Zbiorowisko Salix fragilis

– zbiorowisko wierzby kruchej (Tabela 7) Zbiorowisko wyróżniające się pod wzglę-dem fizjonomii, a zarazem trudne do sklasyfikowania fitosocjologicznego. Cha-rakteryzuje się dominacją Salix fragilis w drzewostanie, a jednocześnie ma fizjono-mię łęgu ze związku Alno-Ulmion, w for-mie typowej dla niewielkich potoków.

Struktura i skład gatunkowy

W warstwie drzew osiągającej zwarcie 70–80% dominantem jest Salix fragilis, nie-kiedy o wymiarach pomnikowych. Innymi gatunkami drzewiastymi, które mogą współ-występować, są: Alnus incana, Alnus gluti-nosa, Acer pseudoplatanus, Fraxinus excelsior.

The species that might create a shrub layer are: Acer campestre, Acer pseudoplata-nus, Alnus glutinosa, Alnus incana, Carpi-nus betulus, Corylus avellana, Euonymus europaea, Fraxinus pennsylvanica, Sambucus nigra, Tilia cordata, Viburnum opulus. It reaches a coverage of 10–50%.

The cover of the herbaceous layer is within 90–95%. The biggest impact on layers’ physiognomy have: Allium ursinum, Urtica dioica, Galeobdolon luteum, Asarum europaeum, Brachypodium sylvaticum, less frequently: Ficaria verna, Mercurialis peren-nis, Aegopodium podagraria.

The moss layer is developed only in one of the patches, and its coverage reaches 5%.

Environmental factors

The Salix fragilis community develops over small, not swamped streams with a stony bottom, in a habitat similar to the habitats of Alnetum incanae.

It happens that the patches of the com-munity are surrounded by secondary forests, often occur in meadow-shrub-forest complexes. Hence the community probably

Figure 9. Distribution of surveyed Salix fragilis community patches Ryc. 9. Rozmieszczenie płatów zbiorowiska Salix fragilis

Do gatunków tworzących warstwę krze-wów należą: Acer campestre, Acer pseudo-platanus, Alnus glutinosa, Alnus incana, Carpinus betulus, Corylus avellana, Euony-mus europaea, Fraxinus pennsylvanica, Sam-bucus nigra, Tilia cordata, Viburnum opulus.

Osiąga ona zwarcie 10–50%.

Pokrycie warstwy zielnej zawiera się w granicach 90–95%. Największy wpływ na fizjonomię warstwy mają: Allium ursi-num, Urtica dioica, Galeobdolon luteum, Asarum europaeum, Brachypodium sylvati-cum, rzadziej: Ficaria verna, Mercurialis pe-rennis, Aegopodium podagraria.

Warstwa mszysta jest rozwinięta tylko w jednym z płatów, a jej pokrycie osiąga 5%.

Uwarunkowania ekofizjograficzne

Zbiorowisko Salix fragilis wykształca się nad niewielkimi, niezabagnionymi poto-kami o poto-kamienistym dnie, na siedlisku zbli-żonym do siedlisk Alnetum incanae.

Zdarza się, że płaty zespołu są otoczone przez lasy wtórne, często też występują w kompleksach łąkowo-zaroślowo-leśnych.

Prawdobodobnie zbiorowisko jest formą lasu

is a form of secondary forest or regeneration stage, and the willow tree stand is a remnant of the belt of riverside trees, surrounded in the past by meadows or pastures. However, it is not distinguished significantly from other riparian forests by habitat, so it can be a regeneration stage of one of the above-mentioned riparian communities: Alnetum incanae, Ficario-Ulmetum, or Tilio-Carpin-etum stachyetosum.

Syntaxonomic position

The dynamics of the community and its historical-spatial relations require a thor-ough examination, perhaps it is only a spe-cific form of one of the above-mentioned riparian forests or the Salicetum albo-fragilis variety. It is worth noting, however, that in the habitat there are no clear, regular floods like over large rivers – in the neighborhood of which the phytocoenoses Salicetum albo-fragilis develop. What is more, in the her-baceous layer there are no meadow species, which is typical for this association.

Perhaps this association represents Chaerophyllo hirsuti-Salicetum, for the first time described in Poland by Pielech (2015).

Alternatively, in the Czech literature this association is synonymous with Salicetum fragilis, which is in turn a synonym of Sali-cetum albo-fragilis (Neuhäuslová, Douda 2013).

3.2.6. Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976

– ash-elm riparian forest (Table 8)

The community occurs rather on larger rivers (Matuszkiewicz 2008), but it is as-sociated with medium-sized streams in the Silesian Foothills. It differs in terms of habitat from previous associations, and is an intermediate complex between the wet oak-hornbeam forests and the riparian forests.

wtórnego lub stadium regeneracyjnym, a drzewostan wierzbowy jest pozostałością po pasie zadrzewień nadrzecznych, otoczo-nych w przeszłości przez łąki lub pastwiska.

Nie wyróżnia się natomiast znacząco siedli-skowo od innych łęgów, więc może stano-wić stadium regeneracyjne któregoś z opisa-nych wyżej zbiorowisk łęgowych: Alnetum incanae, Ficario-Ulmetum lub Tilio-Carpin-etum stachyetosum.

Pozycja syntaksonomiczna

Dynamika zbiorowiska i jego relacje hi-storyczno-przestrzenne wymagają dokład-nego zbadania, być może jest to tylko spe-cyficzna postać któregoś z wymienionych lasów łęgowych lub odmiana Salicetum al-bo-fragilis. Warto jednak zwrócić uwagę, że w siedlisku nie zaznaczają się wyraźne, regularne wezbrania jak nad dużymi rze-kami – w których sąsiedztwie wykształ-cają się fitocenozy Salicetum albo-fragi-lis. Co więcej, w warstwie zielnej brak ga-tunków łąkowych, co jest typowe dla tego zespołu.

Być może omawiane zbiorowisko repre-zentuje zespół Chaerophyllo hirsuti-Salice-tum, po raz pierwszy podany z Polski przez Pielecha (2015). Z drugiej strony, w cze-skiej literaturze zespół ten jest synonimizo-wany z Salicetum fragilis, który jest z kolei synonimem Salicetum albo-fragilis (Neu-häuslová, Douda 2013).

3.2.6. Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976

– łęg jesionowo-wiązowy (Tabela 8)

Zbiorowisko występuje raczej nad więk-szymi rzekami (Matuszkiewicz 2008), na Pogórzu Śląskim jest jednak związane ze średniej wielkości potokami. Różni się sie-dliskowo od poprzednich zespołów i sta-nowi układ pośredni między grądami ni-skimi a łęgami.

Structure and species composition

The layer of trees in this type of vegeta-tion reaches a density of 70–80%, and the stand is multi-species. It might be built with: Quercus robur, Tilia cordata, Ulmus laevis, rarely with Salix fragilis, Acer pseu-doplatanus, Alnus glutinosa, Alnus incana, Fraxinus excelsior, Padus avium, Tilia platyphyllos.

The layer of shrubs with a density of 45–

60% is also diversified in terms of species.

It is created by: Padus avium, Tilia cordata, Cornus sanguinea, Corylus avellana, Cratae-gus laevigata, Euonymus europaea, Lonicera xylosteum, Sambucus nigra, Ulmus glabra, and Ulmus laevis.

In the herb layer with the 60–100%

coverage, the most important species are:

Ficaria verna, Aegopodium podagraria, Al-lium ursinum, Carex sylvatica, Galeobdolon luteum, and Symphytum tuberosum. The patches are varied in terms of floristic rich-ness, which can range from 14 to 45 species in the relevé.

Figure 10. Distribution of surveyed Ficario-Ulmetum minoris patches Ryc. 10. Rozmieszczenie płatów Ficario-Ulmetum minoris

Struktura i skład gatunkowy

Warstwa drzew w tym typie roślinno-ści osiąga zwarcie 70–80%, a drzewo-stan jest wielogatunkowy. Mogą go budo-wać: Quercus robur, Tilia cordata, Ulmus laevis, rzadziej Salix fragilis, Acer pseu-doplatanus, Alnus glutinosa, Alnus in-cana, Fraxinus excelsior, Padus avium, Tilia platyphyllos.

Warstwa krzewów o zwarciu 45–60%

również jest zróżnicowana gatunkowo.

Tworzą ją: Padus avium, Tilia cordata, Cor-nus sanguinea, Corylus avellana, Crataegus laevigata, Euonymus europaea, Lonicera xylosteum, Sambucus nigra, Ulmus glabra i Ulmus laevis.

W osiągającej pokrycie od 60% do 100%

warstwie zielnej największą rolę odgrywają takie gatunki, jak: Ficaria verna, Aegopo-dium podagraria, Allium ursinum, Carex sy-lvatica, Galeobdolon luteum i Symphytum tu-berosum. Płaty są zróżnicowane pod wzglę-dem bogactwa florystycznego, które może osiągać od 14 do 45 gatunków w zdjęciu.

The moss layer is not present or reaches a negligible coverage. In one case, it reaches a 30% coverage and is composed of Atrichum undulatum and Eurhynchium hians.

Environmental factors

Like other types of riparian communities, Ficario-Ulmetum is formed on the basis of alluvial sediments of the Holocene age.

Phytocoenoses of the discussed complex occur along meandering streams or on the mild slopes of shallow valleys. Their habitats are characterized by a slight swamps or lack thereof. If the patches of this association occur over small streams, they are not braided, and their habitat are terraces slightly higher than the bot-tom of the river. At the same time, floods, resulting in applied organic and inorganic matter, are relatively rare and do not play such a role as in the case of Alnetum incanae.

Another habitats of this type of vegeta-tion are the mild slopes of valleys or higher terraces of both medium and the biggest rivers of Silesian Foothills, where they are adjacent to communities from the class Salicetea purpureae, which are closer to the current. Also in this habitat, the inundation is sporadic, occurring not more frequently than once every few years.

Ficario-Ulmetum phytocoenoses in the discussed area have remained residual, only on a few sites occupy larger areas. It can be assumed that their potential habitats have been transformed into croplands.

Syntaxonomic position

In the area of the Silesian Foothills Fi-cario-Ulmetum have not been preserved on the slopes of the valleys of the largest riv-ers, or there are no suitable habitats. More often and on larger surfaces, the patches of this association are found above medium-sized streams. In addition, Ficaria verna – a characteristic species of the association – occurs on the discussed area commonly

Warstwa mszysta nie jest wykształcona lub ma znikome pokrycie. W jednym zdję-ciu miała pokrycie 30% z udziałem Atri-chum undulatum i Eurhynchium hians.

Uwarunkowania ekofizjograficzne

Podobnie jak pozostałe typy zbiorowisk łęgowych, Ficario-Ulmetum wykształca się na podłożu osadów aluwialnych wieku ho-loceńskiego. Fitocenozy zespołu występują wzdłuż meandrujących potoków lub na ła-godnych zboczach płytkich dolin. Ich sie-dlisko charakteryzuje się nieznacznym za-bagnieniem lub jego brakiem.

Jeżeli płaty tego zespołu występują nad niewielkimi potokami, to nie mają one cha-rakteru roztokowego, a ich siedliskiem są terasy nieznacznie wyżej położone niż dno rzeki. Jednocześnie zalewy, których efektem jest naniesiona materia organiczna i nie-organiczna, są stosunkowo rzadkie i nie od-grywają takiej roli jak w przypadku Alne-tum incanae.

Innymi siedliskami omawianego typu ro-ślinności są łagodne stoki dolin lub wyż-sze terasy rzek średnich i dużych (w skali Pogórza), gdzie sąsiadują ze zbiorowiskami z klasy Salicetea purpureae, które występują bliżej nurtu. Również na tym siedlisku za-lewy są sporadyczne, występują nie częściej niż raz na kilka lat.

Fitocenozy Ficario-Ulmetum na omawia-nym obszarze zachowały się szczątkowo, je-dynie na kilku stanowiskach zajmują więk-sze powierzchnie. Można przypuszczać, że ich potencjalne siedliska zostały przekształ-cone w pola uprawne.

Pozycja syntaksonomiczna

Na obszarze Pogórza Śląskiego Ficario-Ul-metum nie zachowało się na zboczach dolin największych rzek lub też brak jest odpo-wiednich siedlisk. Częściej i na większych powierzchniach płaty tego zespołu spoty-kane są nad średniej wielkości potokami.

Oprócz tego Ficaria verna – gatunek cha-rakterystyczny zespołu – występuje na oma-wianym obszarze powszechnie w różnych

in different types of riparian forests and in oak-hornbeam forests. The characteristic of the habitat points to the belonging of phytocoenoses to Ficario-Ulmetum – espe-cially in the patches located near the val-leys of larger streams – and also the species composition of tree stands. Black alder has a much smaller share in them or is absent from them, while Quercus robur, Ulmus laevis, and Ulmus glabra are present.

In natural forest complexes, it is difficult to indicate the border between Ficario-Ul-metum and wet oak-hornbeam woods, the communities of which smoothly permeate each other. Such a situation occurs, among others, at the foot of Jasieniowa Hill in the Cieszyn Foothills.

The form of the community from small streams corresponds to the characteristics of Ficario-Ulmetum chrysosplenietosum al-ternifolii (Matuszkiewicz 2001), however, it does not have Chrysosplenium alternifolium in the species composition. In addition, these patches do not differ significantly in terms of species composition from typical phytocoenoses.

The Ficario-Ulmetum association was noticed several times in the Silesian Car-pathian area (Zając 1990a; Matuszkiewicz 2008). It was found in the Oświęcim Basin (Celiński et al. 1994), the Żywiec Basin (Nejfeld 2005) and the Moravian Gate (Douda 2013b), besides, there is no other in-formation about its occurrence in the Polish Carpathians. This area is generally consid-ered to be beyond the reach of this com-munity (Danielewicz, Pawlaczyk 2004).

typach łęgów i w grądach. Za przynależ-nością fitocenoz do Ficario-Ulmetum prze-mawia charakterystyka siedliska – zwłasz-cza w płatach położonych przy dolinach większych potoków – a także skład ga-tunkowy drzewostanów. Olsza czarna ma w nich dużo mniejszy udział lub jest nieobecna, natomiast pojawiają się Quer-cus robur oraz Ulmus laevis i Ulmus glabra.

W naturalnych kompleksach leśnych trudno jest wskazać granicę między Fica-rio-Ulmetum a grądami niskimi, które to zbiorowiska płynnie w siebie przechodzą.

Sytuacja taka występuje m.in. u podnóża Jasieniowej na Pogórzu Cieszyńskim.

Postać zbiorowiska znad małych po-toków odpowiada charakterystyce Fica-rio-Ulmetum chrysosplenietosum alterni-folii (Matuszkiewicz 2001), jednakże nie posiada w składzie gatunkowym Chryso-splenium alternifolium. Oprócz tego płaty te nie odróżniają się istotnie pod wzglę-dem składu gatunkowego od typowych fitocenoz.

Zespół Ficario-Ulmetum był podawany kilkukrotnie z Pogórza Śląskiego (Zborek 1976; Celiński et al. 1994; Komędera 1997;

Bernacki et al. 1998; Beczała 2001).

Omawiany typ zbiorowiska ma charak-ter niżowy, w związku z czym jest rzadki na obszarze Karpat (Zając 1990a; Matusz-kiewicz 2008). Był podawany: z Kotliny Oświęcimskiej (Celiński et al. 1994), Kot-liny Żywieckiej (Nejfeld 2005) i Bramy Morawskiej (Douda 2013b), poza tym brak innych notowań z polskich Karpat. Ich ob-szar uznaje się generalnie za będący poza zasięgiem tego zbiorowiska (Danielewicz, Pawlaczyk 2004).

3.2.7. Tilio cordatae-Carpinetum betuli