Zastosowanie TEMPS-A i O-LIFE do róŜnicowania zaburzeń psychicznych

Dane z literatury wskazują, Ŝe określony przedchorobowy typ temperamentu odgrywa waŜną rolę w rozwoju klinicznym zaburzeń afektywnych, określając kierunek biegunowości i charakter objawów występujących podczas zaostrzeń (Rihmer i wsp. 2010).

Wyniki przeprowadzonych w niniejszym badaniu analiz wskazują, Ŝe jedynie temperament cyklotymiczny jest istotnie związany z rodzajem diagnozy.

Osoby depresyjne charakteryzują się istotnie niŜszym poziomem temperamentu cyklotymicznego niŜ osoby cierpiące na chorobę afektywną dwubiegunową. Osoby cierpiące na schizofrenię nie róŜnią się istotnie pod względem temperamentu od Ŝadnej z obu porównywanych grup. Otrzymane wyniki zgodne są z danymi z literatury, wg których temperament cyklotymiczny jest charakterystyczny dla ChAD (Akiskal i wsp. 2000, Kwapil i wsp. 2013). Dodatkowo wysokie wyniki w skali cyklotymii powiązane są z podwyŜszonymi wynikami w skali draŜliwości (Borkowska 2005, Vázquez i wsp. 2012), co równieŜ w niniejszych badaniach zostało potwierdzone dla populacji pacjentów dwubiegunowych.

W związku z tym, Ŝe nie prowadzono dotychczas badań temperamentu w populacji pacjentów ze schizofrenią, trudno odnieść się bezpośrednio do uzyskanych danych.

Wyniki przeprowadzonej analizy w odniesieniu do poziomu schizotypii wskazują, Ŝe wiąŜe się ona z typem rozpoznania w zakresie niezwykłych doznań oraz impulsywności zachowań. Zachowania impulsywne i niezgodne z regułami okazały się najbardziej charakterystyczne dla grupy ChAD. Z badań Kwapila i wsp. (2000), prowadzonych przez 13 lat w grupie studentów, wynika, Ŝe wysoka liczba punktów osiągniętych w skali zachowań impulsywnych i niezgodnych z regułami (Impulsive-Nonconformity Scale; Chapman i wsp. 1984) była

istotniejszym predyktorem dla rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej niŜ wyniki uzyskane w skali hipomanii (Hypomanic Personality Scale; Eckblad i Chapman 1986).

Wydaje się, Ŝe waŜnym aspektem jest informacja, iŜ impulsywność zachowań okazuje się dla przewidywania ChAD bardziej znacząca nawet od poziomu temperamentu cyklotymicznego, tym bardziej Ŝe wyniki niniejszego badania wskazują na powiązania pomiędzy populacją pacjentów ze schizofrenią a populacją z ChAD. Jedną z moŜliwości rozumienia mogłoby być uznanie schizotypii za zaburzenie współwystępujące często z zaburzeniami afektywnymi (Raine i Lencz 1995). Tym samym mogłaby ona zostać uznana za pomost pomiędzy chorobami afektywnymi (zwłaszcza ChAD) a schizofrenią. Szereg badań wskazuje na wspólny czynnik genetyczny leŜący u podłoŜa choroby afektywnej dwubiegunowej i schizofrenii (Schürhoff i wsp. 2005, Craddock 2006, Lichtenstein i wsp. 2009), a cechy schizotypii mogłyby być fenotypem pośredniczącym pomiędzy tymi chorobami. Wymiarem wspólnym dla obu grup jest dezorganizacja poznawcza, której poziom jest znacznie wyŜszy w rodzinach chorych na schizofrenię i ChAD z objawami psychotycznymi, natomiast nie osiąga wysokiego poziomu w grupie krewnych pacjentów z ChAD bez objawów psychotycznych. Prawdopodobnie więc ten wymiar schizotypii jest czynnikiem ryzyka rozwoju psychotycznej formy ChAD (Schürhoff i wsp. 2005). Badania prowadzone przez Lewandowskiego i wsp. (2006) z udziałem 1258 studentów wykazały, Ŝe pozytywny i negatywny wymiar schizotypii oraz tendencja do przeŜywania negatywnych emocji są wskaźnikami rozwoju zaburzeń schizotypowych, ale równieŜ depresji i zaburzeń lękowych. Występowanie depresji i zaburzeń lękowych było silnie powiązane z pozytywnym wymiarem schizotypii. Natomiast negatywny wymiar schizotypii zwiększał ryzyko wystąpienia zaburzeń ze spektrum schizofrenii.

Biorąc pod uwagę zaleŜność: wysokie wyniki w TEMPS-A a wysoki poziom anhedonii, moŜna by sądzić, Ŝe im wyŜsze wyniki w TEMPS-A, tym wyŜsze prawdopodobieństwo schizofrenii, z tendencją do wystąpienia objawów deficytowych (powiązanych fenomenologicznie z anhedonią). Wydaje się, Ŝe równieŜ w tym wypadku moŜna uznać, iŜ we wszystkich zbadanych populacjach hipertymiczny typ temperamentu chroni przed rozwojem anhedonii, a tym samym przed rozwojem powaŜnych zaburzeń psychicznych. Niewykluczone, Ŝe moŜna to powiązać z faktem, iŜ symptomy charakterystyczne dla schizofrenii pokrywają się z symptomami chorób afektywnych (np. w zakresie anhedonii i wycofania społecznego wyraźnego zarówno w schizofrenii, jak i w epizodach depresyjnych,

tak w chorobie afektywnej jedno-, jak i dwubiegunowej). Zatem tym, co łączy schizofrenię i choroby afektywne, jest negatywna schizotypia (Lewandowski i wsp. 2005).

Podatność na schizofrenię, ujawniająca się jako kontinuum schizotypowe, sugeruje, Ŝe osoby schizotypowe mimo braku dekompensacji psychotycznej mogą doświadczać wielu klinicznych i subklinicznych objawów schizofrenii, wśród których znajdują się równieŜ klasyczne dla wahań nastroju. Zgodnie z danymi DSM-IV ponad połowa pacjentów schizotypowych doświadcza w swoim Ŝyciu przynajmniej jednego epizodu depresji (Lewandowski i wsp. 2005).

Jednak z faktu, Ŝe wśród krewnych pacjentów ze schizofrenią podwyŜszone są wskaźniki duŜej depresji, pojawiającej się niezaleŜnie od obecności objawów ze spektrum schizofrenii, Cardno i wsp. (1999) wysnuli wniosek, iŜ istnieje wysokie prawdopodobieństwo nakładania się na siebie zaburzeń nastroju i zaburzeń psychotycznych.

Z uzyskanych danych wynika równieŜ, Ŝe temperament cyklotymiczny wiąŜe się istotnie z impulsywnością zachowań, gdzie korelacja między obu zmiennymi w populacji osób schizofrenicznych i depresyjnych jest istotnie niŜsza niŜ w populacji osób cierpiących na chorobę afektywną dwubiegunową. Im wyŜszy poziom impulsywności, tym wyŜszy poziom cyklotymii w grupie ChAD. Pozostałe czynniki temperamentu – niezaleŜnie od rozpoznania – z podobną siłą wiąŜą się z czynnikiem zachowań impulsywnych i niezgodnych z regułami. MoŜna jednocześnie zaobserwować, Ŝe temperament generalnie nieznacznie się wiąŜe z impulsywnością zachowań z wyjątkiem temperamentu draŜliwego.

Wydaje się waŜne, Ŝe spośród wszystkich czynników istotnie się wiąŜących z ryzykiem zachorowania na poszczególne typy zaburzeń psychicznych szczególną rolę odgrywa natęŜenie czynnika impulsywnych zachowań (wskaźnik schizotypii), który zarówno wiąŜe się z obniŜeniem ryzyka wystąpienia depresji, jak i sprzyja podwyŜszeniu ryzyka wystąpienia choroby afektywnej dwubiegunowej. W obu przypadkach czynnik ten moŜe mieć nieco inne znaczenie. PoniewaŜ impulsywność i postępowanie niezgodne z regułami społecznymi związane są z niestabilnością nastroju i nieprzewidywalnością zachowań, zwłaszcza z nieprzestrzeganiem konwenansów czy ustanowionych społecznie ról (Claridge i wsp. 1996), to podwyŜszenie tego czynnika dla depresji przypuszczalnie moŜe być związane ze zmniejszeniem się lęku społecznego i tym samym z poprawą nastroju. Natomiast w populacji

ChAD podwyŜszenie wyników w tej skali moŜe się wiązać z nasilaniem się działania obron maniakalnych oraz z utratą kontroli nad własnym zachowaniem i niemoŜnością regulowania go w zaleŜności od odpowiedzi otoczenia.

Dla przewidywania ryzyka wystąpienia schizofrenii w populacji pacjentów psychiatrycznych istotnym czynnikiem okazało się równieŜ nasilenie niezwykłych doznań.