Z.M. MIGASZEWSKI & A. GAŁUSZKA — Podstawy geochemii środowiska.

Z.M. MIGASZEWSKI & A. GA£USZKA — Podstawy

geochemii œrodowiska. Wyd. Naukowo-Techniczne,

Warszawa 2007

W okresie ostatniego dziesiêciolecia geochemia œrodowiska

ukszta³towa³a siê jako nowa, spójna dziedzina nauki, obejmuj¹ca

wiedzê podstawow¹ oraz stosowan¹, dotycz¹c¹ ró¿norodnych

zagadnieñ zwi¹zanych z przekszta³ceniami zachodz¹cymi w

œro-dowisku

przyrodniczym.

Ksi¹¿kê

Podstawy

geochemii

œrodowiska podzielono na 22 rozdzia³y. Opisano w niej zwiêŸle

interdyscyplinarne zagadnienia œrodowiskowe z dziedziny

geo-logii, hydrogeogeo-logii, geofizyki, biogeo-logii, biochemii, chemii i

tok-sykologii. Do podrêcznika do³¹czono skorowidz nazw, minera³ów

oraz ³aciñskich nazw roœlin i zwierz¹t. Przedstawiono w nim

wie-dzê ogóln¹ i praktyczn¹, obejmuj¹c¹ szeroki zakres

ró¿norod-nych problemów œrodowiskowych, zwi¹zaró¿norod-nych z naturalnym

i antropogenicznym zanieczyszczeniem gleb, wód

powierzchnio-wych i podziemnych, a tak¿e powietrza oraz ich wp³yw na ¿ycie

roœlin i zwierz¹t. Autorzy wyró¿nili w omawianej lekturze dwie

czêœci: ogóln¹ i szczegó³ow¹, obie zawieraj¹ce po 11 rozdzia³ów.

Wprowadzenie do czêœci ogólnej stanowi zarys historii

roz-woju geochemii œrodowiska oraz geoanalityki i ekoanalityki,

w którym podkreœlono œcis³y zwi¹zek tych nauk z naukami

mine-ralogicznymi, biologicznymi i chemicznymi. W dalszych

roz-dzia³ach tej czêœci zosta³y

opisane budowa strefowa kuli

ziemskiej oraz zagadnienia zwi¹zane z tektonik¹ p³yt i rozwojem

¿ycia w ekstremalnych ekosystemach wszechoceanu. Omówiono

tak¿e rodzaje œrodowisk wystêpuj¹cych na Ziemi oraz procesy

geochemiczne zachodz¹ce w litosferze, które wskazuj¹ na istotê

udzia³u organizmów ¿ywych w strefach granicznych

(wspó³-wystêpowania elementów procesów biotycznych i

abiotycz-nych). Autorzy przedstawili równie¿ klasyfikacjê ska³ i

pier-wiastków, znaczenie natury œrodowisk lokalnych oraz wp³yw

uk³adów koloidalnych i biosfery na mobilnoœæ i akumulacjê

pierwiastków. Bardziej szczegó³owo zaprezentowano globalne

cykle geochemiczne wêgla, siarki, azotu, fosforu, tlenu i wodoru,

ze wskazaniem znaczenia biosfery w ich obiegu. W kolejnych

rozdzia³ach opisano charakterystykê geochemiczn¹ i

toksykolo-giczn¹ 42 pierwiastków oraz wskazano œcie¿ki przemieszczania

siê pierwiastków potencjalnie toksycznych. Pod koniec czêœci

ogólnej autorzy omówili zastosowanie trwa³ych izotopów w

loka-lizacji Ÿróde³ zanieczyszczeñ i w ocenie stanu œrodowiska

przy-rodniczego, szczególnie z wykorzystaniem mchów, porostów

i tkanek roœlin jako bioindykatorów.

W czêœci szczegó³owej ksi¹¿ki przedstawiono klasyczne i

ins-trumentalne metody badañ œrodowiskowych, s³u¿¹cych do

roz-wi¹zywania problemów geochemii œrodowiska. Pokazano tak¿e

zastosowanie metod geofizycznych, zw³aszcza teledetekcji,

w rozpoznawaniu i œledzeniu zmian zanieczyszczenia

œrodowis-ka. Autorzy po³¹czyli metody geobotaniczne i

geomikrobiolo-giczne z fizykochemicznymi metodami instrumentalnymi oraz

podali informacje dotycz¹ce w³aœciwych metodologii w

konkret-nych przypadkach. Na kartach ksi¹¿ki zawarto wiele praktyczkonkret-nych

wskazówek dotycz¹cych sposobów pobierania próbek z u¿yciem

specjalistycznego sprzêtu oraz preparatyki próbek gleb, ska³

syp-kich, osadów jeziornych, wód i materia³u biologicznego. Autorzy

omówili te¿ metodologiê analiz polowych i laboratoryjnych oraz

wskazówki œwiadcz¹ce o wiarygodnoœci wyników badañ i

w³aœci-wej ich interpretacji. Ponadto, przedstawili wp³yw przeróbki rud

metali oraz surowców energetycznych na stan œrodowiska. Sporo

uwagi poœwiêcili zanieczyszczeniom powodowanym przez

mikro-elementy oraz zakwaszeniu wód przez œcieki produkowane w

trakcie przeróbki siarczkowych rud metali. W dalszych

roz-dzia³ach opisali interaktywne zwi¹zki miêdzy elementami

bio-tycznymi i abiobio-tycznymi przyrody oraz znaczenie biowskaŸników

w ocenie stanu zanieczyszczenia œrodowiska przyrodniczego, a tak¿e

u¿ycia roœlin do rekultywacji terenów ska¿onych przez cz³owieka.

W podrêczniku rozwa¿ono zagadnienia w zakresie bioindykacji

i poszukiwania anomalii biogeochemicznych, pozwalaj¹cych na

wyznaczenie stref zanieczyszczeñ i mineralizacji oraz

wykorzy-stanie organizmów ¿ywych do wzbogacania rud metali.

Przed-stawiono zarys geochemii organicznej i geotoksykologii z podaniem

Ÿróde³, mechanizmów przemieszczania i rozpraszania siê, a tak¿e

skutków zanieczyszczenia wód i gruntu pestecydami,

wielopierœ-cieniowymi wêglowodorami aromatycznymi i

polichlorowany-mi bifenylapolichlorowany-mi. W publikacji tej wskazano na zwi¹zki aktywnoœci

dzia³alnoœci cz³owieka z globalnymi zmianami klimatu,

wegetatyw-noœci¹ roœlin, ska¿eniem chemicznym i radioaktywnym Ziemi.

Autorzy ksi¹¿ki Podstawy geochemii œrodowiska wyjaœniaj¹

ca³okszta³t zjawisk wystêpuj¹cych w œrodowisku przyrodniczym.

Zwracaj¹ tak¿e uwagê na zmiany lokalne i globalne, wywo³ane

dzia³alnoœci¹ gospodarcz¹ cz³owieka, rozdzielaj¹c jej skutki na

¿ycie biologiczne, gospodarkê roln¹ i stan zdrowia ludzi. Zawarte

w publikacji dane tabelaryczne oraz informacja bibliograficzna

s¹ u¿yteczne w rozpatrywaniu problemów zwi¹zanych z ocen¹ i

ochron¹ œrodowiska przyrodniczego. Ksi¹¿ka jest bezcennym

Ÿród³em wiedzy oraz wskazówek praktycznych, poszukiwanych

przez profesjonalistów z dziedziny ochrony œrodowiska. Jest ona

wartoœciowa równie¿ dla naukowców, badaczy i doktorantów.

Ponadto, stanowi wa¿ny podrêcznik dla studentów

zainteresowa-nych naukami o Ziemi i œrodowisku przyrodniczym oraz

zagadnie-niami œrodowiskowymi, zwi¹zanymi z naukami biologicznymi,

chemicznymi, rolniczymi i medycznymi.

Franciszek Czechowski

364