Ściganie na wniosek w procesie karnym Republiki Federalnej Niermiec

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA IURIDICA 10, 1982

Tomasz Grzego rczyk ŚCIGANIE NA WNIOSEK

W PROCESIE KARNYM REPUBLIKI FEDERALNEJ NIEMIEC*

1. ŚCIGANIE N A WNIOSEK W SYSTEMIE ODSTĘPSTW OD ZASADY ŚCIGANIA PRZESTĘPSTW Z URZĘDU W RFN 4

1.1. W ym óg posiad an ia w pew n ych sy tu acjach w nio sk u o ściganie

o d p okrzyw d zon ego dla legalno ści p ro cesu jest w u staw o daw stw ie RFN jedn ym z w y jątkó w od zasady, że p rzestęp stw a ścigane są niezależnie od woli p od m io tir pok rzy w dzon eg o czynem, czyli — z urzędu. Od razu jedn ak podnieść trzeba, że pogląd, iż ściganie na w nio sek stanow i w y -jątek od pow yższej zasady, był w d o ktry nie n iem ieckiej k w estion o w an y już dość dawano. Sięganąć tu m ożana choćby do K. B irk m eyera1, k tó -rego w ątpliwości zw iązane b y ły z k oncep cją roszczenia karneg o jako przedm iotu p ro cesu k arneg o i o k reślan ia isto ty sam ego p ro cesu przez dwa stosunki, tj. p raw n o -m a te rialn y i p raw n o-p ro cesow y . Pow staw ała w zw iązku z tym k w estia m om entu zrodzenia się roszczenia k arneg o przy czynach ściganych na w niosek oraz m ożliwości jeg o dochodzenia. W e w sp ółczesn ej d o ktryn ie n iem ieck iej w sk azu je się jed nak w yraźnie, v że ścigan ie n a w n io se k należy do w y jątk ów o d zasady ścig ania p rzes-tęp stw z u rzędu 2, a sam wnioisek o ścig anie trak to w a ny jest jak o prze-słank a p ro ceso w a3.

’ Opracow anie niniejsze stanow i fragment w ię kszej całości.

1 K. B i r k m e y e r , Deutschen Stralprozess recht, Berlin 1898, s. 71, 564— 565. 1 Np. E. K e r n , Stralver lahrensr echt, Berlin 1953, s. 41; K. P e t e r s , Straiprozess. Ein Lehrbuch, Karlsruhe 1952, s. 154; H. R ö d e r , Lehrbuch des ös ter re ich is ch en Stra ive riah rensr ec htes, W ien 1963, s. 16.

3 Np. K e r n , op. cit., s. 81,- W. S a u e r , A llgem ei ne Prozes srechtslehre , Berlin 1951, s. 228; R. M a u r a с h, H. Z i p f , Strairecht, A ll gem einer Teil. Teilband 1. Ein Lehr-buch, H eidelberg-Karlsruhe 1977, s. 499.

W ram ach pub liczneg o trybu ścigania, w proced u rze k a rn ej RFN. ob ok ścigania na w nio sek w yró żn ia się jeszcze, jako w y jątk i od om a-w ianej zasady, tza-w. ściganie z up oa-w ażn ienia (auf Ermächtigung) i ści-ganie na żąd an ie (auf Strafverlangen). Przed zmianam i dokonanym i w praw ie i procesie karny m RFN w latach sześćdziesiąty ch i siedem -d ziesiątych funk cjon ow ały tam jeszcze inne w yjątk i o-d zasa-d y ściga-n ia z urzędu. N iek tó re p rzep isy kod eksu k arściga-neg o (StGB) w ym ag ały dla ścigania" „zezw olenia" (Verfolgung mil Zustimmung), np. § 353b (w w ersji z 1959 r.), o dn ośnie do p rzestęp stw a n aruszenia tajem n icy urzędow ej, bądź „zarządzenia" (Verfolgun g auf Anordnung), np. § 106b — n orm u jący przestęp stw o zak łócenia p orządk u w bu d yn ku p arlam en -tu, czy § 353c — do ty czący u jaw n iania pism u rzędow ych. O w e decyzje zezw alające na ściganie należały do o dpo w iedn ich organów, np. p rzeło-żonego (§ 353b ust. 4 zd. 1 StGB), federaln eg o lub k rajo w eg o m inistra sp raw ied liw ości (np. § 353b, c), czy p rzew od niczącego p arlam entu (§ 106b). W d oktry n ie w skazy w an o wówczas, iż w g run cie rzeczy chodzi tu o „upow ażnienie do ścig an ia” . T ak w ięc np. A. Schönke i H. Schrö-d e r tw ierSchrö-dzili w swym k om en tarzu , że zezw olenie to ist sachlich eine Ermächtigung4. Z resztą w w ersjach tych przepisów, b ezp ośrednio p rzed n ow elizacją zasadniczą z 1974 r„ w prow adzon y już był w aru n ek u zy s-k an ia „u po w ażn ienia"5. W obecn ym stan ie p raw n ym nie w szysts-kie ze w skazany ch w y żej czynów p ozostały ściganym i „z u pow ażnienia"; np. b rak takieg o w ym ogu w ob ecnym § 106b StGB, choć n ad al norm uje on n aru szen ie porządk u w b ud y nk ach parlam entu.

1.2. W związku z fu nkcjono w aniem — obok insty tu cji w niosk u o ściganie — upo w ażnienia do ścigania i żądania karnego, istotneg o znaczenia n ab iera problem różnic m iędzy tymi instytucjam i. W d o k try -n ie p odk reśla się więc, że o ile w p rzy pad ku w -niosku o ściga-nie i-nicja- inicja-tyw a n ależy do pokrzyw dzonego, to przy u po w ażn ien iu leży ona w g es-tii org an ów ścigania®, H. Röder na grun cie podo bnego rozw iązania w p raw ie austriack im stw ierdza, że w iąże się to z faktem, iż w niosek jest „w arunkiem po wstania p raw a do ścigania" po stro n ie o rg an ów p roceso wy ch, zaś u pow ażn ienie to w aru n ek leg alizujący jedy n ie „wy-ko nanie tego p raw a "7. W reszcie w sk azu je się, że u pow ażnien ie nie o

zna-4 A. S c h ö n k e , H. S c h r ö d e r , Str af gesetzbuch. Kommentar, w yd. 9, München- Berlin 1959, uw. 9 do § 61 StGB, s. 377 (dalej pow oływ ane: S c h ö n k e , S c h r ö -d e r , 9).

5 Posłużono się tutaj tekstem StGB w g Beck-Texte. StG B .V er g le lch A lte und N eu e Fassung..., w yd. 2, M ünchen 1975.

s A. S c h ö n k e , H. S c h r ö d e r , Stralge setzbuch. Kommentar, w yd. 18, M ünchen 1976, uw. 2 do § 77d StGB, s. 786 (dalej pow oływ ane: S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18).

cza w yraźn eg o ośw iadczenia o woli ścigania, lecz tylko wolą nieprzesz- kadzania ścig an iu8.

Zwrócić trzeba uw agę, że przestęp stw a ścigan e „z up o w ażnienia'' nigdy n ie godzą w in teres p ry w atn y , a odno szą się do o rg an ó w p a ń -stw ow ych lub p ań -stw obcych. Stąd też już K. Birkimeyer pod kreślał, że p rzy lego ty p u czynach „roszczenie k arn e" p aństw a p o w staje z m om enteom po pełnienia przestęp stw a, upo w ażn ienie zaś je st tylk o w aru n -kiem procesow eg o dochodzenia tego „roszczenia"9. Dziś d o k try n a nie mówi o „roszczeniu k arn ym ", a o „praw ie ścigania k arn eg o " (S trafver- folgungsrecht), ale w yjaśn ien ie istoty „u pow ażnienia" po zo staje w g r u n -cie rzeczy to samo.

O bo w iązujący kodeks k a rn y RFN zalicza do przestęp stw ściganych z upo w ażn ienia n a stę p u ją ce czyny:

a) zniew ażenie p rezy den ta fed eralneg o (Verung limpfun g des Bundes-präsidenten), ścigane z up ow ażnien ia p rez y d en ta Republiki (§ 90 StGB); b) wrogie k o nstytu cji a k ty zn iew ażające o rg an y k o n sty tu cy jn e (Verfassungsfeindliche V erung limpfun g von Verfassungsorganen), o c h -ron ą p raw n ą o b jęte tu zo stały organ y u staw odaw cze, rząd, try b u n ały k o n sty tu cy jn e Z w iązku i k rajów o raz członkow ie ty ch o rganów , a ści-ganie n astęp u je z up ow ażnienia danego o rg an u lub do tknięteg o czynem członka tego o rg an u (§ 90b StGB);

c) zd rada tajem n icy państw o w ej (Preisgabe von Staatsgeheimnissen)4 ścigana z upow ażnien ia rządu fed eraln eg o (§ 97 StGB);

d) ob raza i zniesław ien ie org anó w k o n sty tu c y jn y ch i innych ciał po litycznych w zakresie wskazanym w §§ 185— 187a StGB (üble N a ch -rede und V erleu m d un g gegen Gesetzgeb ungso rgan en des Bundes oder eines Landes oder eine andere politische Körperschaft), przy czym po-jęciem „ciał 'politycznych" o be jm uje się tak że leg aln ie działające p artie p olity czne10, a ścig an ie czynu n astęp u je z upo w ażnien ia d o tkn ięteg o o rg an u lub ciała (§ 194 ust. 4 StGB);

e) nadużycie zaufania w służbie zag ran iczn ej (V ertrauensbruch im auswärtigen Dienst), ścigane z upo w ażnien ia rząd u fed eraln eg o (§ 353a StGB);

f) naru szenie tajem n icy służbowej w służbie pań stw o w ej (V e rle tzung des Dienstg eheimnisses), k tó re ścigane jest w zależności od sy -tuacji: z up ow ażnienia przew odn iczącego o rg an u ustaw o daw czeg o bądź też n ajw y ższych u rzędó w k rajo w y ch lub fed eralny ch (§ 353b StGB);

g) u jaw n ien ie (przekazanie) bez up ow ażn ienia tajn y c h przedm iotów

’ Zob. np. R. F r a n k . Das Str a tg es etz bu ch iiir das D eutsche Reich, wyd. 18, 1931, uw . 2 do § 197 StGB; S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, s. 786.

B B i r k m e y e r, op. cit., s. 71.

lub wiadomości (Unbefugte W eiterg ab e geheimer Gegenstände oder Nachrichten), chodzi tu o czyn w skazany wyżej, g dy po lega on na u jaw n ian iu przedm iotów, zwłaszcza pism, rysu nk ó w m odeli itp., a jego ścig anie n astęp u je z upo w ażn ienia p rzew odniczącego o rg a n u u staw o -daw czego lub rządu, w zależności od tego, jaki o rg an zarządził ob jęcie o k reślo n ej wiadom ości tajem nicą (§ 353c StGB).

Z upo w ażn ienia rządu fed eraln ego ścigane są także p rzestępstw a sk ierow an e przeciw k o państwom obqym, z k tó ry m i R epublika u trzy -m uje sto su nk i dy plo-m atyczne. W chodzą tu w g rę n astę p u jąc e czyny:

a) n ap aść na o rgan lub p rzedstaw icielstw o pań stw a obcego (An griff gegen Organe und V ertreter ausländischer Staaten) — § 102;

b) o braza o rg an ów i p rzed staw icieli ob cego pań stw a (Beleidigung von Organen und V ertretern ausländischer Staaten) — § 103;

c) po gw ałcenie flagi i o znak pań stw o bcych (V erletzun g von Flagen und Hoheitszeichen ausländischer Staaten) — § 104 StGB.

W zw iązku z powyższym i czynam i po w staje k w e stia tzw. żądania karnego , o którym w cześniej wspom niano. Otóż upo w ażnien ie do ści-gan ia może by ć w yd ane przez rząd federaln y, o ile p aństw o obce, d o t-kn ięte czynem, w ystąpi z „żądaniem karn ym " (Strafverlangen). Chodzi tu o ośw iadczenie o rg an u pań stw a o bc eg o , sk ierow an e pod adresem Republiki Federalnej, dom agające się ścigania sp raw có w p rze stęp s-tw a 11. Je st to jed yny , p rzew idziany w StGB p rzy p ad ek ścigania na ż ą-danie karne.

M ówiąc o ściganiu z upow ażnienia, zwrócić jeszcze trzeba uwagę n a § 330a StGB (Vo llrau sch ). W p row ad za on kkraln ość zachow ania po-leg ającego na w p raw ien iu się, choćby nieum yślnie, w stan o du rzenia przez spożycie alkoh olu lub innego podobnie działającego środka, gdy p op ełnion y w tym stanie czyn z uwagi n a ów sta n po wo duje niem oż-ność przy pisania sp raw cy w iny. Otóż jeżeli czyn p opełnion y w stanie o d urze nia jes,t p rzestępstw em ściganym z upow ażnienia, to ściganie p rz e-stęp stw a p oleg ająceg o na w p raw ieniu się w stan o du rzen ia może nastą- ipić także tylk o z u pow ażnien ia (§ 330a ust. 3 StGB). K ara za czy n w sk a-zan y w § 330a StGB sięga do 5 lat pozbawienia wolności, przy czym n ie może jed n ak być wyższa niż k a ra gro żąca za p rzestępstw o p opeł-nione w stan ie od urzenia. To o statn ie og raniczenie może mieć zn acze-nie przy p rzestęp stw ach ścig an ych z u pow ażacze-nienia, a w sk azanych w §§ 97 ust. 2, 103, 104, 185, 186 StGB, g dy ż tylko te p rzep isy p rze-w idują k arę niższą (do 2 lub 3 lat pozbarze-wienia rze-wolności). W pozosta-ły ch w yp ad k ach g órn a gran ica k a ry o k reślon a jest na 5 lat pozb aw ie-nia wolności, a więc tak jak w § 330a StGB.

Zarów no upow ażnienie, jak i żąd anie ścigania (§ 104a StGB) mogą być — tak samo zresztą jak i w n io se k ,— o gran iczan e pod k ątem rze-czowym i osobowym,, tzn. k ierow ane jed y n ie w obec n iek tó ry ch ty lk o sp raw ców lub n iek tó ry ch jed yn ie czynów danej o so by ścig an ych w ten sp o só b12. Stosuje się tu p onadto ,,od pow iednio" § 77d StGB, co oznacza dopuszczalność cofania złożonego up rzed nio up ow ażnien ia lub żądania. C ofnięcie tafcie m oże być o g ran iczane tak rzeczowo, jak i o so bo -w o13. C ofnięcie p o-w oduje ten skutek, że u zn aje się u po-w ażnienie za nie istn iejące, co zmusza do um orzenia p ostępo w ania z 'u w ag i na przeszk o-dę procesow ą.

Złożenie upo w ażn ienia lub żąd an ia nie jest zw iązane żadnym szcze-gólnym terminem, poza term inem p rzedaw n ienia, któ re w p rzy padk u o m aw ian ej g ru py p rzestęp stw w ynosi — w zależności o d w ysokości zagrożenia — 3 lub 5 lat (§ 78 ust. 3 pkt 4 i 5 StGB). Niem ożność ści-gania z uwagi na b rak up ow ażn ienia lub żąd ania nie w pływ a na bieg term in u p rzedaw n ien ia (§ 78b StGB ust. 1 zd. 2).

2. ZAKRES PRZESTĘPSTW ŚCIGANYCH N A WNIOSEK I PODMIOTÓW UPRAW NIONYCH DO ZŁOŻENIA WNIOSKU

2.1. Praw o niem ieckie rozróżnia tzw. bezw zględne i względne p rzes-tęp stw a w nioskowe. Przy p rzesrzes-tępstw ach bezwzględnie w niosko wych [absoluten Antragsdelikten) w n io sek jest zawsze n iezbędn y do ścigania, zaś w p rzy pad ku .czyn ów wzg lędnie w nio skow y ch (relativen A n -tragsdelikten) przestępstw o jest ścigane na w n io sek jed y nie w tedy , gdy m iędzy pokrzyw dzonym i sp raw cą zachodzi szczególny sto su nek , i to stosun ek praw n je sku teczny , przy czym p od k reśla się w do ktrynie, że sto su n ek ów w in ien istn ieć w chwili czynu (zur Zeit der Tat)14. W św ie-tle ob ow iązujący ch przepisów k.k. RFN chodzi tu o szeroko rozum iany stosun ek p ok rew ień stw a (Angehörigenverhältnis). Otóż — zgodnie z § 11 list. 1 pk t 1 StGB — sto su n ek ten w rozum ieniu ko deksu obejm uje: k rew ny ch i po w in ow atych w linii p ro stej, m ałżonka, ro dzeń stw o m ał-żonka, narzeczonego (ną), rodzeństw o i m ałżonków rodzeństwa, osoby, k tó re przysp osobiły dzieci o raz rodziców i dzieci p rzy bran e (wzięte na w ychow anie). Przy tak szerokim k ręg u osób nie dziwi fak t po dkreślan ia w dok try nie, że sto su n ek łączący pokrzy w dzon ego i sp raw cę musi być praw nie skuteczny. W skazuje się np., że nie może być m owy o sto sun ku kw alifikującym czyn do przestęp stw w zględnie wniosko-

\ >* Ibidem, s. 786, uw, 2 do § 77e StGB.

13 Ibidem, s. 787, uw. 4 do § 77e StGB. 14 Ibidem, s. 772, uw. 2 do § 77.

w y ch w po staci narzeczeństw a, jeżeli n arzeczon y o k azu je się p oz ostają-cym w innym związku m ałżeńskim lub jest oszustem m atrym olnianym , o raz że sto su n ek tak i nie p o w staje też przez w spólne pożycie w ‘tzw. kom unach czy „w spóln ych" m ałżeństw ach, a więc form ach współżycia sto sunk ow o p op u larn y ch na Z ach odzie15.

Do p rzestępstw w zg lędnie w nioskow ych ob ow iązu jące o becnie p rze-p isy StGB RFN zaliczają:

a) kradzież i p rzy w łaszczen ie na szkodę krew nego, op iek u n a lub o so by po zostającej we w spólnocie dom owej (§ 247 StGB);

b) poplecznictw o do czynu względnie wnioskowego, po d warunkiem ,- że poplecznik też p ozo staje wobec pok rzy w dzon eg o w sto sun k u o p isa-nym w § 247 SIGB (§ 257 ust. 4 StGB)1®;

c) p aserstw o w p rzy pad ku p okrzyw dzen ia nim osób w sk azanych w § 247 StGB (§ 259 ust. 2 StGB);

d) oszu stw o w w aru n k ach § 247 (§ 263 ust, 4 StGB);

e) w y łudzenie św iadczenia n a szkodę osób w sk azan ych w § 247 (§ 265a StGB) — chodzi tu o czyn p o leg a jąc y na w yłudzaniu św iadcze-nia z autom atu, p rzejazd u środkiem lokom ocji, w stęp u na im prezę itp.; f) nad użycie zaufania przy zarządzan iu cudzym i sprawam i, gdy po-krzyw dzo nym i są osoby op isane w § 247 StGB (§ 266 StGB ust. 3);

g) naruszen ie cudzego praw a polowania i praw a ryb ołóstwa, gdy sp raw cą jest osoba po zostająca z pokrzyw dzonym w sto sun k u -pokre-w ień st-pokre-w a -pokre-w rozum ieniu § 11 ust. 1 p k t 1 StGB (§ 294 zd. 1 -pokre-w z-pokre-w. z § 292 ust. 1 i 293 ust. 1 StGB).

2.2. W śró d przestępstw bezw zg lęd nie wnioskow ych, a więc ściganych na w nio sek niezależnie od sto su n k u łątzą ce g o sp raw cę z po k rzy w -dzonym, w yró żnić można kilka grup czynów.

Do g ru py pierw szej zaliczyć m ożna tzw. b ag ateln e przestęp stw a w nioskow e (Bagatellkryminalität) sk iero w ane p rzeciw ko m ieniu. W św ie-tle o bo w iązu jący ch obecnie p rzepisów k.k. RFN w tej w łaśnie g rup ie zn ajd ują się: kradzież, przyw łaszczenie, poplecznictwo do tych czynów, paserstw o , oszustw o i w yłudzenie św iadczenia, przejazd u, w stępu na im prezę o raz nadużycie zaufania (§§ 248a, 257 ust. 4, 259 ust. 2, 263 ust. 4, 265a ust. 3 i 266 ust. 3 StGB), g d y przedm iotem p rzestęp stw a jest „rzecz n ieznacznej w a r to ś c i" , (geringwertige Sachen). Podstaw ow ym przepisem w tej m ierze jest o bec ny § 248a StGB, b ęd ący od po w iedn i-kiem p oprzednich §§ 248a (w d aw n ej w ersji no rm ow ał on tzw. kradzież z nędzy — aus Not) i 370 ust. 1 p kt 5 — regu low ał o n tzw. Mundraub, czyli d rob ną k rad zież środk ów spożyw czych do bezp ośredn ieg o spo ży-cia (zu m alsbaldigen Verbrauch). Przy obecny m brzm ien iu § 248a StGB

cel i m o ty w y sp raw cy n ie są istotn e z puniktiu widzenia odp ow ied zial-ności k arn ej. M ogą o ne n atom iast m ieć znaczenie dla ew en tu aln ego po djęcia ścig ania z u rzędu. Rzecz bowiem w tym , że o m aw iany p rz e-pis zastrzega, iż czyn jest ścigany na wniosek, chyba że z uw agi n a szczegó lny in teres publiczny (wegen d es b eson deren öilentlichen I n te -resses) n astąp i ściganie z urzędu . Przepis § 248a StGB m a od pow iednie zastoso wanie do innych, w y m ien iony ch wcześniej przestęp stw przeciw -ko m ieniu.

Spośród in n ych p rzestęp stw , k tó re d oty czą m ienia (aczkolw iek; z u w a-gi n a specyfikę u k ład u ko d ek su RFN, um ieszczone są w ró żny ch rozdzia-łach ustaw y), do czynów bezw zględnie w n io skow ych n ależą jeszcze:

a) u żyw anie p ojazd u m echaniczneg o lub ro w e ru bez zezw olenia (§ 248b StGB);

b) uszk odzenie lub zniszczenie cudzej rzeczy (§ 303 StGB);

c) n aru sze nie cudzego praw a polow ania lu b ryb o ló stw a w m iejscu, gdzie sp raw ca mógł polow ać lub łowić w o graniczon ym ty lk o zakresie (§ 294 in fine StGB);

d) ud arem nien ie eg zek ucji (§ 288 StGB) o ra z

e) bezpraw ne w y ję cie z po siad an ia in n ej oso by w łasn ej lu b cudzej rzeczy, w obec k tó re j osoba ta ma p ra w o u ży tko w an ia lub zatrzym an ia (§ 289 StGB).

Kolejna grup a p rzestępstw wn ioskow ych wyw odzi się z gron a czy-nów na ru szający ch tajem nicę pry w atn ą. Otóż zgodnie z § 205 StGB do przestęp stw w niosko w y ch należą tutaj:

a) u jaw n ien ie poufnych, niepu bliczn ie w y po w iedzian ych oświadczeń, w sy tu ac jach w sk azany ch w § 201 u st. 1 i 2 StGB;

b) n aru szen ie tajem n icy ko respo n d en cji (§ 202

StGB),-c) n aru szen ie tzw. tajem n icy p ry w atn ej, tj. d otyczącej życia o sobi-stego, po w ierzo nej m. in. lekarzow i, farm aceucie, in nem u personelow i słu żb y zdrowia, psychologowi, adw ok atowi, o rg an o m to w arzy stw tru d -n iący ch się do radctw em podatkow y m itp. (§ 203 StGB),

d) u jaw n ien ie cudzej tajem nicy, tj. u jaw n ien ie przez o so bę trzecią tajem n icy innego podm iotu, do k tó rej podm iot ów jest zo bowiązany w ram ach § 203 StGB (§ 204 StGB), w reszcie

e) n aru szen ie tajem n icy po datkow ej, tj. wiadom ości uzy sk an ych w ch arak terze o so by urzęd ow ej w ram ach po stęp ow ania podatkow eg o lub k arn eg o skarbow ego albo w inny sposób jak o członek władz fi-n afi-n sow y ch (§ 355 StGB).

N astępn a grup a czynów bezw zględnie w n io skow ych — to p rzestęp -stw a przeciw ko czci. W aru n e k w postaci w niosk u o ściganie w p row ad za

tu § 194 StGB, o bejm ując nim w szy stk ie czyny z rozdz. XIV StGB RFN. Do p rzestęp stw w nio sko w ych należą tu zatem:

a) ob raza (Beleidigung) — § 185 StGB;

b) tzw. podła obm owa (üble Nachrede) — § 186 StGB, czyli w ro -zum ieniu polskiego ko deksu karn ego zn iesław ienie, gdyż chodzi tu o pod noszen ie lub ro zgłaszanie wiadomości, k tó re mogą daną osobę

czynić p o dejrzan ym lub p on iżać w opinii publicznej;

c) o szczerstw o (Verleu md ung) — § 187 StGB, tzn. p odno szenie lub ro zgłaszanie świadom ie n iep raw dziw ych wiadom ości w celu po niżenia lub po dw ażenia m ożliwości k red y to w y ch ;

d) zniesław ien ie i o szczerstw o osób z życia polityczn eg o — § 187a StGB (üble Nachrede und V erleu m d un g gegen Personen des politischen Leben) o raz

e) szkalow anie pam ięci zm arłego (Veru nglimpfung des A n d en k en s Versto rbener) — § 189 StGB.

Z g ru p y p rzestępstw przeciw k o wolności oso bistej (rozdz. XVIII StGB) do bezw zględnie w niosko w ych należą:

a) up row adzen ie dziecka (Kindesentziehung) — § 235 w zw. z § 238 StGB, tzn. o d eb ra n ie rodzicom lu b opiekunom o so by poniżej lat 18 p rzy użiyciu po dstępu, groźby b ezpraw nej lub przem ocy;

b) u pro w adzenie n ieletn iej za jej zgodą (Entführug mit W illen der Entführten) — § 236 w zw. z § 238 StGB, czyli uprow ad zen ie ko b iety niezam ężnej poniżej lat 18 za je j zgodą, ale w brew woli rodziców lub opiekun ów , w celu do prow adzenia jej do poddania się stosunkom sek -su aln y m 17 o raz

•c) up ro w adzenie w brew woli u prow adzon ej (Entführung gegen den W illen der Entfürten) —- § 237 w zw. z § 238 StGB, tzn. u pro w adzen ie kobiety , w szczególności przy użyciu pojazdu , w brew jej woli, przy uży ciu podstępu, g ro źby lub przem ocy i w yzy skanie w ytw o rzo nej sy -tu acji bezradności do pozam ałżeńskich sto sunk ów seksu alny ch ; p rzep is ten chroni ko bietę niezależnie o d jej w ieku, stan u cy wilnego i zawodu,

17 O kreślenie „stosunki seksualne" je st novum dla ustaw y niem ieckiej. Posługuje się ona nim bardzo często, choć nigdzie bliżej nie definiuje (definicji takiej nie daje § 184c, który stw ierdza jedyn ie, że chodzi tu o zachoiwanie, mające znaczenie z uw agi na chronione w danym czasie dobro praw ne). Można b y posłużyć się tu polskim pojęciem „czyny nierządne", a le obecna ustawa RFN zrezygnow ała w łaśnie z określeń typu „Unzucht", „unzüchtige" (figurow ały one w poprzednim brzmieniu — np. §§175, 175a, 175b, 176 StGB w w ersji z 1959 r.) na rzecz ujęcia „seksuelie Handlungen". O kreślenie „stosunki seksualne" w yd aje się w ięc na jw łaściw sze w pol-skim przekładzie, tym bardziej, że ustaw a zachodnioniem iecka w ym aga w niektórych przypadkach dla przestępności zachow ania „stosunku płciow ego"' (Beischlal) w ścis-łym teg o słow a znaczeniu, np. w § 177 StGB (zgw ałcenie — V erg ew a ltigu ng) — zob. S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, s. 1135, uw. 2 do § 177 oraz uw agi do § 184c,s. 11 88 in .

w tym — jak p o d k reślają np. Schönke i Schröder — tak że p ro sty tu tk ę 18. W p rzy p ad ku o m aw ian ej g ru p y p rzestęp stw u sta w a w p ro w adza je -dn ak istotne og raniczenie w ściganiu. Otóż, zgo-dnie z § 238 ust. 2 StGB, jeżeli u czestn ik czyn u o k reślon eg o §§ 235— 237 poślubił uw ied zioną lub up row adzon ą, ściganie jest m ożliwe ty lk o w tedy , gd y m ałżeń stw o z o sta-ło uznane za n iew ażne lub rozwiązane, a p raw o do zsta-łożenia w nio sku nie w y g asło przed zaw arciem m ałżeń stw a (chodzi tu o kw estię e w en -tualnego u p ływ u term inu do w niesienia w nio sk u o ściganie — §§ 77b StGB). Ponieważ p rzep is len do ty czy każdego w spó łuczestnika czynu, to jedn ocześnie zaw arcie przez k tó reg o k olw iek z nich m ałżeństw a z d a -n ą osobą, u-n iem ożliw ia ściga-nie tak że p o zo stały ch w spółuczest-ników . M ożliwość ścigania p o jaw ia się pono wnie po u n iew ażn ieniu lub ro z-w iąz an iu m ałżeń stz-w a, przy czym n ieisto tn e są p rzyczy ny takieg o o rz e-czenia sądu cyw ilnego. W ażn e jest jed yn ie, ab y term in do w y stąp ie nia z wnioskiem , w skazan y w § 77b StGB, nie u p ły n ął przed zaw arciem tego m ałżeństw a. Bieg tego term inu uleg a zah am o waniu na czas trw a -n ia m ałżeństw a.

Rodzajowo zbliżone do om ówionej g ru py czynów bezw zględnie w n io s-ko wy ch są p rzestęp stw a w nio sk ow e z rozdz. XIII, tj. z g ron a p rzes-tęp stw przeciw ko p raw u płciow ego d ysp on ow ania w łasną osobą. N ależą do nich:

a) Uwiedzenie nieletn iej (V er fü h run g ) — § 182 StGB, czyli u w ied ze-nie dziew czyn y p on iżej lat 16 w celu odbycia z nią sto su n k u płciowego. .Ściganie czynu jest jed n ak w yłączo ne, jeżeli sp raw ca poślubi u w ied

zio-ną. W y łączen ie to odno si się tym razem w y łączn ie do sp ra w cy w ścis-łym tego słow a znaczen iu (Täler), a nie — jak w § 238 ust. 2 — w sp ół-u c z e s tn ik a (Beteiligter);

b) ek shibicjonizm (§ 183 StGB), k tó ry to czyn ustaw a ok reśla, jako n ag abyw an ie przez m ężczyznę innej o so by przez działan ie eksh ib icjo - nistyczne. Podm iotem p rze stęp stw a może być zatem tylko m ężczyzna, przedm iotem zaś każda osob a n iezależn ie o d płci. Czyn ten jest ścig any na wniosek, chyba że z uw agi na szczególny in te res publiczny ścig an ie nastąpi z u rzędu (§ 183 ust. 2).

W przeciw ieństw ie do un orm ow ania polskieg o nie jest ścigane n a w n iosek p rzestęp stw o zgw ałcenia k o b iety (§ 177 StGB) i w ym uszenia seksu aln ego (§ 178) — to o statn ie p oleg a n a w ym uszeniu przem ocą lub groźbą na in nej osobie (nie koniecznie ko biecie — jak w § 177) pod-dan ia się stosunkom seksu aln ym (nie zaś — jak w § 177 — sto sunk ow i płciowemu).

K o lejn e czyny bezw zględnie w n io sk o w eto um y śln e (§ 223) i n ie u m y śln e (§ 230) uszk odzenie ciała. Ustaw a w yłącza jed n ak z tego tr y -bu ścig an ia inne p ostacie uszkodzenia ciała, tak ie jak np. niebezp iecz-n e uszkodzeiecz-n ie ciała, tj. z użyciem iecz-niebezpiecziecz-neg o iecz-narzędzia (§ 223a), ciężkie uszkodzenie ciała (§ 224) czy uszkodzenie ciała ze skutkiem śm iertelny m (§ 226). Zgodnie z § 232 StGB uszkodzenie ciała, o któ rym mowa w §§ 223 i 230 StGB, jest ścig ane na w nio sek, chyba że z uwagi n a in teres publiczny po d jęte zo stanie ściganie z urzędu. W sk azu je się, że in ter es tak i zachodzić może, jeżeli czyn u dopuszczono się w stanie nietrzeźw y m lub w yrząd zając pokrzyw d zo nem u znaczną szkodę. Z re-g u ły zaś nie ma takiere-g o in teresu, re-g dy pokrzyw dzonym jest k rew n y sp raw c y 19.

O statnim , ze w skazany ch w k od ek sie karny m RFN czynów bez-w zględnie bez-w nio skobez-w y ch jest zak łócenie m iru dom obez-wego (Hausfriedens-bruch) — § 123 StGB. Poza kod ek sem p rze stęp stw a tak ie p o jaw iają się jed n ak także w u staw ach szczególnych, takich jak: p raw o au to rsk ie (Urheberrechtsgesetz) czy praw'o o zw alczaniu nieuczciw ej kon ku rencji (Gesetz g egen den unlauteren W ett b ew e rb ) 29.

2.3. Istota przestęp stw w niosko w ych po leg a na ttym, że są one ścigane na żądanie pokrzyw dzościganego. O tym kto jest w d an ej sy tu acji p o -krzyw dzonym , d ecy d u je d obro p raw ne bezpo śred nio ch ro nio ne przez o k reślon y przep is praw a karneg o m aterialn eg o . Przyjm uje się, że p ra-w o do złożenia ra-wniosku jest prara-w em osobistym , stą d też ra-w zasadzie w y gasa z chwilą śm ierci pokrzyw dzonego*1. Jed y n ie na zasadzie w y ją t-ku przew id uje się, że w w y padk ach w y raźnie o k reślo n y ch w kodeksie, praw o to przechodzi po śm ierci pok rzyw dzonego na jego krew ny ch . O becnie ustaw ie znane są trzy takie sty+uacje:

a) p rzy przestępstw ach przeciw ko czci (§ 194 ust. 1 zd. 2);

b) p rzy p rzestępstw ach n aru szen ia tajem nicy o ch arak terze p ry w a t-nym ścig an ych na w nio sek (§ 205 ust. 2 zd. 1), g dy tajem nica ta nie m iała ch a rak te ru czysto osobistego , to p rzy p rzestęp stw ach z § 203 i 204 StGB p raw o to przechodzi także na spadk obiercó w (§ 205 ust. 2 zd. 2), o raz

c) przy u m y ślnym u szkod zeniu ciała {§ 232 ust. 1 zd. 2).

Kodeks przew id uje p rzy tym w yraźną k olejność „dziedziczenia" p ra -wa do złożenia w niosk u (§ 77 ust. 2 StGB). W pierw szej ko lejno ści praw o to przechodzi na m ałżonka i dzieci zm arłego, a jeżeli p o k rzy w -dzo ny ich nie pozostawił — na jeg o rodziców, a n astęp nie, gdy by

i* Ib id em , s. 1356, uw. 5 da 5 232.

“ P e t e r s , op. cit., s. 155.

i oni zm arli p rzed upływ em term in u do złożenia w nio sku — iprawo po wyższe służy rodzeń stw u i wnukom , zm arłego. K rew n y jest jed n a k w y łączo -n y z g ro -n a u p raw -n io -n ych , jeżeli b ył w spó łu czest-nikiem czy-nu (§ 77 ust. 2 zd. 3). Poza tym p raw o do złożenia w niosk u nie przech odzi na k rew ny ch zm arłeg o pokrzywdzonego, jeżeli ścig anie by łob y sprzeczn e z w yraźną wolą zm arłego (§ 77 ust. 2 zd. 4 StGB).

Jeżeli u p raw n io n y do złożenia w n io sku nie posiada zdolności do czynności p raw ny ch lub jest w tej zdolności o graniczon y, w niosek może złożyć jego przed staw iciel u staw ow y, z tym, że jeżeli u p raw nio -n y uk ończył 18 lat, to -naw et g d y jest o-n o gra-n iczo -n y w zdol-ności do czynności praw n ych , może sam odzielnie złożyć w niosek (§ 77 ust. 3 StGB).

Poza om ówionym kręgiem up raw n ion ych pozo staje tzw. w n io sek p rzeło żonego służbow ego {Antrag des Dien stvo rg esetzten) — § 77a StGB. Otóż w pew ny ch sy tu a cjac h u staw a rozszerza zak res osób u p raw n io -nych do złożenia w niosku na przełożonego osoby po krzyw dzo nej (§§ 194 ust. 3 232 ust. 2) lub sp raw cy (§ 355 ust. 3). W g r ę wchodzą tu: w p ierw -szym p rzy pad ku — p rzestęp stw a przeciw ko czci o raz u szko dzenie ciała, a w drugim — u jaw n ien ie tajem n icy podaticowej. Przy p rzestęp stw ach , 0 k tó ry c h mowa w §§ 194 i 232 StGB, rozszerzenie k ręg u u praw n io -ny ch w n:o skodawców następ uje, gd y czy nu dop uszczon o się przeciw ko oso bie urzędo w ej przy w yk o ny w an iu przez nią obow iązków, przeciw ko żołnierzowi podczas lub w związku ze służbą (w tym także członkom sił NATO stacjo n u jąc ym w RFN), a nadto osobom urzędow ym Kościołów i innych sto w arzy szeń religijny ch w pod obn ych sy tu ac jac h . W sy -tuacji w skazan ej w § 355 StGB rozszerzenie d oty czy po pełnien ia p rzes-tęp stw a przez osobę urzędo w ą lub powołaną urzęd ow o do w yko nania o k reślon y ch czynności w e w skazanych tam postępo w an iach .

Prawo do złożenia wniosku przez przeło żonego jest p raw em samodzielnym, niezależnym od u praw n ien ia pok rzy w dzon ego i nie rzu tu ją -cym na w nioskodaw czą działalność pokrzyw dzonego. W p ro w adzen ie powyższego rozw iązania tłum aczone jest względem na in te res publicz-ny, interes służby**.

3. ŚCIGANIE N A WNIOSEK A ŚCIGANIE Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO 3.1. W polskim sy stem ie praw ny m p rzestęp stw a pryw atn o sk argo w e 1 przestęp stw a w nioskowe nie zazębiają się w sw ych zak resach . In a -czej w ygląda sytu acja w praw ie RFN. W p ierw szej w ersji kod eksu p ostępow an ia k arn ego Niemiec z 1877 r, — form alnie, po wielu

nowe-lizacjach, obowiązuje on n adal w RFN — do czy nów ścig an ych z o sk a r-żenia p ry w atn e g o n ale żały p rzestęp stw a p rzeciw k o czci (Beleidigung) i w nio sko w e p rzestępstw a u szko dzenia ciała, a w ięc w y łączn ie czyn y

wniGskowe. Po krzy w dzon y dy spo n ow ał w ięc praw em do złożenia w nio

s-ku bądź też w ystąp ien ia ze sk arg ą p ry w atną; w y b ó r należał do niego. Z m iany w tym stan ie n astą p iły w 1921 r., kied y to rozszerzono zakres p rze stęp stw p ry w atn o sk a rg o w y ch i w łączono do nich n iek tó re inne czy n y w nio sk ow e o raz pew ne p rzestęp stw a niewnio&kowe” . Taki u k ład — tj. p ołączen ie w ram ach tryb u p ryw atneg o p rzestępstw w nios-ko w ych i innych — po został do dzisiaj w praw ie RFN.

O b ecn ie k w estią tę n orm u je § 374 ust. 1 k odek su po stęp ow ania kar- r e g o (StPO), p rzy jm ując że ściganym i w try b ie skarg i p ry w atn e j są w sk azan e w ko deksie karny m p rzestęp s:w a:

a) w nioskow e:

— zak łócen ia m iru dom ow ego (§ 123 StGB).

— przeciw k o czci (§§ 185— 189 StGB) z w yłączeniem sy tu acji, gd y są cn e sk iero w an e p rzeciw k o organom ustaw o daw czym lub ciałom po-litycznym , tzn. z w ykluczeniem tych. k tó re ścigan e są z upo w ażn ienia, a nie na w n iosek (§ 194 ust. 4 StGB i § 374 ust. 1 pkt 2 StPO),

— u szko d zen ie ciała, ścigane n a wniosek, tj. z §§ 223 i 230 StGB. — u szk odzen ie lub zniszczenie cud zej rzeczy z § 303 StGB, — n aru szen ie tajem nicy k oresp on d en cji z § 202 StGB; b) n ie n ależące do g ro n a wnioskow ych:

— groźba k araln a (Bed roh nu ng) — § 241 StGB o raz

— u szk o dzenie ciała w sy tu a cji o p isa n ej w § 223a StGB (Gefäh-rliche Körperverletzung), tj. z użyciem niebezpieczn eg o narzędzia lub przez . p o d stępn y n ap ad " albo z udziałem inny ch osób.

Pon adto do p rzestęp stw p ry w atn osk arg o w ych należą e n u m eraty w -nie w sk azane w § 374 ust. 1 pkt 7—8 StPO czyny z w ym ienion ych tam u staw szczeg ólnych, takich jak u staw a o zwalczaniu n ieuczciw ej k o n -k u ren cji (§§ 4. 12 15. 17. 18 i 20), p raw o p aten to w e (§ 49), p raw o a u to r-skie i u staw a o ochro nie p raw au to rsk ich z za k resu m alarstw a i fotografiki, u staw a o m ark ach fabryczny ch, o o ch ro n ie wzorów u ży tk o -w ych itd. T akże -w te j g rup ie n iek tóre p rzestęp st-w a należą do czynó-w w n iosko wy ch, n iek tó re zaś nie2*.

Z azęb ianie się zak resó w p rzestęp stw w niosko w ych i p ry w a tn o sk ar-g ow y ch pow oduje, że p rzy czyn ach w niosk owy ch w pew nych sy tuac jach p okrzyw dzon y dy sp on uje dwom a up raw nieniam i procesow ym i, tzn. mo-że w ystąp ić ze sk arg ą p ry w atn ą lub złożyć w niosek o ściganie, w in-n y ch zaś — ma jedy in-n ie p raw o złożein-nia win-niosku.

** P e t e r », op. cit., i. 155; K e r n , op. cif., i. 41. w P e t e r s , op. cli., s. 155.

3.2. Fakt, że w śró d p rzestęp stw p ry w atn o sk arg ow y ch zn ajd ują się c zy ny ścig an e na wniosek, p o w o d u je jeszcze jed en isto tn y skutek, a m iano wicie rozszerzenie praw a p ro k u rato ra1 do ingerencji w sp raw y 0 p rzestęp stw a w nioskow e. Jak up rzed nio wspom niano, w k od eksie karn y m RFN jedy nie w trzech sy tu acjach p rzew idzian o m ożliwość wszczęcia p ostępow an ia k arn e g o z u rzę d u w o d n iesien iu do p rzestęp stw ścigany ch n a wniosek. Uczyniono to przy:

a) eksh ib icjonizm ie (§ 183 ust. 2 StGB);

b) tzw. ba gatelny ch p rzestępstw ach przeciw ko m ieniu {§§ 248a, 257 ust. 4 in fine, 259 ust. 2 in fi ne, 263 ust. 4 in fi ne, 265 ust. 3 in fine 1 266 ust. 3 in fin e StGB) oraz

c) ścigany ch na w niosek przy padk ach uszkodzenia ciała (§ 232 ust. 1 zd. 1 StGB).

Tym czasem § 376 StPO przew id uje, że we w szy stk ich spraw ach o p rz e stęp stw a pry w atn o sk a rg o w e p ro k u rato r m oże wnieść sk arg ę p u b -liczną. jeżeli p rzem aw ia za tym in teres publiczny. O znacza to, że w za-k resie p rzestępstw w niosza-kow ych, w sza-k azan ych w za-kJt. RFN. pow yższe praw o p ro ku rato ra rozszerzon e zostało na p rzestępstw a:

a) naru szen ia m iru dom owego {§ 123 StGB); b) przeciw ko czci (§§ 185— 189 StGB);

c) naru szen ia tajem n icy ko respo n d en cji (§ 202 StGB);

d) uszkodzenia lub zniszczenia cu dzej rzeczy (§ 303 StGB).

W e w sk azan y ch sprawac h — tak ja k we w szy stkich sp raw ach o czy- ny p ry w atn o sk arg ow e — p ro k u ra to r m oże także o b jąć po stępow an ie w szczęte już w cześn iej p rz e z o sk arży ciela p ry w atn ego . T en o statn i sta

-je się wówczas o skarżycielem ubocznym (§ 377 ust. 2 i 3 StPO). O tym. czy istnieje in te res uzasad niający o b jęcie ścigania, d e cy d u je w yłącznie p ro ku rator, decyzja jego nie podlega więc ko ntroli sądowej*1.

4, ZASADY REALIZACJI PRAWA DO ZŁOŻENIA WNIOSKU O ŚCIGANIE W USTAWODAWSTWIE RFN

4.1. Podstaw ow ym w arunk iem skuteczności w niosku jest w RFN za-chow anie u staw ow o o k reślo n eg o term inu. W yno si on 3 m iesiące, liczo-ne o d m om entu powzięcia wiadom ości o czynie i osob ie sp raw cy (§ 77b

T. K l e i n k n e c h t , H. M ü l l e r , K o m m en ta r tu r S lr a lp r or e ss or d n un g u n d

m m G e r ic h tv er la s s u n g sg e s etz . Nürnberg—DtUeldort—Berlin 1958, uw. 1 do 9 376 StPO,

s 1033. Podkreślić tu trzeba, i e oświadczenie prokuratora może być wyrażone ke«ł- kludentnie, np. przez złożenie wniosku o wydanie nakazu aresztowania lub wnie-sienie skargi publicznej. Wyraźne oświadczenie je*» jednak konieczne w przypadku zmiany kwalifikacji prawnej na rozprawie, w wyniku której czyn ze ściganego bez wniosku siaje się wnioskowym. Szerzej zob. S c h ö n k e , S c h r ö d e r 18. s. 1356—1357.

u st. 1 i 2 StGB) i nie m a nic w sp ó ln ego z term in em p rzeda w n ien ia p rzes-tęp stw a. Powzięte wiadomości w in n y b yć tego rodzaju, aby stw arzały co ś w ięcej niż przypuszczenie (Vermutung) lub n aw et p o d ejrzen ie (Ver-dacht), choć z drug iej stro n y nie m uszą stw arzać pew ności (Gewissheit), p rzy n ajm n iej gd y chodzi o osobę spraw cy. P rzy jm u je się bowiem, że dop uszczalne je st złożenie w niosk u w stosu nk u do nie o k reślo n ej ind y-w id u aln ie oso by2®.

O m aw ian y term in jest n iep rzek rac za ln y i n iep rzy w racalny , ale — jak po d kreśla się w d o k try n ie27 — nie biegnie o n wówczas, g d y u p raw n ion y nie ma fak tycznej lub p raw n e j możliwości złożenia wniosku. Je -żeli więc u praw n ion y z powod u czasowej u tra ty przy tom ności nie może złożyć wniosku, term in o którym mowa., biegnie do piero o d czasu pow -rotu do sta n u um ożliw iającego p odejm o w an ie w sposób świad om y dzia-łań proceso w ych. W p rz y p ad k u p rze szk od y praw n ej, np. w yw ołanej chorobą um y słow ą po w o du jącą ub ezw łasnow o lnienie, o m aw ian y term in biegnie dla p rzedstaw iciela ustaw o w eg o, ale liczony je st d o p iero od jeg o u stano w ien ia, jeżeli u przed nio u p raw n io ny p okrzyw dzony nie m iał tak ieg o przedstaw iciela.

’Jeżeli n a sk u tek śm ierci up raw nio neg o pokrzyw dzonego, p raw o do złożenia w niosku przeszło n a jego k rew n ych (§ 77 ust. 2 StGB), mogą oni zrealizow ać to up raw nienie nie później niż p rzed up ływ em 6 m ie-sięcy o d śmierci pokrzy w dzon ego, p o d w arun kiem , że p rzed śm iercią p ok rzy w dzon eg o nie u p łyn ął jeszcze term in 3-m iesięczny (§ 77b ust. 4 StGB).

Uchybienie om awianym term inom po w oduje w y gaśn ięcie praw a do złożenia wniosku. Gdyby zaś w spraw ie o to p rzestępstw o w szczęte zo stało po stęp o w anie z u rzęd u — wszczęcie takie og ran iczone je st’ je -d y n ie term inem prze-d aw nien ia ścigania — up ływ term in u -do złożenia w nio sk u pozbawia po krzy w dzon ego taikże p raw a do działania w ch arak -terz e o skarżyciela uboczn ego (§§ 395— 401 StPO)28.

4.2. W nio sek może być złożony p rzed sądem lub p ro k u rato rem albo p rzed innym urzędnikiem . Zarówno sąd jak i p ro k u rato r nie m uszą być w łaściw ym i do rozpoznania sp raw y i p row adzen ia po stęp ow an ia. W o -b ec tych dwu o rg an ó w w n iosek m ożna złożyć w form ie p isem nej lu-b ustnie do proto k ołu . Pod o k reśleniem ,,inny o rg an " rozum ie się przede wszystkim p o licję29, W ty m w y p ad ku w niosek m usi p rzy brać form ę pisem ną (§ 158 ust. 2 StPO).

!6 S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, uw. 9 do § 77b, s. 782. 17 Ibidem, uw. 1 d o § 77b, s. 781 ; P e f e r s , op. cit., 154. !l S c h ö n k e , S с h r ö d e r, 18, uw. 50 do § 77, s. 780.

29 Ibidem, s. 777, uw. 34 do § 77; К 1 e i n k n e c h t, M i l l i e r , op. cit., uw. 11 do §158, s. 451,- P e t e r s, op. cit., s. 422.

Ustawa nie o k reśla treści wniosku. Przy jm uje się, że w inien on za-w ierać za-w y ra źn e o śza-w iad czen ie za-w oli ścigan ia30, za-w sk azu jąc jedn ocześnie n a nied opusz с żalno ść utożsam iania w niosk u z zawiadom ieniem o

przes-tępstw ie31. V

W niosek o ściganie jest p tzesłank ą p rocesow ą. Jeg o b rak w y w ołu-je wszak, w św ietle u staw o d aw stw a RFN, sk u tk i różniące się od tych, jak ie wiążą się z om aw ianą przeszk odą p ro cesow ą w p raw ie polskim. W ynika to z o dm ienn ych założeń m o delow ych p ro cesu niem ieckiego (RFN) i polskiego. M odel niem iecki op iera się n adaj na założeniu, że p rocesem jest jed y n ie działalność sądów. Działania inn ych o rg an ó w mogą posiadać w alor p ro ceso w y jed y nie na zasadzie w y jątk u . Przeja-wem n ajdo bitn iejszy m tych założeń by ła dw oistość form postępo w an ia przygotow aw czego, k ló re prow adzono w foroie śledztw a sądo w eg o i dochodzenia p o licyjno-prokiur ato rskieg o, p rz y czym były to form y sta- dialne. Pełn y w alo r p roceso w y po siadały jed y n ie czy rn o ści śledcze, tj. działan:a sędziego śledczego, k tó reg o — jeżeli zachodziła taka p otrze-ba w zy w ano także w trak cie dochodzenia dla p odjęcia o k reślo n ej czynności procesow ej (np. p rzesłu ch an ie zaprzysiężone świadka, o g lę-dziny, ko nfro ntacja pro to kołow ana) itjp. W w y nik u reform z 1974 r. śledztwo sądow e zostało zniesio ne z zachow aniem w szak instytu cji sę-dziego, do k tó reg o n adal należą n iek tóre czynności, mimo że p »stęp o-wa nie przygo to w aw cze w jedn o litej już form ie d och odzen ia proo-wadzi p ro k u rato r, któ rem u podlega policja. W gestii sędziego (sądu) leżą, poza niek tórym i czynnościam i dowodowymi, działan ia p o leg ające na stosow aniu środków zapo biegających u chy lan iu się p od ejrzan eg o od p ro cesu 32.

W tym stan ie rzeczy b rak w niosk u nie p rzesz kad za w p row adzeniu czynności d ochodzeniow ych przez po licję i p ro k u rato ra, gdyż te są g en eralen ie zawsze m ożliwe, jeżeli zwłoka w tym w zględ zie m ogłaby w y wołać niek o rzy stn e dla p ostęp o w an ia sk u tk i3?. Co w ięcej, nie je st ta k -że w yk luczon e zastoso wanie aresztu w obec pod ejrzanego , z tym jed nak zastrzeżeniem , że ob ecn e brzm ienie § 130 StPO n ak azu je niezw łoczne pow iadom ienie o tym up raw nion ego do złożenia w niosku w raz z p ou

-30 S c h ö n k e , S-ch r ô d e r , 18,“ uw . 38 do § 77, s. 778. В i r k m e y e r, op. cit., s. 576.

31 Tak już B i r k m e y e r , op. cit., s. 574,- zob. też К 1 e i n k n e с h t, M ü l l e r , op. cit., uw. 8 do § 158, s. 450.

ч 3* Szerzej o tych reform ach zob. T. G r z e g o r c z y k , Obrońca w po stę pow a niu p r z y g o to w a w c z y m w RFN, „Zeszyty N aukow e UŁ" 1979, S. I nr 62, s. 114— 117; t e n ż e Ewolucja u s ta w o d a w stw a a n ty te r ro r y s ty c z n eg o w Republice Fe deralnej Niemiec, „Przestępczość na św ie c ie ” 1980, t. 13, s. 33— 35.

33 P e t e r s , op. cit., s. 154. Zmiany z 1974 r. nie zm ieniły tej zasady; zob G r z e -g o r c z y k , Ewolucja..., s. 33,

czeniem, że nakaz areszto w an ia zostanie uchylony , jeżeli nie złoży on w nio sku w term inie ustalo ny m przez sędziego, k tó ry to term in nie pow inien p rzekraczać 1 tygodnia. Jeżeli w tjyim czasie w nio sek nie w p ły -nie, areszt musi być uch ylon y . Przepis ten m a odpow iednie zastosow anie do czynów ścigany ch z upo w ażnien ia i n a żądanie.

W zw iązku z istn iejący m w RFN m odelem procesu, w d o ktry n ie w skazuje się, że b rak w n iosku o ściganie przy czynach wnioskowych, p rzy k tó rych nie jest m ożliw e po d jęcie ścigania z urzęd u bez wniosku, oznacza niedopuszczalność: a) w n iesienia o sk arżenia przez p ro k u rato ra, b) o tw arcia po stępow an ia sądo w eg o oraz c) m ery to ry czn eg o w y ro k o -w an ia14. Zg odnie z § 260 ust. 3 StPO, po stępo-w an ie sądo-w e -w inn o być w o m aw ianej sy tu acji um orzone. Ponadto, w św ietle § 76a ust. 2 zd. 2 StGB b rak wnioisku uniem ożliw ia też o rz ek an ie k on fisk aty i p rzepad ku rzeczy w ram ach sp ecjaln ego po stęp o w an ia prow adzonego w sytuacji, g d y o k reślo n ej osob y nie można postaw ić przed sądem.

Pewne k o n tro w ersje natom iast wzbudza n ad al k w estia prow adzenia bez w niosk u tzw. p ostęp o w an ia zabezp ieczająceg o (§ 413 StPO), k tó re zarząd zane jest w sy tuacjach , gd y p ro k u ra to r o d stę p u je o d po stęp o w a-nia z uwagi na niezdolność p od ejrzan eg o do ponoszea-nia od pow iedzial-ności (np. ze względu na niepo czy talność). N iek tó rzy au to rzy są zda-nia, że poniew aż postępo w an ie to p ro w ad zo ne jest w in teresie ogółu,- nie może być uzależniane od woli jed nostki, stąd też w przy pad ku p rzestęp stw w nioskow ych, w niosek o ściganie — w ed łu g tego po glą-du — nie jest po trzebn y. Inni z kolei podnoszą, że środ ki zabezpieczające, jako środki praw ne, mogą być sto sow an e ty lk o w ram ach należy cie prow adzoneg o procesu, a więc pro cesu dopuszczalnego. W k o n sek -w encji — ich zdaniem — p rzy czynach ściganych na -wniosek, -w niosek jest przesłank ą w szc zę cia . i prow adzen ia postęp ow ania zabezp ieczają-cego 56.

4.3. W system ie praw nym RFN wnioisek jest podzielon y podm iotowo i przedm iotow o. U praw nion y w niosko daw ca może więc og raniczy ć swój w n iosek do n iek tó rych ty lk o sp raw có w danego czynu lub do n iek tó ry ch ty lk o czynów w nioskow ych po pełnionych przeciw niem u3®. W n io sk o-daw ca zacho w uje pełną sw obodę decyzji co do gran ic wniosku, a więc i g ranic postępow ania.

U staw a dop uszcza też cofnięcie w niosku i to w każd ej spraw ie aż

54 P e t e r s , op. cit., s. 154; K e r n , op. cit., s. 41.

S! S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, s. 779—780 i powołana tam literatura.

36 K e r n , op. cit., s. 42; P e t e r s , op. cit., s. 422; S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, uw. 42—44 do § 77 StGB, s. 779.

do up raw om o cnienia się orzeczen ia koń czącego po stęp ow anie (§ 77d ust. 1 zd. 1 StGB). Przed reform ą z 1974 r. przew id y w an o m ożliwość cofnięcia w nio sku tylko w w yp ad k ach w y raź nie w sk azan y ch w u sta -wie (§§ 123, 194, 232, 247, 248a, 248b, 263, 264a, 265a, 266, 303 i 370 StGB w w ersji w 1959 r.), i to jed y n ie do m om entu ogłoszenia w y ro k u sk a -zu jącego (§ 64 StGB). Obecne ro zw iązanie stanow i więc istotne rozsze'- rzenie om aw ian ego up raw nien ia.

Cofnięcie może być og ran iczon e rzeczowo i podm iotow o37. Tym sa -mym cofnięcie w nio sku w ob ec jedn ego ty lk o ze w sp ó łu czestn ik ó w p rzes-tępstwa nie po w o duje niedopuszczalności po stęp ow ania wobec innych, a cofnięcie w odniesiięniu do jednego z czy nów w nio skow y ch nie rzu-tu je na ściganie sp raw có w p ozo stały ch p rz estęp stw w nioskow ych. W przyp ad k u cofnięcia wniosku, wszczęte u przed nio postęp ow anie w in -n o być um orzo -ne w zakresie o b jętym ośw iadcze-niem o cof-nięciu (§ 260 ust. 3 StPO). Koszty postęp ow an ia pono si w zasad zie w nio skod aw ca (§ 470 StPO). Raz cofnięty w n io sek nie może być po now nie składany , uznaje się bowiem, że p rzez cofnięcie w y gasa u praw n ien ie w niosk o-daw cy (§ 77d ust. 1 zd. 2 StGB).

Prawo do cofnięcia w nio sku po siada w nioskod aw ca. W p rzy pad ku jeg o śm ierci, po złożeniu wniosku, o św iadczenie o cofnięciu złożyć mo- 9 4 : jego w spółm ałżonek, dzieci, rodzice, ro dzeń stw o lub w nuki, na za-sad ach o k reślo n y ch w § 77 ust. 2 StGB, a w ięc w k olejno ści o bow iązu-jącej p rzy składan iu w niosk u po śm ierci po krzyw d zonego. Przy w ielo ś-ci k rew ny ch tej sam ej rangi, om aw iane u praw nienie może być zrea li-zo w ane ty lko w spó ln ie (§ 77d ust. 2 zd. StGB). Nie ma jed n a k praw a d o cofania w niosk u k rew n y zm arłego po krzyw dzonego, b ęd ący w spół-uczestnikiem czynu (§ 77d ust. 2 zd. 3 StGB).

Ustawa RFN nie o kreśla bliżej form y cofnięcia wniosku. Przyjm uje się, że nie obo wiązują tu reg u ły przew idziane p rzy sk ład aniu tegoż w niosku (tj. pisem ny lub u stn y p rzed sądem i prok urato rem , a tylko pisem ny przed innym i organam i — § 158 ust. 2 StPO). Może on więc być cofnięty w form ie u stn ej także przed p olicją38.

Poczynione uwagi nie w y czerp u ją złożonej prob lem atyk i ścigania na w niosek w siystemie k a rn y m RFN. C elem A u to ra było po dk reślen ie przede w szystkim o drębn ości reg ulacji zachodnioniem ieokiej, zarów no g dy chodzi o zak res p rze stęp stw wnioskow ych, ich sto su n ek do czy-nów ściganych z o sk arżen ia pryw atn ego i inn ych o d stęp stw od

ściga-37 S c h ö n k e , S c h r ö d e r , 18, uw. 9— 10 do § 77d StGB, s. 786.

nia p rze stęp stw z urzędu, jak i w od n iesie niu do proceso w ej stro ny w niosk u o ściganie. W y d aje się, że rozw iązanie fun k cjo nu jące w RFN zasług uje w w ielu sw ych asp ektach na baczniejszą uwagę.

Katedra Postępow ania Karnego i K rym inalistyki Zakiad Postępow ania Karnego

Toma sz G rz e go rc z y k

STRAFVERFOLGUNG AUF ANTRAG

IM STRAFPROZESS DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND

In der Strafprozeßordnung der BRD bildet die Strafverfolgung auf Antrag, im G egensatz zur polnischen R egelung, nicht die a llein ige A usnahme vom Grundsatz der strafrechtlichen V erfolgung von Amts w eg en im Rahmen des öffentlichen Strafyer- folgungsverfahrens. Hier funktioniert noch Strafverfolgung Æuf Ermächtigung und auf Strafverlangen, bis zur Reform vom Jahre 1974 fanden auch Strafverfolgung mit Zustimmung und die auf Anordnung statt.

Im 1. T eil der Abhandlung w erden die zw ischen den genannten Formen der öffentlichen V erfolgung auftretenden U nterschiede ausführlich erörtert. C harakte-risiert w urden zugleich Straftaten, die die V erfolgung auf V erlangen und auf Ermächtigung veranlaßten sow ie die mit dem Erlangen und Hinreichen der Ermäch-tigung bzw . des Strafverlangens verbundene V erfahrensw eise.

2. T eil handelt vom gegenstandbezog en en Kreis der Taten, die die V erfolgung auf Antrag nach sich ziehen, w ob ei die U nterschiede zu polnischen R egelungen berück-sichtigt w erden. Besprochen w erden w eiterhin die zum Einreichen des Strafantrags berechtigten Subjekte und der gegen stan db ezog ene K om petenzbereich des Staatsan-w a lt s — ein e Einrichtung, die die V erfolgung von Amts Staatsan-w egen auf Antrag einschränkt. Im 3. T eil erörtert der V erfasser das V erhältnis zw ischen der V erfolgung auf Privatklage und der öffentlichen V erfolgung auf Antrag. In der Strafprozeßordnung der BRD ist näm lich vorgesehen, daß manche von den durch Strafantrag an gezeigten 'T a ten V erfolgung auf Privatklage veranlassen können, das heißt, der B eschädigte kann zw isch en zw ei M öglichkeiten w ählen: er kann einen Antrag einreichen und auf dies e W eise den Staatsanw alt zum Ü bernehmen der V erfolgung veranlassen, oder er kann selbst die K lage erheben.

4. Teil, der letzte dieses A ufsatzes, enthält eine ausführliche Besprechung der Grundsätze, die die R ealisierung des Rechts auf Einreichen des Strafantrags regeln. H ervorgehoben wird hier vor allem die U nterschiedlichkeit dieser Regelung im V ergleich zu polnischen V orschriften. In der BRD unterliegt nämlich der Strafantrag der Einschränkung durch eine genau festg esetzt e Frist (§ 77b, Abs. 1 und 2'StGB), es charakterisiert ihn auch die subjektund objektbezogene T eilbarkeit, er kann auch bis zum Inkrafttreten der E ntscheidung über den A bschluß des V erfahrens zurück-gezo gen w erden (§ 77d, Abs. 1, Satz 1 StGB). D ie Z urückziehung kann auf die Person w ie auch auf die Tat beschränkt werden. Das A usbleiben des Antrags bedeutet zwar in der BRD fro zeß verh inderung, es schließt jedoch die Durchführung der poli-zeilich-staatsanw altlichen Ermittlungen nicht aus, w as auf unterschiedliche

Voraus-Setzungen des V orbereitungsverfahrensm odells zurückzuführen ist. N icht a usg eschlo-ssen ist auch die V erhaftung der ve rdächtigen Person, w obei die im § 130 der Strafprozeßordnung ange führten E inschränkungen gelten d gem acht w erden (der B eschädigte hat die ihm zur Kenntnis geg eb en e kurze Frist für Einreichung des A ntrags zu beachten, und beim A usbleiben des Antrags ist die Haft aufzuheben).