Wykorzystanie bloków urbanistycznych w badaniach przemian użytkowania ziemi (na przykładzie Krakowa)

Pełen tekst

(1)wIJ 645. 2004. AkademII Ekonomlcmel w Krakowie. Bogusław. Luchter. Katedra Goapodarkl Rogl.nalnel. bloków w. •. rzel~l))an. na l. Wprowadzenie W badaniach z zakresu użytkowania ziemi istotną rolę odgrywają jednostki przestrzenne, które poddawane są analizie. Prace dotyczące użytkowa nia ziemi wykonywane byly w przeszłości dla różnych obszarów, zarówno w skali ogólnej i świata' ,jak i poszczególnych państw' ,jednostek podziału administracyjnego niższego stopnia: województw', powiatów', poszczególnych I. R. Domański, Zasad)' geografii spo/eclno-ekollomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN,. Warszawa-Wrocław. 1993,. J. Grocholska, Bilans uż},tkowania ziemi w Polsce (według stanu lIa dzień 3/ X/l/970), cz. 2, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1973. z. 4; J. Grocholska. Ogólne proporcji' w strukturze użytkowania zimli, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1976, z. 3. 2. 3. K. Dubel. Warunki przyrodnicze a użytkowanie ziemi lIa przykładzie województwa opo!skit'go,. Opolskie Roczniki Ekonomiczne, Opole 1973; S. Liszewski, Użytkowanie ziemi w miastach woj. opolskiego, Instytut Śląski, Opole 1973. 4 w. Biegajlo, Uzytkowt1llif ziemi w powiecit> gdmiskim (Pruszcz GdmiskiJ, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1960. z. I; W. Biegajlo, L'utilisatimr du sol dans le district Gdmisk, Documentation Geographique, 1961 , z. 6a; K. Dubel, Przeglądowa mapa użytkowallia ziemi i jej interpretacja na przykładzie pow. Brzeg, Opolskie Roczniki Ekonomiczne, Opole 1973; C. Guzik, Z zagadllin! użytkowania ziemi w powiecie bocheliskim, Zeszyly Naukowe UJ. Kraków 1967. nr 165, Prace Geograficzne. z. 15, Prace Instytutu Geografii, nr 37; A. Jelonek, Z badar! lIlul użytko waniem ziemi Ił' powiecie limanowskim, Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1961. nr 43, Prace Geograficzne, L 4, Prace Instutu Geografii, nr 26; D. Kowalczyk, L'utilisation dIJ sol dali.\" !t' district "~}'sokie Mllz.owieckie, Documcntation Gcographique. 1961, z. 6a; D. Kowalczyk, Uzy/kowanie ziemi w powiecie suwalskim. Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1962, z. 6; R. Szczęsny, Uf.)'tkol1'Clllie ziemi w powiecie m:vszkowskim, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa.

(2) Boguslaw Ludller. miast', a nawet ich czę śc i - przeważnie dzielnic', bądź jednostek osadniczych typu wiejskiego'. lm mniejszy zakres przestrzenny obejmują opracowania, tym większy jest stopień ich dokl .. dności . Najbardziej precyzyjne badania zostaly przeprowadzone dla miast i wsi , zwlaszcza w ośrodku krakowskim. Podstawą większośc i tych badań. 1960, z. 1: R . Szc zęsny, L'wili:."titJll du .wl dUIIs le llistrict Mrq;:owo, DocumeIH<tlion Geographiquc , 196 1, 1.. 6a . ~. K. Bromek. UżytkOlt 'mli~: :.i('1l1i w Krakowie i przyleg /ych CZf.kiw.·/I p0lI'itlllJ krakmvskit'go ok% 1960 r ., Zeszyty Nauk owe UJ. Kraków 1966 , nr 128. Prace Geografi cznc. z. 14, Prace Instytutu Gcografii, nr 36; J. Komorowski. Strukturtl pr:.:.esrrz,l'mw i kierunki zmian u ży tkowania terenów miasta Poz,llllllia. praca doktorska , maszy nopis, AE w Poznaniu, Poznan 1977; B . Luchler, Kierunki przemia1l u żytkowa"ia ziemi IV tlglomerdl.ji krakowskiej. prm:a doktorska, maszynopis, AE w Krakow ie. Krak ów 1987; B. Luchler. Prz('.wrzenne zwiq:.ki ll żytkOlwlII;a ziemi w Krakowie. Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1990. z. 2/3. : R . M y(jcl. Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakowa, Ossolineum. Wrocław 1979: G . Prawclska-Skrzypck. Systmn lI:yrkmwlIIia przestrzeni mil)skiej Rzeszowa. Wydawnictwo Mu zl.:um Okn;gowego w Rzeszowie . Rzeszów 1985 . 6 A. Czyi.. B. Lachendrowicz, Przemiany użytkowania prZI'.WI'Z!'ni mit')skit'j II' ('{'"trum stan'go Poclxórw. prac4:1 magisterska, maszynopi s, AR , Kraków 2000: R . Dusza, Przemitllly lI żytkmvania zinlli w PodgórZIl 110 pOd.w dwie oprm' owmi karlograJiczllych , praca magisterska , maszy nopis , AR, Kraków 1tJ98 ; Z. Górka, M Oflografia gt'ogl"llji«:Zllo ·ekoflom i czn(l I d-;.iclnicy k"tastra/m') m;cuta Krakmva- .5nJdmit'.\'Ót', praca doktorska. maszynopis, Kraków 1973; Z. Górka , lF:.)'lkowanie ziemi w l dzit:ll1icy katastralnej miasta Krakowa - Śródmh',kie , Zeszyty Naukowe UJ. Kraków 1974 , nr 379, Prace Geograficzne, z. 38. Prace Instytutu Gcografii. z. 60: Z . Górka, Zmian y w .\·tmkturze funkljollalll l') Ct'lIlmm Krakowa w dobie tramformac.ji spolec;:.no·ekollomicl.IIej Polski (w ; J KOtlw('f,wtorium wietlzy (I midcie " Reg ion mit'j.'iki. Centrum fi (,{'ryjai" H' (Jkn'sie tramfomuuji polilycZI/(') , .r:ospodarnej i SP(JIt~ cl.1l ej " , pod red . J , Kaczmarka . Katedr<t Geografii Miast i Tu ryzmu Uniwersytetu Łódzkieg o. Komi sja Osadnictwa i Ludno ści , PTG, Łódź 1994; B. Luchter, Zmiany lI:ytkowa"ia z.iemi w Kmkmvie w latach 1983- 1992 na "r:.yktad~ ie cemra/ lIej cz{'.\:ci mi(lsta - by/t) I dzil'll1 icy katastralnej - Śródmideie. Zcszyty Naukowe AE w Krakowie , Kraków I tJ94, nr 422: B . Luchtcr, Clwrakterystyt.:Zllt: cechy"rZI'mian u ży tkowan i" zit'mi w stref ie prze#ciowej Krakowa IV lawch 1981- 1994 , Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1996. nr 470; B . Luchtcr, Zmiany w zagospodarowaniu nmtrallł cj cZf .rei Krakowd Ił' okl"t.'.\·h' trallSjomw · (ji (ze Jzczegt)f"ym lIW:.g /{'dllicnh'm lat /992- / 995). Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Krakt)w 1997, nr 483; R . M yde!, Przl'l1licllly użytkowtll/i" przestrzeni m;t.:jskil') w III dzi('/nicy kata.\·traltwi miasta Krakmwl Nowy .~wiat . Folia Geograph ica . Series Gc(}graphica~Oecon()llli ca, 1974, t. 7; R. Mydel, Użytko walllt' prZCJlrz('ni pólrlOcnej CZf.~ci XXXV dzielnl!:y katastralnej ",ia.\·ta Krakowll - BroIlowice M a/e, Zeszyty Naukowe UJ, Krak ów 1975, nr 396 , Prace Gcogral'il:zne z. 39. Prace Instylulu Geografii, z. 61 : G. Prawelska ~ Skrlypc k, Użytkmvtlllie przestrzelli poludnimvt'J c.".~ci XXXV tlz iełtl ky k(lw."łIralllt'j mil/sltl Kmkowa - BroIIowice MaIl' . Zeszyty Na ukowe UJ, Kraków 1975. nr 396, Prace Geografic7.nc. z. 39, Prace Instytutu Geografi i. nr 61: W. Przego n, For(\fika· ,je Podgórza jako jedna z.for", u żytkowania z it~mi i Z.1Iaczqcy (~ h~ m e f1t krajobrazu klllturowego . Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. 2000, t. 32; E. Srodoil , UżytkowalIi" !Jl'us trzclli mit'jskicj w u Jbzowie - XVI dZlt'l"ic:y katastralne) miasta Kmkowa. Folia Ge ographi ca, Scrics Gcographica·Occonomica . 19 74, I. 7. 7 W. Kurek . Wpływ wmit','ilt'IIiu nad poziom morza. ek,'ipoz.w ji i IIm..".'t'l enill IW rolnicZI' uŻY/· kowanie ziemi li' 7...l1Woi, Folia Gcographica. Series Gcographica·Occonomica. 1974. t. 7: B. Maj· cherczyk, Zmiany u::'r'tkowallja ziemi we w.,·iach gminy Babin' , praca magisterski! , maszynopis. AR, Kraków 1992: J. Pajowska, Użytkowanie ziemi w bylych gromadach Pcim i Str,;ż (' , praca mag;. slcrska. maszynopis, Instytut Geografii UJ, Kraków 1974; W. Szopa . M. Krzyworzda. Pr~l'I"i{Jlly.

(3) \-\.).'korz)'st(mie bloków urbanistycznych w badaniat'h przemian ... była. opracowana instrukcja szczegółowego zdjęcia użytkowania ziemi za pom ocą map w skali I : 1000' . O iłe osiedla typu wiejskiego są niewielkie , o tyle miasta , rozrastając s ię , wchłonęły z biegiem czasu sąsiednie tereny, stając się jednostkami przestrzennymi zbli żonymi pod względem powierzchni do gmin, a nawet powiatów. Jak o przykład może posłużyć Kraków, miasto, które w XX w. zwiększy ło swój obszar z ok. 7 km' d o 327 km' , a więc ok . 47-krotnie' . Analiza użytkowania ziemi w s kałi ca łego miasta była zbyt ogólna, dlatego też zdecydowano s ię na prowadzenie szczególowych badań na przykładzie spójnych pod względem genetycznym obszarów, tj . byłych miast i wsi sukcesywnie przylączony c h do Krakowa . W latach 1867- 1951 jednostki takie nosily nazwę dzielnic katastralnych . W nastę p stwi e likwidacji podziału na dzielnice katastralne kłopotliwe stalo s ię prze liczanie w art ości w tych układac h przestrzennych , dla których wszelkiego rodzaju badania miały charakter empiryczny. Powstale nowe jednostki przestrzenne, według których opracowywane były (i w większości są opracowywane w dal szym c iągu) wyjściowe dane staty styczne : dzielnice administracyjne, obręby geodezyjne w wypadku instytucji geodezyjnych , zajmujących się ewidencją gruntów, oraz jednostki urbanistyczne - w wypadku instytucji planowania przestrzennego nic pokrywają się z dawnymi dzielnicami katastralnymi. Mimo tyc h utrudnień , najwięcej prac poś więconych hylym dzielnico m katastralnym powstalo w latach 70. XX w.'" Pod ział na byłe dzielnice katastralne pozwala ocenić przemiany u żytkowa nia ziemi od połowy XIX w., tj. od momentu wprowadzenia podzialu miasta Krakowa na tego typu jednostki przestrzenne.. 2. Motywy przyltcla Illoków urllanlstycznych do. lIadań. Szybki rozwój Krakowa, podobnie jak i innych miast po II wojnie światowej (ok. 300 tys. w 1946 r. i ponad 740 tys. w 2000 r.)" spowodował, że wchłonięte przez miasto szczególnie dawne wsie zaczęły tracić swój pierwotny charakter. w użytkowaniu gruntów ilU obrz.ei.lIch wielkich miast na przykJadzie wsi Dojazdów z. Kminy Kocmyrzów - Lubor:.yca, pral.;3 magistcr.;ka, maszynopis. AR, Kraków, 1993. l\ K. Bromek. R . Mydcl.llwagi metodyczne da opracowania szcz.eg ółowej mapy u ż ytkowa niCI ziemi ,,":'l'.ur :,(' n; miejskiej, Polia Gcographica. Scries Gcographica.()c(;onomica. 1972, t. 5. I) K. Bromek. li1rys historycm ego i terytorialnego rozwoju Krakowa, Folia Gcographica. Serie s Gcographica-Occonomica. 1975, t. 8. A . Jelonek . Z . Górka, O lenw/ya prac magis/enkich z. zakresu geo~rafji ekonomicznej . Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1977. nr 480. Prace Geografie.me, z . 44, Prace Instytut u Geog rafij UJ. z. 66 . II Rocznik Statystyczny Miasta Krakowa 1945- 1960. Prezydium Rady Narodowej w m. Kra kowie, Wydział Statystyki . Kraków, Nak.ładem Prezydium Rady Narodowej w m . Kmk.()wic, 196 1. s. 10: Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 200 l. Urząd Statystyci'.ny w Krakow ie, Kraków 2001,s . 70. HI.

(4) , Luchter. Przede wszystkim zmiany objęly tereny do niedawna typowo rolnicze, zwlaszcza użytki rolne, które ust:łpily miejsca inwestycjom miejskim. Największe zmiany mialy miejsce na pograniczu dawnych dzielnic, a wla ściwie jednostek katastralnych" . Powstaly nowe zaklady przemyslowe, osiedla mieszkaniowe i uklady komunikacyjne, początkowo kolejowo-drogowe, a w ostatnich la!:lch, z racji kryzysu PKP - tylko drogowe . Ważne z punktu widzenia rozwoju miasta, przyczynily się do deformacji starych struktur osadniczych. Za przyklad może poslużyć kombinat metalurgiczny HiL (od 1990 r. huta im. T. Scndzimira) " , powstaly na pograniczu kilku niegdyś wsi, obecnie dzielnic Krakowa: Mogily, Pleszowa, Branie, Ruszczy, Luboczy i Krzeslawic. Zachowal się jednak układ przestrzenny dawnych dzielnic katastralnych (wsi i miast), częściowo wtopiony w nową substancję miejską. W związku z powyższym badania dla bylych dzielnic katastralnych w ich dawnych granicach staly się już niewystarczające. Wprawdzie wszelkiego rodzaju wskaźniki statystyczne. stosowane do określenia tempa przemian użytkowania ziemi świadczyly, zwlaszcza w dluż szych okresach, o żywiolowości zachodzących procesów urbanizacyjnych, ale przyjmowaly wartości średnic dla calego obszaru bylej dzielnicy kawstralnej . Stąd z przestrzennego punktu widzenia powstala konieczno~ć bardziej szczególowej analizy procesu przemian użytkowania ziemi niż w podziale na dotychczas uwzględniane jednostki katastralne. Obszar takiej jednostki katastralnej podzielono na mniejsze fragmenty, tzw. bloki urbanistyczne", ograniczone najczęściej uformowaną historycznie siatką ulic. Podzial na bloki urbanistyczne pozwolil na zróżnicowanie terytorium bylej dzielnicy katastralnej na tereny ukształtowane już pod względem procesów urbanizacyjnych i pełnionych z przestrzennego punktu widzenia - funkcji (np. kultury, nauki, turystyki) oraz tereny zmieniające swój wygląd pod wplywem realizacji nowych inwestycji.. 12 Jedno stki katastralne to dawne dzielnice Katastralne mia sta Krakowa (I - LXIV) or:IZ wsie całkow ic ie lub czc;'śc!owo przyłączoIle do Krakow.\ po zniesieniu pOdzi,llu administracyjnego na lego typu dzielnice w 195 J r. t:l Roczny Roport /997. Huta im. Tadeusza S(.'lIdl.imira SA w Krakowie, Kraków 1997, s. 4:,. 1·1 Zgodnie z Normatywem Urbanistycznym (J. Grocholska, (';.yl/lliki wplyw(~jtln' IW u:ytko\l'o1/it' :.it~ mi II' War",:.mvie, Studia KPZK PAN. 1974.1. 46. s. 27)jako blok (urbanistynnyl uwal.a SIC; tercn ograniczony liniami regulacyjnymi ulic, lub inną wyrażną granic~.lljc przecil(ly arteriil komunikacyjną ..

(5) ~vkorzys tan i ('. hloków II rban i styl'. ~'~'~w:.."~)(~,,~lu'-'-ll,-,-i'!.(l<::'I~ll!!:.~~'::.:.:.... ______. 3. Bloki urbanistyczne wybranych dzielnic katastralnych. lako podstawa oceny poziomu przemian ziemi. użytkowania. Dla celów porównawczych przyjęto 3 byłe dzielnice katastralne miasta Krakowa, położone w różnych strefach urbanistycznych": Śródmieście" (strefa centralna), Podgórze" (na pograniczu strefy zewnętrznej i przedmiejskiej) i Bronowice Wielkie" (na pograniczu strefy podmiejskiej i przedmiejskiej) - rys. I. Najlepiej wykształcone bloki urbanistyczne zarejestrowano na terenie byłej I dzielnicy katastralnej miasta Krakowa, czyli Śródmieścia (rys. 2). Zachowany średniowieczny układ ulie pozwala prowadzić analizę procesu przemian użytkowania ziemi od początku powstania tej dzielnicy katastralnej, a w zasadzie w zależności od dostępności do źródeł kartograficznych". Zupełnie inaczej prezentuje się podział na tego typu jednostkI przestrzenne w wypadku Podgórza (rys. 3) czy Bronowic Wielkich (rys. 4). Obydwie dzielnice składają się z dwóch wyrażnie zróżnicowanych części. Podgórze, znajdujące się bliżej śródmieścia Krakowa, ma zachowany z czasów lokacji tego niegdyś miasta układ ulic, zaliczany pod względem genetycznym do strefy zewnętrznej. Peryferyjnie usytuowane części Podgórza - położone już w strefie przedmiejskiej - odznaczają się niskim poziomem urbanizacji, a co za tym idzie, także słabo wykształconą siecią ulic (rys. 3), choć przyznać należy, że w ostatnich latach istotnie zmodernizowaną (Al. Powstańców Śląskich), a niekiedy ukształtowaną od podstaw (ul. Tischnera)". Podobnie z dwóch zróżnico wanych genetycznie części składają się Bronowice Wielkie. Regularną sieć ulic ma tylko niewielki skrawek tej do niedawna samodzielnej wsi, położony obecnie w strefie przedmiejskiej Krakowa. Zajmuje on ok. 14% powierzchni, liczącej 15. R. Mydcl, Rozwój struktur.\' przestrzennej ... , s. 29.. 16 Śródmieście. - była I dziclnica katastralna miasta Krakowa (1867-1951) obejmuje swym zasięgicm Kraków w obrębie dawnych murów miejskich (sprzed 1791 r.). 17 Podgórze - niegdyś XXII dzielnica katastralna miasta Krakowa (1915-1951). Przed przy"}czeniem do Krakowa bylo samodzielnym miastem (1784-1810 i 1815- ł 915). 1& Bronowice Wielkie - była to XXXVI dzielnica katastralna miasta Krakowa (1941-1951), niegdyś wieś podkrakowska, znana (podobnie jak sąsiednie Bronowice Małe) z "Wesela" S. Wyspiańskiego, co w znacznym stopniu przyczyniło się do zachowania jej historyczncgo kształtu.. Z. Górka, MOllogrqfia geograjicVIO-ekOllOmiczna ... ; R. Mydeł, CharakterJ'.\'tyka i OCl'lIll pr::wJat!Jo.ści źródd kartograficzn:rch do badmi przcobrażni przestrzen" miejskiej KrakOlva, Folia Geographica, Scrics Geographica-Oeconomica. 1973, t. 6. 20 W dniu 7 VIII 2000 L dokonano uroczystego otwarcia ulicy Tischnera w Podgórzu.Bonarce (Z Krakowa, "Krakowski Rynek Nieruchomości", 31 VIII 2(XXl, nr 16, s. 56). 16 X 2001 r. oddano do ui.ytku północno-zachodni odcinek ul. Fredly, łączący poprl..c7. tory kolejowe linii Kraków-Zakopane dawni:) ul. Fredry. znajduj'lcą się w Łagiewnikach z ul. Tischnera (Nowe ulice, "Krakowski Rynek Nieruchomości", 26 X 2(XIł, nr 20, s. (5). 8 X 2002 L wmurowano kamień węgielny pod bl1dow~ ul. Turowicza, oddanej do użytku 2 września 2004 L, "lCZ,}Cej uj. Tischnera z ul. Witosa ("Gazeta Wyborcza", 3 IX 2004,nr207.s.4). J'!.

(6) 88. 49. 27. 26. 47 77. 52 I 51 87. )... 85 \. _.. ---l. 8~. 82. 2. I. 79. 1-90 3. O ~----_ ... .. 2'. 4. 4. 6,. 5. 8.. 10 km. .. ::.x«~.;.:, ."'~""'· .•.:............. . 6 ....· N...".,. Rys. l . Sródmiescie (I). Podgórze (22) i Bronowice Wielkie (36) na tle jednostek katastralnych (dawnych miast i wsi sukcesyw nie przyłąc zanych do Krakowa): I - granice administracyjne Krakowa. 2 - granice jednostek katastraln yc h. 3 - numer jednostki katastralnej przyjęty w układzie chronologicznym (14 - byłe dzielnice katastralne, 65- 90 - byłe wsie lub ich części przyłączone do Krakowa w lalach 1973- 1986),4 - obszar Śródmieścia. 5 - obszar Podgórza. 6 - obszar Bronowic Wielkich 2rOOło :. opracowanie. własne. na podstawie: Atlas Miasta Krakowa. PPWK. Wars zawa- Wrocław. 1988 .. -,... -~. ". "... ~.

(7) · bloków urbanistycznych w badaniach :: . .::::.::::::::_::_:: _______. bO. =>. 25. I. I. / 26. 24. -20. 23. 17. 22 29. 19. -~. 30. '/. -"-. 47. l.. 18. ~. 31. :'-.. "-. 32. 42. ". 45. 44 ; 55. i. /". II. '/ 56. 3. e. I. 8. -. -. >O 00. 7. ci. 38. -. 5. 40. E. -. 8-. ~-. 58. 57. "11 9. 10. I. 'I. 43. 4. r-. 39. 41. 14 )._ 13. II. 46. 52. /]l;-':- 5 "V ~ 1.. '". r. 59. -. -g §. 6. 68. -. 60. 67. /1. 61. -. 64. 69. ..1... '" '"u'". --" !! OJ N. -o. >.. oC. I. 6b 70. 6 0 -.

(8) 7. I. 49. 28 17 25. II. 27 20. 24. 16. 22 21. oL--'I. L .m.l. 1. ~. 1,0 km. 0,5 ..1.__. l!. "::'". l. o;-. Rys. 3. Podgórze - była XXII dzielnica katastralna miasta Krakowa na dzi eń I I 200 I r. źródło : opracowanie własne .. (1915- 195ł) . Podział. na bloki urbanistyczne. według. stanu. ~. ....-. -g.,... .,".

(9) .~. ".. "'" ~. ,,;;. --~. ". -"'". 47. 45. >.-. -. ~. ~. "g-. -. ~. ~. ~ " N. --. '--.:. ""'" ~ •. '" ". """--. "" ".. o,_.1". 05. I. 1,0 km. "'-'-_,. •. Rys. 4. Bronowice Wielkie - byla XXXVI dzielnica katastralna miasta Krakowa (1941-1951). według stanu na dzień I X 2000 r. Źródło: opracowanie włas ne .. -. Podział. na bloki urbanistyczne.

(10) B()~U.'iI(l1V. Luchla. ponad 631 ha tej byłej XXXVI dzielnicy katastralnej miasta. Najwi,kszy obszar przypada na część zachowując:, typowo wiejski uklad. Bloki urbanistycz.ne są tutaj slabo wykształcone i ograniczone najczęściej wiejskimi drogami , w niewielkim stopniu zmodernizow:mymi po przylączeniu do Krakowa . Dwie ważne arterie drogowe, powstale w okresie P()lski Ludowej: Gagarina (obecnie Jasnogórska) i Korownikowa (obecnie Conrada) tylko w niewielkim stopniu zaburzyly uklad przestrzenny wsi, poloi,onej przy trasach wylotowych z Krakowa w kierunku Olkusza, Krzeszowic i dalej do Katowic. Nie one jednak wywarly piętno na współczesnej strukturze przestrzennej Bronowic Wielkich, lecz poprowadzona linia kolejowa, lącząca, z ominięciem Dworca Glównego, linie kolejowe Kraków - Katowice i Kraków - Warszawa z Nową Hut,), wyznaczaj.)ca do niedawna próg rozwojowy Krakowa. Linia ta, mimo że współcześnie na terenie Bronowic nic jest już eksploatowana, wyraź nie rozgranicza obszary zaliczane do wspomnianych stref urbanistycznych : przedmiejskiej i podmiejskiej " .. 4. Ocena procesu przemian uiytkowanla ziemi przy pomocy bloków urbanistycznych Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami na terenie Sródmieścia" , Bronowic Wielkich" i Podgórza" zmiany użytkowania ziemi w skali globalnej tych bylych dzielnic katastralnych okazaly się stosunkowo niewielkie. Posluguji)C się przyję tymi we wcześniejszych artykulach autora wskaźnikami odchyleń procentowego udzialu poszczególnych kategorii, grup i form użytkowania ziemi " , można stwierdzić, że najmniejsze zmiany w podziale I stopnia (na tzw. kategorie użyt ków)" mialy miejsce na terenie Sródmieścia (0,52 pkt.), nieco większe dla Podgórza (2,81 pkt.), a największe dla Bronowic Wielkich (23,74 pkt.), wobec 8,92 B. Luchtcr, GtrJWI!t' kiaunki przemian u żytkowania ziem; w strefie podmh~js ki(!j Krakowa w latach /983 - 2000 (na pr:,ykladzie Bronowic Widkich) , Zeszyty Naukowe AE w Krakowie . Kraków 20()2 , nr 58X. 21. 22. B. Luchl cr. Zmially u ~y,kowalli(l ziemi .... s . 181 - 194: B. Luchlcr. Zmian)'. Ił'. :.agospoclaro·. wanill .... s. 121-134 .. B. Luchtcr. Gfri wnc kicf/Iflki przemialI ... . S . 129- 141 . 14 B. Luchtcr, Wplyw trall.\formmji gospodarczej "li z.mial/y uż.ytkolVllIlia :: ;t.' lI/; l\' Hrefil' zewn('trz.rwj Krakowll (lIa "r:.yk/adzie bylt'J dzil'ltlicy ka!aslral"ej Podgór::.l'). Zeszyty NaukowI.: AE w Krakowie . Kraków 2003. nr 617. 13. Zasady wyliczania w s ka ż nika odchylell procentowego udzialu poszczególn y(,; h kate gorii. grup i form ui.ytkowania ziemi prLCdSlawiono szczególowo w pr<tcy : B. Luchlcr. Wpływ Irtl1l.\jontuuj i . .. , s. 2-3 . 2(, Zasady podziału na k.Hcgoric (I stopie" podziału), grupy (II stopień podziału) i formy użytkowania ziemi (III stopicll podziału) przedstawiono w pracy : B. Luchtcr, Wp/y\\! tram:!rJr/lIa15. c)i ... ,s . 3 ..

(11) hloków. ---"----,,------'----'-. '. w badaniach ,. --"--------. pk!. dl .. c .. lego Kmkowa" . Wprawdzie wskaźniki tc wyliczone zostaly dla nieco odmiennych przekrojów czasowych (w wypadku Śródmieścia : 1983- 1995, Bronowic Wielkich : 1983- 2000, Podgórza: 1983- 2001, .. dla ogólu Krokowa : 1977- 1998) niemniej jednak można stwierdzi ć , że im dalej od centrum. tym zmiany w ostatnich latach były coraz większe . Wartości wskaźnika odchylen procentowego udzi .. lu kategorii , grup i form użytkowania ziemi uzależnione są, na co zwrócona zostala uwaga we wcześniej szych pracach autora, od stopnia szczegółowości zarówno w wypadku zakresu przestrzennego, jak i rzeczowego. l tak w wypadku zakresu rzeczowego: na terenie Śródmie ścia (bylej l dzielnicy katastralnej Krakowa) w podziale na grupy użytkowania ziemi wskaźnik odchylen wzrósl do 6,24 pk!., a w podziale na formy użytkowania ziemi do 7,66 pkt. Przy uwzględnieniu podzialu dzielnicy na 70 bloków urbanistycznych (rys. I) wartości wskaźnika odchyleń osiągnęly znacznie większe rozpiętości. W podziale na kategorie użytków (podział pierwszego stopnia szczególowości) sumaryczną wartość wskai.nika odchylcń równą O. oznaczającą brak w analizowanym okresie (1983- 1995) jakichkolwiek zmian ilościowych, zanotowano w wypadku aż 52 bloków, natomiast najwyższą wartość wskaźnika zarejestrowano tylko dla jednego bloku i wyniosla ona 40,43 pkt. (rys. 5). W podziałe na grupy użytków zróżnicowanie wskaźnika bylo jeszcze większe. Zwiększyla się też liczba bloków, dla których wzrosla wartość wskaź nika . Wprawdzie jeszcze dla 27 bloków wartość wskaźnika wyniosła O pkt., ale za to dla dwóch bloków zanotowano maksymalne zmiany 100 pkt., a w wypadku trzech dalszych wskaźniki zmienności wahaly się w granicach 50- 100 pkt. Jeszcze wi~kszc zróżnicowanie widoczne jest w wypadku przyjęcia podzialu na formy użytkowania ziemi (podział 1ll stopnia). Zwiększyła się liczba bloków, dla których zmiany byly największe, a zmniejszyla się liczba tych bloków, dla których byly one najmniejsze. Brak zmian odnotowano w wypadku 24 bloków, a maksymalne przeobrażenia, wynoszące 100%, zarejestrowano w obrębie 3 bloków. Na terenie Podgórza, dla którego wyróżniono aż 105 bloków urbanistycznych (rys. 3), zmiany były jeszcze większe i wzrastaly wraz ze wzrostem wyróż nianych grup i form użytkowania ziemi. W podziale na kategorie użytków (I stopnia) w wypadku aż 35 bloków nie odnotowano żadnych zmian (rys. 6), w podziałe II stopnia - na grupy ui.ytków - już tylko dla 15 bloków wskaźnik odchyleń wyniósl O pkt.. a w podziale III stopnia - na formy użytkowania ziemi - zaledwie dla 13. Odwrotną tendencję zanotowano w wypadku bardzo dużych i maksymalnych zmian [50- I 00 pkt.]. W podziale na kategorie użytkowania ziemi w wypadku 4 bloków zmiany wyniosly [50- 100 pkl.), a tylko w jednym przypadku byly maksymalne i wynosiły 100 pkt. W podziale na grupy: dla 6 bloków wartości wahaly się w przedziale [50- 100 pkt.), a dla I byly najwyższe - 100 pkt. B. Luchtcr, Zmiany użytkowania ziemi w Krakowie w latach 1977- /998. Zeszyly Naukowe AE w Krakowie , Kraków 2(X)!, nr 568. 27.

(12) Zmiany w punktach:. D o 00-5. t223 ~. o. !. J. J. 500 m. 5 - 10 10-20 20-50. '"".., ~. " ;:-. Rys. 5. Zmiana użytkowan i a ziemi I stopnia (wedlug kategorii użytkowników) na terenie bylej I dzielnicy katastralnej miasta Krakowa - Śródmieście. w latach 1983- 1995. w podziale na bloki urbani styczne Źródło: opracowanie własne .. -<--. "". -"". •.

(13) bloków urban;.wycZlJyd, w hadaniach. ..... 0,5. .. (). ". ..1,0 km. Zmiany w punktach:. D. (J. 5- 10. 20-50. o-s. 10- 20. 50- Im. 100. Rys . 6 . Zmiany u żytkowania ziemi I stopnia (wedlug kategorii użytków) na terenie bylej XXII dzie lnic y katastralnej mi asta Krakowa - Podgórze, w latach 1983 - 2001, w podziale na bloki urbanistyczne Źródło :. opracowanie własne ..

(14) Li/ch/er. (). ().'. l. II!. 1.0 km !I!. Zmiany w punktach:. D. O. 0-5. 5-10. 20-50. 10-20. 50-100. !lXI. Rys. 7. Zmiany użytkowania ziemi I stopnia (według kategorii użytków) na terenie byłej XXXVI dzielnicy katastralnej miasta Krakowa - Bronowice Wielkie. w latach 1983-2000. w podziale na bloki urbanistyczne Żródło: opracowanic własnc..

(15) · b/oJulw "rbtlllislyanych w badal1;a f h przemian .. .. Z kolei w podziale na fonny użytkowania ziemi w wypadku aż. 24 bloków zmiany ksztaltowaly się na poziomic ISO-JOD pkt.), natomiast dla 2 bloków wyniosly one 100 pkt. Jeszcze więk sze zmiany zaobserwować można w obrębie 65 bloków urbanistycznych Bronowic Wielkich (rys. 4) . Stosunkowo najmniejsze zmiany odnotowano w przedmiej skiej części dzielnicy (10,99 pkt. - w podz iale I stopnia, 19,06 pkt. - w podziale II stopnia i 29"'5 pkt. - w podziale I!I stopnia), natomiast znacznie większe w słabo zurbanizowanej podmiejskiej części dzielnicy (od powiednio: 33,74,37,6 ł i 46,52 pkt.) . Spośród 3 analizowanych dzielnic zmiany na terenie Bronowic Wielkich w ostatnich latach (1983- 2000) były największe. Zaledwie w wypadku 4 bloków urbanistycznych (3 położonych w strefie przedmiejskiej i I w strefie podmiejskiej) nie odnotowano żad nych zmian zarówno w podziale l, II ,jak i III stopnia szczegółowości, a tylko w jednym wypadku wyniosły one 100 pkt. Dla tej jednostki katastralnej zanotowano także najwięks zą proporcjonalnie li czbę bloków, dla któryc h zmiany wyniosły 150- HlO pkt.). W podziale na kategorie u ży tków w tym przedziale wartości znalazło się ł 3,8% ogólnej liczby bloków (rys . 7), na grupy użytków 20% , a na formy użytkowania ziemi ok. 37%". Najmniejsze zmiany, odnotowane na terenie Śródmieścia, są efektem rozwoju urbanistycznego tej dzielnicy już. w średniowieczu. Mimo zwiększania zakresu przestrzennego (podziału na bloki urbanistyczne) i rzcczowego (podz iału kategorii na grupy użytków , a tych ostatnich na formy użytkowania zie mi), aż dla ponad ł /3 błoków urbanistycznych wartość wskaźnika odchyłeń procentowego udzialu form u żytkowania ziemi wyniosła O pkt. Bloki, na obszarzc których nie zarejestrowano żadnych zmian, to najczęśc iej poszc7.ególnc obiekty. odizolowane od innych ulicami bądź charakteryzujące się odrębnością genetyc zną, ukształto wane pod względem funkcjonalnym od lat, a często także wielu wieków. Należy do nich zaliczyć m.in. Planty (zakwałifikowane zgodnie z podziałem na kategorie użytków - do użytk ów zielonych, na grupy użytków - do użytków zielonych pozostałych , tj. nie rolniczych i nie leśnych , tzw. zieleni urządzonej lub technicznej , a w podziale na formy użytkowania ziemi - do parków , zieleńców i 'skwerów)"', a także obiekty kultu religijnego: kościół NMP, ko śc i ó ł św. Idziego, kościół św. Krzyża, kośc iół św. Wojciecha, kośc iół i klasztor 00, reformatów), kultury (Teatr Słowackiego, Pałac Sztuki, Wieża Ratuszowa), obiekty wielousłu gowe,jak np. Sukiennice '" i inne. 211 Przykładowo udział. bloków urbanistycznych, dla których wsk.aźniki oochylcn wahały siC;. w pr7.cdz ialc 150,100), wyniósł dl a PodgÓfl..3 (xipow icdnio: 3,8%.8.5% oraz 22 .6%. <I dla Ś ród· mi eści a : 0%.4,3% ora/. 5.7%. N Kl asyfikacje; u ży tków prlyjęlo zgodnie l. pmcą : B. L.uchtcr, Kierunki I'rZ('II/;(,1I1 u.~.wkmwm;a t.it'mi ... :li) Obiekty wicl ous lugowc 10 obiekty użytkowane przez rÓŻne rodzaje usług . bez dominacji żadnej ze znajduj;:jcych s ię w danym obiekcie. Na przykład w wypadku Sukienni\.: na parterze (1 kondygnacja) pomieszczenia przeznaczone są na ccle handlu i gastronomii, a na I pit;trzc (II kon-. dygnacja) na ccle kultury (M uze um Narodowe) ..

(16) Lu('''ter. Przeprowadzone badania wedlug bloków urbanistycznych pozwalają na dość wnikliwą analizę procesu przemian użytkowania ziemi, w przcciwiclistwie do oceny dokonanej na podstawie jednostek katastralnych ogólem, czy funkcjonujących do 1991 r. dzielnic administracyjnych, wedlug których Wydzial Geodezji Urzędu Miasta Krakowa prowadzi w dalszym ciągu ewiden cję gruntów, bądź w skali calego miasta . Niewątpliwie bloki urbanistyczne są bardziej "wrażliwe" na wartości wyliczonych wskaźników odchyleń procentowego udzialu poszczególnych kategorii, grup i form użytkowania ziemi, czego dowodem są wartości ekstremalne O i 100 pkt., nie notowane dla jednostek kmastralnych, jak również większych jednostek podzialu administracyjnego: dzielnic, miast, gmin, powiatów itd. O ile jeszcze w krótkim czasie wartość () pkt. oznaczająca brak jakichkolwiek zmian teoretycznie moglaby zostać zarejestrowana, o tyle wartość 100 pkt., oznaczaj<)ca maksymalne zmiany, charakterystyczna jest jedynie dla bloków urbanistycznych zlożonych niekiedy z pojedynczych - jak w wypadku Sródmieścia - obiektów, które zmienily w analizowanym okresie (w tym wypadku 12 lat) swoją funkcję lub sposób użytkowania ziemi (np. przejściowo znalazly się w remoncie). W wypadku dzielnic katastralnych, jak również przylączonych w późniejszym okresie do Krakowa (lj. po 1951 r.) wsi, calkowite zmiany nie są możliwe . W każdej wsi w części centralnej zachowana zostala genetycznie uksztaltowana zabudowa mieszkaniowa (najczę ściej zagrodowa), towarzyszące jej ogrody przydomowe oraz uklad dróg wiejskich, wzdluż których zabudowa ta się koncentrowala. Nawet w okresie budowy kombinatu metalurgicznego HiL i związanej z nim dzielnicy mieszkaniowej na terenie wsi, stanowiących póżniej dzielnice Krakowa, nie wszystko zostalo wyburzone. Zachowane zostaly, oprócz zabudowy zagrodowej, systemu dróg i ulic wiejskich, także niektóre użytki rolne (zwlaszcza grunty orne i ląki), lasy, obiekty zaliczane do tzw. zieleni urządzonej (oprócz rolniczej i pozaleśnej), tj. cmentarze (w Mogile, Luboczy czy PIeszowie), a nawet inne rodzaje użytków technicznych (np. obiekty kultu religijnego, jak klasztor cystersów w Mogile, czy inne obiekty kultury, np. Dworek 1. Matejki w Krzeslawicach). Obecnie, gdy wzrasta znaczenie samorządów lokalnych, szanse na zachowanie historycznej struktury osadniczej poszczególnych jednostek urbanistycznych są jeszcze większe .. 5.. Zakończenie Reasumując należy stwierdzić, że. przeprowadzone badania z uwzględnie niem bloków urbanistycznych pozwalają na dokonanie syntetycznej oceny zmian użytkowania ziemi zarówno w obrębie bylych dzielnic katastralnych , jak i całego Krakowa..

(17) Oprócz oceny procesu przemian z zastosowaniem wskaźnika odchyleń procentowego udziału poszczególnych kategorii, grup i form użytkowania ziemi, badania mogą dotyczyć także zmian ilościowych poszczególnych obiektów, np, budynków mieszkalnych (zarówno ogółem, jak i z rozróżnieniem zabudowy jednorodzinnej i wielorodzinnej), obiektów przemysłu przetwórczego, obiektów usługowych itp. Pewnym mankamentem przyjęcia podziału na bloki urbanistyczne jest zmienność ich zasięgu przestrzennego, zwłaszcza na terenach podlegających procesom urbanizacyjnym. Procesy te świadczą o asymilacji jednostek katastralnych i włączaniu ich w strukturę przestrzenną Krakowa. N iedogodnością w zakresie analizy porównawczej są dość duże różnice w powierzchni poszczególnych bloków urbanistycznych, większe niż w wypadku jednostek katastralnych. Na przykład najmniejsza jednostka katastralna na terenie Krakowa (rolniczy skrawek Węgrze, przyłączony do miasta w 1973 r., o powierzchni ponad 5 ha) jest ponad 272 razy mniejsza od największej obszarowo jednostki - Bieżanowa (1465 ha), podczas gdy największy blok urbanistyczny na terenie Śródmieścia jest ponad 170 razy większy od najmniejszego (nie licząc ulic, placów, skwerów), na terenie Podgórza - ok. 318 razy większy, a na terenie Bronowic Wielkich - ponad 562 razy. Bloki urbanistyczne (podobnie jak działki własnościowe)" są bardziej wrażliwe na zmienność ilościową struktury użytkowania ziemi. Dotyczy to zwłaszcza bloków złożonych z jednego obiektu (np. Ratusz). W dwóch różnych okresach zmiany te mogą osiągnąć maksimum, tj. 100 punktów (100%), np. na skutek zmian funkcjonalnych (w wypadku jednostek katastralnych, a właściwie dawnych wsi czy miast zmiany takie nie są możliwe). Niemniej jednak analiza procesu przemian użytkowania ziemi na podstawie bloków urbanistycznych wchodzących w skład określonych jednostek katastralnych umożliwia bardziej syntetyczną ocenę, gdyż jednostki te, mimo że od ponad 50 lat (tj. od 1951 r.) nie stanowią już dzielnic administracyjnych Krakowa, w dalszym ciągu w istotny sposób wywierają wpływ na wygląd i współ czesną strukturę przestrzenną miasta". Różnorodność źródeł statystyczno-kartograficznych umożliwia śledzenie dynamiki procesu przemian użytkowania ziemi w podziale na wspomniane jednostki katastralne od ponad 150 lat". ~I G.. Prawclska-Skrzypck. Z. Górka, Próba zastosowania metody !'t'prezentacyjnej w badaniach. użytkowania. przestrzeni miejskiej, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, z. 46. WarszawaKraków 1978, s. 175-184. :l2 Opierając się na jednostkach katastralnych, wyznaczono m.in. dzielnice administracyjne ( 195 1-1991 ), a w 1991 r. istniejące dotychczas dziełn ice samorl.ądowe. }J R. Mydeł, Charakter:vsfyka i ocena !"zydamo.{d ... ; B. Luchtcr, Kierunki przemian użytko wania ziemi, .. ; B, Luchlcr, UŻ,vtkmvanie ziemi w Krakowie w ,\:wietle planu katastralnego z, J pol. XIX w,. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1987, nr 251..

(18) Bogusia w Luchrer. Literatura Biegajlo W" L'/ltili.Wlricm d" .'lo/ dmiJ te districl Gdarisk., Documentution Geog raphique, 1961, z. 6a.. Biegajlo W" Użyrkowallit! ziemi w powiecie gdańskim (Pruszcz Gdwiski), Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1960, z. I. Bromek K ., Uf.yrkml,!{lllit> ziemi w Krakowie i przyleg('r'ch czę.\'ciach powioru krakowskie~o ok% /96IJ r., Zcszyly Naukowe UJ, Kraków 1966, nr 128, Prace Geografi czne, z. 14 , Prace Instytutu Geografii. nr 36. Bromek K., Zllfys historycznego i rł~rylOria/nego rozwoju KrakowlI , Folia Gcographic'l . Series Gcugraphica-Oeconomica, 1975, t. 8. Bromek K., Mydel R., Uwag i metodyczne do opracowania Jzczególowej mapy llźyrk.owa 1/;(1 ziemi prustrze'li miejskiej, Folia Gcographica, Series Gcographica-Oeconomica, 1972,1.5.. Czyi. A., Lachendrowicz fi .. Przemiany użylkowania przestrzen" miejskiej w ('tmtrum starego Podgórza, praca magisterska. maszynopis , AR, Kraków 2000. Domallski R .• Za.wuJy geograf;; spoleczno -ekonomicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN . Warszilwa- Wroclaw 1993. Dubel K. , Pr ~eg lqdowll mapa u żytkowania ziemi i jej inft'fpretacjll lIa pr:ykhuhie pow, BrUK, Opolskie Roczni ki Ekonomiczne, Opole 1973 . Dubel K., Warunki przyrodnicu a użytkowani e ziemi na przykladzil' lVojew(Jdztwa opo/skil'go. Opolskie Roczniki Ekonomiczne, Opole 1973. Dus7.a R., Przl'miall y u ŻYlk o wania ziemi w Podgórzu na podstawi!' Oprtu:owmi kartogra ficznyc h, praca magisterska, maszynopis, AR, Kraków 1998. Górka Z., Monografia gt'Of.:raflcZllo-ekonomicZlUzl dzie/nicy k(ltastra/m~j miasta Krakowtl Śródmidcie , praca doktorska . maszynopis, Kraków 1973 . Górka Z ., Użytkowanie ziem; w I dzielnil:Y kallls'flłlllej m;oxta Krak owlI - Sródmi6ch', Zcszyly Naukowe UJ, Kraków 1974 , nr 379, Prace Geograficzne , z . 38 , Prace InSlylulu. Geografii, z. 60. Górka Z .. Zmiany IV slrukwrulunkLjonalnej cenlrum Krakowa w dohie tramformmji społeczllO-ekollon!;cz.n ej Polski Iw:] Konwersatorium Wil'dzyo Midcie " R(~giollmiejskj. Centrum a peryferia w okresie transformacji politycznej, gospodarczej ; społecznej", pod red. J. Kacz marka , Katedra Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu t.,ódzkiego, Komisja Osadni('twa i Ludności, fYfG, ł..ódż 1994 . Grocholska J .• Biltllls u żytkowania ziemi w Polsce (wedłllg stanu na dzil'li 3 / XII /970), ('z . 2, Dokumentacja Gcograficwa, Wars1.awa 1973 . z.4 . Groc holska J., Czynn iki wpływające "O u żytkowanie ziem; w Warszall'ie . Studia KPZK PAN, 1974, I. 46. Grocholska J., Ogóll/e proporcje w strukturze na, Warszawa 1976, z. 3.. uży tko wania. ziemi. Dokumentacja Geograficz-. Guzik C., Z zagadllini użytkowa nia ziemi w powiecie bochoiskim. Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1967, nr 165 , Prace Geograficzne, z. 15 , Prace Instytutu Geografii, nr 37. Jelonek A .• Z badwi ""d u żytkowaniem ziemi w powiecie limanowskim , Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1961. nr 43, Pr.łCC Geograficzne. z. 4, Prace Instutu Geografii.nf 26. Jelonek A., Górka Z .. O tematyce prac magisterskich Z zakresu gl'ografii ł'krJllomicz l/t'j , Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1977. nr 480. Prace Geograficzne, Z. 4, Prace Instutu Geografii. z. 66. Komorowski J., Struktura przestrzenna i kierunki zmian użytkowania taendw miasta Pozna nia, praca doktorska, maszynopis, AE w Poznaniu. Poznań 1977..

(19) · bloków. IV. badaniach. Kowalczyk D., L'utilisatioll du sol dans fe dis/riet \-Vvsokie Mazowieckie, Documentation Geographiquc, 1961, z. 6a.. Kowalczyk D.,. Uż),tkowanie. ziemi w powiecie suwalskim, Dokumentacja Geograficzna,. Warszawa 1962, z. 6. Kurek W., Wp/y", wzniesienia nad poziom morza, ekspozycji i n{lchylt'1lia!la rolniezl' UŻ)'t kowanh' ziemi w Zawoi, Folia Geographica, Sedes Geographica-Oeconomica, 1974, t. 7. Liszewski S., Użytkowa1!ie ziemi w miastach woj. opolskit>go. Instytut Śląski, Opole 1973. Luchter B., Charakterystyczne cechy przemian użytkowania ziemi w strejie przej.kiow(~j Kra-. kowa I\' latach /983-/994, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1996, nr 470. Luchter B., GlówTle kierunki przemian użytkowania ziemi w strefie podmiejskiej Krakowa ).1' larach /983-2{)()() (na prz.ykładzie Bronowlc Wielkich), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2002, nr 588. Luchler B., Kiaunki przemian użytkowania ziemi w aglomertuji krakowskiej, praca doktorska, maszynopis, AE w Krakowie, Kraków 1987. Luchter B., PrZl'strzl'fllle ztviązki użytkowania ziemi w Krakowie, Dokumentacja Geograficzna, Warszawa 1990, z. 2/3. Luchter B.. Użytkowanie zil'1ni w Krakowie w świetle planu katastralnego Z I pol. XIX w., Zeszyly Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1987, nr 251. Luchter B., Wpływ tran.\lorl1/(uji gospodarcZl'j IUl zmiany użytkowania ziemi w strefie zewnętrznej Krakowa (na przykładzie bylej dzielnicy katastrallU'j Podgórze), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2(Xl3, nr 617. Luchter B., 7.J1ziany uzytkmvania ziemi w Krakowie w latach /977-/998. Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2(X) I ,nr 568. Luchter B., Zmiany użytkowania ziemi w Krakowie w latach /983-/992 IIll przykladzie centralnej cz{'.\:ci miasta - bylej l dzidnicy katastralnej - Śródmit'.\~ci(', Zeszyty Naukowe. AE w Krakowie, Kraków 1994, nr 422. Luchtcr B., Zmiany H' zagospodarowaniu centralnej czę.ki Krakowa w okreslt' trllmformacji (ze slczfgóln}'11I uwzględnieniem 11ll/992-1995), Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1997. nr 483. Majcherczy" B., Zmiany użytkowania ziemi we wsiach gminy Babiee, praca magisterska. maszynopis, AR, Kraków 1992. Mydeł R., Charakter.vstyka i ocena przydatno,ki źródeł kartograficZ1lych do badmi przeobrażeli przestrzeni miejskiej Krakowa, Folia Geographica, Series Geographica-Oeconomica, 1973,1.6. Mydeł R., PrZl'11Iiany użytkowania przestrzeni miejskiej w III dzielnicy katastralnej miasta Krakowa Nowy ,5willl. Folia Geographica, Series Geographica-Oeconomica, 1974, t. 7. Mydeł R., Rozwój struktury przestrzennej miasta Krakmva, Ossolineum, Wrocław 1979. Mydeł R .. Użytkmi'anie pru'strzeni północnej czę.\:ci XXXV dzielnicy katastralnej miasta Krakowa - BroIIowice Mate, Zeszyty Naukowe UJ, Kraków 1975, nr 396, Prace. Geograficzne z. 39, Prace Instytutu Geografii, z. 61. Pajowska J., Uż},tkowanie zinu; w bytych gromadach Pcim i. Stróże,. praca magisterska, ma-. szynopis, Instytut Geografii UJ, Kraków 1974. Prawelska-Skrzypek G. Sysfl>m użytkowania przestrZl'lli miejskiej Rzeszowa, Wydawnictwo t. Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Rzeszów 1985. Prawelska-Skrzypek G., Użytkowanie przestrZlmi południowej czę.ki XXXV dzielnicy katastralnej miasta Krakowa - BronowiceMail•• ZeszytyNaukoweUJ.KrakówI975.nr. 396, Prace Geograficzne, z. 39, Prace Instytutu Geografii, nr 61. Prawełska~Skrzypek G., Górka Z., Próba zastosowania metody reprezentacyjnej w hadanim'h uŻ.vlkowania przestrzeni miejskiej, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne, z. 46, Warszawa-Kraków 1978..

(20) LlIdllu. Przegon W., Forr)fik(J(je Podgórza jako jedna zform użytk owania zit'/lli i Z.IUI Cl.ąCy {'/t'ml'l!f krajobrazu kulturowego, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury, 2000, t. 32. Rocz nik Statystyczny Miasta Krak owa 1945- 1960. Prezydium Rady Narodowej w m. Kra kowie , Wydz iał Statystyki , Kraków. Nakladem Prezydium Rady Narodo wej w 111 . Krakowie. 1961. Rocznik Slatystyczny Województwa Malopolskiego 200 l. lI rz:td Statystyczny IV Krakowie. Kraków 200 l . Roczny Raport 1997, Huta im . T'J.dcusza Sendzimira SA w Krak owie, Kraków 1997. Szczęsny R., L 'lłI iliwtiml du so l dan.\" fe diJtriC1 Mrąg owo, Documentat ion Gcographique 1961.z. 6" . SZl:zęsny R., Użytkowanie ziemi w pmviecit' myszkoU'skim , Dokumentacja Geog rafi cz n ~l . Warszawa 1960. z. I. Szopa W. , Krzyworzeka M., Przemiany w u żytkowaniu gruntów na obrzei.ach widkiclt miast na przykladzie wsi Dojazdów z gminy Kocf1l.'r'rzów - Luborz)'ca. praca magisterska, maszyno pis . AR, Krak ów 1993 . Środoń E., Użytkowanie fJrzeJtrzeni miejskiej Ul LobzO\vie - XVI dzielnicy kata.\"Iralnej miasra Krakowa. Folia Gcographica, Serics Gcograph ica-Oeconomica , 1974 , t. 7.. The Use of City Blocks lo SIudy Changes In Land Use, wilh Reference lo Kraków The papcr atlemplS lo assess the proccss o( change in land usc. It cmploys smali area units, city blocks; these are spaces usually delimited by a quadrilateral ol' slree ts . Since the old administralive districts or the locaJ government districts crcałed in 1991 have changed through time and thus are not comparable spatially. Ihe use of city bJocks for such an analysis scems justified. particularly for parts of Krak ów with a fixed urban scheme in which the street luyoul is no longer changing. Urban de ve lopment can be studied comparativcly using the ()Id preci ncts ot" the Kraków city land record office, that is , the farmer towns and villages Ihat have hecn successively annexed to historical Kraków, which is the land within (he Planty promenade . Thc central areas of these entitics usually preserve their original urban plans and along with them the street layouts, but the peripheries ot" Ihe old precincls, built upon after annexalion , have newly formed city blocks . This makes spatial comparison difficull. More precise rescarch could be done on 1he b<lsis of particular survey pl01S, or 1he individual buildings com prisi ng city hlocks ; they change through time 10 a greater degree. however, . IIH.I thus are less co mparablc..

(21)