Typy pułapek gazu ziemnego i strefowość występowania ich złóż w osadach miocenu wschodniej części zapadliska przedkarpackiego

Typy pu³apek gazu ziemnego i strefowoœæ wystêpowania ich z³ó¿ w osadach

miocenu wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego

Micha³ Myœliwiec*

Traps for gas accumulations and the resulting zonation of the gas fields in the Miocene strata of the eastern part of the Carpathian Foredeep (SE Poland). Prz. Geol., 52: 657– 664.

S u m m a r y. The intention of this paper is to present the description of the traps for gas accumulations in the Miocene deposits of the Carpathian Foredeep and the resulting zonation of the gas fields. The traps are related first of all to the palaeomorphology of the pre-Miocene basement formed by erosion supported by faulting processes. This type of traps is classified as compactional traps. The second kind of very productive structural traps was recognised beneath the Carpathian sole thrust, at the front of the Carpathians. The fault related trapping mechanism is also known from several gas fields. The pinching-out trap types caused by the horizontal and the vertical facies changes are rare and occur most often in the topmost part of the Miocene succession, because of the more favourable facies and less compactional deformation of the strata. According to the geological features and the types of the traps and sealing mechanisms, five gas field’s zones were recognized in the eastern part of the Carpathian Foredeep.

Key words: hydrocarbon traps, Miocene, Carpathian Foredeep, gas fields

Zapadlisko przedkarpackie to peryferyjny, molasowy basen sedymentacyjny, powsta³y na przedpolu nasu-waj¹cych siê ku pó³nocy Karpat. Pod³o¿em zapadliska s¹ ska³y platformy epiwaryscyjskiej. Z punktu widzenia poszukiwañ naftowych najwiêksze znaczenie ma pokrywa utworów mioceñskich powsta³ych w najbardziej pó³nocnej czêœci basenu postorogenicznego. Mo¿na w nim wyró¿niæ czêœæ zewnêtrzn¹ i wewnêtrzn¹ (Ney, 1968). Obie wype³nione s¹ utworami miocenu, przy czym czêœæ z nich spoczywa w po³o¿eniu nienaruszonym (utwory autochto-niczne), a czêœæ zosta³a odkorzeniona, sfa³dowana wraz z fa³dami karpackimi i nasuniêta w kierunku pó³nocnym na utwory autochtoniczne (utwory alochtoniczne: jednostki stebnicka i zg³obicka). Utwory dolno- i œrodkowomioceñskie wype³niaj¹ce zapadlisko wewnêtrzne osi¹gaj¹ mi¹¿szoœci do 1500 m (Oszczypko, 1996). Osady alochtoniczne, jako ska³y zbiornikowe nie maj¹ wiêkszego znaczenia dla poszukiwañ wêglowodorów. Najwa¿niejsz¹ seri¹ produk-tywn¹ s¹ wype³niaj¹ce zapadlisko zewnêtrzne utwory autochtoniczne o mi¹¿szoœci siêgaj¹cej a¿ 3500 m, w tzw. rowie Wielkich Oczu.

W utworach miocenu wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego odkryto ju¿ kilkadziesi¹t z³ó¿ gazu ziemnego (ryc. 1). Wobec powszechnoœci generowania gazu mikrobialnego w ilastych osadach miocenu (Kotarba, 1999) oraz powszechnego wystêpowania ska³ zbiorniko-wych, istnienie tych akumulacji jest uwarunkowane g³ównie sposobem i kierunkami migracji gazu oraz regu³ami powstawania pu³apek. Chocia¿ ka¿de z dotych-czas odkrytych z³ó¿ ma wiele cech indywidualnych, to w przypadku wiêkszoœci jest mo¿liwe okreœlenie pewnych cech wspólnych, m.in. typu pu³apki z³o¿owej oraz sposobu jej uszczelnienia. Rozpoznanie tych cech ma zasadnicze znaczenie dla powodzenia poszukiwania z³ó¿ wêglowo-dorów.

Odtworzenie obrazu geometrycznego pu³apki jest mo¿liwe na podstawie badañ sejsmicznych, na podstawie danych uzyskanych z wierceñ oraz z póŸniejszej

eksploata-cji. Czêsto, przy braku dostatecznie czytelnych i licznych danych geologiczno-z³o¿owych, dla okreœlenia typu pu³apki konieczne jest szczególnie staranne przeœledzenie wszystkich etapów rozwoju geologicznego regionu. W zapadlisku przedkarpackim na czêstoœæ wystêpowania i typ pu³apek dla gazu decyduj¹cy wp³yw mia³y: ukszta³towanie pogrzebanego reliefu stropu pod³o¿a pod-neogeñskiego, kompakcja osadów miocenu ponad jego wyniesieniami oraz deformuj¹cy wp³yw nasuwaj¹cych siê Karpat.

Podneogeñska powierzchnia niezgodnoœci (ryc. 2) dla z³ó¿ w ska³ach pod³o¿a pe³ni rolê regionalnego w skali ca³ego zapadliska uszczelnienia. Dla wystêpowania z³ó¿ gazu w miocenie decyduj¹ce znaczenie ma jej ukszta³towa-nie, bez wyraŸnego zwi¹zku z wiekiem i litologi¹ ska³ pod³o¿a. Do jej ukszta³towania przyczyni³y siê zarówno ruchy ró¿nicuj¹ce wzd³u¿ uskoków, jak i intensywna ero-zja.

Typy pu³apek gazu ziemnego Pu³apki strukturalne.

1. Antykliny kompakcyjne s¹ najczêstszym typem pu³apek gazu w osadach miocenu zapadliska przedkarpac-kiego (ryc. 3). Powstawa³y ponad wyniesieniami prekam-bryjskiego, paleozoicznego lub mezozoicznego pod³o¿a, w trakcie kompakcji ska³ piaszczysto-ilastych. Ska³ami uszczelniaj¹cymi dla z³ó¿ w antyklinach kompakcyjnych s¹ nieprzepuszczalne ³upki ilaste. Wielokrotnie stwierdza-no, ¿e mi¹¿szoœæ warstw uszczelniaj¹cych nie jest decy-duj¹cym parametrem i ¿e ju¿ bardzo niewielkiej, nawet kilkudziesiêciocentymetrowej mi¹¿szoœci warstwa ilasta jest wystarczaj¹ca dla dobrego uszczelnienia nagromadzeñ gazu.

Wielohoryzontowe z³o¿a gazu ziemnego w antyklinach kompakcyjnych charakteryzuj¹ siê ró¿nymi relacjami gaz–woda podœcielaj¹ca lub okalaj¹ca, w zale¿noœci od typu facjalnego oraz litologii ska³ zbiornikowych. Je¿eli akumulacje gazu znajduj¹ siê w antyklinach kompakcyj-nych, z³o¿onych z wyraŸnie izolowanych dostatecznie mi¹¿szych piaszczystych warstw, np. deltowych progra-duj¹cych nasypów akumulacyjnych uszczelnionych przez ilaste osady dna basenu lub piaszczystych wype³nieñ *PGNiG S.A. Departament Poszukiwania Z³ó¿, Oœrodek Po³udnie

kana³ów górnego sto¿ka podmorskiego, w przypadku ka¿-dego z horyzontów jest mo¿liwa identyfikacja czytelnego kontaktu gaz/woda. Ze wzglêdu na ma³e mi¹¿szoœci hory-zontów rzadziej jest to woda podœcielaj¹ca, czêœciej oka-laj¹ca. Dobrymi przyk³adami takich akumulacji s¹ po³o¿one w osadach deltowych horyzonty z³o¿a Palików-ka, Jasionka i Cha³upki Dêbniañskie, czy te¿ wystêpuj¹ce

w osadach sto¿ków podmorskich horyzonty z³o¿a Jod³ówka i ni¿sze horyzonty z³o¿a ¯o³ynia „E”. Inaczej jest w przypadku, jeœli gaz jest zakumulowany w antykli-nach kompakcyjnych z³o¿onych z heterolitów dna basenu, cienkowarstwowanych turbidytów zewnêtrznego sto¿ka podmorskiego lub dystalnych deltowych turbidytów. W takich przypadkach ka¿da z cienkich warstw piaszczystych

BUDAPESZT KRAKÓW LWÓW RZESZÓW B A S E N P A N O Ñ S K I POKRYWY WULKANICZNE KARPAT WEWNÊTRZNYCH INNER CARPATHIANS VOLCANIC AREAS Z S A PA D L I K O P R Z D E K A R A P C K I_E CA RP A T H I P A N F O R E D E E P A N N O N I A N B A S I N I N N E R C A R P A A H T I N S O U T E R C _A R P A T H I A N S K A R P A T Y _Z E _W N Ê T R Z N E K A R P A T Y W E W N Ê T R Z N E PI E NIÑ S K I P AS S KA_£ K_O W Y PI EN I NY KLI PPEN B E L T 0 100km 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ₁₃ 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 51 20 000m

R (1)

R (3)

R (4)

R (5)

R (2)

z³o¿a odkryte w oparciu o bezpoœrednie wskaŸniki wêglowodorów na sekcjach sejsmicznych, dla których nie uzyskano jeszcze koncesji na wydobycie gas fields discovered on the base of the DHI without the concession for the production

z³o¿a odkryte w oparciu o bezpoœrednie wskaŸniki wêglowodorów na sekcjach sejsmicznych, dla których uzyskano ju¿ koncesje na wydobycie gas fields discovered on the base of the DHI with the valid concession for the production

obszary koncesji wydobywczych dla z³ó¿ odkrytych do 1994 roku production concessions for the gas fields discovered before 1994

R (5) oznaczenia regionów wystêpowania z³ó¿ gazu_{gas fields regions} granice regionów wystêpowania z³ó¿_{limits of the gas fields regions} granice koncesji poszukiwawczych_{exploration concessions}

po³o¿enie odwiertów, w których wyniki pomiarów zamieszczono na rycinach

wells mentioned in the text

nasuniêcie karpacko-stebnickie Carpathian Overthrust

Ryc. 1. Strefy wystêpowania z³ó¿ we wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego. Strefa nasuniêcia karpacko-stebnickiego: 1 — Pole gazu ziemnego Przemyœl (z³o¿a Przemyœl, Jaksmanice, Maækowice, Wapowce, Tulig³owy), 2 — Pruchnik, 3 — Jod³ówka, 4 —R¹czyna, 5 — Husów, 6 — Albigowa–Krasne, 7 — Zalesie, 8 — Kielanówka, 9 — Nosówka, 10 — Czarna Sêdziszowska, 11 — Sêdziszów, 12 — Pilzno. Strefa Kañczuga–Rzeszów: 13 — Kañczuga, 14 — Smolarzyny, 15 — Palikówka, 16 — Terliczka, 17 — Stobierna, 18 — Jasionka, 19 — K¹ty Rakszawskie, 20 — Wola Zarczycka, 21 — Soko³ów, 22 — Lipnica–Dzikowiec, 23 — Niwiska, 24 — Blizna–Ocieka, 25 — BrzeŸnica. Strefa centralna: 26 — Œwiête–Zad¹browie, 27 — Gubernia, 28 — Mirocin, 29 — Jaros³aw, 30 — Ujezna, 31 — Przeworsk, 32 — Tryñcza, 33 — Cha³upki Dêbniañskie, 34 — Grodzisko Dolne, 35 — ¯o³ynia E, 36 — ¯o³ynia–Le¿ajsk, 37 — Je¿owe. Strefa zrêbu Ryszkowej Woli: 38 — Rudka, 39 — Kury³ówka, 40 — Sarzyna. Strefa pó³nocna: 41 — Lubaczów, 42 — Chotyniec, 43 — Cetynia, 44 — Uszkowce, 45 — Dzików, 46 — Wola Obszañska, 47 — £ukowa, 48 — Mo³odycz, 49 — Tarnogród, 50 — Ksiê¿pol, 51 —Biszcza

Fig. 1. The zonation of the gas fields in the Miocene deposits of the Carpathian Foredeep. The Carpathian Overthrust Zone: 1 — Prze-myœl Gas Fields Group (PrzePrze-myœl, Jaksmanice, Maækowice, Wapowce, Tulig³owy gas fields), 2 — Pruchnik, 3 — Jod³ówka, 4 — R¹czyna, 5 — Husów, 6 — Albigowa–Krasne, 7 — Zalesie, 8 — Kielanówka, 9 — Nosówka, 10 — Czarna Sêdziszowska, 11 — Sêdziszów, 12 — Pilzno. Kañczuga–Rzeszów Zone: 13 — Kañczuga, 14 — Smolarzyny, 15 — Palikówka, 16 — Terliczka, 17 — Sto-bierna, 18 — Jasionka, 19 — K¹ty Rakszawskie, 20 — Wola Zarczycka, 21 — Soko³ów, 22 — Lipnica–Dzikowiec, 23 — Niwiska, 24 — Blizna–Ocieka, 25 — BrzeŸnica. Central Zone: 26 — Œwiête–Zad¹browie, 27 — Gubernia, 28 — Mirocin, 29 — Jaros³aw, 30 — Ujezna, 31 — Przeworsk, 32 — Tryñcza, 33 — Cha³upki Dêbniañskie, 34 — Grodzisko Dolne, 35 — ¯o³ynia E, 36 — ¯o³ynia–Le¿ajsk, 37 — Je¿owe. Rryszkowa Wola Horst Zone: 38 — Rudka, 39 — Kury³ówka, 40 — Sarzyna. Northern Zone: 41 — Lubaczów, 42 — Chotyniec, 43 — Cetynia, 44 — Uszkowce, 45 — Dzików, 46 — Wola Obszañska, 47 — £ukowa, 48 — Mo³odycz, 49 — Tarnogród, 50 — Ksiê¿pol, 51 —Biszcza

lub mu³owcowych ska³ zbiornikowych ma swój w³asny kontakt gaz/woda. Okreœlenie granic takiego z³o¿a, a co za tym idzie równie¿ jego zasobów jest niezwykle trudne i zazwyczaj polega na wyznaczeniu umownego kontaktu pionowego. Dobrym przyk³adem s¹ I horyzont z³o¿a ¯o³ynia i po³o¿one w obrêbie piaskowcowo-mu³owco-wych turbidytów ni¿sze horyzonty z³o¿a Palikówka.

2. Pu³apki strukturalne zwi¹zane z nasuniêciem Karpat fliszowych zawieraj¹ znacz¹ce zasoby gazu w takich z³o¿ach jak Przemyœl, Tulig³owy, Husów–Albigo-wa–Krasne, R¹czyna, Pilzno i in. (ryc. 4). Wszystkie s¹ po³o¿one w strefie wzd³u¿ nasuniêcia karpacko-stebnic-kiego. Warstwy osadów miocenu zosta³y tutaj poddarte w wyniku napierania przez nasuwaj¹c¹ siê p³aszczowinê skolsk¹ oraz sfa³dowane utwory miocenu (jednostki steb-nicka i zg³obicka). Akumulacje gazowe s¹ uszczelnione

przez strefê nasuniêcia od strony po³udniowej, a od strony pó³nocnej ograniczone konturem gaz/woda.

Czynnikiem uszczelniaj¹cym jest powierzch-nia (strefa) nasuniêcia lub nieprzepuszczalne fliszowe ska³y ilaste.

3. Pu³apki strukturalne ekranowane tekto-nicznie przez powierzchnie uskoków w osadach miocenu s¹ doœæ s³abo rozpoznane w zwi¹zku z trudnoœciami poprawnej interpretacji uskoków na podstawie materia³ów sejsmicznych. Udoku-mentowane przyk³ady takich pu³apek s¹ znane ze z³ó¿ Mo³odycz, Rudka, Ryszkowa Wola, Sarzyna, Rokietnica, Jaros³aw, Radymno i Dzi-ków (Myœliwiec, 1998, ryc. 5 i 6).

System uskoków z którymi s¹ zwi¹zane pu³apki z³o¿owe to synsedymentacyjne pod³u¿ne uskoki normalne o kierunku NW–SE oraz poprzeczne uskoki o kierunku NE–SW. System o kierunku NW–SE powsta³ w zwi¹zku z ekstensj¹ wywo³an¹ przez ugiêcie p³yty lito-sferycznej przedpola Karpat i reaktywacj¹ star-szych stref nieci¹g³oœci (Krzywiec, 1999). Uskoki normalne ograniczone do piasz-czysto-ilastych osadów miocenu powstawa³y równie¿ ponad wyniesieniami w pod³o¿u w wyniku nie-równomiernej kompakcji. Tworzenie systemu uskoków odwróconych, jak i pozytywnych struktur kwiatowych (np. zrêbu Ryszkowej Woli) mia³o œcis³y zwi¹zek z ruchem nasuwczym Karpat (Krzywiec, 1999). Powstawanie tych ostatnich by³o wynikiem prawoskrêtnego ruchu prze-suwczego, spowodowanego ukoœnym dzia³aniem kompre-sji zwi¹zanej z kolizj¹ karpack¹ na wczeœnie reaktywowane starsze strefy nieci¹g³oœci o kierunku NW–SE (Krzywiec, 1999).

Czasami mimo dobrej jakoœci danych sejsmicznych dyslokacje w osadach miocenu s¹ trudne do interpretacji w zakresie ustalenia zrzutów, co ma du¿e znaczenie dla geo-logii z³o¿owej. W przypadkach, kiedy powierzchnia usko-ku zosta³a przebita otworem wiertniczym mo¿liwe jest ustalenie parametrów uskoku na podstawie interpretacji upadomierza (zrzut uskoku, k¹t i kierunek upadu powierzchni uskokowej). Przyk³ady takich interpretacji s¹ znane dla uskoków poprzecznych o kierunku SW–NE z rejonu Grodziska Dolnego i Dêbna (ryc. 7).

Badania zale¿noœci rozk³adu z³ó¿ gazu od po³o¿enia stref dyslokacyjnych dowiod³y, ¿e strefy te w du¿ej mierze kontroluj¹ wystêpowa-nie akumulacji, w szczególnoœci w osadach miocenu (Karnkowski & Ziomkowski, 1998, 2001). Zdaniem Karnkowskiego (1999) uskoki pod³u¿ne o kierunku NW–SE mog³y pe³niæ rolê dróg migracji dla gazu, natomiast uskoki poprzeczne rolê pu³apkotwórcz¹. Wyniki ostat-nich badañ w rejonie Cha³upek Dêbniañskich i ¯o³yni zdaj¹ siê potwierdzaæ t¹ tezê.

4. Jedynym znanym w zapadlisku przyk³adem pu³apki diapirowej jest wed³ug Karnkowskiego (1999) z³o¿e Sêdziszów, gdzie wystêpuje diapirowa deformacja warstw steb-nickich.

0 10 20km UKRAINA

UKR AIN

E

Ryc. 2. Plastyczna mapa przedstawiaj¹ca ukszta³towanie stropu pod³o¿a osa-dów miocenu. Zwraca uwagê ró¿nica miêdzy rejonem Rzeszowa (dendrytowy uk³ad paleodolin otwartych ku po³udniowi) a spokojniejsz¹ czêœci¹ pó³noc-no-wschodni¹

Fig. 2. Map showing the surface relief of the top of the Miocene deposits base-ment. Note the difference between Rzeszów area (with a dendritic pattern open southward) of the paleo-valleys and the less diversified SE part

POD£O¯E PREKAMBRYJSKIE PRECAMBRIAN BASEMENT

KARPATY FLISZOWE CARPATHIAN FLYSCH

MIOCEN MIOCENE NASUNIÊCIEKARPACKIE CARPATHIANOVERTHRUST 1000m -500 -1000 -1500 -2000 -2500 -3000 SWW NNE J-12 J-15 J-13 J-7 J-2 J-1 (m n.p.m.) (m a.s.l.) 3305 m 3234 m 3264 m 3285 m 3238 m 2873 m hor XII hor XI hor X hor IX hor VIII hor VII hor VI

GR E16N GR E16N GRE16N GRE16N GRE16N

Ryc. 3. Przyk³ad pu³apki w antyklinie kompakcyjnej. Z³o¿e Jod³ówka (wed³ug S. G¹sior, B. Plezia i C. Turek — niepublikowane)

Fig. 3. A compactional anticline of the Jod³ówka gas field (acc. S. G¹sior, B. Plezia and C. Turek — unpublished)

Pu³apki stratygraficzne

1. Ze wzglêdu na niedostateczn¹ pionow¹ rozdziel-czoœæ danych sejsmicznych w cienkowarstwowych osa-dach miocenu, wiêkszoœæ informacji na temat pu³apek stratygraficznych w formie wyklinowañ pochodzi z odwiertów. Pu³apki tego typu s¹ znane m.in. ze z³ó¿ Husów (horyzonty 11 i 12). Ponadto istnienie tego typu pu³apek, jako rozwi¹zania alternatywnego dla pu³apek struktural-nych, jest domniemywane równie¿ w przypadku wielu takich z³ó¿, gdzie stwierdzono szczególnie nisk¹ amplitudê zamkniêcia, czêsto nawet poni¿ej 5 m.

2. Pu³apki stratygraficzne zwi¹zane z powierzchniami niezgodnoœci. W zapadlisku jest znanych kilka regionalnych i wiele lokal-nych powierzchni niezgodnoœci. Powierzchni¹ g³ówn¹ jest powierzchnia podmioceñska. Sze-roko rozprzestrzenione ska³y ilaste miocenu pe³ni¹ rolê uszczelnienia przede wszystkim dla ni¿ejleg³ych ska³ zbiornikowych pod³o¿a, ale równie¿ i nasycone gazem utwory miocenu czê-sto wyklinowuj¹ siê na podmioceñskiej powierzchni niezgodnoœci. Takie horyzonty gazonoœne wyklinowuj¹ce siê na zboczach wyniesieñ pod³o¿a znane s¹ m.in. ze z³o¿a Tar-nów. Podobnie najni¿sze horyzonty gazonoœne z³o¿a Rudka wyklinowuj¹ siê na nadanhydryto-wej powierzchni niezgodnoœci (ryc. 8).

Dotychczas nie udowodniono istnienia z³ó¿ zwi¹zanych bezpoœrednio z podrzêdnymi powierzchniami niezgodnoœci. Wobec upadu warstw miocenu w zakresie od 0 do 5o wykry-wanie takich powierzchni na profilach sejsmicz-nych jest trudne. Jednak w³¹czenie do standardowego zestawu pomiarów geofizyki wiertniczej pomiarów upadomierza w znacznym

zakresie wspomog³o interpretacjê podrzêdnych i lokalnych nieci¹g³oœci k¹towych. Dobrym przyk³adem jest odwiert Cha³upki Dêbniañskie 1, gdzie udowodniono zmiennoœæ planów strukturalnych i przesuwanie kulminacji struktury wraz ze wzrostem g³êbokoœci osadów. Zmiany te mog¹ byæ wywo³ane obecnoœci¹ powierzchni niezgodnoœci zwi¹zanej z geodynamiczn¹ przebudow¹ zapadliska, zja-wiskami tektoniki nieci¹g³ej (wychylenie warstw, rotacja skrzyde³ uskoków) oraz naturalnym w tej sytuacji ró¿nym wp³ywem ukszta³towania pod³o¿a na sedymentacjê w zale-¿noœci od mi¹¿szoœci osadów ni¿ejleg³ych. Istotny jest równie¿ wp³yw na wspó³czesn¹ pozycjê strukturaln¹ zmian litologii (nierównomierna kompakcja osadów piasz-czystych i ilastych).

Jeœli wzi¹æ pod uwagê czêstoœæ wystêpowania i wiel-koœæ zasobów, g³ównym i najczêstszym typem pu³apek dla gazu ziemnego w osadach miocenu zapadliska przedkar-packiego s¹ antykliny kompakcyjne. Mniej czêste, ale rów-nie wa¿ne ze wzglêdu na wielkoœæ zawartych w nich zasobów gazu, s¹ pu³apki strukturalne zwi¹zane z nasuniê-ciem Karpat. Tylko w niektórych przypadkach jest mo¿li-we opisanie pu³apek strukturalnych zwi¹zanych z uskokami, szczególnie takich, dla których jest to jedyny i g³ówny sposób zamkniêcia. Podobnie jest w przypadku pu³apek stratygraficznych. Najczêœciej takie sposoby zamykania pu³apek towarzysz¹ i wspomagaj¹ geometrycz-ny uk³ad warstw wynikaj¹cy z kompakcji osadów miocenu ponad wyniesieniami pod³o¿a.

Procesy migracji mikrobialnego gazu ziemnego i nape³niania pu³apek

W czasie powstawania osadów miocenu by³y spe³nione wszystkie warunki konieczne do generowania i akumulo-wania gazu biogenicznego, a wiêc:

— odpowiednia zawartoœæ substancji organicznej; — szybka sedymentacja osadów ilasto-piaszczystych w basenie morza mioceñskiego, a tak¿e jej cyklicznoœæ, co

JEDNOSTKA SKOLSKA SCOLE NAPPE T-38 J-233 J-57 NNE SSW STREFA GAZOWA GAS ZONE 2500m 0,5 1,0 1,5 2,0 MIOCEN MIOCENE CZAS (s) TIME (s) PREKAMBR PRECAMBRIAN

Ryc. 4. Linia sejsmiczna 3D z rejonu z³o¿a Tulig³owy prezen-tuj¹ca mechanizm powstawania pu³apek gazu ziemnego w wyni-ku poddarcia warstw miocenu przed czo³em nasuniêcia karpacko-stebnickiego. W strefie z³o¿owej zanik refleksów sej-smicznych

Fig. 4. The 3D seismic line from the Tulig³owy gas field area sho-wing the uplifting of the Miocene strata below the Carpathian Skole Nappe. Note the dim out corresponding to the gas zone

ZR¥B RYSZKOWEJ WOLI RY S ZKOW A W OLA HOR S T

1000m T1300 T1300 T1200 T1200 R-8 0,0 1,0 1,5 MIOCEN MIOCENE CZAS (s) TIME (s) KAMBR CAMBRIAN 0,5

ANOMALIE BRIGHT SPOT I TIME SAG

BRIGHT SPOT & TIME SAG ANOMALIES STREFA Z£O¯OWA_{GAS ZONE}

NE SW

Ryc. 5. Linia sejsmiczna przez z³o¿e gazu Rudka ponad zrêbem Ryszkowej Woli. Przyk³ad pu³apki tektonicznej

Fig. 5. The seismic example showing the structural fault-related trap, the Rud-ka gas field over the Ryszkowa Wola horst

sprzyja³o zarówno generowaniu metanu, jak i tworzeniu pu³apek wielohoryzontowych;

— synsedymentacyjna tektonika i jednoczesne tworze-nie pu³apek w postaci kompakcyjnych antyklin ponad wyniesieniami pod³o¿a;

— obecnoœæ odpowiednich ska³ zbiornikowych oraz re¿im niskotemperaturowy pozwalaj¹cy na sta³¹ obecnoœæ bakterii i nie powoduj¹cy znacz¹cej degradacji materii orga-nicznej (Tissot i in., 1990).

ród³em gazu ziemnego by³a rozproszona substancja organiczna. Badania geochemiczne wykaza³y obecnoœæ gazotwórczego kerogenu typu III (humusowego) z bardzo rzadk¹ domieszk¹ algowego kerogenu typu II. Zawartoœæ ca³kowitego wêgla organicznego (TOC) waha siê od 0,02 do 3,22% wag. (œrednia 0,69% wag.) (Kotarba, 1999). Warto dodaæ, ¿e za potencjalne ska³y macierzyste w przy-padku osadów drobnoklastycznych uwa¿ane s¹ takie, które zawieraj¹ ju¿ od 0.5% wagowych TOC (Dickey, Hunt, 1972). Badania geochemiczne wykaza³y równie¿ podobne warunki depozycji substancji organicznej w ca³ym profilu osadów autochtonicznych miocenu (Kotarba, 1999).

Konsekwencj¹ mikrobialnej genezy gazu jest jego sk³ad, w którym dominuje metan. W gazie ziemnym aku-mulowanym w utworach sarmatu jego objêtoœæ przekracza 98%, jedynie w gazie z warstw baranowskich oraz czasami z horyzontów po³o¿onych bezpoœrednio ponad warstwami

baranowskimi zawartoœæ azotu mo¿e byæ wiêksza i prze-kracza nawet 30% (z³o¿e Kury³ówka, horyzonty XI — 20,9%, XIa — 30.2%, XIIb — 29,6%, XIc — 31,3%, XII — 32,5%, z³o¿e Sarzyna, odwierty S–17 — 17,5% z warstw baranowskich, S–18 — 17,5% z horyzontu ponad warstwami baranowskimi). W jednym przypadku w osa-dach oligocenu le¿¹cych pod warstwami baranowskimi stwierdzono gaz zawieraj¹cy ok. 70% azotu z domieszk¹ helu (0,695% obj., odwiert Luchów–3). Rzadko spotykany jest siarkowodór. Wystêpuje on tylko w gazie z ewaporato-wych ska³ zbiornikoewaporato-wych (np. odwiert RoŸwienica-2, g³êbokoœæ 1864–1889 w iloœci 0,019% obj.). Stwierdzono go równie¿ w gazie z odwiertu Luchów–3, gdzie zawartoœæ siarkowodoru wynios³a a¿ 0,101%.

Migracja gazu biogenicznego by³a procesem równoleg³ym do jego powstawania (Kotarba, 1999). Sprzyja³y jej procesy kompakcji i wyciskania z zagêszcza-nego osadu nasycaj¹cych je wód (Karnkowski, 1999). Drogami migracji mog³y byæ z jednej strony porowate war-stwy osadów piaszczystych (migracja lateralna zgodna z gradientem hydrodynamicznym), a z drugiej strony powierzchnie nieci¹g³oœci (spêkania, uskoki — migracja pionowa). W szczególnoœci dotyczy to systemu reaktywo-wanych, ekstensyjnych uskoków synsedymentacyjnych o kierunku NW–SE oraz uskoków ograniczonych do piaszczysto-ilastych osadów miocenu powsta³ych ponad

Uszkowce-14 Dzików-4 Dzików-13 Dzików-17 Uszkowce-12

SW NW Hor. XVa Hor. XVI 875 900 925 950 975 1000 1025 1050 1075 1100 1125 1150 1175 1200 1225 1250 1275 niezgodnoœci k¹towe (wyznaczone z upadomierza) angular unconformity (from dipmeter log) Krzywe geofizyczne: Well logs:

powierzchnie niezgodnoœci erozyjnych surface correlative to erosional unconformity

ewaporaty evaporates

facje heterolitowe (dystalne nasypy przyujœciowe, prodelta, szelf)

heterolithic facies (distal mouth bar, prodelta, shelf) heterolity zdominowane przez piaskowce cienko³awicowe (g³ównie klasyczne turbidyty) heterolothic facies dominated by thin-bedded sandstones (mainly classical turbidites)

grubo³awicowe piaskowce "blokowe" thick-bedded "blocky" sandstones

BADEN-SARMA

T

BADENNIAN-SARMA

TIAN

pod³o¿e paleozoiczne i prekambryjskie Palaeozoic & Precambrian Basement ska³y ilaste, mu³owce, heterolity mu³owcowe (prodelta, szelf, równia basenowa) shales, mudstones, mud-dominated heteroliths (prodelta, shelf, basin plain)

przyp³yw gazu gas inflow œlady gazu gas shows [m] 0 2 4 6 8 10km

granica sarmat/baden górny Sarmatian/Upper Badenian boundry

profilowanie gamma (GR.API) gamma ray

profilowanie

neutron-gamma (NEGR.NPHI) neutron

profilowanie opornoœci (E*.OHM) resistivity

Ryc. 6 . Korelacja pomiarów geofizyki wiertniczej przez z³o¿e Dzików prezentuj¹ca po³o¿enie dzikowskich piaskowców blokowych w stosunku do systemu dyslokacji; pu³apka z³o¿ona strukturalno-stratygraficzna (Porêbski, 2000, raport niepublikowany)

Fig. 6. The well-log correlation across the Dzików gas field showing the trapping mechanism of the Miocene blocky sandstones, with complex structural-stratigraphic traps (after Porêbski, 2000 — unpublished)

wyniesieniami w pod³o¿u w wyniku nierównomiernej kompakcji.

Za dowód migracji regionalnej jest uwa¿ane istnienie w pó³nocnej czêœci zapadliska metasomatycznych litofacji osadów chemicznych. W wyniku ich przeobra¿enia powsta³y wtórne wapienie pogipsowe i koncentracje siarki (Kubica, 1992). Zjawiska przeobra¿enia by³y uwarunkowa-ne jednoczesnym wyst¹pieniem kilku czynników: wystê-powaniem ska³ siarkonoœnych (siarczanów wapnia,

dehydrytów, anhydrytów), obecnoœci¹ konser-wuj¹cego i aktywizuj¹cego procesy przemian œrodowiska wodnego oraz przede wszystkim dop³yw wêglowodorów przy sprzyjaj¹cych warunkach strukturalnych i przykryciem osada-mi nieprzepuszczalnyosada-mi (Kubica, 1992). Karn-kowski przyjmuje, ¿e metan dostarczy³a regionalna migracja, która mia³a miejsce z cen-trum zbiornika ku pó³nocy, do p³ytszej czêœci zapadliska (Karnkowski, 1999). Jej drogami zgodnie z regionalnym wzniosem ska³ by³y porowate warstwy piaszczyste oraz pod³u¿ne strefy dyslokacyjne o kierunku NW–SE.

W procesach przeobra¿enia siarczanów bior¹ równie¿ udzia³ bakterie — utleniaj¹c wêglowodory do CO2redukuj¹ jony

siarczano-we do H2S wraz z zastêpowaniem gipsu

kalcy-tem (Kubica, 1992). W wyniku przeobra¿enia ma miejsce doprowadzenie do ska³ siarczano-wych pochodz¹cego z bituminów wêgla i wodo-ru oraz odprowadzenie siarki i wody. Ze ska³y macierzystej nie ulega przemieszczeniu wapñ, który po po³¹czeniu z CO2/CO3tworzy wapienie

pogipsowe (Kubica, 1992). Podobnym proce-som metasomatycznym podlega³y równie¿ anhydryty. Wtórne wapienie poanhydrytowe charakteryzuj¹ siê obecnoœci¹ siarki rodzimej, i co jest wa¿ne z punktu widzenia poszukiwañ z³ó¿ wêglowodorów, czasami znaczn¹ wtórn¹ porowatoœci¹ (Myœliwiec, 2004c).

Jeœli wzi¹æ pod uwagê du¿¹ zmiennoœæ facjaln¹ osadów miocenu, to bardzo prawdopo-dobna jest niezbyt odleg³a i lokalna migracja gazu z warstw ilastych do s¹siaduj¹cych zbior-nikowych warstw piaszczystych. Co do prze-obra¿ania ska³ siarczanowych przy udziale gazu ziemnego, warto wspomnieæ, ¿e wed³ug G¹sie-wicza (2000) zespó³ ró¿nych cech siarkonoœnych wapieni poselenitowych, jak równie¿ wyniki porównania wapieni z gipsami selenitowymi œwiadcz¹ przeciw hipotezie ich pochodzenia epigenetycznego. Wed³ug przedstawionego modelu sedymentacyjno-diage-netycznego (G¹siewicz, 2000) wapienie te rozwija³y siê w œrodowisku przejœciowym morsko-meteorycznym, na gra-nicy dwóch g³ównych stref depozycyjnych: wapiennej i gipsowej, w zmieniaj¹cych siê warunkach beztlenowo-tle-nowych o z³o¿onych reakcjach biochemicznych.

-750 -700 -800 -850 -900 -950 -1000 -1050 -1100 RUDKA-2 RUDKA-3 RUDKA-6 UTWORY MIOCENU NIEROZDZIELONE (SARMAT + GÓRNY BADEN MIOCENE DEPOSITS (SARMATIAN + UPPER BADENIAN) KAMBR CAMBRIAN EWAPORATY EVAPORATES

0 500 1000m produkcja gazu_{gas production}

(m n.p.m.) (m a.s.l.) TD = 1200,0 TD = 1251,0 TD = 1252,0 1142 1125 1143 1150 1180 1195 1210 1225

Ryc. 8. Pu³apka typu stratygra-ficznego w postaci wyklinowania warstw zbiornikowych horyzontu XII z³o¿a Rudka do nadanhydry-towej powierzchni niezgodnoœci (Mas³owski, 2003, niepublikowa-ne)

Fig. 8. The case of the stratigra-phic trap as the pinch out of the XII gas horizon of the Rudka gas field on the top of the evaporatic series (Mas³owski, 2003, unpubl.) DIP 1 deg DIPAZ 1 deg 0 90 0 360 DIP deg DIPAZ deg 0 90 0 360 DIP 2 deg DIPAZ 2 deg 0 90 0 360 2 3 7 in 17 7 in 17 7 in 17 CI¥GNIENIE PRZYUSKOKOWE WARSTW – SKRZYD£O ZRZUCONE FAULT DRAG ON THE DOWNTHROWN SIDE

CI¥GNIENIE PRZYUSKOKOWE WARSTW – SKRZYD£O WISZ¥CE FAULT DRAG ON THE UPTHROWN SIDE

PO£O¯ENIE POWIERZCHNI USKOKOWEJ UPAD 55 NA SE, ZRZUT OKO£O 20 m

FAULT PLANE LOCATION DIP OF THE PLANE 55 SE FAULT THROW ABOUT 20 m

° °

UPADY WARSTW 0,5 x 0,25 x 65

DIP ANGLE & DIRECTIONS UPADY WARSTW

1 x 0,5 x 65

DIP ANGLE & DIRECTIONS UPADY WARSTW

2 x 1 x 65

DIP ANGLE & DIRECTIONS

SKRZ. OTWORU WELL DE-VIATION PROFILOWNIA KORELACYJNE CORRELATION LOG PROFILOWANIE GÊSTOŒCI DENSITY LOGS G£EB. 1:500 DEPTH NAPR. KABLA TENS -ION EKSCENTR. ECCENTRICITY POW. ŒREDNICY

WELL DIAMETER INCR.

DRIFT CALMIN CALMAX GR BS 0 API 150 g/cc -2,25 g/cc -25 200 mm 400 BSM CALM DRHO

RHOB AZI 1 TENS 02500 0deg360 575 m 600 m 625 m 650 m 675 m 200 mm 400 ZAW. ŒREDNICY WELL DIAMETER DECR.

Ryc. 7. Przyk³ad interpretacji uskoku normalnego z osadów miocenu na pomia-rach upadomierza. Odwiert Grodzisko Dolne 3 nawierci³ horyzonty z³o¿owe zawodnione ze wzglêdu na po³o¿enie na zrzuconym skrzydle uskoku. Interpre-tacja parametrów uskoku P. Aleksandrowski (raport niepublikowany) Fig. 7. The case of the normal fault with the throw about 20 m interpreted on the basis of dipmeter data. Depth 603 m, the dip of the fault plain is 55° to SE. The Grodzisko Dolne 3 well penetrated water-saturated gas horizons in spite of its location on the footwall. Interpretation P. Aleksandrowski (unpublished)

Strefowoœæ wystêpowania z³ó¿ gazu ziemnego w utworach miocenu

Dla mikrobialnego gazu mioceñskiego ska³ami zbiornikowymi s¹ badeñskie i sarmackie, piaszczyste osady sto¿ków podmorskich, piaski i piaskowce powsta³e w œrodowisku deltowym oraz osady p³ytkiego szelfu/przy-brze¿a. Sporadycznie gaz wystêpuje równie¿ w badeñskich anhydrytach oraz piaskowcach warstw baranowskich (Myœliwiec, 2004c). Przestrzenny rozk³ad ska³ o dobrych w³aœciwoœciach zbiornikowych jest w utworach miocenu doœæ równomierny, chocia¿ s¹ i strefy, w których ich iloœæ jest wyraŸnie mniejsza, jak np. rejon tzw. rowu Wielkich Oczu. Profil jest tam silnie zailony, a spotykane ska³y piaszczyste czêsto maj¹ podwy¿szon¹ (powy¿ej 15, a nawet 20%) zawartoœæ wêglanu wapnia, który skutecznie ogranicza porowatoœæ, a w szczególnoœci przepuszczal-noœæ.

W zwi¹zku z doœæ równomiernym rozk³adem ska³ zbiornikowych za g³ówne czynniki powoduj¹ce strefo-woœæ wystêpowania z³ó¿ nale¿y uznaæ:

— sposób i intensywnoœæ ukszta³towania stropu pod³o¿a oraz

— deformuj¹cy wp³yw ruchu nasuwczego Karpat. Bior¹c pod uwagê te czynniki, we wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego mo¿na wyró¿niæ piêæ g³ównych stref wystêpowania z³ó¿ w utworach miocenu (ryc. 1).

1. Strefa nasuniêcia Karpat. Ci¹gnie siê wzd³u¿

g³ównego nasuniêcia od wschodniej granicy na zachód przez Pilzno, Tarnów i Bochniê. Zawiera z³o¿a w pu³apkach strukturalnych ekranowanych przez powierzch-niê nasupowierzch-niêcia Karpat (z³o¿a Przemyœl, Jaksmanice, Tulig³owy, R¹czyna, Husów–Albigowa–Krasne, Nosów-ka, Sêdziszów, Pilzno) lub w kompakcyjnych antyklinach po³o¿onych pod nasuniêciem (z³o¿a Jod³ówka, Zalesie, Sêdziszów, Kielanówka, Nosówka). Gaz wystepuje w utworach ilasto-piaszczystych sarmatu dolnego, a rzadziej w osadach górnego badenu. Najczêœciej s¹ to osady pod-morskich sto¿ków, a w wy¿szej czêœci profilu osady delto-we. W g³êbszych horyzontach prócz wysokometanowego gazu spotyka siê wy¿sze wêglowodory gazowe, a nawet lekkie wêglowodory ciek³e. Poszukiwania oparte s¹ o metodê strukturaln¹. S¹ one trudne i kosztowne, ale jedno-czeœnie strefa ta jest wysoko efektywna i zawiera wiêk-szoœæ zasobów gazu zapadliska.

2. Strefa Kañczuga–Rzeszów. Pod³o¿e w tej strefie

jest wyj¹tkowo silnie zró¿nicowane i poprzecinane g³êbo-kimi, otwartymi w kierunku po³udniowym paleodolinami powsta³ymi w wyniku erozji w czasie póŸnej kredy–pale-ogenu (ryc. 8). Strop pod³o¿a obni¿a siê w kierunku po³udniowym, przy jednoczesnym zwiêkszaniu intensyw-noœci rzeŸby. W porównaniu z reszt¹ obszaru wschodniej czêœci zapadliska, na wiêkszym obszarze brak jest tutaj osadów anhydrytowych (tzw. wyspa rzeszowska, Komorowska-B³aszczyñska, 1965). G³ównymi typami pu³apek gazu s¹ wielohoryzontowe antykliny kompakcyjne w osadach sarmatu, g³ównie turbidytach i osadach delto-wych (z³o¿a Kañczuga, Smolarzyny, Palikówka, Terliczka, Stobierna, Jasionka, K¹ty Rakszawskie, Wola Zarczycka, Soko³ów i in.). Podobnie jak w strefie przy nasuniêciu gaz z g³êbszych horyzontów zawiera œladowe iloœci

wêglowo-dorów ciek³ych. Wiele z³ó¿ odkryto tutaj dziêki bezpoœred-nim wskaŸnikom wêglowodorów na sekcjach sejsmicznych (anomalie amplitudowe typu bright spot oraz ugiêcia refleksów sejsmicznych typu time sag, Myœliwiec, 2004a, 2004b; Myœliwiec i in., 2004). W strefie tej zidentyfikowa-no równie¿ wiele azidentyfikowa-nomalii sejsmicznych, potencjalnych z³ó¿ gazu ziemnego (Borys & Myœliwiec, 1999, 2000).

3. Strefa centralna. Obejmuje obszar po³o¿ony na

po³udniowy-wschód od zrêbu Ryszkowej Woli. Stropowa powierzchnia pod³o¿a jest tutaj mniej zró¿nicowana, brak jest g³êboko wciêtych paleodolin, natomiast w pod³o¿u wystêpuj¹ pod³u¿ne uskoki o kierunku NW–SE (uskok z³o¿a Jaros³aw, z³o¿a Mirocin, uskok Wola Buchowska–Gorzyce) oraz uskoki poprzeczne o kierunku SW–NE (udokumentowane m.in. w rejonie ¯o³yni). Wiêk-szoœæ obszaru pokrywa poziom anhydrytowy. Strefa grani-czy w czêœci bardziej zachodniej ze stref¹ Kañczuga–Rzeszów, przechodz¹c w obszar paleodolin, natomiast w czêœci wschodniej poprzez dyslokacje zrzucaj¹ce pod³o¿e o kilkaset metrów na linii Pruch-nik–Wêgierka–Tulig³owy–Przemyœl graniczy ze stref¹ pod nasuniêciem Karpat.

W strefie centralnej na pograniczu ze stref¹ pociêt¹ paleodolinami odkryto z³o¿a w antyklinach kompakcyj-nych ponad wyniesieniami pod³o¿a (z³o¿a ¯o³ynia–Le¿ajsk, Cha³upki Dêbniañskie, Grodzisko Dol-ne, Tryñcza), natomiast bardziej na wschód jest zauwa¿al-ny zwi¹zek wystêpowania z³ó¿ z du¿ymi uskokami w pod³o¿u (z³o¿a Jaros³aw i Mirocin). W przypadku czêœci akumulacji udokumentowano zwi¹zek pomiêdzy zamkniê-ciami a dyslokacjami (Grodzisko Dolne). G³ównymi ska³ami zbiornikowymi s¹ deltowe osady piaszczyste oraz osady p³ytkiego szelfu/przybrze¿a, rzadziej osady sto¿ków podmorskich.

4. Strefa nad zrêbem Ryszkowej Woli. Zr¹b

Ryszko-wej Woli ci¹gnie siê od granicy z Ukrain¹ w kierunku NW na odcinku ok. 60 km. Z³o¿a wystêpuj¹ce w osadach mio-cenu ponad zrêbem wystêpuj¹ g³ównie w kompakcyjnych antyklinach (z³o¿a Kury³ówka, Sarzyna, Ryszkowa Wola, Chotyniec), ekranowanych równie¿ tektonicznie (z³o¿e Rudka). Ska³ami zbiornikowymi s¹ g³ównie piaszczyste warstwy osadów deltowych, rzadziej równie¿ dystalne tur-bidyty oraz warstwy baranowskie (Kury³ówka, Sarzyna). Gaz z sarmatu jest typowym gazem wysokometanowym, natomiast gaz z warstw baranowskich zawiera podwy¿-szon¹, dochodz¹c¹ do dwudziestu kilku procent iloœæ azo-tu.

5. Strefa pó³nocna. Rozpoczyna siê przy granicy z

Ukrain¹ silnie zdyslokowanym wyniesieniem Lubaczowa — zrêbem obciêtym od po³udnia systemem dyslokacji Wielkich Oczu z sumarycznym zrzutem siêgaj¹cym 2000 m. Ku pó³nocy zr¹b Lubaczowa–Uszkowców przechodzi przez wiele stopni tektonicznych ku synklinorium Lubelskiemu. Pod³o¿e utworów miocenu jest zbudowane ze ska³ach paleozoiku (kambr, ordowik i sylur) oraz mezo-zoiku (jura i kreda). Gaz ziemny, a równie¿ i ma³e iloœci ropy wystêpuj¹ zarówno w pod³o¿u, jaki i utworach mioce-nu (z³o¿a ropy i gazu Lubaczów i Uszkowce, z³o¿e ropy Cetynia). Ska³ami zbiornikowymi s¹ tutaj, oprócz osadów sarmatu, równie¿ warstwy baranowskie, seria anhydryto-wa oraz jurajskie ska³y pod³o¿a.

Od zrêbu Lubaczowa, przez rejon Dzikowa w kierunku NW wystêpuje ci¹g wyd³u¿onych, tektoniczno-erozyjnych wyniesieñ pod³o¿a, ponad którymi, na podstawie interpre-tacji anomalii sejsmicznych odkryto wiele z³ó¿ w antykli-nach kompakcyjnych (z³o¿a Dzików, Wola Obszañska, Ksiê¿pol, £ukowa, Biszcza; Borys i in., 2000; Myœliwiec i in., 1999, Myœliwiec, 2004a, 2004b). Strop pod³o¿a miocenu wznosi siê tutaj w kierunku pó³nocno-wschod-nim, podczas gdy warstwy serii osadów miocenu wznosz¹ siê przewa¿nie w kierunku przeciwnym.

Wœród wydzielonych stref pod wzglêdem zasobów naj-wa¿niejsza jest strefa nasuniêcia. Odkryto tutaj ³¹cznie 111,6 mld Nm3 gazu, co stanowi ok. 72% ca³oœci gazu zapadliska. Decyduj¹ce znaczenie maj¹ oczywiœcie zasoby najwiêkszego z³o¿a gazu odkrytego w Polsce — Przemyœl. W rejonie tzw. Pola Gazu Ziemnego Przemyœl (z³o¿a Prze-myœl, Wapowce, Jaksmanice, Maækowice, Tulig³owy) udokumentowano ³¹cznie 78,9 mld Nm3. Strefa ta nadal pozostaje wysoce perspektywiczna. W strefie Kañczu-ga–Rzeszów odkryte zasoby wynosz¹ 5,6 mld Nm3

, przy czym prawie po³owê tych zasobów odkryto w ostatnich latach na podstawie interpretacji anomalii sejsmicznych. Obecnie prowadzone prace poszukiwawcze daj¹ nadzieje na dalsze znacz¹ce odkrycia. Podobnie dobre wyniki uzy-skiwane s¹ w strefie centralnej, g³ównie o otoczeniu z³o¿a ¯o³ynia. Dotycz¹ one tak nowych rejonów, jak i nierozpo-znanych dotychczas g³êbszych partii utworów miocenu w strefach eksploatowanych p³ytkich z³ó¿. £¹cznie w strefie tej odkryto ok. 20 mld Nm3gazu, co stanowi ok. 13% zaso-bów w miocenie zapadliska.

Najmniej zasobn¹ jest strefa ponad zrêbem Ryszkowej Woli, gdzie odkryte zasoby wynosz¹ zaledwie 1,4 mld Nm3. W po³o¿onej na pó³noc od zrêbu Ryszkowej Woli strefie pó³nocnej odkryto w ostatnich latach kilka z³ó¿ o sumarycz-nych zasobach ok. 5,5 mld Nm3gazu. £¹cznie z gazem ze z³ó¿ odkrytych wczeœniej daje to ok. 16,6 mld Nm3. Wa¿nym problemem poszukiwawczym pozostaje w tej strefie m.in. zbadanie zasiêgu piaskowców dzikowskich oraz strefy p³ytkich osadów miocenu na pó³noc od rejonu z³o¿a Lubaczów.

Literatura

BORYS Z., MYŒLIWIEC M. & TRYGAR H. 2000 — New Gas Discoveries in the Carpathian Foredeep, Poland, As the Result of the Seismic Anomalies Interpretation. Oil and Gas News from Poland, 10: 69–80.

BORYS Z. & MYŒLIWIEC M. 2000 — Kierunki poprawy efektywno-œci poszukiwañ w zapadlisku przedkarpackim. Nafta–Gaz, 9: 457–465. CISEK B. & CZERNICKI J. 1964 — Wystêpowanie siarki w pozio-mie osadów chemicznych tortonu dolnego na Przedgórzu Karpat w rejonie Rokietnica–Mirocin–Jaros³aw–Kañczuga jako wa¿ny wskaŸnik w poszukiwaniach bituminów. Geologia i Geofizyka Naftowa, No 10–12.

CZERNICKI J. 1977 — Warunki geologiczno-strukturalne pu³apek i parametry z³ó¿ gazu ziemnego w miocenie autochtonicznym w strefie nasuniêcia Karpat miêdzy Rzeszowem a Przemyœlem. Wyd.Geol.

DICKEY P. A. & HUNT J. M. 1972 — Geochemical and hydrogeolo-gical methods of prospecting for stratigraphic traps. AAPG Memoir. 16: 136–167.

G¥SIEWICZ A. 2000 — Sedymentologia i diageneza wapieni posele-nitowych a model genetyczny polskich z³ó¿ siarki rodzimej. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 172: 1–143.

KARNKOWSKI P. 1999 — Oil and gas deposits in Poland, The Geo-synoptics Society “GEOS”, Kraków, 1–379.

KARNKOWSKI P.H. & OZIMKOWSKI W. 1998 — The distribution of oil–and gasfields in relation to satellite image interpretation: an example from the Polish East Carpathians and the adjacent foredeep. J. Petroleum Geology, 21: 213–231.

KARNKOWSKI P.H. & OZIMKOWSKI W. 2001 — Migracja i aku-mulacja gazu ziemnego w zapadlisku przedkarpackim: mechanizm i czynniki kontroluj¹ce, Prz. Geol., 49: 461–462.

KOMOROWSKA-B£ASZCZYÑSKA M. 1965 — The Anhydrite-less Island in the Profiles of the Rzeszow Foreland. Bull. Acad. Pol. Sc., Geology, 13.

KRZYWIEC P. 1999 — Mioceñska ewolucja tektoniczna wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego (Przemyœl–Lubaczów) w œwietle interpretacji danych sejsmicznych. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 249–273.

KOTARBA M. J. 1999 — Warunki generowania i akumulacji wêglo-wodorów oraz charakterystyka geochemiczna substancji organicznej w utworach miocenu autochtonicznego zapadliska przedkarpackiego. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 168: 277–295.

KUBICA B. 1992 — Rozwój facjalny osadów chemicznych badenu w pó³nocnej czêœci zapadliska przedkarpackiego, Pr. Pañstw. Inst. Geol., 133: 1–64.

MYŒLIWIEC M. 1998 — The presence of the normal faults and their relationships to gas accumulation, the Polish Carpathian Foredeep. EAGE 58th Conference and Technical Exhibition, Extended Abstracts, Volume 2, Amsterdam.

MYŒLIWIEC, M., BORYS Z. & TRYGAR H. 1999 — New Gas Discoveries in the Carpathian Foredeep, Poland, as the Result of the Seismic Anomalies Interpretation. 61st Conference and Technical Exhibition, Extended Abstracts, Vol. 1, Helsinki.

MYŒLIWIEC M. 2004a — Poszukiwania z³ó¿ gazu ziemnego w osa-dach miocenu zapadliska przedkarpackiego na podstawie interpretacji anomalii sejsmicznych — podstawy fizyczne i dotychczasowe wyniki. Prz. Geol., 52: 299–306

MYŒLIWIEC M. 2004b — Poszukiwania z³ó¿ gazu ziemnego w osa-dach miocenu zapadliska przedkarpackiego na podstawie interpretacji anomalii sejsmicznych — weryfikacja anomalii. Prz. Geol., 52: 307–314.

MYŒLIWIEC M. 2004c — Mioceñskie ska³y zbiornikowe zapadliska przedkarpackiego. Prz.Geol., 52: 581–592.

MYŒLIWIEC M., PLEZIA B. & ŒWIÊTNICKA G. 2004 — Nowe odkrycia z³ó¿ gazu ziemnego w osadach miocenu pó³nocno-wschodniej czêœci zapadliska przedkarpackiego na podstawie interpretacji bezpo-œredniego wp³ywu nasycenia wêglowodorami na zapis sejsmiczny. Prz. Geol., 52: 395–402.

MYŒLIWIEC M., MADEJ K. & BYŒ I. 2004 — Z³o¿a gazu ziemnego w osadach miocenu rejonu Rzeszowa (zapadlisko przedkarpackie) odkryte w oparciu o wyniki nowoczesnej kompleksowej interpretacji danych sejsmicznych. Prz. Geol., 52: 501–506.

NEY R., BURZEWSKI W., BACHLEDA T., GÓRECKI W.,

JAKÓBCZAK K. & SKUPCZYÑSKI K. 1974 — Zarys paleogeografii i rozwoju litologiczno-facjalnego utworów miocenu zapadliska przed-karpackiego. Pr. Geologiczne PAN, 82: 1–51.

SZAFRAN S. 1980 — Rozwój facjalny i uk³ad przestrzenny oraz gazonoœnoœæ utworów miocenu autochtonicznego we wschodniej czê-œci zapadliska przedkarpackiego na podstawie korelacji profilowañ geofizycznych. Pr. Geologiczne PAN, 120: 1–43

TISSOT B., MATTAVELLI L. & BROSSE E. 1990 — Trends in Orga-nic Geochemistry and Petroleum in Italy. Deposition of OrgaOrga-nic Facies, AAPG Studies in Geology, Tulsa, 30: 161–179

ZUBRZYCKI A. 1986 — Analiza facjalna i rozwój pu³apek litologicz-nych w utworach miocenu autochtonicznego zapadliska przedkarpac-kiego miêdzy Rzeszowem a Pilznem. Pr. Geologiczne PAN, 131: 1–37