Zagadnienia stratygrafii i rozwoju facji dewonu w Polsce

MARIA PAJCHLOWA , Instytut GeOlogiczny

ZAGADNIENIA STBATYGRAF.II

,

I ROZWOJU

,

}t1ACJI

,DEWONU

W

POlSCE

UTWORY PALEOZOICZNE

na

obszarze Polski od-słonięte są jedynie w jej południowych obszarach, a mianowicie Vi Górach Swlętolqzyskich, na Wyżynie Sląsko-Krakowskiej i w Sudetach; Wśród nich wystę­ pują również osady dewonu, które p:>za tym stwier-dzone zostały w wierceniach wykonanych na peryfe-riach wymienionych terenów. '

W Polsce północnej i wschodnJej osadów dewonu dotychczas nie stwierdzono. 'W przeprowadzonych ,tu głęboJtich wierceniach uzysk1Ulo bądź utwory star-szef,O' paleozoiku (Łeba, S.itinokiemfe, 2ebrak, Chełm), b.ądZ' też podłoża krystalicznego przy jednoczesnym btaku dewonu (Ełk, Pisz,:'Kryriki, Lubaczów, Kory t-ków, Gorliczyna, Jeżowe i Huclska). '

Rozwój facjalny osadów dewonu kształtował się w obrębie kilku zrómicowanych środowisk sedymen-tacyjnych, do których należały: rozległy szel! platfOr-my wschodnie europejskiej, obejmujący tereny Polski północno-wschodniej, szelf staropaleozolcznego masy-wu sfałdowanego w czasie orogenezy sandomier"kiej i kaledońskiej (3) i obejmującego Górny Sląsk, Góry Swiętokrzyskie i nieckę lwowskl oraz strefa geosyn-kllnalna wypełniająca zapadliska leżące między wy-mienIonyml wynieSieniami i otaczająca masyw Su-detów.

Obecnie znane są osady szelfu staropaleozoicznego masywu odsłonięte w pQłudniowej części Gór Swię­ tokrzyskich w tzw. regionie kieleckim (3) i na WyJ.y-nie Sląsko-Krakowsklej. , Ponadto stwlerdoz:ono je w wierceniach Rachów, Załucza,' Wojsław, Łapczyca ' i Puil.c6w (4, 15, 33). ' '"

utwory strefy geosynkllnalnej występują w północ­ nej części Gór Swiętok1'zysklch, w

tzw.

regionie łyso­ górskim (3) i we Wschodnich Sudetach. O osadach dewonu platformy WSChodnioeuropejskiej na obsza-rze Polski brak danych.

W omówionym układzie :stosunków paleogeografIcz-nych duże znaczenie mają profile dewonu w Górach SWięt"k1'Zysk1_{ch, leiące w strefie zazębiania się' wpły­} wów środowiska geosynklinalnego, reorezentowanego osad'lDli re,ldonu łysogórskiego i szelfowego znanego z regionu kieleckiego.

Osady dewonu w reglonie łysogórskim rozwijały się w strefie ruchliwego, wciąi pogłębiającego s~ę dna , morskiego. Charakteryzuje je ciągłość sedymentacyjna z sylurem l karbonem, stosunk:OWO duia sięgająca 2000' m millŹszość' i zmienne w zallfęgu pionowym i, poziomym wykształcenie litologiczne (3). Natomiast dewon reg'onu kieleckiego charakteryzuje sedymen-tacja w środowisku epikontynentalnym i związane z nią luki sedymentacyjne oraz małe millŹszości pa .. nujących tu wapieni' i dolomitów. W zróżnicowanych warunkach ekologicznych rozwijał się bogaty zespół, faunistyczny, zawierający szereg form ro'Zoowsz'!Ch-, nionvch w dewo'1łe Europy środk?wej ob~k rzadziej znajdowanych gatunków WSChodnioeuropejskich.

Zmienne wykształcenie facjalne i bogata fauna de-' wonu od dawna Interesowały badaczy tego regionu, do których należeli: Zejszner, Giirich i Sobolew. Ich prace rozwijali następnie' Czarnocki i Samsonowicz, którzy opisali podstawowe prone dewonu Gór Swfę­ tokrzyskich. Postawione przez nich zagadnienIa są kttntynuowane obecnie za pomocą systematycznie prOwadzOnych badań paleontolQliCżtlycb I

st.ratygra-ficznych, dotyczących głównie serii węglanowej' de-wonu, środkowego i górnego.

Problemy stratygraf1i dewonu Wyżyny Sląsko-Kra­ kowskiej rozwiązywane są w oparciu o podobnIe wy-k3ztałc~ne profile tego systemu w Górach SWięto­ krzyskich w regionie kieleCkim. Natomiast osady de-wonu w Sudetach gromadzące się bądź na ruchll-wym dnie Przemieszczającej się geosynkliny, bącU tei; w epikontynentalnYCh, głębOkO w głąb lądu wcię­ tych zatokach wymagają odrębnych metod

opraco-wani'!. ,

ZEDYN. Za:znlaczaj~ 9ię w g6rnym sylurze ruchy synorogeniczne faz m!odokaledońs1dch doprowadziły do wypiętrzenia i sfałdowania staropaleozoicznego masywu obejmującego Polskę południową. Fragmenty struktur kaledońskich odsłonięte są w Górach Swię­ tokrzyskich i w Sudetach. ,Panujące tu dotychczas morze górnego syluru wycofało' się do najgłębszych depresji geosynkliny kal~ońgkiej znajdującej się .na terenach Polski zaChodniej i środkowej. Wiedynie istniał tu przetrwały od syluru zbiornik morski, się­ gający ku poł1,1dniowi do Gór Swiętokrzvsk'ch. Jego zaSięg północny nie jest znany, a na wschodzie nie osiągał on niecki lwowskiej. Osady tego zbiornika odsłoniete są w regionie łys?górskim, natomiast leią­ ce na S tereny regionu kieleckiego stanowiły

vi

ie-dynie, ląd rozpo§cterajacv się ku W ai po Sudety, a ku E ObejmUjący również Podole. Doziałały tu wów-czas procesv denudacvjne, niszczące sf9łdowane utwo-ry starszego paleoz"liku. Ob'lozlłt' denudacyjnv st'łno­ wiła w żedynie także i platforma wschodnioeuro-pejska.

W płytkim zbiorniku utrzymującym się na północ­ nym skraju masywu świętokrzyskiego występują oliw-kowe ilastG-szarogłazowe osady górnego syluru z zu-bożałą fauną ramienionogów. Przechodzą one stopnio-. wo w klastyczne utwory dolnego dewonu, panujące tu w ciągu żedynu, zigenu i emsu (3, 6).

Najniższe warstwy dolnego dewonu reprezentujące tedyn mają postae osad6w ilasto-piaszczystych. Są to wiśniowe piaskowce przewarstwlone tej samej bar-wy iłami i mułowcami. W g6rnej ich czę§ci występują wkładkI piaskowców tufitowych i cienkie ławice jas-nych' kwarcytów wraz z towarzyszącymi 1m pstrymi, przewainie zielonawowiśniowymi iłami. Kompleks ten rcnwiniety jest w paśmie klonowskim leiącym w za-cbodniej cześcl regionu łysogórskiego (6). We wscho-dntm przedłuieniu te,lto regionu zostały wykonane wiercenia Boi;ydar i' Slupcza l, w których stwier-d~ono z1elonawowi8nłowe łupki ila~te, mułowce i pIa-skowce, zawierające faunę ryb z grup: C!Jlhalaspidae

i Ptemspłdae, oraz nieliczne malioraczki (20). Odkryte wierceniami osady stanowią wainy ele-ment stratygraficzny wskaZUjący na zachodzące na przełomie obu okresów zmiany warunków sedymen-' tacyjnych. charakteryzujących się przejściem mor-, skic.h osadów syluru z ubog'm zespołem ramieniono-gów w lagunowo-lądowe żedynu zaWierające faunę ryb. Ponadto tworzą one ogniwo willŹące old:edowe utwo-ry Podola i niecki lWOWskiej z zapewne nieco głęb­ szymi osadami warstw klonowllkich, ,rozwiniętych w ,zachodniej ,ez,::ści regJonu łysogór3kłego. świadcząc, o stopniowym spłycaniu ,się morp VI kierunku wscho- ,

dnim. " " "

..• ~

.".

ZIGEN. Rozwijająca się w środkowej Europie trans-gresja morzazigeńskiego (30) posuwała się na E od' Reńskich Gór Łupkowych, obejmując Harc i wkra-czając z zachodu do istniejących tu od żedynu de-presji Polski zachodniej i środkowej. Morze to oble-wało masyw łużycko-sudecki 1 wzdłuż wschodniego brzegu Sudetów przesuwało się stopniowo na· S, się­ gając na Morawy (17). Jego wschodni zalew obej-mował zdenudowane peryferie staropaleozoicznego masywu. Pomimo rozszerzającego się zasIęgu morza· istniały wówczas obszary denudacyjne, które roz-przestrzenione były na platformie wschodnioeuropej-skiej, staropaleozoicznyŻn masywie w Polsce południo­ wej i w Sudetach. Dostarczały one. obfitych ilości materiału klastycznego, który gromadził się w otacza-jącym je morzu.

O osadach facji morskiej ~ lądowej zigenu w Pol-. sce północno-wschodniej i zachodniej brak danych.

W regionie łysogórskim odsłonięta jest jedynie strefa płytkonerytyczna morza zigenu. Są to osady kla-styczne złożone z jasnych na ogół piaskowców, zawie-rających wkładki. kwarcytów, oraz pstrych wiśnio­ wozi.elonawych iłów.

W piaskowcach zachodniej części pasma klonow-skiego znaleziona została forma morska reprezento-wana głównie przez małże: ParacyclaB rugOBa G o l d f., PalaeoBolen Bimplex M a u r., GrammyM iTTegularis B e u s c h.j ramienionogi: Orthis histe-rita G m e l i n, Spinfer sp., ChoneteB plebeja Sc h n u r; trylobity: Homalonotus sp. Poza tymi for-: mami występują tu ryby pancerne: Machaeracanthus

polonłcUB G li r i c h i Ctenacanthus sp. Zespół

fau-nistyczny wskazuje na związki paleogeograficzne istniejące w zigenie między morzem Europy środko­ wej a jego wschodnim przedłużeniem sięgającym Gór Swiętokrzyskich. Obecność ryb plakodermowych wskazuje na trwające zazębianie się facji osadów lagunowo-lądowych typu oldredu rozwiniętych na obsz81'7.e centralnym, z facją morską wkraczającą na teren świętokrzyski od północy (6, 25).

Południowa odnoga morza· zigenu przesuwała się

wzdłuż wschodniego brzegu Sudetów ku południowi, tworząc zatokę śląsko-morawską (32). Powst'iwały ·tu zlepieńce tra.nsgresywne .i. Plaskowce z wkładkami tu-fitów; W piaskowcach znajdowana była fauna morska reprezentowana przez ramienionogi: RenBBelaeria BtrigicepB F. R o e m er, Spłrlfer hercyniae G i e -b e l i małże: Grammysia ovata S a n d b., PalaeOBO-len costatus S a n d b.

EMS. W emsie na terenie Polski nastąpiło dalsze rozszerzenie zasięgu morza, które wkroczyło na zde-nudowane peryferie obszarów lądowych, tworzące wkładki osadów morskich wśr6d panujących tu do-tychczas lagunowych. Fragmenty osadów facji oldre-du z silnie zaznaczającymi się wpływami morza zna-ne są z regionu kieleckiego. Utwory emsu leżą tu niezgodnie na pofałdowanych, a następnie zerodowa-nych w ciągu żedynu i zigenu· osadach starszego pa-leozoiku. Tworzą je jasne, nier6wnoziarniste piaskow-ce przewarstwione zielonawymi mułowcami i ilastymi łupkami· zawierającymi szczątki roślinne. W pia-. skowcach obficie występują fragmenty niższych krę-gowców, które miejscami tworzą brekcję kostną, np. w Daleszycach i Zprzy (7). W brekcji kostnej w Da-leszycach występują licznie plakodermy: Machaera-canthuB potonicus G li r i c h i ostrakodermy, wśród których dominują psammosteidy. Zespół ten żył w środowisku słodkowodnym i reprezentuje faunę emsu faCji morskiej OdpOWiadającą warstwom z Dre-panaBpis S c h l li t e r w Nadren1ł w facji morskiej (31).

W

emsie na terenie regionu kieleckiego wkra-czało morze, zaznaczając swój zasięg wkłatlltami zle-pieńców, które w bardziej wypiętrzonej wschodniej części obszaru leżą wprost na kambrze, jak np. w Jurkowicach (25-27), natomiast w c:r.ę~ci zachod-niej (Bieliny) występują w postaci wkładek .. Ponadto w górnych warstwach serii piaskowcowo-łupkowej zjawia się fauna morska reprezentowana przez Spł~

rifer . sp. i małże dOkumentUjąca przesuwanie się linii brzegowej morza ku południowi.

74

Jednocześnie w regionie łysogórsk;im Odbywała się sedymentacja. osadów ilasto-piaszczystych odsłonię­ tych obecnie w pasmie klonowskim i sieradowickim. Reprezentują je piaskowce drobnoziarniste, jasne lub o charakterystycznym szarofioletowym zabarwIeniu. Piaskowce są cienkowarstwowane i zawierają wkładki pstrych łupków ilastych i piaszczystych. W war-stwach tych występuje bogata fauna złożona z przed-stawicieli szeregu grup reprezentowanych przez Aulopora repen8 G

o

l d f., Spirillopora anguiUula G tir i c b, Crinotdea, CranieUa cassis Z e i l e r, • ChoneteB Bubquadrata A. R

o e m e r,

ChoneteB

sar-cinulata S c h lot h., Camarotoechia dateidensi8 F. R

o e m e r,

Spirifer BubcuBpidatuB S

c

h

n u r,

Sp. carinatu8 S c h n u r, Sp. paradoxuB S c h lot h., Sp. arduennensiB S c h n u r, Centronella gueangerl V er n., Murchisonia pelita M a ur., TentaculiteB

Bchlotheimł Kok e n, Tentaculites scalaris S c h lot h., Ctemodonta naBBoviensis D a h m er, ProBocoteus cO'ltsobrinus B e u s c h., HomalonotuB scabroBuB

:re

o c h, Cryphaeus tacinia.tus F. R o e

m

er i

Bey-richia montana S p r ie s fe r b a c b i F u c h s. Omó-wiony kompleks piaskowców z bogatą fauną wyróż­ nił Czarnocki (6) jako piaskowce spiriferowe. . .

Ponad nirill leży odrębny kompleks litologiczny zło­ żony w· dolnej części z piaskowców skolitusowych,

a

w górnej z piaskowców ciosowych. Piaskowce sko-litusowe są zbudowane z jasnych cienkowarstwowa-nych piaskówców zawierających wkładki popielatych łupków l szarogłazów. Występują w nich szczątki ryb i charakterystyczne pionowe. kanały po budowlach robaków (1). Poza tym na powierzchniach warstw wi-doczne są problematyczne hieroglify.

Piaskowce ciosowe są jasne, drobnoziarniste i gru-boławicowe. Zawierają one wkładki monomiktycz-nych świrowców o otoczakach kwarcu osiągających 3

cm

średnicy. Są one znane z Orzechowa i Grzego-rzowic (19). W stropie występują wkładki ciemnych i pstryCh iłów bezwapiennych, zawierających szczątki

psylof!itowej flory d małże. Występujący w pLaskow-cach ciosowych zespół faunistyczny jest znacznie uboższy niż znajdowany w piaskowcu spiriferowym~ W zachodniej części pasma klonowskiego znajdowano ChoneteB Buoquadrata A. R

o e m

er, SpiTifer para-dOXUB ·S c b.l o t h e i m, Bellerophon (TropidiscuB, Bandbergeri B ar r o i s, Crammysia anomata . G o l d f.

i Nuculana secunformis G. o l d f u s S).

Rozwinięta w ·zigenie zatoka śląsko-morawska zna-·cznie rozszerzyła swój zasięg, zalewając zerodowane obszary staropaleozoicznego masywu. W wierceniu Wojsław stwierdzono klastyczne osady dolnego de-wonu (33) złożone ze zlepieńców i piaskOWCÓW z wkładkami ilastych łupków. Zlepieńce i piaskowce dolnego dewonu opisane zostały równie! z· wiercenia

w

Łapczycy. Stanowią one osady strefy .litoralnej otaczającej leżące na wschodzie i południU obszary

alimentacyjne. .

EIFEL. Na przełomie dewonu dolnego i śrOdkowego zachodzą duże zmiany facjalne, polegające na zani-. kaniu osadów zani-.ilasto-piaszczystych przy jednoczesnej

przewadze osadów węglahowych, panujących na ogół aż do. górnego dewonu. Facja węglanowa, która w Europie zachodniej (Reńskie Góry Łupkowe i Harc) rOZWijała się już Vi górnym emsie, rozszerzała swój zasięg w kierunku wschodnim i w eif1u Objęła

rów-nież Góry SWiętokrzyskie a następnie nieckę

lwow-ską i Wołyń. Jednocześnie osady węglanqwe tworzyły

się na Wyżynie Sląsko-Kr~owskiej i

w

strefie

ślą-sko-morawskiej (14). . . .

. Obok . faCji węglanowej trwała. znacznie słabsża sedymentacja osadów ilasto-piaszczystych, które ograniczone były do. wąskiej strefy.litoralnej otacza-jącej obszary alimetacji, a okresowo wzmożona ich depozycja zaznacza się w postaci wkładek wśród

prze-ważających skał węglanowych. .

W strefie geosYnklinalnej morza, ograniczonej od północy pla~ormą wschodnioeuropejską a od południa masywem staropaleozo'cznym, odbywała I!!ię sedymen-~cja wapieni i margli. Osady tej strefy znane są

z

re~onu łysogórskiego, gdzie utWory dolnego eiflu cechuje duia zmlenn0.ł6 facjalna. Są

to .

łupki Uaste

i margl1ste, mułowce, margle, wapienie i dolomity oraz piaskowce, o niestałych zasięgach pOziomych i zmiennym następstwie warstw w profUach piono.,. wych. Cechuje je ponadto bardzo bogaty zespół fau-nistyczny, w którym dominują korale, obok

ramlen1o-:nogów, liliowców, trylobitów i masowo występujących

.małżoraczków (19). W zespole tym występuje szereg form przewodnich o szerokim zasięgu paleogeogra-ficznym. Do nich należą przede wszystkim Tetraco-rana: Ptł!nophylZum torquatum S c h l ii t e r., Rho-palophyltum heferophyUum (E •. i H.), KeriophyUum

sp., PseudozonophyUum hatli W d k d., Pseu40zono-phyUum ezcentricum Róż k o w s k a, Ceratophyltunl typus G ii r i c h, CalceoZa sandaUna L a m a r c k. · następnie Tabulata: Thamnopora micropora L e-: C o m p t e, Alveolites praelimniscus· L e M a i t r e, ,Coenites escharoides (S t e i n i n g er), Aulopora heckeri Tchernyszev i Helłolites poroSU8 Oold-f u s s (22, 29).

W ·licznym zespole ramienionogów duże znaczenie

· mają znajdowane w Grzegorzowicach i Wvdryszowie (2) Plath1lortł.l opercuZaris (V e r n.), PholłdiBtrophia

1epis polonica B i e r n a t, Uncinu!us orbf.gnyanus

eifetiensia: B i e r n a t, Camarotoechia bezatoma

(S c h n u r), Anoplotheca lepłda (A r c h i a c i f V e r n.), · Hystef'olttes intermedius intermzdłus (S c h lot h e i m) I Hystef'olites cultriiugatus (R o e m e r). Interesujący zespół trylobitów tworzą pr;r:~dstawiciele Dechenella

· (BasidecheneUa) ka1lsmi ~:E. R i c h t e r, Otarion convezum (H a w l e et C o r d a), Leanaspłs Zaportel (H a w l e e t C o r d a) i Acanthaloma (Kettnem.pis) sp. (13, 18).

W górnym emu nastąpiło WYrÓwnanie warunków sedymentacyjnych na całym obszarze IIzelfowymobej-mUjącyin Góry Swlętokrzyskie i Wyżynę Sląsko-Kra,;, kowską. Tworzyły się tu wówczas monotonne osady węglanowe, wśród których przeważają margliste do-lomity.

W kierunku zachodnim platforma sżelfowa staro-pałemJ[jlC'ZllelJO maeywu szyblro się Z'8padała li. w SU-detach Wschodnich przechodziła w obszar geosynkli-: nalny. Istniała tu działalność wulkaniczna. Osady · eitlu reprezentowane są głównie przez skały efu;...

, zywne, którym towarzyszą wapienie I łupki ila-: ste (32).

2YWET. Zasięg morza ·w ·żywecie osiąga swoje : maksimum. Na całym znanym nam obszarze wystę­

powania utworów tego piętra rozwijały się osady węglanowe,. głównie dolomityczne. Istniejące dotych-· : czas na platformie wsc~odnioeuropejskiej obszary

denudacji w znacznej części zalało morze, w którym

· gromadziły się ilasto-margliste osady strefy szelfowej. Ku południowi i zachodowi przechodziły one w osady ,głębokomorskie składane na dnie tworzącej się geo-,synkliny. Jej południowy skraj sięgał Gór Swięto-: krzyskich, obejmując region łysogórski. Jednocześnie.

: zalew morski przesunął się jeszcze bardziej ku wscho-· dowi I sięgał do Podola (24).

W dolnym żywecie .na całym obszarze Gór Swię-· tokrzyskich i na Wyżynie Sląsko-Krakowskiej podob-nie jak na Wołyniu, Podolu i w niecce lwowskiej trwała sedymentacja osadów węglanowych o dużej zawartości magnezu. Są to osady morza ep!kontynen-taJnego rozwiniętego na szelfie otaczającym masyw staropaleozoiczny. Na obszarach tych panują w

dol-· nym żywecie dolomity krystaliczne z biohermami amliporowo-stromatoporowymi. Dolomity żywetu Gór

, Swiętokrzyskich cechuje bogactwo odmian litologicz-, nych obserwowanych w szeregu profUi te~o regionu

(8, 19). Najczęstsze są tu dolomity k1'ystallczne gru-boi~iW'iCOW'e '2Ill1Wierająee lawicestrom.atoporowe i

amfl-, porowe oraz rzadko znajdowane ramienionogi.

· We WSChodniej części regionu łysogórskiego wystę­

'pują 2 m miąższości wkładki dolomitów

laminowa-nych. Poza tym w profilu serii dolomitycznej w Ska-łach spotkano warstwę zbudowaną ze skorup

Bom-haTdtina skalens!. B i e r n a t, EmanueUc paroa

B i e r n a t i E. sanctacrucensts B i e r n a t, wskazu-jące na. powiązania paleogeQgraficzne istniejące w żywecle z morzami wschodnioazjatyckimi (1).

W regionie kteleckim i i na Wyżynie S!ąsko-Kra­

kowskiej w dolomitach ~.. żywetu występują formy Strłngocephalus burtini D e f r't wskazujące na wciąż

trwające wpływy fauny zachodnioeuropejskiej. W żywecie środkowym nastąpiło znaczne pogłębie­ nie się basenu sedymentacyjnego obejmującego re-gion łysogórski. Wyraziło się ono w raptownej zmia-nie osadów i ich znacznym zróżnicowaniu litolOgicz-nym. Nad monotonnym kompleksem dolomitów za·~

częły się osadzać wa.plenie przepełnione koralowcami, wśród których dominują przedstaWiciele rodziny Thamnophll11i~e, jak: Thamnoph1l11um skalense

Róż k o w s k a,· . Macgeea bathllcalYll · longtseptata

Róż k o w ska. Poza tym znajdowano tu

Catnpophlll-tum soetenicum S c h l ii t e r i Metrioph1l11um gTacile S c h l ii t e·r (23).· Nad wapieniami leżą "łupki bra-ch~op(JOOw<e" przepemdone l.'I!lmioendon~l, kiorałami i małżoraczkami. Ku górze przechodzą one w prze-warstwiającą się serię mułowców, łupków margli-stych i ilamargli-stych oraz wapieni. Nad nimi leżą łupki ilaste tentakulitowe, a w ich stropIe ponownie zja-wiają się m81"lde i wapłenie, a także zamykające ten kompleks łupki ilaste. W tym zróżnicowanym kom-pleksie litologicznym występuje bardzo bOJ;laty zespół faunistyc7.ny złożQny z szeregu charakterystycznych grup ściśle związanych ze środowiskiem sedvmenta-cyjnym. Najliczniejsze są tu korale i ramienionogi obok rzadziej występUjących trylobitów.

Omówiony kompleks litologiczny wyróżnił Czarno-cki (3) jako warstwy skalskie. Nad nimi leżą warstwy świętomarskie wykształcone w postaci osadów ila-sto-piaszczystych. We wschodniej części regionu łyso­ górskiego (pokrzywianka, Skały) stanowią je oliw-kowe łupki ilaste i piaszczyste z wkładkami jasnych piaskowców. Natomiast w części zaChodniej regionu wambwy ~ętomarskie tworzą ~erwonawe łupki ilaste i szarogłazowe przewarstwione piaszczystymi szarogłazami o dutej zawartości miki. Bardzo często występują tu charakterystyczne powierzchnIe hiero-glifowe i spływowe. Faunę reprezentują rzadko spo-tykane Maeneceras terobratum S a n d b. utwory ży­ wetu regionu łysogórskiego zamYkają warstwy po-krzywiańslde. Są to wapienie rafowe, w których wy-stępują SchizophyUum acanthicum F r e c h., Pachll-pnllU1I,m sobolewi Róż k o w ska, Thamnophytlum

CBespitosum G0:1dt"U6S (23) omz Alveolite.

aubor-. bicularis L a m a r c k. Szybko przebiegające na tym obszarze zmiany facji wskaZUją na istnienie ruchów o char.akterze epejrogenicznym, które objęły północ­ no-wschodnią część Gór Swiętokrzysklch. · .

FRAN. Rozmieszczenie facji we franie na ogół przypomina rozmieszczenie w żywecie. Na południo­ wych skłonach platformy wschodnioeuropejskiej obejmUjących Wołyń, Podole i nieckę lwowską, pa-nowała w dalszym ciągu ustalona w żywecle faCja osadów węglanOWYCh, na ogół wapienno-dolomitvcz-nych. Zapoczątkowanemu w górnym żywecie wypię­ trzeniu się wschodniego terenu m:asywu świętokrzy';' ski ego towarzyszyło pogłębianie się jego obszarów zachodnich, obejmujących region łysogórski l pół­ nocne strefy regionu kieleckiego.

W dolnym franie w regionie łysogórskim rozwijały się łupki ilaste warstw nleczulłckJch. zaWierające drobną, pelagiczną faunę tentakulit6w.Szybko jednak nastąpiło wyrównanie warunków sedymentacyjnych i na całym obszarze Gór SWiętokrzyskich odbywała się sedymentacja osadów węłdanowych. Wśród nich w regionie łysogórskim i częściowo kieleckim powsta-wały wapienie płytowe zawierające miejscami war.,. stewki rogowcowe. Są to opisane przez Czarnockiego (3) warstwy kostomłockte. Ich południowy zasięg obej-mujący północne skrzydło. synkliny kieleckIej pokry'; wa się z zasiegłem warstw świętomar~ktch, wsk'łzując na przemieszczanie się liltrefy ~eosynklinalnej ku po-łudniowi. W regionie kieleckim we fr!lnie rozpo-WI~honian.e są WI!IIIli"ILie rafowe, pl'Zeohndzą~ late:. rall'\łe w wapłenie płytkowe. mal.",I!'URte. W skalistych W"'Iptenia~b rafowych wyste1>uje bRl'dzo bOł!!l.tv zespół koralowców, wkt6rym najliczniejsze są Am"hiOOTa

pervesicutatll L e c o m p t e (9) ł ·stromatopory obok

75

Famen Fran Zywet Eifel

.76

TABLICA STRATYGRAFICZNA GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE Region łysogórski

wapienie płytkowe., zrostkowe, margle; łupki ilaste, łupki bitumiczne 2l Clymenia, Spathio-caris, Posidonia venusta

Region k:elecki VI Wocklumeria denckmanni KaUoclym.enia subarmata

V Laevigłtes l.aevigatus

IV Pl.atyclymEnia annulata III PTolobiteB delphinus

lokalne luki II CheiloceraB subnartitum wapiE!II:le, margle" łupki z Phacops wedekłndi wedekindi, Phacops mastoph-talmuB, Pach'/lOsteus b~na warstwy kostomłockie - wapieme bitumiczne warstwowane, zrostkowe, wapienie masywne. ra-miejscami warstewki rogowców, łupki margliste z Hypothyridina fowe kadzielniańskie z Phi-cuboideB, LeiorhynchuB polonicus, Manttcoceras intumescen3, lipsastraea pentagona Pachy-:aeloceras sp., AnomalichthYB ingenS', Pt1lctodus oblłąUB phyUum ananaB. Pa.ch'liphyUum

łbergense, Thamnoph1lUum . wapienie bitumiczne, margle z Hypothyridina monozonatum

coronula. ScuteUum kie1censiB. PtyctoduB Alveolites te":"ułssimuB, Macgeea multi-czarnockii, Rhynchodus marginalia zonata, Pe:z:iphyZlum ultimum

wapienie z Hypothyridina pro-cuboides, On1łchodus sp.,

Rhynchodus sp.

.Amphipora perversłculata, A. l.a:x:eperforata, AlveolłteB complanatus, Thamnophyllum

ko-złowskU, Synaptophyl.um Bochkinae warstwy

nie-czulickie - łup-ki ilaste, łupki ma.rgliste, wapienie

warstwy pOkrzywiańskle - .wapienie masywne z PachyphyUum sobolewi, Scht.zochyUum acan-thicum, AlveoZites parv'UB

warstwy świętomarskie - łupki ilaste i szaro-głazowe. piaskowce z Maenecerus terebratum warstwy skalskie - wapienie margliste. mu-łowce, łupki margliste, łllpki ilaste z Hem10naria hemgCina, PseudocosmophyUum {,eir;eri, He·,io-phyttum hani, ThamnophyUum trigemme, MetTi~­ phyUum gracile, Microcyclus eifelłensis, Schel-wieneUa umbraculum, Leptaena rhomboidalis, ProducteIl-a subaculeata, Rhip1domeUa subcordi-formiB, Chonetes gibbosa, SkenidiTtm fallax, KaY3ereUa Iepida. ProetuB· (P.) granulosus. Dechenella (D.) verneuili. PoZ1łzygia trigonata, P. sym.metrica

warstwy wojciechowskie - dolomity krysta-liczne z ławicami Amphiporu Tamosa i lokalną wkladką wapieni z BornhaTdtina skalensis, Ema-nuell-a pan:a, E. sanctacrucensiB

warstwy grze-gorzewickie.- wapie-. nie, margle, mułowce,

łup-ki ilaste z RhopalophyZlum hete·

wapienie i dolomity z ławlcami amfipor i

stro-matapor CIl'8.Z

z

Hex3gonaria hexagona,

Hem-gonaria lam, GrypophyIlum tenue, Grypophy:lum denckmanni, Thamnophyllum latum, Kayserslla lepłdiiormis, Spinfer aperturatus .

dolOmity krystaliczne z ławicami amfipor i stro-matopor oraz

ze

Stringocephalus burtini

rophyUum, Ptenophyl.Ium torquatum, PseudozonophyUum halIt, Calc€o!a sandalina

Coenites dathratus, Hy3teroIites intermedius inter-medius, Uncinulus orbiQn1łanus eifeliensis, Anoplotheca

PE'WONt1··w ·PQI;$CB , '

WYZYNA SLĄSKO-KRAKOWSKA

Wapienie ze StromatoporeUa cracovłensiB,

C1lr-tospiii!er.,!'erneułli

.'"

osady nieznane'

wapienie ze Spiri,fer mi.l.rCh~cm.ianUB, Pugnaz

acuminatus

wapienie margllste 21 Thamnophf/llum kunthi(?), PachllPh'llUum ibergense, Manticoceras

intumes-ce~

",

SUDETY

. Wschodnie

szarogłazY, łupki cypri-dlnowe, wapienie lewi-gitesowe ... Srodkowe VI Kailoclymenla sub-a, matsub-a, Laevigites łaevłgatua IV Płat1lclf/menia an-nułata II Cheiloceras sacculus wapie-' nie,

szaro-głazy, łupki, zle-pieńce

wapienie - Mantteoce- wapienie z Thamnoph'lllIum kun-ras, łntumenscens thi, TabulophllUum priscum,

Hf/-pothllridina cuboides'

wapien!e margliste z Macgeea. multłzonata, zlepieńce Pe~lph'llnum ultłmum, Lełorhynchua laeviB. L.

(transgresja) wapienie z" MacQeea berdensiB, Spłrifer verneuili .

poloniem

wapienie

czarne ze

Spłri,fer archłaei var. bł­

senata '

szarogłazy i łupki zlepieńce

(flransgt'esja)

"

h--~---+-'-"':"_---+---wapienie szare ze stromatoPOTam1 i koralami He~onaria 1a:ca. Stringocephalusburlini

dolomity krystal1ezne z łaWicami amf1por i stro-matopor oraz 'ze .StringocephaluB burtini

. dOlom1typłytkowe, wapienie' szare i margle

wapienie ze

Stringoce-phalus burtini. Amphł­

pora sp., f1łUłt1ł wapienie

z

Anarcestes lateseptatus diabazy ląd ląd

TABLICA 'S'l'RATYdRAJ'ICZ~A

~bszar

GÓR y S W I

Ę

T O K R Z Y S K I E

Pię~O~----~---~--g-iO-n--ły-s-og-ó.r--S-ki-·---·~I---~~~~·"-on--ki--el-e-c-~-i---I

piaskowce ciosowe - jasne, żwirowce; iły z Chonetes plebe$a, BeUerophon (Tropidodiscus)

sandbergeri, Grammllsia anomala

piaskowce jasne; mułowce, lly. zlepieńce ze Spłrifer sp. Nuculana Becuriformis .

T3enłocrada (HalllseriteB) de-Eins piaskowce skolitusowe płytowe, łupki jasne,

szarogłazy ze śladami fal, piaskowce spiriferowe szare o odcieniu wiśniowym i lupki pstre: osady piaszczyste i ilaste z Camarotoechia

da-lelldensłs, ChoneteB sU:bquadrata, Spirifer cari-. natuB, Spirifer pa.rado:cuB, Prosocoleus

conso-chenłanum; 'lly i !Zlepieńce .

piaskowce różnoziarniste, Umniczne,

plakoder-mowe z

OBtracoaermi, Psam-mosteus. Mechaeracanthus

polanl-cm, Eur1lPterus; iły i mułowce Zf.gen warstwy brinuB barczańskie - piaskowce jasne .

2 OrthiB hłsterita, ParacyclaB rogosa, Palaesolen simple:c

piaskowce limnIczne. kWar-cyty

z

~achaeracanthuB

polonicus, Ctenacanthus, łupki

ląd pstre z florą. tufity

warstwy klonowskie - piaskowce limniczne: wiśniowo zielone mułowce, łupki ilaste. z Pte-:

raspis, Cephalaspis (Słupcza, Boży Dar) zgodność z sylurem

Opracowała M. Pajchlowa

na

podstawie prac: J. Czamocldeao, G. Giiricha.. M. Mżkowskiej, J. Samsonowicza,

szeregu kolonijnych i osobniczych form TetracoraUa

oraz częstych rownieżTabulata. Masowo znajdowane były Pe:ciph1lUum ultimum Wal t e r, Macgeea Ber-densis S o s, h k i n a. Thamnophllllum kozlowskii

Róż k o W s k a i Pachtłph1lUum fMCTommatum F. A. R ci e m e r. W wapieniach płytowych Występują

H1I-pothllrtdłna procuboides (K a y s er), H. cubołdel (S o w.) i H. coronula (D r e v e r m an n). Wapienie franu zawierają rownież bogata faunę ryb reprezen-tujących zarówno formy morskie, jak i lagunowe, a mianowicie: Pt1lctodm oblłquuI P a n dr, Holcwty-chus giganteulł

A

g.,

Brach1ldirus carinatulł V. K o e-n e:e-n, Bothrlolepilł ma:cima G r o s s. W występują­ cym

tu

zespole ichtiofauny zostały otl!sane fonny znane z obszarów Europy zaChodniej jak też i Euro-pv wschodniej, wskazujac nli istniejące na naszym· terenie zazębiania sie wpływów dwu odmiennych re-gionów paleogeograficznych (lO, 11, 16).

Osadv franu na WYżynie Sl'l!:'ko-Krskowskiej wy-k'lztałcone w pO'iltlicł marglistychwapienł z ramło;!­ niono~amł i koralowcami oraz zjawiajllcvmł się w górnych warstwach ~łowono1!ll.mi charakt5I'yZują sedymentację strefv s?;e1fowej. której oSlldy stwi~­ dzone zostały w wiercenfach Wojsław i Puńców. Ku zachodowi dno s'1:elfu szyh.ko sfę zapadało, przecho-dzac w geosynklinalną strefa rozwiniętą na terenie Sudetów. Po sfałdowaniu strefy morawsko-ślaskiej w dewonie środitńwvm powstał

tu

łańcuch górski, na którego wschodnim przedpolu utworzyło się roz-legle z'loadlłsko o charakterze geosynkliny przed,ll1ór-sklej. Wkraczajace tu morze franu .osaddo zlepieńce, a nadepnie łupki ilaste i szarogłażowe z wkladkmli piaskowców. W tym czasie morze Zajmowało te! de-presje śródgórskie powsh.jące na' terenie Sudetów

środkowych. Osadzałys:ę tu zlepueńce zbudowaIM z materiału detrytycznego obficie dostarczanego przez potoki spływaj~ce z denudowanych gór. Lokalnie tworzyły się wkładki wapieni zawierające koralowce, d6re migrowały tu z otwartego· morza w czasie okre-lowego obniżania sIę dna morskie/{o. Formy ThamM-phtllum kunthł (O a m e s) I Macgea berdens~I są . wspólne z występującymi na Wytyrue

S1ąsko-Kra-78

kowskIej i w Górach Swiętokrzyskich i pozwalają na przeprowadzenie parale1izacji tych osadów.

FAMEN. Cykl sedymentacyjny dewon.u OSiągający swoje maksimum w zywecie stopniowo zaczął zamie-rać we franie a w famenie morze powoli wycofuje się ze zdobytych w czasie tego okresu obszarów.

Najbard'1:1ej wldoezne zmiany zaszły w tym czasie na platformie wschodnioeuropejskiej, z której morze wycofywało się do synkliny moskiewskiej

na

wscho-dzie i do depreSji tworzlłcej się geosynkliny wary-scyjskiej na zachodzie. W osadach południowego skłonu platformy, a mianowicie niecki lwowskiej i Wołynia, występują coraz liczniej wkładki piaszczy-ste, świadczące o wzmozonym dopływie materiału klastycznego z rozszerzających się obszarów denuda-cji. Dtwlganiu się platformy towarzyszyło nrzemiesz-cżanie się osi geosynkUny ku południowi. W związku z tym m. obszarze świętokrzyskini oanowaJa w fame-nie strefa głęboko nerytvcma, w kt6rej odbywała się sedyrnentll.cja· . osadów łupkowo-w'Itliennych ro~o­ wszechnionvch na całym terenie. Wśr6d n~ch wyr6ż­ ni'lią się waoienie zielonawowiśniowe o małej miat-s?;o~ci, zawierajace liczne gon/at.vtv i klimenie

oraz

lunkf ilaste i marli!li'.!te z płytkowvmł wapft:młaml osiM'Ij<>ce ponad stumetrowe mi'ltc;zości.· W tych ost'ltnlr.h wYstępuje zespół trylobit6w, małżów, go-niatytów I ryb.

. W'loienie klłmenłoWp. rozwłnłęte w połurłnlnwo-za­ c~orłniej C7.eści Gór Swi .. tokr7Y"k'Ch wskazuh na l<it"iej'lce tu w f'lmenie proJtł ood:mo{"Clkte. na kt"r:vch oiłbvw'l~1l. ",'e ic" serlvmenhr.jlł. 'Pro,'!t te otoczone bvłv za~l"b~eni'lmi. ~d ... ie ~11'\"lł~"JłV sle ~be ""rłe oS'ld~'W Uq qtll-11'\'\r,distycb, których stropowe warstwy są silnie bitumiczne.

Zesp6ł goniatytów i klimenii famenu Gór Swięto­ krzyskich posiada przedstawicieli klasycznYCh pozio-m6w tego piętra, a mianowicie Cheitoceras

Bubpaffi-tum

M ii n s t e r, Prolobitzs delphinua S a n d b., Plil-tllclymenia annulata M ii n s t e r oraz liczny w tym pozibmie Sporadoceralł błferum P h iiI., Laevłgit,el UlevłgatUI M ii n s t e r i KaUoclymenła lub armata

111

Un s te r. W łupkach marglistych częste

BIl-POjl-D1!)WOŃU Vi POl.SCE

WY2YNA ŚLĄSKO-KRAKOWSK.A SUDETY

Wschodnie

I

Srodkowe

piaskowce. kwarcyty, zlepieńce (Łapczyca)

I

kwarcyty ze Spłrifer

, heTc1lfl.iae ląd , : ! ,

.

i

.

-I

fyllity, piaskowce z

Ren.-nseZaeria Btrłgicens

-ląd zlepieńce, fy1lfty podsta.-wowe

.

-D. Sobolewa i innych oraz prac własnych.

dania . venuata M U n s t e r, Lingula tagowiensi.

G li r i c h, LeioThvnchua bTachYPtychulJ S c h n u r,

Trim81'ocephalus t1łPhloplł G li r i c h i Orbiculoidea nitlda P h ill Ichtiofaun~ reprezentują: Pach1losteua bulla J a e k e l i Denichthys denisoni K u l c z y

-ck

i i (5, 16, '18). ' .

W ob~bie . osadów famenu Gór Swiętokrzyskich występują luki' stratygraf\czne stwierdzone w za-chodniej części regionu kieleckiego. Jedna z nich leży mld poz!amem chei~ mna IDad ,pa1!l-o-mem woklumeriowym. Wiążą si~ one z ruchami sy-norogenicznymi fałdowań starowaryscyjskich (5).

Na 'Wyżynie Sląsko-Krakowskiej famen

wykształ-. cony jest w postaci ciemnych, marglistych wapieni

z

ramienionogami. W stosunku do osadów żywetu zaznacza sIę tu pogłębianie zbiornika, jednak brak głowonogów wskazuje na to, że' sedymentacja od-bywała się

tu

w· strefie szelfu, który zapadał w kie-runku północnym (Góry Swiętokrzyslde zawierają, taun~ głowon0!!6w) i Sudet6w, gdzie one również wystppuja. W Sudetach wschodnich odbyła się depo-zyc'a osadów U'lstvch z wkladk'lmi wapieni, wskazu-jac na dutą ruchliwo~ć tel{o obszaru. Rozw6j J{onia-tyt6w i klimenii w SudEihch środkowych w'lkazuje . na obecno~ć głębóklch zatok morskich posład'ljących

szerokie połączenia z otaczającYDl góry morzem. LITERATURA

1. B i e r n a t G. - O trzech nowych brachiopo-dach z tzw. .wapienia strłngocefalow"Igo Gór Swiętokrzyskich .. "Acta· Gęol. Pol."

t.

m,

nr 2. Warszawa 1953, s. 299--324.· . 2. Biernat G. -Ramienionogi z·

ei:fluGrzego-r-.;owic. "Acta Geol. Pol;" t.' ·IV, nr 4. Warszawa 1954, s. 483-533 .. ·

3. C z ar

n

o c ki' J.' - ' Geolo:ctia . regłonuly-sogór­

'skiego w ZWią:zku 'z -z~adnieniem 'rud: -żelaza

w:

Rudkach. prace PIG. Warszawa 1950.' 4:. C z a:r n.o'ck i J .. --Praćegebl.ogiczne T .. Y~· z"~2.

. Warszawa 1956. .. .: . .' ...

ląd _{górne warstwy żdanowskie}

-'

.

łupki. sZ8lrogałzy, kwarcyty (1)

5. C z a r n o c k i J . - Przegląd stratygraffi fa-menu i karbonu dolnego (kulmu) w zachodniej i środkowej części Gór Swiętokrzyskich. Pos. Nauk. PIG nr 21. Warszawa 1928, s. 55-59.

. 6. C z a r n o c kiJ. - Przegląd stratygrafii i

paleo-geografii dewonu dolnego G6r Swiętókrzyskleh. Spraw. PIG t. 8, z. 4. Warszawa 1937, s. 129-1M. 7. C z a r n o

c

kiJ. - Stratygrafia i tektonika Gór Swiętokrzyskich. Prace Tow. Nauk. Warsz. 28. Warszawa 1919. s. 114-172. .

8. C z e r m i ń s kiJ. - Zagadnienia dolOlilityzaeji skał węglanOWYCh dewonu Gór SWiętokrŻysldch. "Przegl. Geol" 1955, nr 9, s. 243.

9. G o g o l c z y k Wł. - Rodzaj Amphipora w, de-wonie Polski. ,,Acta Pal Pol." v.

I.

no 3; War-szawa 1956.

10. G o r i z d r o - K u l c z y c k a Z. - Dwudyszne ryby dewońskie Gór świętokrzyskich. "A~ta Geol. Pol." v. I, z. 2. Warszawa 1950. .

11. G o r iz d r o ;" K u l c ~ y c k a Z. - '

Ptyctodonti-dae górnodewońskie z Gór Swiętokrzysklch. Pra-. ce PIG

t.

I, z. 1. Warszawa 1934;

12. G ii r i c h G. - Das PalaeoZQikum im Polnisch'en Mittelgebirge. Zap. Inst. S. Petr. Min. Obszecz.

sto

Petersburg 1896. .

13. K h l a n Z. - Les 'Trilobites Mesodevon1ens "des Monta de Sainte Croix. ,,Palaeont. Pol.'~.

t:

8.

Warszawa 1954, s. 1-50.

. i4. K l i m e kS., K o s z a r s kiL. - Stratygrafia Dębnika w por6wnaniu z dewonem obszarów .111-słedn:ich.,,PrzegL Geol." 1955, nr 6, s. 399.

15. Konio:r K., Tokarski A. - Cross Sectfon . ot the Structure of Cieszyn. Biul. de l' Acad. Pol.

' . . des. Sc. el III, vol. V, nr 6. Varsovie 1957,

s. 685-693.

16. K u l c z y c kiJ. - 'Upper Devonian tiShes from the Holy Cro'Js Mountains. "ActaPalaeont. Pol." voL II, nr 4. Warszawa 1957, s. 285-380. . 17. M r a z e k A. S pi n a r Zd. - PfedbEHfua sprawa

ovyzkumu spodnodewonzke

ta'!m

'f v okoli Vbrna. "Vestnik, Ustr. Ust. Geol." r. XXIII, .s. 145-148. Praha ·1948.· ,

18. O 8 m 61 s k a H. - Trilobltes lrom the Couvlnlan

.

.

..

ot

...

WyQnszów ·~oly CI:9,!ls. . M~, .. :J?olan,d)."A(lta Palaeont. Pol." vol. II, nr 1. Warszawa 1957, s.I53-59.

18. P a

t

c h l o waM. - Dewon w profilu Grzego-rzowice - Skały. IG Biul. 122. Warszawa 1957,' . s.

145-240.-JO. P a w ł o w s k a K. - .Nówe dane o paleozoiku na północ od Sandomierza. ,,Przegl. Geol." 195., nr 11.

21. P ie t r o w L. S. - Diewonsklje otłoienija sle-wlero-zapada Russkoj platformy. WNIGRL Le-ningrad 1956.

22. Róż k o w s kaM. - Badania wstępne nad

TetracoraUa z eiflu Grzegorzowic. "Acta Geol. Poł." vol. 4. Warszawa 1954, s. 207-248.

23. R 6 t k o w s kaM. - Pach1lPhtl11łnae from the Mlddle Devonlan ot the Holy cross· Mts. Part I. ,,Ad. Palaeont. Pol." vol. I, nr 4. Warszawa 1956, s. 271-329.

24. Samsonowicz J. - Dewon Wołynia. ,,Acta Geol. Pol." vol. 1, nr 4. Warszawa 1950,:s.401~0. 25. S a m s o n o w i c z J. - Objaśnienia arkusza

Opatów. Warszawa 1934, s. ~20, 76-98. . . ·28. Samsonowlcz J. - Utwory · dewoflt1kfe

wschodniej c1ęAcl Gór Swietokrzyskich. Prace Tow. Nauk. Warsz., III, 20. Warszawa 1917.

27.Samsonowicz J. - Uwagi·· nad tektoniką i .. paleoge~grąfłll wsc.hodnieJ części masywu paleo-ZOicznego Łysogór. Pos; Naukowe·

piGrir 15.

Warszawa. 1926. s. 44-46. ' .

.28. S o b o l e w D.' - Sriednlj . dlewon kieleCko-san-dom'rskogo krJaża. Mat. dlja gleol. Ross!. t. XXIV .

Moskwa 1909; .. .

29. S t a s I ń s k

a:

A. - Tabulata zGrzegorzowic. ,,Acta Geol. Poł." vol. 4. Warszawa 1954. s.277-290.

30. S

t

i 11 e b H. - Das mitteleuropliische variszlsche Grundgebirge im' Bilde des gesamteuroplilschen. "Geol. Jb. Beih." H. 2. Hannover 1951, s. ~7,

52--67. .

31. T a r l o - L . B. - A preliminat"y note on new <l8tlmcoderuns fram 4!he Lawer Devaman (Ema.ian) of Central Poland. ,,Acta Palaeont. Pol." vol.

II,

nr 2-3. Warszawa 1957, s. 225-232.

32~ Teisseyre H., Smulikow'ski K., Oberc J. - Regionalna geologia Polski. Sudety, t. IIi,

z.

l. Kraków 1957, s. 93-125. . '

33. W d o w I a r z J. - Zarys wgłębnej tektoniki stre-fy na połl1dniowy wschód od Gór Swiętokrzy ... skich. IG BiuL Warszawa 1954, s. 15-38.