Dostrzeganie potrzeby regulacji medialnego przekazu wyborczego nie ozna-cza, że we wszystkich państwach mamy do czynienia z jednolitym podejściem do tego zagadnienia. Na przykład w Danii, Holandii i Norwegii w ogóle nie zostały sformułowane jakieś szczególne zasady. Jedynie na mediach publicz-nych ciąży odpowiedzialność za obiektywny i bezstronny przekaz, określo-na w wewnętrznych postanowieniach. Nieco odmienokreślo-na jest sytuacja w RFN, gdzie ustawa zasadnicza eksponuje kwestię równości szans, a w ustawie o par-tiach politycznych jest zawarta zasada „równego traktowania partii politycz-nych”. Dotyczy to jednak wyłącznie emisji bezpłatnych programów wyborczych, a nie programów publicystycznych. Z kolei we Francji zasadnicze znaczenie ma-ją decyzje Najwyższej Rady Audiowizualnej (CSA), która wypracowała zasadę podziału czasu wyborczego: 1/3 dla rządu, 1/3 dla parlamentarnej większości oraz 1/3 dla parlamentarnej mniejszości. Uwzględniono również zasady do-tyczące sił pozaparlamentarnych. Z kolei w Szwajcarii zrównoważony przekaz wyborczy jest zapewniony drogą nieformalnych porozumień i wewnętrznych wskazówek, niekoniecznie w drodze pisemnej. System ten może funkcjonować dzięki ustabilizowanej kulturze politycznej i tradycji przekazywania zrównowa-żonego przekazu.4
4 Zob. A. Jaskiernia, Media masowe w demokratycznych procesach wyborczych. Standardy
międzynarodowe i uwarunkowania ich realizacji, Warszawa 2008, s. 287 i n. oraz cytowane tam
Alicja Jaskiernia
Złożoność problemu wiąże się z tym, że nie wszystkie zagadnienia dotyczące medialnego przekazu wyborczego można ująć w normy ustawowe, np. w ordy-nacjach wyborczych. Choć więc nie ulega wątpliwości, że media są istotnym de-terminantem procesów wyborczych, to jednak tylko w ograniczonym zakresie (np. w odniesieniu do dostępu ugrupowań politycznych do czasu antenowego, a zwłaszcza czasu bezpłatnego) podlegają precyzyjnym regulacjom praw-nym. Szereg istotnych wartości, związanych z uczciwością, zrównoważeniem i bezstronnością, nie nadaje się wręcz do wyczerpującej regulacji o charak-terze ustawowym, stąd z konieczności trzeba tu posiłkować się innymi stan-dardami. Należą do nich w szczególności, gdyby ograniczyć się do kontynen-tu europejskiego, standardy wypracowane przez trzy strukkontynen-tury: Radę Europy (RE), Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) i Unię Europejską (UE).
Charakterystyczne jest przy tym to, że nie chodzi tu jedynie o standar-dy prawnie wiążące (traktatowe), ale też o standarstandar-dy uchwałodawcze (z obsza-ru „miękkiego prawa”). Punktem ciężkości nie jest bowiem to, w jakim stop-niu wiążą one w sensie formalnym (choć nie jest to oczywiście bez znaczenia z punktu widzenia możliwości ich egzekwowania), ale to, że niosą wiedzę (do-świadczenie międzynarodowe) i wskazówki w kwestii prawidłowego postępo-wania. Mamy więc do czynienia ze swoistym demokratycznym know how.
Istotne znaczenie mają także standardy powstające w drodze samoregula-cji. Chodzi tu w szczególności o kodeksy etyki dziennikarskiej5, które określają m.in. reguły zachowań dziennikarzy w procesach wyborczych6. Przestrzeganie tych reguł jest jedną z zasadniczych przesłanek spełnienia przez media założo-nej misji w wyborach7.
Podobny charakter mają standardy wypracowane przez organizacje między-narodowe. Można tu wskazać m.in. na Dekalog dziennikarskiej deontologii, opra-cowany po patronatem UNESCO, Deklarację zasad postępowania
dziennika-rzy, przygotowaną przez Międzynarodową Federację Dziennikadziennika-rzy, Deklarację z Windhoek, przyjętą przez UNESCO. Realizacja tych standardów zależna jest
od kontekstu, w którym media działają oraz od stopnia autonomii mediów i ich zróżnicowania8.
5 Zob. W. Pisarek, Kodeksy etyki dziennikarskiej, [w:] Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer, E. Chudziński, Kraków 1996, s. 293.
6 Zob. J. Darmo, Etyka w środkach masowego przekazu. Obraz świata w mediach, „Zeszyty Prasoznawcze” 1995, nr 1-2, s. 52.
7 Zob. P. Suhonen, Th e Media, Pollis and Political Process. Th e Case of Finland, “European
Journal of Communication” 1997, nr 2, s. 223.
8 Por. T. Sasińska-Klas, Etyka zawodów medialnych, [w:] A. Drzycimski i in., Komunikatorzy.
Medialny przekaz wyborczy…
Z przykładami samoregulacji spotykamy się również w odniesieniu do po-szczególnych pism. Na przykład we Francji wpływowe dzienniki „Libération”, „Le Monde” i „La Croix” przyjęły wewnętrzne kodeksy etyki, które mają z jednej strony zapewnić obiektywny i uczciwy przekaz, z drugiej chronić niezależność redakcyjną mediów. W kontekście tej praktyki można jednak odnotować, że w niektórych mediach występuje zjawisko niepisanego, ale znanego dzienni-karzom, porozumienia w ramach kolegium redakcyjnego gazety, określające-go „linię pisma” w okresie kampanii wyborczej. Przyjęta „linia redakcyjna” daje o sobie znać albo w doborze osób, z którymi przeprowadza się wywiady, albo w kładzeniu nacisku na prezentację określonych partii i kandydatów9. Taka po-lityka może ujemnie oddziaływać na te wartości, które w założeniu ma nieść sa-moregulacja medialnego przekazu wyborczego.
Zwraca więc uwagę zróżnicowanie polityki regulacyjnej medialnego przeka-zu wyborczego w poszczególnych państwach, a także różnorodność metod re-gulacyjnych. Niewątpliwie metoda samoregulacji w sposób najpełniejszy sprzyja zastosowaniu zasady wolności mediów, zapewnia bowiem wolność od ingeren-cji ze strony podmiotów zewnętrznych w stosunku do środowiska dziennikar-skiego. Powinna więc ona dominować w krajowych i międzynarodowych syste-mach regulacyjnych, choć w praktyce konieczne staje się sięganie również po inne typy regulacji.
Najważniejszym celem, jaki przyświeca regulacjom prawnym zachowań me-diów w kampaniach wyborczych jest zapewnienie równowagi pomiędzy nieza-leżnością mediów a potrzebą zapewnienia właściwego ich postępowania. Istotne jest bowiem to, kto, z jakiej motywacji i w jaki sposób oddziałuje na treść me-dialnego przekazu wyborczego10. Dlatego mechanizmy samoregulacyjne, wypra-cowane przez środowisko dziennikarskie, mają znaczenie, ale mogą być postrze-gane wyłącznie jako uzupełnienie państwowych regulacji prawnych. To bowiem w ustawodawstwie krajowym muszą się znaleźć zasady fi nansowania kampanii wyborczych, emisji programów wyborczych, wolności prasy oraz reguły prezen-towania partii i kandydatów startujących w wyborach. Powinny być one zgod-ne ze zobowiązaniami międzynarodowymi11. Rozstrzygnięcia w poszczególnych państwach następują bowiem z uwzględnieniem miejscowej tradycji, kultury politycznej i ukształtowanej praktyki wyborczej12. Nawet jednak w odniesieniu do tych zagadnień formułowane są standardy europejskie. Dotyczą one takich
9 Zob. Y. Lange, Media and Elections. Handbook, Strasbourg 1999, s. 16.
10 Zob. P. J. Shoemaker, S.D. Reese, Mediating the Message. Th eories of Infl uences on Mass Media Content, 2nd ed., White Plains 1996, s. 114.
11 Por. R. Crauford Smith, Broadcasting Law and Fundamental Rights, Oxford 1997, s. 174–179.
Alicja Jaskiernia
problemów, jak: spójność systemu prawnego, regulacja mediów, ciała nadzoru-jące, system skargowy i system apelacyjny. Z racji jednak konieczności uwzględ-nienia specyfi ki krajowej, a w szerszym zakresie – uszanowania zasady suweren-ności, skala szczegółowości i mocy prawnej tych standardów jest zróżnicowana.