektowe (omówione pod koniec podrozdziału 2.4, por. Rysunek 16), angażujące zarówno przedstawicieli inicjatywy klastrowej, jak i zainteresowanych uczestników klastra
Ze wskazanych poniżej w kolumnie 5 odniesień do sfery zarządzania projektami w klastrach rysuje się jednak bardzo spójny obszar luk badawczych, które zaprezentowano w podrozdziale 3.1, jako wprowadzenie do rozdziału.
Tabela 7. Zestawienie istotnych prac badawczych odnoszących się do sfery zarządzania w klastrach.
lp. rok badacz tytuł odniesienia do zarządzania projektami metody
1 2 3 4 5 6 1 2003 Ö. Sölvell G. Lindqvist C. Ketels Global Cluster Initiative Survey
1) Jednym ze zidentyfikowanych celów badanych inicjatyw klastrowych jest realizacja projektów infrastrukturalnych („własnych”, tj. na rzecz członków klastra).
2) Jednym z ograniczeń inicjatyw klastrowych jest brak wystarczających środków na „znaczące” projekty i konieczność ich pozyskiwania.
3) Inicjatywy klastrowe posiadające środki pozwalające im na realizowanie "znaczących” projektów łatwiej przyciągają firmy, jako nowych uczestników klastra, tworzą lepsze warunki do ich powstawania oraz wzmacniają przewagę konkurencyjną.
4) Jako „znaczące” projekty, tj. wymagające „większych” budżetów, wskazano: ekspansję klastra, promocję firm spin-off, ekspansję istniejących firm, poprawę konkurencyjności, szkolenia techniczne, dyfuzję technologii, promocję nowych technologii.
ilościowe 2 2008 Ö. Sölvell Clusters. Balancing Evolutionary and Constructive Forces
1) Inicjatywy klastrowe z biegiem czasu przekształcają się z projektów w wysoce zorganizowane przedsięwzięcia obejmując wiele obszarów działalności.
2) Powiązania [uczestników klastra] wykraczające poza granice organizacji mogą obejmować na przykład wspólne projekty badawczo-rozwojowe, wspólne opracowywanie produktów.
3) W ciągu ostatnich dziesięciu lat nowi aktorzy wkroczyli na scenę klastrową, w tym (…) kilka projektów związanych z budową i przebudową klastrów.
4) Pojęcie "budowy" to część procesu rozwoju klastra, w którym konkretni aktorzy świadomie dążą do "zbudowania" lub "przebudowy" klastra.
5) Połowa europejskich programów klastrowych zawiera element aktywności transgranicznej. Większość obejmuje projekty eksportowe
6) Zasoby takie jak np. budżet lub biuro, które pozwalają inicjatywom klastrowym realizować znaczące projekty, silnie wpływają na przyciąganie nowych firm. Inicjatywy klastrowe, które nie spełniają oczekiwań, często nie mają ani biura ani wystarczającego budżetu na znaczące projekty.
7) Ewaluacja inicjatywy klastrowej powinna obejmować pomiar postępu w jej kluczowych działaniach, ponieważ mierzalne cele projektowe są kluczową częścią oceny postępów i sukcesów w każdym projekcie.
jakościowe (ewaluacyjne studium przypadków) 3 2008 Hołub-Iwan J. Małachowska M. Rozwój klastrów w Polsce perspektywa 2004-07
1) Większość inicjatyw została zawiązana dzięki środkom publicznym, takim jak projekty unijne, w których wymogiem formalnym jest rzeczywisty dokument potwierdzający nawiązanie współpracy. Warto zwrócić uwagę, że podejmowanie współpracy w ramach klastrów to rodzaj niepisanej umowy pomiędzy partnerami.
2) Współpraca w ramach inicjatywy klastrowej to krótkotrwała relacja pomiędzy partnerami projektu, która zanika w momencie zakończenia go. Powstałe w wyniku projektów unijnych inicjatywy klastrowe to krótkotrwałe więzi
ilościowe
gospodarcze, które nie prowadzą do budowania właściwej dla klastra współpracy opartej na długotrwałej partnerskiej relacji jej uczestników.
3) Średnia arytmetyczna wdrożonych projektów innowacyjnych na klaster wynosi 0,67. Oznacza to, że obecnie na jeden klaster nie przypada nawet jeden projekt innowacyjny. Najlepszy klaster ma wdrożone trzy projekty innowacyjne. Maksymalna liczba projektów innowacyjnych wdrożonych z instytucjami B+R wynosi dwa. To oznacza, że niektóre projekty w klastrach wdrażane są poza instytucjami B+R.
4) Instytucje niekorzystające z funduszy unijnych są bardziej innowacyjne. Inicjatywy klastrowe niekorzystające z funduszy unijnych wdrażają swoje innowacje same. To zjawisko wymaga odrębnych pogłębionych badań. 5) Liczba wdrożonych projektów innowacyjnych w klastrach w Polsce jest niewielka, ale trzeba pamiętać, że niektóre dopiero rozpoczęły działalność.
4 2010 Aragón C. Aranguren M. Iturrioz C. Ewaluacja polityk klastrowych Kraju Basków
1) Istnieje potrzeba identyfikacji priorytetowych obszarów, korzyści i ról w projektach realizowanych w klastrach. 2) Jednym z największych wyzwań dla inicjatyw klastrowych jest zaangażowanie firm - uczestników klastrów w projekty, poprzez które zwiększą swą konkurencyjność, a które często pozostają na uboczu działalności bieżącej. 3) Paradoks: niska jest świadomość uczestników, że projekty przyczyniają się do poprawy konkurencyjności, ale jako motywy przystąpienia do klastra firmy akcentują wsparcie w rozwijaniu projektów oraz wspólne ich prowadzenie.
ilościowe
5 2016 Frączek D.
Kryjom P. Weryfikacja standardów zarządzania w
wybranych klastrach - edycja 2015
1) Wg standardu 3.3.1. zarządzania klastrem „Prowadzenie monitoringu i ewaluacji działań w zakresie realizacji strategii”, który w szczególności dotyczy „monitorowania wskaźników osiągnięcia celów i realizacji projektów”. 2) Wg standardu 4.1.1. zarządzania klastrem „Pozyskiwanie zewnętrznych źródeł finansowania”, koordynator informuje o możliwościach i angażuje się proces przygotowania, pozyskania środków i realizacji projektów z tych źródeł finansowanych.
3) Wg standardu 5.1.1 zarządzania klastrem „Koordynator w sposób trwały współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego”, 5.2.1. „Koordynator w sposób trwały współpracuje z jednostkami naukowymi i/lub instytucjami otoczenia biznesu”, 5.3.1. „Koordynator w sposób trwały współpracuje z koordynatorami innych klastrów”, koordynator m.in. jest partnerem władz samorządowych, realizuje wspólne przedsięwzięcia z udziałem jednostek naukowych i/lub instytucji otoczenia biznesu, których beneficjentem są członkowie klastra, uczestniczy w realizacji wspólnych projektów z koordynatorem innego klastra.
4) Rekomendacje z badania dotyczą aktywności w obszarach:
- monitoringu możliwości dofinansowania projektów z obszaru etyki biznesu (w tym relacji w klastrze, jakości usług animatora,
- organizacji grup tematycznych i projektowych,
- monitoringu wskaźników realizacji bieżących projektów i publikowania w tym zakresie informacji zwrotnych dla interesariuszy tych projektów.
ilościowe
Źródło: Opracowanie własne.
77