Zawarcie, zmiana і rozwiqzanie umowy

110. Dopuszczalnosc majqtkowych umow m aizenskich w prawie we- wn?trznym wynika z przekonania, ze najlepiej samym zainteresowanym pozostawic mozliwosc takiego uksztahowania stosunkow majqtkowych, ja- kie im najbardziej odpowiada. Ewentualne ograniczenia swobody zawiera- nia takich umow wynikajq z dwoch przyczyn:

- zakazu naruszenia zasad porzqdku prawnego danego kraju, dobrych obyczajow, zasad wspoizycia spolecznego itp.

- ochrony osob trzecich.

Powyzsze argumenty przemawiaja rowniez za tym, aby dac malzonkom mozliwosc wyboru prawa wlasciwego dla malzenskiej umowy majqtkowej.

111. Wyrazem tej tendencji jest art. 6 ust. 1 umowy polsko-francuskiej z dnia 5 kwietnia 1967 o prawie wlasciwym, jurysdykcji, і wykonywaniu orze- czen w zakresie prawa osobowego і rodzinnego301. Stwierdza on, ze warunki waznosci і skutki majqtkowych umow maizenskich okresla prawo panstwa - strony, ktore wybrali malzonkowie. Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 2 wa­ runki waznosci umow maizenskich, nie wskazujqcych wyraznie prawa, kto­ re malzonkowie wybrali, okresla prawo panstwa - strony, na ktorej teryto- rium umowy te zostaiy zawarte.

112. Nie dopuszcza wyboru art. 17 § 1 p.p.m., ktory przewiduje, ze o do- puszczalnosci zawarcia, zmiany і rozwiqzama majqtkowej umowy malzen- skiej rozstrzyga kazdoczesne prawo ojczyste. W jego braku wskazanie sub- sydiarne przewiduje art. 17 § 3, co stwarza konstrukcj? omowionej juz ka- skady sprz?zonych norm kolizyjnych [69-73].

113. Wydaje si?, iz poj?cie „majatkowa umowa malzenska” obejmuje kazdq umow?, przez ktorq maizonkowie okreslajq rodzaj stosunkow majqt- kowych ich Iqczqcych. Nie jest, co do zasady, takq umowq darowizna mi?- dzy malzonkami. Jej dopuszczalnosc podlega prawu wlasciwemu dla mai­ zenskich ustrojow majqtkowych.

Pewne problemy sprawiac moze kwalifikacja instytucji posagu wyst?pu- jqcej w prawie m uzulm anskim. I tak Sqd Apelacyjny w Paryzu302 rozstrzy- gajqc spraw? zawartego w 1970 r. w Bejrucie malzenstwa Polki і

Libanczy-501 D z . U . 196 9 , nr 4, p o z . 22.

302 C A P a r is, 1 4 .V I.1 9 9 5 , w : R C D IP 199 7 , s. 41.

ka przyjql, iz zastrzezenie posagu і wpisanie go do stosownego rejestru ozna- cza, ze malzonkowie wybrali jako prawo wlasciwe prawo islamskie, czyli w konkretnym przypadku ustroj rozdzielnosci majqtkowej. Biorqc pod uwag?, ze w owczesnym systemie francuskim [103] ustroj majatkowy pod- legal prawu wskazanemu przez wybor dorozumiany, w przedmiotowym sta- nie faktycznym uznano zastrzezenie posagu jako malzenskq umow? majqt- kowq, dla ktorej strony implicite wskazaly jako wlasciwe prawo islamskie.

114. Statut prawa wlasciwego dla zawarcia, zm iany і rozwiqzania umo- wy obejmuje przeslanki waznosci dokonania tych czynnosci prawnych oraz skutki ich niezachowania (lacznie z ocenq ewentualnych wad oswiad- czen woli)303. Zwykle jednak podstawowym warunkiem zawierania malzen- skich umow majqtkowych jest posiadanie zdolnosci do czynnosci praw­ nych (oprocz, co oczywiste, zdolnosci prawnej). Jezeli zas chodzi o ich oce- n? to cz?sto podlega ona norm ie ogolnej. Tak jest w prawie polskim, gdzie kwesti? zdolnosci prawnej і zdolnosci do czynnosci prawnych reguluje art. 9 p.p.m.

Natomiast wydaje si?, ze dopuszczalnosc і wymogi pelnomocnictwa dla zawarcia malzenskiej umowy majqtkowej powinny podlegac prawu wska­ zanemu przez art. 17 p.p.m.

B. Form a umowy

115. Wspolczesne ustawodawstwa dla formy malzenskiej umowy majqt- kowej przewidujq wlasciwosc legis loci actus, legis causae lub tez wspolnego prawa ojczystego malzonkow304. W prawie polskim kwesti? t? reguluje art.

12 p.p.m., ktory zawiera ogolnq norm ? dotyczqcq formy czynnosci praw­ nych. Zgodnie z nim , dla zachowania wymagan formy czynnosci prawnej nalezy spelnic:

- wymagania prawa wlasciwego dla tej czynnosci - w przypadku mal­ zenskiej umowy majqtkowej b?dzie to prawo wlasciwe dla zawarcia takiej umowy [112,114], lub

- wymagania prawa panstwa, w ktorym czynnosc zostaje dokonana. Jednakze zgodnie z dominujqcym poglqdem doktryny305 ocena skutkow niezachowania formy podlega prawu wlasciwemu dla danej czynnosci.

303 P a zd a n , s. 200. 304 D r o z , s. 52.

C. Skutki umowy

116. Wziqwszy pod uwag? to, co zostalo juz wyzej powiedziane [110], wiele przem awia za pozostawieniem stronom wyboru prawa, zwlaszcza w zakresie prawa wlasciwego dla skutkow tej umowy. Istniejq jednak syste- my prawne - jak na przyklad francuski306, w ktorym jedna norm a kolizyj- na wskazuje prawo wlasciwe dla zawarcia, zmiany і rozwiqzania malzen- skiej umowy majqtkowej za pomocq abstrakcyjnego opisu l^cznika, podczas gdy inna norm a kolizyjna pozwala stronom wybrac prawo wlasciwe dla skutkow takiej umowy.

Jednakze takie rozdzielenie statutu moze miec powazne konsekwencje dla stron, tak jak stalo si? w siynnej sprawie Patino307. W 1931 r. Maria Chri­ stina de Bourbon, obywatelka H iszpanii, poslubila w Madrycie Antenora Patino, obywatela Boliwii. Sporzqdzona zostala malzenska umowa majqt- kowa, w ktorej maizonkowie przyj?li boliwijski system rozdzielnosci ma- jqtkowej. Panna de Bourbon jako nieletnia uzyskala zgod? swego opie- kuna, co bylo zgodne z prawem boliwijskim (wlasciwym dla umowy), ale nie spelnialo wymagan prawa hiszpanskiego (w tym przypadku wymagalo ono zgody dziadkow). Po licznych procesach, toczonych w wielu krajach, (A ntenor Patino byl dyplomatq) francuski Sad Kasacyjny orzekl308 o nie- waznosci malzenskiej umowy majqtkowej, stosujqc do oznaczenia prawa wlasciwego dla oceny zdolnosci strony do zawarcia takiej umowy norm? ko- lizyjna wlasciwq dla zdolnosci (la loi personelle). W jej miejsce zastosowa- no zas owczesny boliwijski ustroj ustawowy, czyli wspolnosc majqtkowq.

117. Odmiennie rozwiqzanie przewiduje art. 6 ust. 1 powolanej juz [111] um owy polsko-francuskiej. Poddaje on zarowno w arunki waznosci jak і skutki majqtkowych umow m alzenskich prawu panstwa-strony, ktore wybrali maizonkowie. Analogicznie tez skutki majqtkowych umow mal­ zenskich, nie wskazujqcych wyraznie prawa, ktore maizonkowie wybrali, okresla prawo panstwa-strony, na ktorego terytorium umowy te zostaly za- warte.

118. Dla skutkow malzenskiej umowy majqtkowej charakterystyczna jest petryfikacja statutu. Stqd tez subokreslnik temporalny zwykle wskazu­ je jako miarodajne powiqzanie z chwili zawarcia umowy. Tak czyni art. 17 § 2 p.p.m., ktory stanowi, ze stosunki majqtkowe wynikajqce z majqtkowej

306 A u d it, s. 72 4

507 Jej s z c z e g o lo w e o m o w ie n ie za w iera B. A n c e l, Y. L e q u e tte , [p rzy p . 2 9 2 ], s. 286. 308 C ass, civ ., 15.V .1963 - d w a o r ze c z en ia w: R C D IP 1964, s. 506 і 532.

umowy malzenskiej podlegajq wspolnemu prawu ojczystemu stron z chwili jej zawarcia. Petryfikacja statutu ma zapobiec powaznym trudnosciom, kto- re moglyby si? pojawic, gdyby trzeba bylo ocenic postanowienia umowy zawartej pod rzqdami jednego prawa przez inne prawo nast?pczo wlasci­ we. Jedynie takie rozwiqzanie zapewnia bezpieczenstwo prawne stronom umowy.

119. Jednakze tresc art. 17 § 2 p.p.m. nasuwa pytanie: jakie prawo nale- zy stosowac jezeli strony umowy nie majq w chwili jej zawarcia wspolne- go obywatelstwa, a umow? zawarto jeszcze przed zawarciem malzenstwa? Sprz?zone normy subsydiarne zawarte w art. 17 § 3 p.p.m. odnoszq si? tyl- ko do malzonkow. Stwierdza si? nawet, iz jest to luka w ustawie309. Propo- nowane sq zatem dwa nast?pujqce rozwiqzania:

Pierwsze - polega na zastosowaniuper analogiam art. 14 p.p.m. o moz- nosci zawarcia zwiqzku malzenskiego310. Bylby to tez wyraz zasady habilis ad nuptias, habilis ad pacta nuptialia przyj?tej w prawie francuskim і hiszpan- skim311, co sprowadzaloby si? do dystrybutywnego stosowania legis patriae.

Drugie rozwiqzanie opiera si? na zastosowaniu norm z art. 17 § 3 p.p.m. W gr? wchodziloby bqdz stosowanie wprost, badz odpowiednie312. Rozwiq- zanie to popiera wi?kszosc polskiej doktryny prawa prywatnego mi?dzyna- rodowego, podkreslajqc, ze: „Nawet, gdyby po zawarciu umowy majqtkowej do m alzenstwa nie doszlo, b?dzie sluszne rozwiqzywanie problem ow z umowy wyniklych wedtug wspolnego prawa ojczystego narzeczonych, a w braku tegoz prawa - wedlug prawa miejsca zamieszkania lub prawa polskiego”313. Istotne wydaje si? tez podniesienie innego argumentu. Zasto- sowanie innego niz art. 17 § 3 p.p.m. przepisu prowadziloby do funkcjonal- nie bezzasadnego zroznicowania sytuacji prawnej osob, ktore zawarly mal- zenskq umow? majqtkowq przed і po zawarciu malzenstwa.

** W. L u d w ic z a k , [p rzyp. 17], s. 20 2 . 310 Ibidem .

311 D r o z, s. 51. 312 P azd an , s. 198.

R O Z D Z IA t III