Statystyczna weryfikacja założeń i celów strategii lizbońskiej w sferze zatrudnienia w 2009 roku : Polska na tle krajów Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Metody analizy danych. 876 Kraków 2011. Anna Malina. Katedra Statystyki. Statystyczna weryfikacja założeń i celów strategii lizbońskiej w sferze zatrudnienia w 2009 roku. Polska na tle krajów Unii Europejskiej 1. Wprowadzenie Zagadnienia wspólnotowego rynku pracy stały się jednym z nadrzędnych problemów Unii Europejskiej już od początku lat 90. ubiegłego stulecia. Nabrały one szczególnego znaczenia pod koniec ubiegłego stulecia, kiedy do akcesji z Unią kandydowała grupa państw z Europy Środkowo-Wschodniej. Wiadomo było, że duże zasoby pracy tych krajów i równoczesne przeobrażenia strukturalne w gospodarce spowodują istotne zmiany na rynkach pracy i przemieszczanie się ludności aktywnej zawodowo z tych regionów do Europy Zachodniej. W związku z tym przewidywano, że mogą wystąpić poważne problemy na rynkach pracy krajów europejskich. Problemom tym poświęcone były dyskusje na szczytach Unii Europejskiej, w wyniku których opracowana została Europejska strategia zatrudnienia [Głowacka 1995, Karpiński, Paradysz i Ziemecki 1999]. Celem Wspólnoty było powiązanie wzrostu gospodarczego z tworzeniem nowych miejsc pracy oraz ponadnarodowa współpraca państw UE na rzecz ograniczenia bezrobocia, redukcji ubóstwa i marginalizacji społecznej. Prowadzone wcześniej analizy (zob. [Malina 2006, 2009]) dotyczące sytuacji na rynku pracy w Polsce przed akcesją z Unią pokazywały, że Polska na tle Unii.

(2) 86. Anna Malina. wypada niekorzystnie (bardzo wysokie bezrobocie i niekorzystna jego struktura, niskie wskaźniki zatrudnienia, słaba aktywność zawodowa kobiet oraz osób starszego pokolenia). Powstaje więc pytanie, jak zmieniła się sytuacja Polski w tej dziedzinie po upływie 5-letniego okresu członkostwa w Unii Europejskiej. Podstawowym celem artykułu jest ocena sytuacji na rynku pracy w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej w latach 2004–2009 oraz ukazanie dystansów między Polską i innymi krajami członkowskimi UE w dążeniu do realizacji założeń i celów przyjętych w Europejskiej strategii zatrudnienia do 2010 r. Podjęta problematyka dotyczy analizy porównawczej krajów Unii Europejskiej ze względu na podstawowe wskaźniki charakteryzujące rynek pracy i odnoszące się do założeń i celów strategii lizbońskiej. Analiza dotyczyć będzie w szczególności zatrudnienia, aktywności zawodowej kobiet i starszych pracowników na rynku pracy. Zbliżający się okres zakończenia wdrażania strategii skłania do rewizji tego, jak z realizacją założonych celów poradziła sobie Unia oraz jaki wpływ na osiąganie przez poszczególne państwa członkowskie celów określonych w przyjętych założeniach miał kryzys gospodarczy, którego skutki zaznaczyły się tak wyraźnie w 2009 r.. 2. Strategia lizbońska – założenia i cele Przełomem w podejściu do problematyki rynku pracy, a w szczególności zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej było spotkanie Rady Europejskiej na szczycie w Lizbonie w marcu 2000 r., podczas którego przyjęto założenia i cele wspólnotowe, jakie Unia ma osiągnąć do 2010 r. Założenia te zapisano w dokumencie nazwanym strategią lizbońską. Strategia lizbońska była odpowiedzią krajów UE na coraz bardziej widoczne słabości ich gospodarek w porównaniu z gospodarką Stanów Zjednoczonych. Zaliczono do nich m.in.: wolniejsze tempo rozwoju gospodarczego, niższą stopę zatrudnienia, wysokie bezrobocie, mniejszą aktywność w sferze badań naukowych i innowacyjnych technologii. Dokument wskazywał, jakie działania należy podjąć, aby europejska gospodarka dorównała gospodarce USA. Najważniejsze zmiany miały dotyczyć przede wszystkim rynku pracy. Jako główne źródło tych słabości uznano bowiem na kontynencie europejskim „społeczny model rynku pracy”. Wysokie wydatki na cele socjalne, w tym zasiłki dla bezrobotnych, nie skłaniały do aktywnego poszukiwania pracy i zbyt obciążały budżety państw europejskich. Strategia miała dać początek nowemu modelowi i sposobowi myślenia o rynku pracy. Jej autorzy uznali, że sprawny rynek pracy charakteryzuje wysoka stopa zatrudnienia, a nie niski poziom bezrobocia. Im wyższy poziom zatrudnienia,.

(3) Statystyczna weryfikacja…. 87. tym stopa bezrobocia bliższa jest tzw. stopie naturalnej (3–5%) – jest to nieunikniony, zdrowy poziom bezrobocia. Z tego względu wzrost zatrudnienia stał się dla Wspólnoty jednym z podstawowych priorytetów strategii. Aby osiągnąć ten cel, kraje członkowskie muszą unowocześnić systemy zabezpieczeń społecznych i uelastycznić rynek pracy [Strategia Lizbońska 2005–2010… 2005]. Głównym celem strategii lizbońskiej, przyjętej na 10 lat, było stworzenie w Europie do 2010 r. „najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki na świecie, opartej na wiedzy i zdolnej do zrównoważonego rozwoju gospodarczego” [Głąbicka, 2005]. Jako priorytety wskazujące kierunki reform społeczno-ekonomicznych niezbędnych do przyspieszenia rozwoju gospodarczego w Unii Europejskiej przyjęto: 1) wzrost zatrudnienia i aktywności zawodowej, 2) rozwój przedsiębiorczości, szczególnie w sektorze MŚP, 3) innowacyjną gospodarkę opartą na wiedzy, 4) liberalizację i integrację rynków i sektorów w dziedzinie energetyki, telekomunikacji, transportu oraz usług finansowych. Likwidacja barier administracyjno-prawnych miała wpłynąć na zwiększenie liczby pojawiających się na rynku małych i średnich przedsiębiorstw, a tym samym przyczynić się do powstawania nowych miejsc pracy. Do podstawowych zadań strategii zatrudnienia zaliczono: ––poprawę sytuacji w zatrudnieniu, ––szersze włączenie młodzieży w życie społeczno-gospodarcze Europy, ––zaangażowanie osób starszych na rynku pracy, –– stworzenie równych szans na rynku pracy dotyczących wykonywania i dostępu do pracy. Zdefiniowane zostały następujące cele, które powinny być zrealizowane przez kraje członkowskie UE do 2010 r.: ––osiągnięcie wysokiego poziomu zatrudnienia, ––zwiększenie inwestycji na badania i rozwój (B+R) do 3% PKB, ––redukcja utrudnień i barier dla przedsiębiorczości. W dokumencie strategii zapisane zostały szczegółowe cele dotyczące wskaźników zatrudnienia, jakie powinny osiągnąć kraje członkowskie UE do 2010 r. Są to: ––wskaźnik zatrudnienia ogółem – co najmniej 70%, ––wskaźnik zatrudnienia kobiet – co najmniej 60%, ––wskaźnik zatrudnienia starszych pracowników (wiek 55–64 lata) – co najmniej 50%. Ponadto w 2001 r. na posiedzeniu Rady Europy w Sztokholmie określone zostały tzw. cele pośrednie (intermediate targets) dotyczące wskaźników zatrud-.

(4) Anna Malina. 88. nienia w krajach członkowskich UE do 2005 r. Wskaźnik zatrudnienia ogółem powinien osiągnąć poziom 67%, a wskaźnik zatrudnienia kobiet – 57%. Ustalono ponadto, że w każdym kraju członkowskim UE będą tworzone i wdrażane tzw. krajowe plany działań na rzecz realizacji założeń i celów strategii lizbońskiej, które będą poddawane okresowo analizie w Komisji Europejskiej pod względem realizacji celów strategii przez poszczególne państwa członkowskie.. 3. Analiza porównawcza krajów Unii Europejskiej pod względem założeń i celów strategii w dziedzinie zatrudnienia W artykule skoncentrowano uwagę na analizie podstawowych wskaźników charakteryzujących rynek pracy krajów Unii Europejskiej z punktu widzenia przyjętych założeń i celów strategii lizbońskiej. Do podstawowych wskaźników należą: wskaźniki aktywności zawodowej i zatrudnienia, w tym zatrudnienie mężczyzn, kobiet oraz starszych pracowników), a także wskaźniki charakteryzujące czas pracy. Ze względu na ograniczone ramy publikacji w analizie pominięto inne aspekty rynku pracy. Aktywność zawodowa ludności w Polsce w porównaniu z krajami Europy Zachodniej jest niska. Współczynniki aktywności zawodowej w Polsce kształtują się na poziomie ok. 63%, podczas gdy w UE – ok. 70%. Najwyższą aktywność zawodową posiada Dania i Holandia (80%), najniższą zaś, porównywalną z Polską – Węgry, Włochy i Rumunia (ok. 60%). Spośród krajów członkowskich Unii spadek aktywności zawodowej w latach 2004–2008 odnotowano tylko w Polsce, na Słowacji i we Włoszech (por. [Polska w Unii Europejskiej 2009]). W tabeli 1 podano wskaźniki zatrudnienia (według płci i wieku) w Polsce oraz Unii Europejskiej w latach 2004 i 2009 r. Tabela 1. Wskaźniki zatrudnienia (w %) w Polsce i krajach Unii Europejskiej w latach 2004 i 2009 Nazwa UE-27 UE-15 Polska. Rok. Ogółem (15–64 lata). Mężczyźni (15–64 lata). Kobiety (15–64 lata). 2004 2009 2004 2009 2004 2009. 63,0 64,6 64,7 65,9 51,7 59,3. 71,0 70,8 72,8 71,9 57,2 66,1. 55,7 58,6 56,8 59,9 46,2 52,8. Źródło: Eurostat Data (http://epp.eurostat.ec.europa.eu, data dostępu: maj 2010).. Starsi pracownicy (55–64 lata) 40,7 46,0 42,5 48,0 26,2 32,3.

(5) HU RO EL. SK. BE. LU. BG LT ES. EU-25(27). FR. CZ. IE. PT. LV. SI. EE. DE. CY. FI. UK. AT. SE. NL. DK. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurostat Data (http://epp.eurostat.ec.europa.eu, data pobrania: maj 2010).. Rys. 1. Wskaźniki zatrudnienia (w %) w krajach Unii Europejskiej w latach 2004 i 2009. Objaśnienia: BE – Belgia, BG – Bułgaria, CZ – Czechy, DK – Dania, DE – Niemcy, EE – Estonia, IE – Irlandia, EL – Grecja, ES – Hiszpania, FR – Francja, IT – Włochy, CY – Cypra, LV – Łotwa, LT – Litwa, LU – Luksemburg, HU – Węgry, MT – Malta, NL – Holandia, AT – Austria, PL – Polska, PT – Portugalia, RO – Rumunia, SI – Słowenia, SK – Słowacja, FI – Finlandia, SE – Szwecja, UK – Wielka Brytania.. 0,0. 10,0. 20,0. 30,0. 40,0. 50,0. 60,0. 70,0. Strategia lizbońska (2010 r.). PL. 80,0. 2004 r. 2009 r.. IT. 90,0. Statystyczna weryfikacja…. 89.

(6) Anna Malina. 90. Z danych zamieszczonych w tabeli 1 widać, że w 2009 r. w UE 64,6% ludności w wieku produkcyjnym (15–64 lata) posiadało zatrudnienie. W krajach dawnej „piętnastki” wskaźnik zatrudnienia wynosi prawie 66%. Analogiczny wskaźnik zatrudnienia w Polsce wynosi 59,3% i w porównaniu z 2004 r. wzrósł o ok. 8 punktów proc. Spośród krajów UE najwyższy wskaźnik zatrudnienia (powyżej 70%) mają: Dania (78%), Holandia (77%), Szwecja (72,2%), a także Austria, Wielka Brytania, Finlandia i Niemcy (ok. 70%). Najniższy wskaźnik zatrudnienia (poniżej 60%) odnotowano w 2009 r. na Węgrzech (55,4%), we Włoszech (57,5%) oraz w Rumunii (58,6%) i Polsce (59,3%). Przyjęte w strategii lizbońskiej cele w zakresie zatrudnienia na 2010 r. zostały osiągnięte zaledwie przez 8 państw – z grupy „piętnastki” oraz Cypr. Założone na 2005 r. cele pośrednie (wskaźnik zatrudnienia ogółem 67% oraz wskaźnik zatrudnienia kobiet 57%) zostały osiągnięte głównie przez kraje „piętnastki”. W krajach Europy Środkowo-Wschodniej wskaźnik ten jest znacznie niższy od zakładanego. Wyjątek stanowi tu Estonia i Słowenia. 5 4 3 2 1 0 –1. UE-27. UE-15. Polska. 2009. 2008. 2006. 2005. 2004. 2003. 2002. 2001. 2000. –4. 1999. –3. 1998. –2. Słowacja. Rys. 2. Procentowe zmiany wielkości zatrudnienia w Polsce, na Słowacji oraz w Unii Europejskiej w latach 1998–2009 Źródło: opracowanie własne..

(7) Statystyczna weryfikacja…. 91. Procentowe zmiany globalnej wielkości zatrudnienia w Polsce, na Słowacji oraz w Unii Europejskiej1 (EU-15 i EU-27) w latach 1998–2009 przedstawia rys. 2. Zatrudnienie w Unii Europejskiej w ujęciu globalnym z roku na rok wzrastało w badanym okresie, przy czym tempo zmian było zróżnicowane w badanych latach. Spadek tempa wzrostu zatrudnienia w UE przypada na lata 2002–2003. W Polsce natomiast począwszy od 1999 r. do 2003 r. notowany był z roku na rok spadek ogólnej liczby zatrudnionych (od 1,5% do ok. 3%). Poprawa sytuacji na rynku pracy w sferze zatrudnienia w Polsce następuje dopiero od 2004 r. W latach 2005–2008 liczba zatrudnionych w Polsce wzrasta w tempie szybszym niż średnio w całej Unii oraz w krajach „piętnastki”. W 2008 r. nastąpił w Polsce wzrost zatrudnienia o 4% w stosunku do 2007 r., podczas gdy w Unii średnio o ok. 3%. Niestety, w 2009 r. wystąpiła niekorzystna zmiana w sferze zatrudnienia niemal we wszystkich krajach UE. Odnotowano spadek zatrudnienia w całej Unii średnio ok. 2%, podobnie w krajach dawnej „piętnastki”. W Polsce spadek ten w porównaniu z 2008 r. oszacowano na 0,7%, na Słowacji zaś o 2,3% (rys. 2). Najbardziej dotkliwie spadek zatrudnienia w 2009 r. odczuły: Łotwa (13,6%), Estonia (10%), Irlandia (8,2%) oraz Litwa (6,9%). Zatrudnienie kobiet. Udział zatrudnienia kobiet w populacji kobiet aktywnych zawodowo (15–64 lata) w całej Unii wynosił w 2009 r. ok. 59%, jest więc bliski założonemu w strategii celowi na 2010 r. Większość krajów „piętnastki” przekroczyło już zakładany na 2010 r. poziom zatrudnienia kobiet 60% (np. w Danii, Szwecji i Holandii wskaźnik zatrudnienia kobiet przekracza 70%). W Polsce wskaźnik zatrudnienia kobiet wynosi 52,8%, w porównaniu z 2004 r. wzrósł o blisko 6 punktów proc. Luka między założonym na 2010 r. wskaźnikiem zatrudnienia kobiet wynosi obecnie dla Polski 7,2 punktu proc. Najniższy wskaźnik zatrudnienia kobiet posiadają takie kraje, jak: Malta, Włochy, Grecja, Węgry oraz Polska i Rumunia (rys. 3). Na rys. 4 przedstawiono zmiany wskaźnika zatrudnienia kobiet w poszczególnych krajach UE w latach 2004–2009. Największy wzrost tego wskaźnika odnotowano w Bułgarii (wzrost wskaźnika w 2009 r. w porównaniu z 2004 r. o 9 punktów proc.). W Polsce wystąpiły także korzystne zmiany (wzrost o 6,2 punktu proc.) – podobnie jak na Litwie, w Estonii, Hiszpanii oraz Niemczech (6–7 punktów proc.). Jedynie Węgry nie poprawiły tego wskaźnika w analizowanym okresie, mimo iż jego poziom jest stosunkowo niski (50,6% w 2009 r. i 50,7% w 2004 r.).. Do 2006 r. uwzględniono 25 krajów członkowskich (EU-25) – oprócz Bułgarii i Rumunii, które nie były jeszcze członkami Unii Europejskiej. 1.

(8) 40. 45. 50. 55. 60. 65. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 3. Wskaźnik zatrudnienia kobiet w krajach Unii Europejskiej w 2009 r. (w %). Objaśnienia: jak do rys. 1.. 35. DK SE NL FI EE UK AT LV DE SI CY PT LT FR IE BG EU-27 EU15 CZ BE LU ES SK RO PL HU GR IT MT 70. Strategia lizbońska (60%). 75. 80. 92 Anna Malina.

(9) ES. LV. BG. SE. CZ. EU-15 FR. IT. DK FI. LU. GR BE. EU-27. IE. SI. SK. LT. CY. MT. AT. NL. PL. DE. EE. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 4. Procentowe zmiany wskaźnika zatrudnienia kobiet w krajach Unii Europejskiej w latach 2004–2009. Objaśnienia: jak do rys. 1.. –1,0. 0,0. 1,0. 2,0. 3,0. 4,0. 5,0. 6,0. 7,0. 8,0. 9,0. 10,0. Statystyczna weryfikacja…. 93. HU. UK. RO. PT.

(10) Anna Malina. 94 Zatrudnienie starszych pracowników. Rada Europy w Sztokholmie (2001 r.) przyjęła dyrektywę, że wskaźnik zatrudnienia starszych pracowników (55–64 lata) w krajach Unii Europejskiej powinien kształtować się w 2010 r. na poziomie co najmniej 50%. W 2004 r. wskaźnik ten w całej Unii (UE-25) wynosił średnio 41,0%, w 2009 r. odnotowano wzrost wskaźnika do poziomu 46%. Porównanie wskaźników zatrudnienia w grupie starszych pracowników (według płci) w Polsce i UE w 2009 r. przedstawia rys. 5. 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0. UE-27. Ogółem. UE-15. Mężczyźni. Polska. Kobiety. Rys. 5. Wskaźniki zatrudnienia starszych pracowników w Polsce i Unii Europejskiej w 2009 r. według płci (w %) Źródło: opracowanie własne.. Zróżnicowanie tego wskaźnika w poszczególnych krajach należących do Unii jest bardzo duże – od 29% (Malta) do 70% (Szwecja). Polska ma bardzo niski wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lata (32,3% w 2009 r.). Niższy wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wiekowej posiada jedynie Malta (rys. 6). Na rys. 7 i 8 przedstawiono zmiany wskaźników zatrudnienia osób w wieku 55–64 lata w poszczególnych krajach UE w latach 2000–2005 oraz 2004–2009. Warto zwrócić uwagę na zmiany tego wskaźnika na przestrzeni lat 2000–2005 (rys. 7). W jedenastu krajach UE wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lata zwiększył się znacząco (8–13 punktów proc.). Większość z nich to kraje, które zostały nowymi członkami UE w 2004 r. (Łotwa, Litwa, Estonia, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia). Niestety, w Polsce w tym czasie odnotowano spadek wskaź-.

(11) 30. 35. 40. 45. 50. 55. 60. Strategia lizbońska (2010 r. – 50%). 65. 70. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 6. Wskaźniki zatrudnienia (w %) starszych pracowników w krajach Unii Europejskiej w 2009 r. względem założonego w strategii lizbońskiej poziomu na 2010 r.. Objaśnienia: jak do rys. 1.. 25. SE EE UK DK FI CY NL DE IE LV LT PT CZ BG EU-27 ES EU-15 RO GR AT SK FR LU SI IT BE HU PL MT 75. Statystyczna weryfikacja…. 95.

(12) HU. FI. LV. PT CY. MT. GR AT IT. DK SE. LU BE. EU-25 ES. UK. IE. EU-15. DE. NL. SI. FR. CZ. LT. SK. EE. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 7. Zmiany wskaźnika zatrudnienia starszych pracowników w krajach Unii Europejskiej w latach 2000–2005 (w %). Objaśnienia: jak do rys. 1.. –2,0. 0,0. 2,0. 4,0. 6,0. 8,0. 10,0. 12,0. 14,0. 16,0. 96 Anna Malina. PL.

(13) DE. AT. SK. BG. MT HU. PT. SE. FR. UK. EU-15 GR SI. IT. LU. IE. ES. BE. EU-25(27). CZ. CY. FI. LT. PL. RO. NL. EE. LV. Źródło: opracowanie własne.. Rys. 8. Zmiany wskaźnika zatrudnienia starszych pracowników w krajach Unii Europejskiej w latach 2004–2009 (w %). Objaśnienia: jak do rys. 1.. –4. –2. 0. 2. 4. 6. 8. 10. 12. 14. 16. Statystyczna weryfikacja…. 97. DK.

(14) Anna Malina. 98. nika zatrudnienia (o ok. 1,5 punktu proc.). Polska była jednym z dwóch państw (poza Portugalią), w którym zmiana wskaźnika zatrudnienia osób w tej grupie wiekowej była ujemna. Ostanie lata przyniosły znaczącą poprawę w tej kwestii, zatrudnienie osób w wieku 55–64 lata zwiększyło się w Polsce do poziomu 31,6%, wskaźnik zatrudnienia w 2009 r. w tej grupie wiekowej w Polsce wzrósł o blisko 6% w porównaniu z 2004 r. (rys. 8). Mając jednak na uwadze niską wartość tego wskaźnika, można stwierdzić, że sytuacja starszych pracowników (55–64 lata) na rynku pracy w Polsce jest nadal niekorzystna i trudno oczekiwać radykalnej poprawy w krótkim okresie. Charakterystyczną cechą zatrudnienia w państwach Europy Zachodniej jest wysoki udział pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy (part-time employment). Szczególnie dotyczy to kobiet. W tabeli 2 podano procentowy udział pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy w Polsce i Unii Europejskiej (według płci) w latach 2004 i 2009. Tabela 2. Udział pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy w zatrudnieniu ogółem, według płci (w %) Nazwa UE-27 UE-15. Polska. 2004 18,2 19,9. 10,8. Ogółem. Mężczyźni. 2009. 2004. 2009. 2004. 19,3. 7,2. 7,9. 35,1. 17,6 7,7. 7,0. 8,2. 7,0. 5,1. 31,4. 14,0. Kobiety. 2009 31,0. 34,7 11,0. Źródło: Eurostat Data 2006, [Statistics in Focus… 2005, 2009].. Z publikowanych danych wynika, że w krajach, które przyłączyły się do Unii w latach 2004 i 2007, niski odsetek pracujących stanowią osoby pracujące w niepełnym wymiarze czasu pracy. W krajach UE udział ten wynosi średnio ok. 18% ogółu zatrudnionych, w krajach dawnej „piętnastki” blisko 20% (przeważają tu głównie kobiety), natomiast w Polsce udział pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy jest prawie trzykrotnie niższy w porównaniu z „piętnastką” i wynosi 7,7% (tabela 2). W przeciwieństwie do krajów Europy Zachodniej w Polsce mało kobiet pracuje w niepełnym wymiarze (11%), podczas gdy w Europie Zachodniej blisko 35%. Najwyższy udział zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy odnotowuje Holandia (w 2008 r. ogółem: 46,8%, kobiety: 75%, mężczyźni: 22,8%), najniższy zaś – Słowacja (ogółem: 2,5%, kobiety: 4%, mężczyźni: 1,3%)..

(15) Statystyczna weryfikacja…. 99. 4. Klasyfikacja krajów Unii Europejskiej pod względem podobieństwa zatrudnienia W oparciu o dane dotyczące analizowanych wskaźników zatrudnienia dokonano klasyfikacji państw UE, wyodrębniając cztery grupy krajów charakteryzujących się podobieństwem wskaźników zatrudnienia w 2009 r. Wyniki klasyfikacji zawiera tabela 3. Tabela 3. Wyniki grupowania krajów Unii Europejskiej. Grupa. Kraje. Wskaźniki zatrudnienia w 2009 r. (%) ogółem kobiety. I. II. III IV. Dania, Holandia, Szwecja, Finlandia, Cypr, Niemcy, Wielka Brytania. Francja, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Estonia, Litwa, Łotwa, Luksemburg, Czechy, Bułgaria. Grecja, Polska, Rumunia, Słowacja, Węgry, Malta, Włochy, Belgia. Austria (71,6; 66,4; 41,1) Słowenia (67,5; 63,8; 35,6). Luka względem przyjętych w strategii lizbońskiej celów na 2010 r.. wiek: wiek: ogółem kobiety 55–64 55–64. 72,1. 68,0. 58,3. 2,1. 8,0. 8,3. 64,3. 59,6. 48,1. –5,7. –0,4. –1,9. 58,6. 50,6. 35,7. –11,4. –9,4. –14,3. 70,1. 65,2. 38,3. 0,1. 5,2. –11,7. Źródło: opracowanie własne.. Grupa I (państwa skandynawskie oraz Niemcy, Holandia, Wielka Brytania i Cypr) charakteryzuje się bardzo wysokimi wskaźnikami zatrudnienia – przekroczone zostały założone w strategii poziomy tych wskaźników, średnio od 2,1 do 8,3 punktu proc. Grupa II obejmuje państwa, w których wskaźniki zatrudnienia są raczej na dobrym poziomie. Stosunkowo duży dystans do osiągnięcia założonego na 2010 r. celu w tej grupie krajów występuje dla wskaźnika zatrudnienia ogółem (5,7 punktu proc.). Dla pozostałych wskaźników różnice są niewielkie (0,4 punktu proc. dla kobiet oraz 1,9 punktu proc. dla starszych pracowników). Jest to grupa zróżnicowana, obejmuje zarówno niektóre kraje Europy Zachodniej (Francja, Irlandia, Luksemburg, Hiszpania, Portugalia), jak i Europy Środkowo-Wschodniej (republiki nadbałtyckie oraz Czechy i Bułgarię)..

(16) 100. Anna Malina. Do grupy III należą państwa o niskich wskaźnikach zatrudnienia. Luka względem założonych poziomów wynosi dla tej grupy odpowiednio: 11,4 (ogółem), 9,4 (kobiety), 14,3 (starsi pracownicy) punktów proc. W grupie tej znajduje się Polska. Grupa IV to dwa nietypowe pod względem zatrudnienia kraje (Austria i Słowenia), w których wskaźniki zatrudnienia ogółem i dla kobiet są wysokie (Austria osiągnęła wyższe wskaźniki niż założone w strategii cele, natomiast Słowenia w przypadku zatrudnienia kobiet przekroczyła próg 60%, ogólny zaś wskaźnik zatrudnienia jest bliski założonemu poziomowi), natomiast wskaźniki zatrudnienia w grupie starszych pracowników są bardzo niskie – luka względem założonego celu wynosi dla tych krajów średnio 11,7 punktów proc. Z analizy wynika, że przodującymi krajami w zakresie realizacji wyznaczonych celów są: Dania, Holandia, Szwecja, Finlandia, Niemcy, Wielka Brytania. Bliskie realizacji celów są Portugalia, Irlandia, a także niektóre z krajów postsocjalistycznych (Estonia, Słowenia, Łotwa). Jest to tym bardziej zaskakujące, że państwa te ulokowały się wyżej od niektórych państw Europy Zachodniej, np. Włoch, Hiszpanii, Francji czy Grecji. Gdyby nie kryzys 2009 r., to najprawdopodobniej kilka krajów z regionu Europy Środkowo-Wschodniej zrealizowałoby założone w strategii cele do 2010 r.. 5. Zmiany w zakresie bezrobocia w krajach Unii Europejskiej Drugim istotnym elementem rynku pracy jest bezrobocie. Dotyczy to zarówno bezrobocia w skali ogólnej, jak i struktury bezrobocia, a w szczególności bezrobocia wśród młodych (15–24 lata). Podstawowym wskaźnikiem stosowanym w analizach porównawczych krajów jest stopa bezrobocia. W tabeli 4 podano informacje dotyczące stopy bezrobocia ogółem, dla kobiet i mężczyzn oraz stopy bezrobocia młodych w Polsce i UE w latach 2004 i 2009. Zróżnicowanie stopy bezrobocia w krajach UE w latach 2004 i 2009 przedstawia rys. 9. Na podstawie danych z 2009 r. można stwierdzić, że Polska pod względem bezrobocia wypada na tle UE raczej korzystnie. Stopa bezrobocia w Polsce (8,2% w 2009 r.) jest porównywalna ze średnią dla Unii Europejskiej (8,9% w 2009 r. i 7% w 2008 r.). W Polsce nastąpił ogromny spadek stopy bezrobocia (z 19,1% w 2004 r. do 8,2% w 2009 r.). W latach 1996–2002 stopa bezrobocia w Polsce wzrosła o ponad 10 punktów proc. – do poziomu 20%. W kolejnych latach nastąpiło odwrócenie tego niekorzystnego trendu – stopa bezrobocia zaczęła szybko maleć. W 2004 r. w 8 państwach UE (nowe kraje członkowskie oraz Grecja i Hiszpania) stopa bezrobocia przekraczała zakładany w strategii maksymalny poziom 10%, przy czym wskaźnik bezrobocia w Polsce oraz na Słowacji był wtedy najwyższy (Polska – 19,1%, Słowacja – 18,2%). W latach 2004–2009 wystąpiły.

(17) CY. AT. NL. PT EL FR EU-15. EU-27 SE. PL. FI. DE. RO. MT. BG. CZ. DK. SI. LU. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu (http://epp.eurostat.ec.europa.eu, dostęp: 24.04.2010).. Rys. 9. Stopa bezrobocia ogółem (w %) w Polsce i w krajach Unii Europejskiej w latach 2004 i 2009. Objaśnienia: jak do rys. 1.. 0. 2. 4. 6. 8. 10. IT. 12. Strategia lizbońska (maks. 10%). UK. 14. BE. 16. 2009. IE. 18. 2004. HU. 20. Statystyczna weryfikacja…. 101. ES. LV. EE. LT SK.

(18) Anna Malina. 102. w Polsce bardzo korzystne zmiany – spadek stopy bezrobocia ponad 10 punktów proc. Także duży spadek stopy bezrobocia odnotowano w Bułgarii i na Słowacji (5–6 punktów proc.). Tabela 4. Stopa bezrobocia w Polsce i Unii Europejskiej w latach 2004 i 2009 Nazwa UE-27 UE-15. Polska. ogółem (15–74 lata). 2004 9,2 8,1. 19,1. 2009 8,9 9,0. 8,2. Stopa bezrobocia (%). mężczyźni (15–74 lata). 2004 8,5 7,4. 18,2. 2009 9,0 9,1. 7,8. kobiety (15–74 lata). osoby młode (15–24 lata). 2004. 2009. 2004. 8,9. 9,0. 16,0. 9,9. 19,9. 8,8 9,4. 18,3 39,2. 2009 19,6. 19,2. 20,6. Źródło: Eurostat Data 2010, [Statistics in Focus 2005, 2009].. 20. 15. 10. 5. 0. 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 UE-15. UE-27. UE-10. Polska. Słowacja. Rys. 10. Zmiany stopy bezrobocia (w %) w Polsce i na Słowacji na tle Unii Europejskiej (UE-27, UE-15 i UE-10) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu.. Z analizy zmian stopy bezrobocia w latach 1998–2009 widać, że bezrobocie w Polsce do 2002 r. bardzo szybko rosło, osiągając najwyższy, nienotowany wcześniej w żadnym kraju UE poziom 20%. Ta niepokojąca sytuacja na rynku pracy.

(19) Statystyczna weryfikacja…. 103. w Polsce związana z brakiem miejsc pracy skłaniała do poszukiwania rozwiązań w celu odwrócenia tego niekorzystnego trendu. Miała ona także wpływ na masową migrację zarobkową, głównie ludzi młodych. Od 2003 r. obserwowany był w Polsce trend spadkowy stopy bezrobocia (do poziomu 7,1% w 2008 r.). Niestety, w 2009 r. prawie we wszystkich krajach UE, także w Polsce, bezrobocie znów zaczęło wzrastać (rys. 10). Największy wzrost bezrobocia w 2009 r. odnotowały republiki nadbałtyckie (Łotwa: 10 punktów proc., Litwa i Estonia: 8 punktów proc.) oraz Hiszpania (7 punktów proc.) i Irlandia (6 punktów proc.). W Polsce wzrost stopy bezrobocia wyniósł tylko 1,1 punktu proc., w Czechach, na Węgrzech i Słowacji – ok. 2,5 punktu proc. Należy mieć nadzieję, że tendencja taka nie będzie mieć charakteru trwałego, a odnotowany wzrost bezrobocia w krajach UE nie wpłynie znacząco na pogorszenie sytuacji na europejskim rynku pracy.. 6. Podsumowanie Projekcja zatrudnienia do 2010 r. opracowana została przy założeniu, że średnie tempo rozwoju gospodarki europejskiej w latach 2000–2010 wyniesie 3% oraz nastąpi wyraźna redukcja bezrobocia [Polska… 2005]. Tymczasem analizy za 2009 r. i prognozy Komisji Europejskiej na 2010 r. określają wzrost gospodarczy na poziomie ok. 1,6%. Spowolnienie wzrostu gospodarczego i wzrost bezrobocia w krajach UE nie tylko uniemożliwiły nadrobienie braków w dziedzinie zatrudnienia, ale też oddaliły Wspólnotę od wytyczonych priorytetów. Ponadto akcesja nowych państw członkowskich (w 2004 r. i 2007 r.) zróżnicowała Europę pod względem skali zatrudnienia. Największe dysproporcje między krajami „piętnastki” a nowymi członkami pojawiły się w kwestii zatrudnienia kobiet i grupy starszych pracowników. Na rok przed upływem okresu założonych celów wskaźnik zatrudnienia dla całej Wspólnoty jest o 5,4 punktu proc. niższy od przyjętego w strategii 70%. Wskaźnik zatrudnienia kobiet jest bardziej zadawalający – do osiągnięcia przyjętego celu brakuje zaledwie 1,4 punktu proc. Być może ustalone w 2000 r. cele udałoby się Unii zrealizować, gdyby nie kryzys gospodarczy, którego skutki mocno odczuły w 2009 r. europejskie rynki pracy. Polska pod względem założonych w strategii celów nie wypada tak dobrze jak Łotwa czy Estonia, mimo iż sytuacja w dziedzinie zatrudnienia uległa tu w ostatnich latach znaczącej poprawie. Wzrosły wskaźniki zatrudnienia oraz wystąpił największy wśród krajów UE spadek stopy bezrobocia (ponad 10 punktów proc.). Pozytywne zmiany obserwowane są również w innych państwach, które dołączyły do Unii, w szczególności dotyczy to Słowacji, Bułgarii i Rumunii. Niestety, w 2009 r. zaobserwowano pogorszenie sytuacji na rynkach pracy krajów UE..

(20) 104. Anna Malina. Przyczyną tego niekorzystnego zjawiska jest niewątpliwie kryzys gospodarczy. W wielu państwach znacznie wzrosło bezrobocie i obniżyły się wskaźniki zatrudnienia. Najsilniej skutki kryzysu odczuły takie kraje, jak: Hiszpania, Irlandia oraz republiki nadbałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia). Literatura Głąbicka K. [2005], Rynek pracy w jednoczącej się Europie, WSP TWP, Warszawa. Głowacka J.E. [1995], Tendencje na rynku pracy w krajach Unii Europejskiej, „Gospodarka Narodowa”, nr 5. Karpiński A., Paradysz S., Ziemecki J. [1999], Zmiany struktury gospodarki w Polsce do roku 2010. Polska na tle Unii Europejskiej, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa. Malina A. [2006], Analiza zmian struktury zatrudnienia w Polsce w porównaniu z krajami Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 726, Kraków. Malina A. [2009], Problems Facing the Labour Market in the Light of Lisbon Strategy Targets. A Comparison of Poland with other Countries, „Argumenta Oeconomica Cracoviensia”, nr 5, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. Polska w Unii Europejskiej [2009], Zakład Wydawnictw Statystycznych, GUS, Warszawa. Polska wobec redefinicji Strategii Lizbońskiej [2005], red. M.J. Radło, Zielona Księga PFSL, nr 1, Instytut Badań nad Gospodarką Regionalną, Gdańsk–Warszawa. Statistics in Focus [2005], nr 9, European Commission. Statistics in Focus [2009], nr 33, European Commission. Strategia Lizbońska 2005–2010: Kluczowe wyzwania. Najważniejsze priorytety [2005] [w:] Polska wobec redefinicji Strategii Lizbońskiej, red. M.J. Radło, Zielona Księga PFSL, nr 1, Instytut Badań nad Gospodarką Regionalną, Gdańsk–Warszawa.. Statistical Verification of Lisbon Strategy Employment Targets for 2009 – A Comparative Study of Poland and other EU Countries The article presents Lisbon Strategy premises and goals for employment on UE territory, focusing especially on directives concerning EU employment rates (total, women’s and older workers employment rates). The analysis indicates that, compared with other EU countries, the situation in Poland in 2004–2009 was not an auspicious one for women, men or older workers (aged 55–64). The gap between projections for 2010 – 50% employment for older workers, works out for Poland to 18 percentage points; for women the figure breaks down to 7 percentage points while for men it is about 10 percentage points. A similar situation can be observed in Hungary and Italy. The analysis shows that changes in both the employment and unemployment rates in 2004–2009 in Poland, like those in the EU’s new member states, should be seen as positive..

(21)