szczeliny tektoniczne i strefy strzaskania skał. Rejon mineralizacji agatowej leżał w bliskim sąsiedztwie kominów wulkanicznych, o czym świadczy znaczna grubość na tym obszarze pokrywy ryolitów - skał utworzonych z gęstej
i mało ruchliwej magmy.
O obecności na tym terenie stref strzaskania tektonicz-nego i głębokich pęknięć świadczy między innymi minerali-zacja żyłowym chalcedonem w zbrekcjowanych ryoli-tach, a także znacznie już późniejsze kominy bazaltowe. W wyniku oddziaływania gazów i roztworów wulkanicz-nych na skały wzdłuż szczelin i stref strzaskania powstała
mineralizacja chalcedonowa typu żyłowego.
Nie jest wykluczone, że pewien wpływ na utworzenie mineralizacji agatowej mogły mieć też procesy wietrzenio-we w warunkach \gorącego klimatu. W świetle wyżej po-danych faktów ~daje się jednak, że nie odegrały one istotnej roli w proqesie powstawania agatów.
LITERATURA
1. Kije w 1 en ko E. J„ Sienkiewicz N. N.
-Gieołogija miestorożdieni podiełocznych kamniej. Nie-dra Moskwa 1976.
2. K o z ł o w s k i S„ P a r a c h o n i a k W. - Wulka-nizm permski w depresji północnosudeckiej. Pr. Muz. Ziemi 1967 nr 11.
3. Kry z a J. - Budowa geologiczna obszaru Il_liędzy
Nowym Kościołem a Sędziszową z uwzględnieniem
warunków hydrogeologicznych. Pr. magisterska, maszy-nopis. Arch. ING Uniw. Wrocław 1969.
4. Kry z a J„ N i ś kie w i cz J. - O występowaniu_ buł porfirowych z agatami w rejonie Nowego Kościoła
(Dolny Śląsk). Rocz. Pol. Tow. Geol. 1973 z. 3.
SUMMARY
The geological setting of agate mineralization in Rot-liegendes volcanic rocks in the vicinities of Nowy Kościół
is discussed. Two forms of mineralization were found: 1) agate-bearing nodules in weathering cover of volcanic rocks and 2) chalcedony veins in compact rhyolites. The distribution of mineralization is given along with descrip-tions of localities and petrographic characteristics of ex-posed rocks. The map (Fig. 1) and sketch cross-section (Fig. 2) show the extent of mineralization. lt was found that agate-bearing nodules occur in a characteristic weather-ing cover developed in top parts of tuffs, beneath the major cover of rhyolite lava. It is assumed that the origin of agates has been primarily determined by decay of acid volcanogenic rocks of the tuffolava type under the in-fluence of volatile components and volcanic solution. This process could result in secretion of silica in the form of chalcedony (or, perhaps, at first opal) as well as in origin of the characteristic weathering cover with agate-bearing nodules.
PE31-0ME
B CTan1e omtcaHo reo11or111yecK111e nono>KeH111e araTo-BOH MHHepa111113a1..1111111 B sy11KaH111Tax KpacHoro ne>KH11 B oKpecTHocnx Hosoro Koc1..1ena. Sb1Ae11eHb1 ABe cpopMbl MHHepa111113a1..1111111: 1) araTOHOCHble >KensaKH B Apecse KHC-llblX BynKaHHTOB M 2) xanb1..1eAOHHble >KHllbl B B113Kl-1X p111011111-Tax. npeACTaBneHa AallbHOCTb MHHepamoa1..1111H H on111ca-HHe no11eBblX TO"'łeK BMeCTe c neTporpacpH"'łeCKOH xapaK-TeplACTHKOH HaxoA11~111xcsi TaM ropHblX nopoA. PacnpocTpa-HeH111e MMHepa111113a1..1111111 npeACTasneHo Ha KapTe (p111c. 1)
H cxeMaT111"'łeCKOM reo11or111"'1ecKoM pa3pe3e (p111c. 2). Ycn-• HOBlleHo, "'ITO araTOHOCHble >Ke11BaKM HaXOASITCSI B xa-paKTeplACTM"'łeCKOH Apecse pacnpocTpaHeHHOH B Kpose11b-HOH "'łaCTIA Tycpos, noA rnaBHblM 11aBOBblM noKpoBoM p1110-n111ToB. no MHeHHH asTopa, rnaBHYIO p011b B o6pa3oBaHHIA pHOlllATOB Cbirpa11 npo1..1ecc pa3no>KeHIASI KMCllblX synKa-HoreHH"'łeCKHX nopoA T111na Tycponas noA s1111111H111eM ra-30B Ili synKaHl!ł"'łeCKIAX paCTBOpoB. 3TOT npo1..1ecc Mor CTaTb npH"'łlAHOH oca>KAeHHSI KpeMH03eMa B cpopMe xanbl..leAOHa (nepBIA"'łHO MO>KeT 6b1Tb onana?), a TaK>Ke o6pa3o&aHIAst xapaKTep111cT111"'1eCKOH ApeCBbl c araToHOCHblMH >t<ensaKaMH.
JERZY NOWAK, JÓZEF SUPERSON Uniwersytet M. Curie-Skłodowskiej
PRÓBA ZASTOSOWANIA NOWEGO STATYSTYCZNEGO INDEKSU UZIARNIENIA
W BADANIACH GRANULOMETRYCZNYCH
Jedną z najważniejszych cech litologicznych utworów klastycznych jest ich rodzaj uziarnienia, a główną metodą badawczą - analiza granulometryczna osadu, na podsta-wie której można określić między innymi: charakter osadu; typ środowiska sedymentacyjnego, kierunek transportu
materiału oraz wykorzystać ją dla celów korelacji i określa
nia zmienności regionalnej utworów. Wyniki analiz są
pomocne przy interpretacjach genetycznych i paleogeo-graficznych poszczególnych osadów.
Jedną z metod służących ocenie środowiska sedymentacji osadu, opartych na statystycznych parametrach uziarnie-nie jest system zaproponowany przez D.J. Doeglasa (1).
Przedstawił on oryginalny sposób zapisu -uziarnienia w postaci trzy- (Q1MdQ:J lub pięciocyfrowego ((/)1Q1Md
UKD 552.123: 519.241.4 :552.14: 552.122).001.6.001.13 Q3(/)99) indeksu. Metoda Doeglasa jest przydatna do
rozróżniania osadów z odmiennych środowisk sedymenta-cyjnych, jak również do celów klasyfikacyjno-typologicz-nych. Pozytywne wyniki zastosowania tej metody przy ba4aniu zróżnicowania osadów kemowych zachodniej
c~ę_ści Gór Świętokrzyskich uzyskały C. Radłowska, E. Mycielska-Dowgiałło (5), a osadów deluwialnych między rzecza dolnej Kamiennej i Zwolenki J. Stochlak (6). Z powodzeniem stosowano także metpdę Doeglasa do roz-graniczenia lessów subaeralnych od makroskopowo do nich podobnych pokrywowych utworów pyłowych strefy
krawędziowej północnej części Wyżyny Lubelskiej (4). System Doeglasa ma jednak i pewne mankamenty.
Najważniejsze z nich są następujące:
· Tabela I STOPNIOWANA SKALA PRZEDZIAŁÓW KLASOWYCH WARTOŚCI Mz
Przedziały klasowe
Skala przedziałów Terminologia grup i i'Jrzedziałów klasowych
wartości Skala grup osadów osadów okruchowych (wg U. Urbaniak-Biernackiej;
klasowych
współczynnika okruchowych 7, nieco zmienione)
MZ -(wg autorów) osadów okruchowych
w skali <I> (wg autorów) grupa przedział klasowy
- 11,0-:- - 10,0 5 -10,0+-9,4 4 -9,0+ -8,0
5
3 -8,0+ -7,0 2 -7,0+ -6,0 1 -6,0+-5,0 5 -5,0+ -4,0 4 -4,0+-3,04
3 -3,0+-2,0 2 -2,0+ -1,0 1 -1,0+ 0,0 5 0,0++1,0 4 + 1,0+ +2,03
3 +2,0+ +3,0 2 +3,0+ +4,0 1 +4,0+ +5,0 5 +5,0+ +6,0 4 +6,0+ +7,02
3 + 7,0 + +8,0 2 +8,0+ +9,0 1 +9,0+ + 10,0 5 + 10,0++11,0 4 + 11,0+ + 12,01
3 + 12,0 + + 13,0 2 + 13,0++14,0 1 ,a) z wartości percentyli wskaźnika Doeglasa nie można
bezpośrednio odczytać statystycznych cech badanych
po-pulacji, takich jak: odchylenie standardowe, skośność
i kurtoza rozkładu;
b) trzycyfrowy wskaźnik nie obejmuje całego rozkładu
wielkości ziaren, a pięciocyfrowy nie jest w pełni obiektyw-ny, gdyż przeważnie brak pełnej informacji o rozkładzie
najdrobniejszych frakcji;
c) dwudziestostopniowa skala Doeglasa (od -10 (/)
do
+
10 (/)) nie obejmuje swym zasięgiem iłów i koloidów, co ogranicza możliwości jej stosowania.Mając . na celu wyeliminowanie tych braków,
opraco-wano nowy, statystyczny indeks uziarnienia osadów: Mz
a1 Sk1 KG. Ma on postać szeregq czterech liczb całkowitych,
wyrażonych w pięciostopniowej skali
w
zakresie od 1 do 5.126 BLOKI bardzo duże duże GŁAZY średnie małe · bardzo małe bardzo gruby gruby ŻWIR średni drobny bardzo drobny bardzo gruby gruby PIASEK średni drobny bardzo drobny bardzo gruby gruby
MUŁEK (PYŁ) średni
drobny bardzo drobny bardzo gruby gruby IŁ średni drobny bardzo drobny KOLOIDY
Każda z czterech liczb indeksu odpowiada odmiennej
mierze statystycznej. Pierwsza liczba, reprezentująca miary tendencji centralnej rozkładu, jest wartością średniej śred
nicy ziarn Mz sprowadzoną do dwóch cyfr na podstawie
dwu 5-stopniowych skał. Pierwsza cyfra dotyczy pięciu
grup osadów okruchowych (głazy, żwiry, piasek, mułek
lub pył oraz ił), druga pięciu· przedziałów klasowych,
na które są podzielone poszczególne grupy (tab. I). Dla
podkreślenia hierarchii tych dwóch pod?:iałów, cyfry
od-powiadające grupom napisano dużą czcionką, a cyfry odpowiadające przedziałom klasowym małą. Przykładowo, dla wartości Mz = 2,427 zapis pierwszej liczby indeksu jest następujący: 32• '
Za podstawę skali wartości przedziałów klasowych Mz
przyjęto klasyfikację osadów okruchowych
Tabela II
STOPNIOWANA SKALA PRZEDZIAŁÓW KLASOWYCH WARTOŚCI a1
Rozproszenie Wysortowanie osadów Przedziały klasowe Skala
osadów wg R.L. Folka wartości współczynnika a 1 wartości
wg M. Grzegorczyka; 3 i W.C. Warda; 2 w skali </J wg R.L. Folka współczynnika a 1
(nieco zmienione) (nieco zmienione) i W.C. Warda; 2 (wg autorów)
bardzo wysokie bardzo słabe ~2,00 5
wysokie słabe 1,00 +2.,00 4
umiarkowane umiarkowane 0,50 +l,00 3
niskie dobre 0,35 +0,50 2
bardzo niskie bardzo dobre <0,35 1
Tabela lll
STOPNIOWANA SKALA PRZEDZIAŁÓW KLASOWYCH WARTOŚCI Sk
1
Typ rozkładu Przedziały klasowe wartości Skala wartości
uziarnienia współczynnika Sk 1 wyrażonych w skali q> współczynnika Sk 1
wg R.L. Folka i W.C. Warda; 2 wg R.L. Folka i W.C. Warda; 2 (wg autorów)
bardzo skośny dodatnio +l,00++0,30 5
skośny dodatnio +0,30+ +0,10 4
w przybliżeniu symetryczny +0,10+ -0,10 3
skośny ujemnie -0,10+-0,30 2
bardzo skośny ujemnie -0,30+-l,OO 1
Tab e 1 a IV
STOPNIOWANA SKALA PRZEDZIAŁÓW KLASOWYCH WARTOŚCI KG
Typ rozkładu Przedziały kla.sowe wartości Skala wartości
uziarnienia współczynnika KG wyrażonych w skali
"'
współczynnika
Ka
wg R.L. Folka i W.C. Warda; 2 wg R.L. Folka i W.C. Warda; 2 (wg autorów)
bardzo leptokurtyczny ~ 1,50 5 leptokurtyczny 1,50 +1,11 4 mezo kurtyczny 1,11 +0,90 3 platykurt.yczny 0,90 +0,67 2 bardzo platykurtyczny <0,67 1 Tabela V
WARTOŚCI STATYSTYCZNYCH WSKAŹNIKÓW GRANULOMETRYCZNYCH
ORAZ INDEKS UZIARNIENIA OSADÓW KLASTYCZNYCH PŁASKOWYŻU NAŁĘCZOWSKIEGO
I JEGO PÓŁNOCNEGO PRZEDPOLA
Statystyczne wskaźniki granulometryczne
Indeks Nr próbki Miejscowość MZ (J I 1 Gu tanów 5,581 1,476 2 Snopków 5,687 1,468 3 Ciecierzyn 5,126 1,734 4 Garbów 5,498 1,564 5 Nasutów 4,897 2,290 6 Włóki 5,949 1,936 7 Oleandry . 1,919 0,671 8 Orlicz 1,607 0,483 9 Niemce 2,495 1,025 10 Kol. Gaj 2,063. 1,793
przez U. Urbaniak-Biernacką (7). Klasyfikację tę autorzy nieznacznie zmienili, zamykając od góry przedział klasowy
„głazy bardzo duże" wartością - 11 </), co odpowiada
2048 mm i dodając powyżej tej wartości nową grupę osa-dów - „bloki".
Drugą liczbą statystycznego indeksu uziarnienia osadów
jest stopień skali odpowiednich wartości odchylenia standar-dowego a1; trzecia reprezentuje skośność krzywej rozkładu uziarnienia Sk1, a czwarta przedstawia miarę spłaszczenia, czyli kurtozę KG.
Pięciośto.pniowe skale wartości a1, Sk1 i KG opracowano na podstawie klasyfikacji podanych przez R.L. Folka i
uziarnienia Rodzaj osadu
Sk1 Kc; 0,417 1,014 24453 lessy 0,422 1,248 24454 subaeralne 0,271 1,727 24445 lessy 0,440 1,219 24454 deluwialne 0,091 1, 178 25534 pokrywowe 0,399 1,049 24453 utwory pyłowe 0,203 1,059 33343 piaski 0,133 1,002 \333 wydmowe 0,294 1,195 32444 piaski -0,126 1,440 \424 nu wio glacjalne
W.C. Warda (2). Dla wszystkich klasyfikacji przyjęto zasadę, że górna granica każdego rosnącego przedziału wartości w skali phi <a, b ), gdzie a< b, należy już do prze-działu następnego.
Poniżej podano procedurę praktycznego obliczania statystycznego indeksu uziarnienia osadów.
Na podstawie danych z analizy uziarnienia osadów
należy wykreślić krzywe kulminacyjne na tzw. logaryt-micznej siatce prawdopodobieństwa. Z krzywej sumowania odczytujemy wartości poszczególnych percentyli w bez-wymiarowej skali phi (</)). Następnie obliczamy wartości
czterech miar statystycznych M2, a1, Sk, i KG wg wzorów
podanych przez R.L. Folka i W.C. Warda (2), a na podstawie tabel I, Il, III i IV uzyskujemy odpowiednie liczby całko wite statystycznego indeksu uziarnienia.
Wartości percentyli, niezbędne do wyliczenia poszcze-gólnych statystycznych wskaźników uziarnienia, można także uzyskać za pomocą elektronowej maszyny cyfrowej.
Cała czasochłonna procedura wykreślania i odczytywania punktów· miarodajnych z krzywej kulminacyjnej oraz wyliczania wskaźników uziarnienia została zaprogramo-wana i wykonana w Zakładzie Metod Numerycznych
Instytutu Matematyki UMCS na elektronowej maszynie cyfrowej typu RIAD R-32*.
W celu sprawdzenia efektywności statystycznego indek-su uziarnienia osadów wyliczono ten indeks dla 530 próbek pobranych z obszaru Płaskowyżu Nałęczowskiego i jego
północnego przedpola. Stwierdzono, że najbardziej charak-terystyczne indeksy uziarnienia dla niżej wymienionych grup genetycznych przedstawiają się następująco:
a) lessy - 24453, 24454,
b) pokrywowe utwory pyłowe - 23452, 24453, 24454, 24444, 25534,
c) piaski wydmowe - 33333, 33343,
d) piaski ·fluwioglacjalne - 32424, 32443, 32444. W tabeli V podano przykłady 10 próbek z wyliczonymi statystycznymi wskaźnikami Mz, a1, Sk1 i KG oraz z wyli-czonym indeksem uziarnienia.
Nowy statystyczny indeks uziarnienia osadów okrucho-wych daje dużo obiektywnych danych o charakterze struktury osadów i o warunkach ich sedymentacji. Poza
klasyfikacją osadów według średniej wielkości ziaren, uzyskujemy także bezpośrednie informacje o odchyleniu standardowym, asymetrii oraz spłaszczeniu krzywych
roz-kładu uziarnienia. Metoda ta uwzględnia wszystkie grupy
skał okruchowych i pozwala na klasyfikację oraz
wy-odrębnienie różnogenetycznych osadów z większą do-kładnością niż to czyniły wcześniejsze podziały. Ważną
zaletą nowego indeksu uziarnienia jest także to, że w postaci jednego szeregu czterech liczb zapisane są najważniejsze
cechy struktury osadu danej próbki. Każda próbka uzysku-je swoisty kod numeryczny. Taka forma zapisu uziarnienia
osadów jest szczególnie przydatna w badaniach masowych, przy zastosowaniu elektronicznych maszyn cyfrowych. Ponadto konkretny zapis struktury osadu okruchowego
można przedstawić na mapie w postaci izolinii. LITERATURA
1. D o e g
l
a s D. J. - Grain-size indices, classification and environment. Sedimentology 1968 vol. 10 no. 2.*
Autorzy tej pracy, w miejsce tradycyjnych nazw „tuf por-firowy" i „porfir kwarcowy", używać będą terminów „tuf ryo-litowy" i „ryolit".2. Fo 1 k R. L., W ar d W. C. - Br.azos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Jour. Sed. Petr. 1957 vol. 27 no. 1.
3. Grzegorczyk M. - Metody przedstawiania uziar-nienia osadów. Pr. Kom. Geogr-Geol. Pozn. Tow.
Przyj. Nauk, Wydz. Mat.-Przyr. 1970 t. 10 z. 2. 4. N o w a k J. - Utwory pyłowe strefy krawędziowej
północnej czę?;ci Wyżyny Lubelskiej na obszarze między
Garbowem a Bystrzycą. Maszynopis pr. doktorskiej. Biblioteka Główna UMCS. Lublin. 1978.
5. R a d ł o w s k a C., M y c i e 1 s k a - D o w g i a ł ł o E. - Uwagi o deglacjacji zachodniej części Gór Święto krzyskich (w okolicach Chęcin). Prz. Geogr. 1972 t. 44 z. 4.
6. S to c h 1 a k J. - Możliwości interpretacji genezy osadów drobnoklastycznych na podstawie statystycz-nych wskaźników uziarnienia. Prz. Geol. 1973 nr 12. 7. Urb a n i a k- Bier n ac ka U. - Nowoczesna
klasy-fikacja osadów klastycznych według wielkości ziarn. Ibidem 1975, nr 3.
SUMMARY
A new statistical granulation index, proposed in this paper, appears simpler and more universal than the hither-to used index of D.J. Doeglas (1968). The new index (Mz
a1 Sk1 , KG) has the form of a series of four whole numbers, giving information on mean grain size, standard deviation, as well as skeweness and kurtosis of grain-size distribution. It gives o bjective information on nature of structure of deposits and sedimentary conditions and it may be useful in discrimination and classification of heterogenie deposits.
PE31-0ME
ABTOpbl npeAnaral-OT HOBbli:1 CTan1CT"1YeCK"1!:1 "1HAeKC 3epH"1CTOCT"1, KOTOpb1!:1 xapaKTep1-131-1pyeTCR 6onbwoi:1 npo-CTOTOM 3an1-1c1-1 "' scecTopoHHOCTbl-0 s cpasHeH1-11-1 c
MeTo-AOM n peACTaBneH H blM
.a.
Lit .
.QernecoM (1968).Hosb1!:1 cTaT1-1cT1-1YecK1-1!:1 HHAeKc (M z a1 Sk1 ,
Kd
s B"1AepRAa YeTb1pex 1.4enb1x Y1-1cen 1-13se~aeT o: cpeAHei:1
sen1-1-Y"1He 3epHa, CTaHAapTHOM OTKflOHeHl-1"1, KOCH He"' cnn1-0~eH HOCT"1 pacnpeAeneH"1R 3epH"1CTOCT"1 oCaAKOB . .QaeT
o6"beK-TVIBHble AaHHble o xapaKTepe CTpyKTypbl OC~KOB "'
ycno-B"1RX CeAHMeHTal,4"1"1, a TaK>Ke MO>KeT nOMOY np1-1 pa3n"1-YeH"1"1 "' Knacc111cp1-1Ka1.41-11-1 pa3HoreHeT1-1YeCKVIX oCaAKOB.
KONWERSATORIUM
POŚWIĘCONE DZIALALNOŚCI
M. LIMANOWSKIEGO W roku akademickim 1981 - 82 Ka-tedra Historii Kultury Polskiej przy Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego zorganizowała corocz-ne konwersatorium poświęcone działal ności Mieczysława Limanowskiego
(1876-1948). Prowadzą je doc. Z. Osiń
ski (problemy teatru i sztuki) i doc. Z. Wójcik (zagadnienia geologii, geografii fizycznej i ochrony przyrody). Uczest-nikami konwersatorium są studenci naj-starszych lat polonistyki. Byłoby do-brze, gdyby także studenci geologii mogli korzystać szerzej z wiedzy róż
nych specjalistów zatrudnionych poza uczelniami.
Jednocześnie przygotowywany jest do druku w Wydawnictwach Literac-kich wybór prac teatralnych i przyrod-niczych Limanowskiego. Wybór ten zostanie wzbogacony o kalendarium oraz spis publikacji (ponad 600) wy-bitnego geologa i współtwórcy Teatru
Reduty.
