Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej w świetle realizacji zasad strategii relacji z podatnikami

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 862. 2011. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Alina Klonowska Katedra Finansów. Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej w świetle realizacji zasad strategii relacji z podatnikami 1. Wprowadzenie Obecność w Unii Europejskiej stwarza Polsce szansę zbliżenia się do najwyżej rozwiniętych społeczeństw. Z dniem akcesji nasz kraj przyjął wszystkie prawa i obowiązki wynikające z członkostwa, tzw. acquis communautaire. W związku z tym i zgodnie z wymogami zreformowanego w 2005 r. Paktu stabilności i wzrostu, kraje Unii Europejskiej są zobowiązane do przestrzegania tzw. średniookresowego celu budżetowego. Każdy inny przypadek, aniżeli przeprowadzenie koniecznych reform dostosowawczych, może oznaczać ogromne straty finansowe, począwszy od zawieszenia dostępu do miliardów euro pomocy z Funduszu Spójności, a skończywszy na spadku wiarygodności w strukturach UE. Nadmierny deficyt budżetu państwa oraz dług publiczny stały się jednym z głównych powodów realizowania polityki „uzdrawiania” finansów publicznych i aplikacji nowego systemu zarządzania finansami publicznymi. Istota podejmowanych działań sprowadza się nie tylko do uzyskania pożądanych wskaźników wyznaczonych przez Program konwergencji1 i wypełnieniu obowiązków nałożonych na Polskę w związku z jej członkostwem, ale podejmowane działania mają przyczynić. Program konwergencji zawiera wytyczne makroekonomiczne, głównie budżetowe. Program konwergencji, aktualizacja 2005, Warszawa 2006, s. 18. 1.

(2) Alina Klonowska. 54. się także do „usprawnienia”2 finansów publicznych. Tylko „zdrowe” finanse państwa mogą stać się dźwignią efektywnej i mogącej konkurować gospodarki. Najistotniejszą jednak kwestią pozostaje reforma systemu podatkowego w celu wspierania przedsiębiorczości dla poczucia stabilizacji życia gospodarczego obywateli. W ramach przyjętych programów jedną z najbardziej oczekiwanych przez polskie społeczeństwo zmian była modernizacja administracji podatkowej. W obiegowej opinii w środowisku przedsiębiorców państwo traktowane jest jako instytucja działająca w sprzeczności z interesami podatnika, w krańcowym ujęciu nawet jako instytucja wroga. Wynika to nie tylko z antagonistycznego charakteru podatku, ale także często ze sposobu posługiwania się przez państwo tym narzędziem, z nadużywaniem władzy w stosunku do podatnika, z wątpliwym wykorzystaniem środków publicznych pochodzących z podatków3, dlatego istotna jest reorientacja administracji publicznej, zwrócenie szczególnej uwagi na potrzeby podatnika. Celem niniejszej pracy jest wskazanie i próba oceny kierunków zmian polskiej administracji podatkowej. Dostrzegając elementarne związki pomiędzy państwem a obiektami gospodarującymi, dokonano analizy panujących stosunków podatkowych, wzajemnych relacji podatnik–urzędnik oraz wskazano obszary wymagające poprawy. Dopełnieniem pracy jest krótka charakterystyka działań podejmowanych przez administrację skarbową w celu wypełniania zadań wynikających ze strategii. 2. Reforma administracji skarbowej Polska, kończąc transformację z kraju postkomunistycznego w kraj demokratyczny o gospodarce rynkowej, wykorzystuje swoje członkostwo w Unii Europejskiej do przyspieszenia rozwoju gospodarczego oraz zwiększenia swojej konkurencyjności. Spełniając wymagania stawiane państwom członkowskim, wdrażane są w życie reformy wynikające między innymi ze strategii lizbońskiej4, strategii rozwoju kraju 2007–20155 oraz strategii podatkowej6. Jedną z idei strategii lizboń2 Usprawnienie finansów publicznych w tym przypadku oznacza stworzenie warunków do racjonalizacji oraz nowoczesnego zarządzania finansami państwa. 3 Polityka fiskalna państwa i jej wpływ na finanse przedsiębiorstw, red. S. Owsiak, Wyższa Szkoła Bankowości i Finansów w Bielsku Białej, Bielsko Biała 2004, s. 13.. Strategia Lizbońska to najważniejszy program gospodarczo-społeczny Unii Europejskiej przyjęty w 2000 r. (znowelizowana w 2005 r. po raporcie Wima Koka, byłego premiera Holandii). Jej założeniem jest przekształcenie Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjną gospodarkę światową. Podstawowym narzędziem w realizacji strategii jest Krajowy Program Reform. 4. 5 Strategia rozwoju kraju 2007–2015 – to nadrzędna i wieloletnia strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Polski.. 6 Strategia podatkowa wynika ze strategii zarządzania finansami publicznymi państwa na lata 2005–2008. Razem ze strategią fiskalną i strategią zarządzania stanowią główne filary działań realizacji SZFPP..

(3) Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej.... 55. skiej jest tak zwane Better Regulation7, czyli lepsze stanowienie prawa8. Istota Programu Reformy Regulacji sprowadza się do stworzenia stabilnego systemu stanowienia prawa. Stabilność oznacza zniwelowanie konieczności częstego nowelizowania aktów prawnych, które powoduje dodatkowe koszty, rozrost biurokracji, niestabilność w prowadzeniu działalności gospodarczej itd. Strategia rozwoju kraju 2007–2015 (SRK) jako podstawowy dokument strategiczny, określa cele i priorytety w obszarze rozwoju społeczno-gospodarczego Polski oraz warunki, które powinny ten rozwój zapewnić. Strategia wskazuje na rolę administracji publicznej jako czynnika wspierającego rozwój kraju efektywnie spełniającego usługową funkcję wobec obywateli państwa. Wizja Polski do 2015 r. przedstawiona w dokumencie SRK skupia się na zmianach, których oczekuje społeczeństwo. Mogą one przyczynić się do wzrostu standardu życia, jeśli będą zainicjowane przez władze publiczne, oraz zostaną przeprowadzone w dialogu ze społeczeństwem. Kluczem do sukcesu jest zmiana sposobu sprawowania władzy. Zasadniczy motyw tej zmiany polega na tym, że to władze publiczne mają pełnić rolę służebną wobec społeczeństwa, a nie odwrotnie. Z raportu na temat zatrudnienia9 na 2001 r. wynika, że państwa członkowskie przywiązują dużą wagę nie tylko do uproszczenia regulacji prawnych, ale również do otoczenia administracyjnego przedsiębiorstwa10. Ponieważ istnieje powszechne przekonanie, że nieodpowiednie otoczenie administracyjne stanowi istotną przeszkodę dla prowadzonej przez przedsiębiorstwa działalności gospodarczej. W świetle zadań, jakie wykonują podmioty życia społeczno-gospodarczego, niezbędny jest system administracji publicznej sprawny, efektywny i niedrogi, wykorzystujący technologie informacyjne i komunikacyjne, z pełnym dostępem obywatela do informacji oraz o ograniczonym do niezbędnego minimum zakresie interwencji administracji w życie gospodarcze oraz prywatne życie obywateli. Poprawa efektywności działania administracji publicznej wpisana jest również w program operacyjny Kapitał Ludzki Narodowej Strategii Spójności 2007–1013. Strategia podatkowa koncentruje się wokół skutecznego, efektywnego i sprawiedliwego pobierania dochodów budżetowych, skutecznej walki z nadużyciami 7. W Polsce nazywane jest to hasłem „Przedsiębiorca ma prawo”.. Polska i Unia wobec wyzwań globalizacji, Biała Księga 2006, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, s. 22–26. 8. Raport na temat zatrudnienia 2001 (Joint Employment Report 2001) – zawiera ocenę stopnia realizacji przez państwa członkowskie działań dotyczących polityki zatrudnienia oraz wspierania przedsiębiorczości. 9. Strategia lizbońska, Departament Analiz Ekonomicznych i Społecznych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, s. 71. 10.

(4) Alina Klonowska. 56. systemu podatkowego, zapewnienia lepszej obsługi podatnikom11, ułatwienia legalnej działalności gospodarczej, usuwania barier biurokratycznych oraz doskonalenia standardów działania i rozwoju infrastruktury, która odpowiada współczesnym wyzwaniom i oczekiwaniom społeczeństwa12. Strategia relacji z podatnikami opiera się na informowaniu podatników o ich prawach i obowiązkach oraz na szczególnym traktowaniu pewnych grup podatników (osoby rozpoczynające działalność gospodarczą, absolwenci szkół średnich i wyższych, osoby niepełnosprawne, emeryci i renciści)13. Dlaczego tak istotne są dobre relacje między podatnikiem a służbami podatkowymi? Jak pisze J. Kudła w książce pt. Ekonomiczne problemy kosztów opodatkowania i nielegalnego unikania podatków, od lat 70. XX w. ekonomiści zajmujący się podatkami starają się sformułować modele tłumaczące zachowanie podatników i urzędów skarbowych w ich wzajemnych relacjach. Zagadnienia te mają istotne znaczenie nie tylko dla ograniczenia zjawiska nielegalnego unikania opodatkowania, ale także dla kosztów administracyjnych funkcjonowania aparatu skarbowego14. O istotności tych zagadnień na gruncie polskim świadczą też regularnie przedstawiane propozycje reformy administracji podatkowej, zasad poboru wpływów budżetowych oraz uproszczenia systemu podatkowego lub nawet likwidacji podatków, których pobór nadmiernie obciąża podatników. Przebudowa aparatu skarbowego i uczynienie go przyjaznym podatnikowi może przyczynić się do wzrostu dochodów podatkowych. Uprzejme i asertywne traktowanie podatników jest uważane za istotny czynnik poprawiający dostosowanie podatników do systemu podatkowego15. Dobrze traktowany podatnik stara się wówczas odwzajemniać przez uczciwe płacenie podatków. Ponadto stosowane równoległe sankcje zewnętrzne, takie jak kary czy nagrody, mogą zmniejszać motywację do uczciwego płacenia podatków, a zatem konkurować z czynnikami wewnętrznymi16. Z tego względu oddziaływanie sankW ramach poprawy jakości obsługi obywatela mówi się o usprawnieniu i uproszczeniu obsługi obywatela oraz o stworzeniu organizacji ukierunkowanej na potrzeby obywatela. Rozwiązania systemu obsługi obywatela stosowane w administracji skarbowej koncentrować się będą na jakości obsługi, dlatego m.in. założeniem jest prymat stosowania systemów przyjaznych i prostych w obsłudze. 11. G. Fiuk, Departament ds. Informatyzacji Resortu, Ministerstwo Finansów, IV Forum Informatyki w Administracji , Ciechocinek, 20–21 kwiecień 2005, s. 2, 4, 5. 12. Administracja podatkowa oraz system podatkowy w Polsce, Ministerstwo Finansów, Biuletyn Informacyjny, 2004, s. 7. 13. 14 J. Kudła, Ekonomiczne problemy kosztów opodatkowania i nielegalnego unikania podatków, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2004, s. 7. 15 P. Hite, A Positive Approach to Taxpayer Compliance, „Public Finance” 1989, nr 2, s. 249–267.. J. Kudła, Ekonomiczne problemy kosztów opodatkowania i nielegalnego unikania podatków, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2004, s. 130. 16.

(5) Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej.... 57. cjami należy kierować raczej do podatników o niskim poziomie moralności podatkowej, natomiast pozostałych traktować z szacunkiem, to znaczy jasno formułować stosowane wobec nich procedury oraz uwzględnić odrębność każdego podatnika. Podejście takie stwarza partnerskie relacje między organami podatkowymi a podatnikiem, które w dalszej kolejności mogą sprzyjać ograniczeniu zachowań nielegalnych. Hipoteza ta zyskała potwierdzenie w wynikach badań nielegalnego unikania opodatkowania w Szwajcarii17, gdzie poziom ewazji był niższy w tych kantonach, w których administracja podatkowa życzliwiej odnosiła się do podatników. Nie jest jednak pewne, czy różnice w traktowaniu podatników były skutkiem, czy przyczyną obserwowanego poziomu nielegalnego unikania opodatkowania. 3. Główne kierunki i zakres podejmowanych działań Priorytetowym zadaniem polskiej administracji podatkowej jest poprawa ściągalności należności budżetowych. Realizacja tego celu wymaga podjęcia wielokierunkowych działań nie tylko poprzez konstruowanie spójnego i trwałego systemu podatkowego, ale także stworzenie optymalnych warunków organizacyjnych funkcjonowania organów podatkowych. Należy zauważyć, że specyfika misji administracji podatkowej wkracza w sferę indywidualnych interesów obywateli, co często powoduje konfliktogenne spory pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym. Sytuacja taka prowadzi do antypatii w stosunkach z organami podatkowymi18, co w znacznym stopniu może utrudniać realizację celu. Charakter władzy publicznej implikuje jej wiarygodność, stąd też administracja służąca państwu i społeczeństwu musi być otwarta, przejrzysta, nastawiona na dialog, sprawna i zdolna do adaptacji. Niezbędne są zatem skoordynowane działania upraszczające procedury administracyjne i wzmacniające potencjał kadrowy oraz modernizacja techniczna i technologiczna sektora publicznego, które zwiększą jego skuteczność. Administracja skarbowa, aby mogła zrealizować swój cel, powinna zwrócić uwagę na realizację celów pośrednich oraz odpowiedni plan działania. W dążeniu do uzyskania wartości docelowej istotne staje się także uzyskanie wysokiego poziomu dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych przez obywateli oraz zwiększenie poziomu zadowolenia podatników z obsługi w urzędach skarbowych. Wymaga to przede wszystkim poznania potrzeb podatników. Aby w pełni poznać i zaspokoić oczekiwania podatników, zachodzi konieczność stosowania 17. Ibidem, s. 130.. A. Kasperowicz-Stępień, Ryzyko w działalności polskiej administracji podatkowej [w:] Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, red. S. Owsiak, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 561–562. 18.

(6) Alina Klonowska. 58. różnorodnych narzędzi badania ich opinii, takich jak: ankiety, karty kontaktów z klientami, sondaże itd. Narzędzia te sprzyjać mają nawiązaniu dialogu pomiędzy administracją i jej klientami, pozwalając na poznanie wzajemnych oczekiwań19. Istnieje wiele wartości, standardów i podstawowych jakości, które powinny charakteryzować całą pracę administracji podatkowej – także inne obszary, nie tylko relacje i obsługę. Wartości te powinny bazować na wartościach ogólnie przyjętych w polskim społeczeństwie. Aby osiągnąć wysoki poziom dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych, podatnicy muszą akceptować system podatkowy, co wiąże się ze zbudowaniem zaufania między administracją podatkową a podatnikami. W tym celu administracja podatkowa powinna przestrzegać pewnych wartości i postaw, specyficznych dla podejścia ukierunkowanego na podatnika, tak by była postrzegana jako administracja usługowa. Kolejną istotną kwestią jest przestrzeganie standardów jakości obsługi. Lepsza obsługa oznacza m.in.: – wyrozumiałość oraz pozytywne nastawienie pracowników administracji w kontaktach z podatnikami; – dostosowanie informacji do różnych grup podatników20; – zapewnienie dostępności administracji ze szczególnym uwzględnieniem bezpośrednich kontaktów pracowników administracji z podatnikami21; – dostosowanie organizacji. Organizacja administracji podatkowej musi umożliwiać optymalny rozwój wartości, wiedzy i metod właściwych dla nowoczesnej administracji. Organizacja powinna charakteryzować się najlepszą możliwą do osiągnięcia koordynacją pomiędzy różnymi szczeblami i funkcjami administracji. Obsługa podatników powinna być obszarem cechującym się wyższym poziomem specjalizacji, zarówno na poziomie organizacyjnym, jak też indywidualnym. Poprzez specjalizację nastąpi wzrost jakości obsługi oraz dostarczanych informacji. W tym celu wykorzystuje się odpowiednie metody służące poznawaniu opinii podatników na przykład ankiety, badania przeprowadzane na grupach osób (przedsiębiorstwa, obywatele itd.) oraz wywiady. Badania są realizowane w sposób umożliwiający dokonywanie porównań pomiędzy ankietami przeprowadzonymi w różnych okresach. Wyniki działań rozpoznawczych są badane, umożliwiając analizę i dostosowanie procesów. 19. 20 Administracja podatkowa zawsze powinna posługiwać się językiem dostosowanym do percepcji podatników, w celu polepszenia komunikacji. W wielu wypadkach informacja powinna być dostarczana grupom docelowym z inicjatywy samej administracji podatkowej, w wyniku analizy ryzyka. Dostarczanie informacji grupom docelowym powinno być inicjowane w przypadkach, gdy są powody, aby podejrzewać, że błędy popełniane są nieumyślnie lub gdy obowiązujące przepisy są zbyt skomplikowane. 21 Większość bezpośrednich spotkań pracowników z podatnikami ma miejsce w sali obsługi urzędu skarbowego. Rozmowy te powinny odbywać się w ścisłym poszanowaniu prostych zasad poufności, co pozwoli na zwiększenie zaufania podatnika do swoich rozmówców i całej administracji podatkowej..

(7) Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej.... 59. Kontrola podatkowa i obsługa podatnika stanowią podstawowe elementy działania każdej administracji podatkowej. Ze swojej natury kontrola podatkowa ma charakter wzmocnienia negatywnego, a właściwa obsługa podatnika wzmocnienia pozytywnego, dlatego ważne jest, by uniknąć sytuacji, w której lepsza obsługa klienta byłaby traktowana jedynie jako alternatywa dla systemu kontroli i odwrotnie. Najlepszym rozwiązaniem jest znalezienie punktu równowagi pomiędzy tymi składowymi, osiągając przez to pożądany cel, czyli zwiększenie dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych oraz wzmocnienie efektu prewencyjnego. Warunkiem dobrego funkcjonowania administracji podatkowej jest także dobra komunikacja wewnętrzna połączona z dobrą koordynacją pracy oraz jednolite stosowanie przepisów podatkowych we wszystkich służbach podległych Ministerstwu Finansów. Konieczne jest więc wzmocnienie roli Ministerstwa Finansów. Niezbędne jest zatem zharmonizowanie interpretacji przepisów i wewnętrzne rozpowszechnianie obowiązujących interpretacji. Pełne i jakościowo dobre informowanie podatników wymaga od urzędników szczegółowej wiedzy, obejmującej różnorodne zagadnienia podatkowe. Wiedza ta musi być na bieżąco aktualizowana poprzez zintensyfikowanie szkoleń zawodowych. Podjęcie specjalistycznych szkoleń na wyższym poziomie jest konieczne zarówno dla pracowników odpowiedzialnych za pomaganie interesantom w wypełnianiu obowiązków deklaratywnych, jak i dla pracowników odpowiedzialnych za kontrolę właściwego przestrzegania przepisów. W wielu państwach Europy Zachodniej dużą wagę przywiązuje się do poprawy stosunków między podatnikiem a administracją podatkową, ponieważ jest to kierunek właściwy do uzyskania wysokiego poziomu dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych przez obywateli oraz zwiększenie poziomu ich zadowolenia z obsługi w urzędach skarbowych22. Chodzi o to, aby poprzez utrzymywanie dobrych stosunków z podatnikiem zdobyć jego zaufanie i uczynić z niego współpracownika aparatu skarbowego23. Główny ciężar w osiągnięciu tego celu spoczywa na pracownikach urzędów skarbowych. Przyjęta w 2004 r. Strategia relacji z podatnikami została konsekwentnie zrealizowana przez urzędy i izby skarbowe na terenie całego kraju. Jak wynika z informacji przekazanych przez izby skarbowe, urzędy dążą do poszukiwania nowych typów usług i nowych form udzielania pomocy zgłaszającym się do urzędów podatnikom. Charakterystyczne jest to, że każdy nowy pomysł, każda wartościowa inicjatywa jednej placówki jest natychmiast rozpowszechniana w innych urzędach. Kierunki działań wskazują na zwrot w stronę człowieka, któremu urząd chce okazać szacunek, oszczędzając. 22 Obecnie również w Polsce kładzie się duży nacisk na relacje między podatnikiem a pracownikami np. Urzędów Skarbowych, jako instytucji najbliższych podatnikowi. 23. M. Pietrewicz, Polityka fiskalna, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1993, s. 74..

(8) Alina Klonowska. 60. jego czas i wykazując zrozumienie trudności, z jakimi wiele osób boryka się przy rozliczeniach podatkowych24. 4. Założenia Strategii relacji z podatnikami Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej oparte są na wskazaniach Komisji Europejskiej i Strategii modernizacji polskiej administracji podatkowej przyjętej i zatwierdzonej przez Rząd w dniu 6 sierpnia 2002 r. Na podstawie SMPAP (Strategia modernizacji polskiej administracji podatkowej) i w ramach współpracy polskiej administracji podatkowej z Unią Europejską opracowano Strategię relacji z podatnikami. Jej głównym założeniem było podjęcie autentycznych działań na rzecz przemian, tworząc nowoczesną administrację w służbie obywateli. Realizacja strategii rozpoczęła się w 2003 r., z podjęciem wzmożonych działań od 2004 r.25 i zgodnie z planami miała trwać do 2008 r. Opierając się na założeniach Strategii relacji z podatnikami, administracja skarbowa stara się stworzyć nowoczesną „strukturę” w służbie obywateli. Strategia wskazuje na obszary, które należałoby poprawić, usprawnić bądź zmienić, żeby osiągnąć założone cele. Strategia jest ważnym narzędziem do wypracowania zaufania obywateli do administracji podatkowej. Zaufanie jest głównym czynnikiem dobrych stosunków między obywatelami i administracją podatkową i stanowi warunek osiągnięcia przez administrację podatkową podstawowych celów. Cele ogólne strategii: – dobrowolne wypełnianie obowiązków podatkowych przez podatników, – uzyskanie wysokiego poziomu dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych oraz zwiększenie poziomu zadowolenia podatników z obsługi w urzędach skarbowych przy optymalnych kosztach. Cele szczegółowe strategii: – zapewnienie lepszej obsługi podatnikom, – skuteczniejsza walka z oszustami, – lepsze uwzględnianie potrzeb klientów, – sprzyjanie rozwojowi nowych technologii, informatyki i komunikacji, – dostosowanie organizacji i uproszczenie procedur administracyjnych, – jednolite stosowanie prawa podatkowego, – szkolenia pracowników, którzy będą świadczyć profesjonalną i dostosowaną do indywidualnych potrzeb podatników obsługę26. 24. J. Wyszyński, MForum, Biuletyn Ministerstwa Finansów, maj 2005, nr l1.. Strategia relacji z podatnikami, Ministerstwo Finansów, Departament Organizacji Skarbowości, Warszawa 2003, s. 4. 25. 26. Ibidem, s. 5..

(9) Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej.... 61. Opierając się na badaniach ankietowych przeprowadzanych przez administrację podatkową w trzech regionach Polski, należy zauważyć, że zdaniem podatników „bardziej przyjazna postawa urzędników podatkowych” najbardziej poprawiłaby poziom obsługi w urzędach podatkowych (tabela 1). Drugą równie istotną zmienną, która poprawiłaby poziom obsługi podatnika, jest: większa dostępność informacji telefonicznej (ogółem 40,4%) oraz wyższe kwalifikacje urzędników (ogółem 38,4%). Przejawem lepszej obsługi jest, jak już wyżej wspomniano, zwrócenie większej uwagi na potrzeby podatników. Realizacja tego celu oznacza zwiększenie dostępności i dyspozycyjności administracji podatkowej przy jednoczesnym wykorzystaniu dostosowanych do potrzeb podatników kanałów informacji. Skuteczniejsza walka z oszustami – koncepcja administracji usługowej nie jest sprzeczna z koncepcją administracji kontrolującej, wręcz przeciwnie, te dwie misje są nierozłączne i wzajemnie się uzupełniają. Ukierunkowanie administracji podatkowej na obsługę interesanta będzie jeszcze bardziej legitymizować działania kontrolne oraz sankcje wobec podatników niewywiązujących się ze swoich obowiązków podatkowych. Istnieje jednak ryzyko, że przy utrzymaniu najlepszej jakości obsługi, niektórzy podatnicy będą działać w sposób nieuczciwy, wobec czego administracja musi być zdolna do podjęcia szybkich i skutecznych działań. Grupa lojalnych podatników ma być świadoma tego, że administracja podatkowa nie pozostaje bezczynna wobec podatników nieprzestrzegających zasad systemu. W takiej sytuacji kontrola, poza spełnianiem tradycyjnych celów budżetowych, staje się także instrumentem mającym na celu promowanie dobrowolnego wypełniania obowiązków podatkowych. Tabela 1. Ankieta przeprowadzona w izbach skarbowych w Warszawie, Katowicach i Szczecinie (w %) Co Pani/Pana zdaniem najsilniej wpłynęłoby Warszawa Katowice Szczecin na poprawę obsługi klienta w urzędzie skarbowym. Zmiana godzin pracy urzędu. 25,5. 22,2. Wyższe kwalifikacje urzędników. 44,6. Większa dostępność informacji telefonicznej. 40,8. Inne. Więcej urzędników. Bardziej przyjazna postawa urzędników. Lepsze warunki lokalowe. Nie wymieniono żadnego z powyższych czynników. Ogółem. 21,6. 23,1. 35,1. 36,3. 38,4. 41. 39,2. 40,4. 11,7. 11,3. 11,6. 11,5. 5,3. 8,8. 7,1. 7,2. 10,5. 10,7. 60,1. 54,2. 13,4. 7,3. 12,6 57,2 7,8. 11,2 57. 9,3. Źródło: Strategia podatkowa, materiały do dyskusji na posiedzenie Rady Ministrów w dniu 23 grudnia 2003 r., s. 59..

(10) 62. Alina Klonowska. Pełniejsze uwzględnianie potrzeb klientów ma duże znaczenie, ponieważ chodzi o określenie głównych oczekiwań beneficjentów (przedsiębiorstw i obywateli). Dobra diagnoza potrzeb podatników jest punktem wyjścia wszelkich wysiłków podejmowanych przez administrację podatkową. Zakres oferowanych usług musi odzwierciedlać potrzeby społeczeństwa, gospodarki i poszczególnych obywateli. Aby odpowiedzieć na istniejące zapotrzebowanie, administracja podatkowa musi być otwarta i dostosowywać swoje metody działania do potrzeb. Interesanci żyjący w środowisku coraz szerszego otwierania się gospodarki na zewnątrz chcą otrzymywać coraz więcej informacji, dostarczanych przy użyciu coraz szybszych i bardziej precyzyjnych środków. Administracja ukierunkowana na podatnika musi zapewnić interesantom taki wybór sposobu kontaktowania się, który najbardziej im odpowiada i o odpowiedniej dla nich porze. Zgodnie ze strategią ukierunkowaną na podatnika administracja podatkowa powinna wdrażać rozwiązania dostosowane do potrzeb interesantów. Działania takie zostały już podjęte, a mianowicie utworzono urzędy skarbowe dla dużych przedsiębiorstw. Podejście to powinno zostać upowszechnione w miarę ewolucji administracji podatkowej. Nowoczesna administracja podatkowa musi zapewnić identyczne stosowanie ustawy podatkowej na terenie całego kraju i wobec wszystkich interesantów. Jest to jedno z wyzwań dla administracji podatkowej, z uwagi na przystąpienie do Unii Europejskiej, oraz na związany z tym rozwój wymiany. Jednolite stosowanie prawa podatkowego jest warunkiem niezbędnym do zapewnienia sprawiedliwości podatkowej oraz bezpieczeństwa prawnego decyzji podejmowanych przez poszczególne podmioty gospodarcze. Stanowi to czynnik spójności działań administracyjnych. 5. Zakończenie Od kilku lat administracja podatkowa w Polsce przechodzi proces modernizacji mający na celu nowoczesne podejście do problemu interakcji pomiędzy administracją podatkową i jej klientami. Strategia modernizacji opiera się na doświadczeniach polskich urzędów skarbowych, jak również korzysta z rozwiązań wdrożonych przez inne administracje podatkowe. Nowe podejście stosowane w administracjach większości krajów Unii Europejskiej polega na zrównoważeniu funkcji usługowych oraz kontrolnych i traktowaniu podatnika jako klienta, któremu należy maksymalnie ułatwić dobrowolne i prawidłowe wypełnianie obowiązków podatkowych przewidzianych w Konstytucji i odpowiednich ustawach. Celem jest rozszerzanie zakresu usług świadczonych klientom przez administrację podatkową oraz poprawianie ich jakości we wszystkich formach kontaktu z podatnikiem..

(11) Kierunki rozwoju polskiej administracji skarbowej.... 63. Strategia relacji z podatnikami, opierając się na podejściu ukierunkowanym na podatnika, służy temu, by poprzez stworzenie właściwego stosunku administracji skarbowej do podatnika wspomóc efektywniejsze pobieranie dochodów, a co za tym idzie lepszą współpracę między tymi podmiotami. Podstawą dobrych relacji i kontaktów jest podejście ukierunkowane na podatnika, co oznacza zwrócenie uwagi w każdym podejmowanym przez urzędnika zadaniu na potrzeby i sytuację podatników27. Zmiany w zakresie struktury administracji podatkowej w Polsce, na które składa się także proces modernizacji mający na celu nowoczesne podejście do problemu interakcji pomiędzy administracją podatkową i jej klientami, zapoczątkowały poprawienie skuteczności działań w tych kontaktach. Można mieć nadzieję, że podejmowane przez administrację działania sprawia, że wzajemne stosunki administracji skarbowej i podatników poprawią się i przyniosą oczekiwane przez wszystkich korzyści. Literatura Administracja podatkowa oraz system podatkowy w Polsce, Ministerstwo Finansów, Biuletyn Informacyjny 2004. Fiuk G., Departament ds. Informatyzacji Resortu, Ministerstwo Finansów, IV Forum Informatyki w Administracji, Ciechocinek, 20–21 kwiecień 2005. Hite P., A Positive Approach to Taxpayer Compliance, „Public Finance” 1989, nr 2. Kasperowicz-Stępień A., Ryzyko w działalności polskiej administracji podatkowej [w:] Nauki finansowe wobec współczesnych problemów gospodarki polskiej, red. S. Owsiak, Akademia Ekonomiczna, Kraków 2004. Kudła J., Ekonomiczne problemy kosztów opodatkowania i nielegalnego unikania podatków, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2004. Pietrewicz M., Polityka fiskalna, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 1993. Polska i Unia wobec wyzwań globalizacji, Polskie Forum Strategii Lizbońskiej, Biała Księga 2006. Strategia relacji z podatnikami, Ministerstwo Finansów, Departament Organizacji Skarbowości, Warszawa 2003. Strategia podatkowa – materiały do dyskusji na posiedzenie Rady Ministrów w dniu 23 grudnia 2003 r. Wyszyński J., MForum, Biuletyn Ministerstwa Finansów, nr l1, maj 2005.. Strategia podatkowa, materiały do dyskusji na posiedzenie Rady Ministrów w dniu 23 grudnia 2003 r., s. 58. 27.

(12) 64. Alina Klonowska. The Development of the Polish Tax Administration System and the Implementation of the Tax Payer Relations Strategy Upon joining the European Union, Poland adopted all rights and obligations resulting from membership known as acquis communautaire – including the commitment to strive to hit a medium-term financial target. Accomplishing this goal will require tax offices to operate efficiently and effectively collect public dues. To meet these requirements, tax offices in Poland must undergo radical improvement. The aim of the article is to lay out the kinds of changes that will need to be made to the Polish tax administration system and attempt to assess them. Examining the fundamental relations between the state and economic entities, the article includes an analysis of existing tax relations, the relations between tax payers and tax officers, and the areas which shall require improvement. It also presents an assessment of action taken to date by the tax administration to improve operations..

(13)