Ryszard Przymusiński
"Psychologie : das Fischer Lexikon",
Peter R. Hofstätter, Frankfurt am
Main 1969 : [recenzja]
Collectanea Theologica 43/3, 218-219
218 Recenzje
Pozostałe te m aty są m niej lub w ięcej zw iązan e z g łó w n y m i: problem y w spólnego b ra te rstw a , m iłości, pok o ju czy z a g ad n ien ia eschatologiczne takie, ja k koniec św iata, śm ierć, nieśm iertelność duszy. W szystkie te ro zw ażania są praw d ziw ie w y zw alające i podnoszące n a d u ch u , o ra z o b ra z u ją praw d ziw ą nadzieję, ja k ą E w an g elia d a je człow iekow i w spółczesnem u.
N a m a rg in esie dodam y, że a u to r b ardzo d b a o czystość m yśli chrześcijań skiej. Pod w szystkim i jego poglądam i może się podpisać k ażd y chrześcijanin, je d y n ie p roblem n ieśm iertelności duszy w jego u jęciu m oże być k o n tro w e r syjny.
M o l t m a n n w y k az ał ra z jeszcze, że p raw d ziw y teolog p o trafi obok b ad a ń naukow ych przek azać sw oje tw órcze m yśli tak , ab y u ja w n ić w nich w szy stkie w artości życiow e ch rześcijaństw a.
Ks. S te fa n M oysa SJ, W arszaw a
P e te r R. HO FSTÄTTER, P sychologie. Das F ischer L e x ik o n , F ra n k fu rt a m M ain 1969, F ischer B ücherei, s. 367.
M ała, p o d ręczn a encyklopedia psychologiczna u k az u je się już po raz dzie w iąty, o siągając ty m sam ym 272 tysiące egzem plarzy. A utor, pro feso r zw y czajny psychologii ogólnej w uniw ersy tecie w H am burgu, je st znanym z w ielu św iatow ych kongresów psychologicznych p ro p a g a to re m tezy o konieczności „odszczurzenia” psychologii dośw iadczalnej w N iem czech zachodnich i S ta nach Z jednoczonych Am. Półn.
E ncyklopedia in fo rm u je cz ytelnika w 66 k ró tk ic h i źródłow ych a rty k u ła c h o sta n ie w spółczesnej w iedzy psychologicznej. O m aw ia k ie ru n k i i m etody psychologii ek sp e ry m e n ta ln e j; podstaw ow e za g ad n ien ia psychologii ogólnej, psychologii p ostrzegania, uczenia się m y ślen ia i psychologii m oty w acji; w y b ra n e za g ad n ien ia diagnostyki psychologicznej, charakterologii, psychologii społecznej oraz psychologii k lin icz n ej; w reszcie n ie k tó re ta k że problem y z po szczególnych działów psychologii stosow anej, tj. psychologii przem ysłow ej, sądow ej, w ychow aw czej, w ojskow ej, psychologii rek lam y i higieny psychicz nej.
S to jąc n a stanow isku, iż w spółczesna psychologia dośw iadczalna je st w iedzą przyrodniczą, a u to r a b s tra h u je od filozoficznych p rze słan e k i u zasadnień do tyczących zagadnień spornych. P rz ed sta w ia z dużym o biektyw izm em zn an e m u stan o w isk a filozoficzne i nie w d ają c się w ich m e ry to ry c zn ą ocenę p rze d sta w ia pogląd psychologii ek sp ery m en taln e j. I ta k np. pod h asłem „w ola” czytam y co n a stę p u je : Z achow anie ludzkie d a się p rze d staw ić pojęciow o w dw óch p rze ciw sta w n y ch sobie ujęciach. W p ierw szym ujęciu człow iek jest panem sw oich decyzji (indeterm inizm , w oluntaryzm ), w d rugim zaś okazuje się n iejak o zm uszony do d ziała n ia p rzez siły i potrzeby, o k tó ry ch sam nie stanow i (determ inizm ). W ykazanie czy i ja k d alec e je d en z tych m odeli je st słuszniejszy (zagadnienie w olności woli) je st jed n y m z za d a ń filozofii; p sy chologia d ośw iadczalna n ie posiad a m ożliwości, a b y zagadnienie to w yjaśnić bez reszty. M oże o n a ty lk o stw ierdzić, że o k reślo n e doznania, k tó re w y stęp u ją w sy tu acjach konfliktow ych, przez w yznaw ców n iek tó ry ch kręg ó w k u ltu ro w ych fo rm u ło w a n e są często w te n sposób, ja k gdyby chodziło w ty m w y p ad ku o u ru chom ienie sp e cja ln ej w ładzy duszy, k tó rą o k re śla się m ianem woli. O bserw ow alne zachow anie się człow ieka, polegające n a dążeniu do jakiegoś przedm iotu (pożądanie) lu b o d w ra ca n ie się od niego (aw ersja) b y w a o k re ślane z tego p u n k tu w id zen ia jako w ew n ętrz n e, p o d ję te zgodnie z uznaniem postanow ienie (zdecydow anie się). S topień p ow agi i tru d u , ja k i pośw ięca psy chologia d ośw iadczalna n a b ad a n ie tego pro b lem u zależny je st od założeń k u ltu ro w y ch ok reślo n ej społeczności. I ta k np. w zasięgu o d d ziały w a n ia k al- w inistycznej n a u k i o p red e sty n ac ji, tj. w psychologii am ery k ań sk iej, nie znajdziem y w iele w zm ianek o woli, n ato m ia st u za sa d n ien ie jej istn ien ia po
Recenzje 219 stro n ie niem ieckiej, przy tra d y c ji lu terań sk ieg o idealizm u w za k resie w ol ności, o d g ry w a bard zo w ielk ą rolę. D alej n a stę p u je refero w an ie niektórych b ad ań podejm ow anych w o p arc iu o autogenetyczne i heterogenetyczne teorie woli.
W artość om aw ian ej encyklopedii podnosi p rze jrz y sty u k ła d graficzny a r ty kułów , k tó ry ch zrozum ienie u ła tw ia ją liczne ryciny i w ykresy. Zam ieszczona w języku niem ieckim i an g ielsk im bib lio g rafia p o zw a la n a pogłębienie z a w artych w a rty k u ła c h zagadnień.
E ncyklopedia przeznaczona je st p rzede w szystkim d la ludzi z wyższym w ykształceniem prag n ący ch uzyskać ogólne in fo rm acje o za g ad n ien iach p o d e j m ow anych p rze z w spółczesną psychologię dośw iadczalną, i ja k o tak a, pow inna znaleźć w dzięcznego czytelnika. Może o n a je d n a k sta ć się rów nież dużą po m ocą dla w ykładow cy psychologii w zak resie usługow ym . W ty m celu zam ieś cił a u to r n a piei-wszych stro n ac h »systematyczny u kład om aw ian y ch w p o rzą d ku alfabetycznym a rty k u łó w encyklopedii. P raw d o p o d o b n ie ta k ż e w ty m sa m ym celu zam ieszczono n a końcu indeks rzeczow y i in d ek s nazw isk.
K s. R yszard P rzy m u s iń sk i SJ, W arszaw a
Jo la n d e JA COBI, P sychologia C. G. Junga , W arszaw a I960, In sty tu t W ydaw niczy PA X , s. 227.
K siążka J. J a c o b i z a z n a ja m ia czyteln ik a z całością tw órczości psycholo gicznej K a ro la G u sta w a J u n g a . P ierw sze dw ie części p racy o m a w ia ją te o re tyczne podstaw y jego psychologii. J e s t w nich m ow a o s tr u k tu r z e psychiki, praw ac h jej rozw oju i fa s a d a c h d ziałania. T rzecia część książk i dotyczy z a gadnień prak ty czn y ch i z a w ie ra zastosow anie teo rii J u n g a do psycho te ra p ii w w ęższym słow a tego znaczeniu.
J u n g o p ie ra sw ą teo rię n a trad y c jac h k u ltu ro w y ch klasycznej psy ch o an a lizy. P sychoanaliza nie b y ła bow iem nigdy k ie ru n k iem jednolitym . Ju ż bez pośredni uczniow ie Z y g m u n ta F r e u d a tw orzyli w łasn e odm iany jego za sadniczych koncepcji. W la ta c h dw udziestych i trzydziestych o d rę b n e nieco system y stw orzyli A lfred A d l e r , K aro l G ustaw J u n g i O tto R a n k . W póź niejszych la tac h zaczęły się m nożyć przeróżne od m ian y neofreudyzm u, których p rzedstaw icielam i pozostali do dziś d n ia K a re n H o r n e y , E rich F r o m m , H a rry S. S u l i v a n , A b ra m K a r d i n e r i in.
W sw ojej psychologii J u n g p rze ciw sta w ił się zdecydow anie p rzypisyw aniu popędow i seksualnem u roli głów nej i w yłącznej zasady d ziała n ia człowieka. Z am iast niego p rz y ją ł in n e źródło postępow ania ludzi: zasad ę nieokreślonej bliżej energii psychicznej, tzw . libido. „L ibido” n ie m a nic w spólnego z m e ta fizycznym pojęciem energii, lecz je st bliższe raczej fizycznem u pojęciu „pola sił”. N iektórzy psychologow ie p rz y ró w n u ją energię tę do in sty n k tu sam ozacho wawczego. Z adaniem „libido” je st in te g ro w a n ie poszczególnych fu n k c ji życia psychicznego w jed n o litą, sensow ną całość. E n erg ia p sychiczna jest także przyczyną p o w sta w a n ia różnych p otrzeb ludzkich. P o zasp o k o jen iu potrzeb biologicznych „libido” p rz e ja w ia się w działalności k u ltu ra ln e j człow ieka. Rów nież w o la lu d z k a n ie je st niczym innym , ja k ty lko specjalnym przypadkiem d ziałan ia u k ie ru n k o w a n ej przez św iadom ość energii psychicznej.
Życie psychiczne człow ieka sk ła d a się, zd an iem J u n g a , z w arstw y po d św iadom ości i św iadom ości. P odśw iadom ość z a w ie ra z kolei ju ż to osobiste nieuśw iadom ione chęci i p ra g n ie n ia k o n k re tn e j jednostki, ju ż też, w swoich głębszych pokładach, n ie uśw iadom ione doznania n aro d u lu b całej ludzkości. J u n g p rz y jm u je zatem istn ien ie dw óch pokładów podśw iadom ości : w arstw y indy w id u aln ej i kolek ty w n ej. Podśw iadom ość zbiorow a je st przez ludzi dzie dziczona. W yraża się ona z tzw . „arch ety p ac h ”, tj. przeróżnych p rze d staw ie n iach i sym bolach k u ltu ro w y ch , w ierzeniach, m itac h itp., k tó re zostają u trw alo n e w psychice człow ieka.
