Zdolność kredytowa podmiotu gospodarczego

Według prawa bankowego posiadanie przez podmiot zdolności kredytowej jest podstawowym warunkiem udzielenia kredytu. Zdolność ta wpływa na dalsze działania banku. Wynika to z faktu, iż ocena zdolności kredytowej nie jest jedynie związana z wartościowaniem samego ryzyka, ale także z wcześniejszym wychwyceniem wszystkich elementów zagrożeń, ich skwantyfikowaniem oraz ustaleniem skali możliwej do zaakceptowania przez bank, a niekiedy także górnego pułapu zaangażowania wobec danego kredytobiorcy⁷⁰. Jednakże ustawodawca nie określa ściśle żadnych sposobów jej oceny, ani wymogów warsztatowych. Każdy bank może określić swoje zasady i priorytety uznawane za wiodące w udzielaniu kredytów, które umożliwią wybór kredytobiorcy zapewniającego wywiązanie się z przyjętego zobowiązania kredytowego⁷¹. Analiza niezbędna do podjęcia decyzji kredytowej powinna obejmować ocenę trzech głównych elementów⁷²:

a) wypłacalności przedsiębiorstwa, czyli możliwości spłaty wszystkich zobowiązań z jego majątku; szczególnie ważne jest to kryterium w odniesieniu do nowo powstałych przedsiębiorstw,

b) zdolności kredytowej (możliwości płatniczej), która rozumiana jest jako zdolność do kompletnej spłaty zaciągniętego kredytu (długu) wraz z odsetkami w umownych terminach, a także zdolność przedsiębiorstwa do osiągania dodatniego wyniku finansowego zabezpieczającego jego rozwój,

c) wiarygodności kredytowej – umiejętności wykorzystania potencjału przedsiębiorstwa oraz renomy firmy.

Badanie zdolności kredytowej przed udzieleniem kredytu ma na celu ocenę obecnej i przyszłej (przewidywanej) wypłacalności klienta i zmniejszenie w ten sposób ryzyka utraty zaangażowanych

środków banku.

Ocena zdolności kredytowej wykorzystuje różne metody, w zależności od tego dla kogo kredyt jest przeznaczony, czyli od rodzaju kredytobiorcy, wysokości udzielonego kredytu, projektu, na realizację którego kredyt jest zaciągany oraz terminu spłaty kredytu⁷³ (im dłuższy okres spłaty kredytu, tym wyższe ryzyko niewypłacalności). Oceny w jakim stopniu sytuacja gwarantuje spłatę zobowiązań dokonuje się na podstawie przedkładanej przez klienta sprawozdawczości finansowej i przy wykorzystaniu wskaźników finansowych.

Trzema kluczowymi elementami wpływającymi na zdolność kredytową, inaczej nazywaną też możliwością płatniczą przedsiębiorstwa, są:

70 Wiatr M. S.: „Indywidualne ryzyko kredytowe” w: Bankowość, wyd.2, Poltext, Warszawa 2004, str. 662

71

Nowak M.: „Ocena zdolności kredytwej…”, op. cit., str. 70

72 Ryżewska S., „Bankowa analiza przedsiębiorstwa na potrzeby oceny ryzyka kredytowego”, Biblioteka Bankowca, Warszawa 2002, str.15

73 Heropolitańska I., Bobrowska E.: „Kredyty i gwarancje bankowe”, wyd. Twigger S.A., Warszawa 1993, str. 29

a) wartość i struktura przychodów oraz rentowność uzyskiwana w prowadzonej działalności gospodarczej – podstawowe źródło spłaty jakiegokolwiek zadłużenia, a w szczególności odsetek i rat kapitałowych kredytów bankowych,

b) wartość i struktura aktywów (majątku) przedsiębiorstwa – stosunek majątku trwałego (aktywa ciężko zbywalne) do aktywów płynnych; kluczową rolę odgrywa czas w jakim możliwe jest zbycie (spieniężenie) majątku trwałego,

c) struktura pasywów (kapitałów) – udział długu w pasywach, stosunek kapitałów własnych i obcych oraz związany z tym efekt dźwigni finansowej⁷⁴.

Zdolność kredytowa może być rozpatrywana z punktu widzenia formalno-prawnego i merytorycznego⁷⁵. Formalno-prawny aspekt zdolności kredytowej dotyczy przede wszystkim faktu, czy podmiot, który wystąpił z wnioskiem o kredyt może zgodnie z prawem (legalnie) zawrzeć umowę kredytową z bankiem. Kolejnym etapem tej oceny jest zebranie, uporządkowanie i zweryfikowanie materiałów liczbowych i opisowych dostarczonych przez kredytobiorcę⁷⁶. Merytoryczna część oceny zdolności kredytowej podmiotu gospodarczego polega głównie na określeniu jego sytuacji ekonomiczno-finansowej w oparciu o aktualną sprawozdawczość finansową (w tym przypadku dla oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw wykorzystuje się wiele mierników typu rachunkowego, w postaci relacji różnych wielkości zaczerpniętych z bilansu i rachunku wyników przedsiębiorstwa), prawdopodobieństwa powodzenia realizowanego projektu oraz potencjału do spłaty kredytu z odsetkami i wszystkimi innymi określonymi w umowie płatnościami. Na podstawie tych danych przydziela się wnioskodawcy odpowiednią liczbę punktów (często dobieranych arbitralnie), których ilość decyduje o tym, czy dany wnioskodawca jest zaliczany do grupy podmiotów posiadających zdolność kredytową lub też nie.

Zdolność kredytowa i ryzyko kredytowe podmiotu są ze sobą ściśle powiązane, choć istnieją pomiędzy tymi pojęciami określone różnice⁷⁷. Zależność ta została przedstawiona na rysunku 1.5.

74

W pracach [Matuszyk, str. 22] jako dodatkowe czynniki wpływające na zdolność kredytową podmiotu wymienia się także: wartość sprzedaży i jakości produktów, pozycję na rynku, sprawność i kwalifikacje kadry kierowniczej, kwalifikacje pozostałej części załogi, zamierzenia polityki gospodarczej oddziałujące w sposób istotny na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa oraz [Wiatr M. S. „Ryzyko kredytowe, str. 367] zabezpieczenie kredytu (perspektywy rozwojowe branży), zdolności menedżerskie (praktyka zawodowa i umiejętności zarządzania w działalności gospodarczej), dotychczasową współpracę z bankiem (np. regularne wywiązanie się z wcześniejszych zobowiązań kredytowych), system organizacji i kontroli w przedsiębiorstwie, stosunki społeczne, sytuacja na rynku pracy.

75

W pracy [Wiatr M. S.: „Systemowe aspekty badani zdolności kredytowej”, Bank i Kredyt, 03/1994] w ramach oceny merytorycznej wyróżniony został także element personalny, na który składa się badanie elementów determinujących zaufanie do osoby kredytobiorcy. Czynnik ten może odgrywać dużą rolę w przypadku kredytów konsumpcyjnych. Natomiast w odniesieniu do kredytów gospodarczych główną i najważniejszą rolę odgrywa ocena ekonomiczna (finansowa). Dlatego też element ten nie został w pracy szczegółowo omówiony.

76 Wiatr M. S.: „Ocena zdolności kredytowej wybranych banków polskich – analiza porównawcza” w: Banki polskie u progu XXI wieku – praca zbiorowa pod red. W. L. Jaworskiego, Poltext, Warszawa 1999, str. 246

77

Rys. 1.5 Powiązanie pomiędzy zdolnością kredytową a ryzykiem kredytowym Źródło: Wysocki M.: „Poradnik inspektora kredytowego”, wyd. Twigger, Warszawa 1997, str. 65

Zdolność kredytowa odnosi się tylko do podmiotu kredytobiorcy, który ją posiada lub też nie, a ryzyko kredytowe jest problemem banku – zagrożeniem odzyskania pożyczonych środków wraz z innymi umownymi płatnościami.

Utrata zdolności kredytowej nie jest nagle pojawiającym się zjawiskiem, ale następuje w wyniku pewnego ciągu wydarzeń. Pierwszym symptomem pogarszającej się sytuacji przedsiębiorstwa jest najczęściej utrata płynności. Przyczyny utraty zdolności kredytowej mogą być różne. W literaturze wymienia się trzy podstawowe grupy przyczyn⁷⁸:

a) niezależne od działalności przedsiębiorstwa, związane ze zmianami w jego otoczeniu, jak zmiany polityki gospodarczej kraju, kursów walut itd.,

b) niezależne od działalności przedsiębiorstwa, związane z sytuacją w branży do której należy, np. możliwości rozwojowe, zmiany cen surowców, możliwości zbytu w branży,

c) związane z działalnością przedsiębiorstwa, np. złe zarządzanie, nieprawidłowa polityka rynkowa, błędne decyzje inwestycyjne.

Zazwyczaj utracie zdolności kredytowej towarzyszy wiele powiązanych ze sobą przyczyn. Oczywiście bank oprócz posiadania przez podmiot zdolności kredytowej może postawić dodatkowe warunki związane z udzieleniem kredytu, które ograniczą ryzyko kredytowe, określą sposoby zabezpieczenia lub wprowadza specjalne zapisy o możliwości zaspokojenia roszczeń banku w inny sposób.

78 Lasek M.: „Wielokryterialna ocena kondycji ekonomicznej firm – klientów banku”, wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1996, str. 17

Ryzyko kredytowe banku niewielkie

Sytuacja ekon.-finan. podmiotu bardzo dobra ry zy k o n ad m ie rn e d o p u sz cz al n e zd o ln o ść k re d y to w a b ra k je st

Podsumowanie

Klasyfikacji ryzyka jest wiele w zależności od tego z jakiego punktu widzenia jest ono rozpatrywane. Nie mniej odwiecznym dążeniem człowieka było ograniczanie jego negatywnego wpływu nie tylko w działalności gospodarczej, ale także w życiu codziennym. Nigdy nie można przewidzieć wszystkich potencjalnych scenariuszy oraz efektów działań sekurytyzacyjnych, niemniej nie można ustawać w dążeniu do minimalizacji wartości ryzyka.

Banki oraz inne instytucje finansowe udzielające kredyty zawsze muszą zachować rozsądek i równowagę pomiędzy dążeniem do osiągnięcia zamierzonych celów finansowych, a odpowiednim zabezpieczeniem się przed poniesieniem straty. Dlatego też tak ważne jest ciągłe udoskonalanie systemów oceny ryzyka, zarządzania nim, jego ograniczania i monitorowania. W tym celu właśnie stale prowadzone są badania nad modelami oceny ryzyka kredytowego.

45