Prof. Leszek Nowak (7 I 1943 - 20 X 2009)

Prof. Leszek Nowak (7 I 1943 – 20 X 2009)

ISSN 1642-3267

Leszek Nowak, ur. 7 stycznia 1943 r. w Wiêckowicach k. Brzeska, zmar³ 20 paŸ-dziernika 2009 r. w Poznaniu. W 1965 r. ukoñczy³ prawo na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a rok póŸniej – filozofiê na Uniwersytecie Warszawskim. Doktorat Problemy znaczenia i obowi¹zywania normy prawnej a funkcje semiotyczne jêzyka (1967) napisa³ pod kierunkiem prof. Z. Ziembiñskiego, zaœ habilitacjê U meto-dologicznych podstaw „Kapita³u” Karola Marksa w 1970 r.; w 1976 r. zosta³ profe-sorem nadzwyczajnym, w 1990 – zwyczajnym. W latach 1965–1970 pracowa³ na Wydziale Prawa, zaœ od roku 1970 w Instytucie Filozofii UAM. Po wprowadzeniu stanu wojennego zosta³ internowany. W paŸdzierniku 1984 r. za publikacje w wy-dawnictwach podziemnych zosta³ zawieszony w prawach nauczyciela akademickiego, a w styczniu 1985 r. wyrzucony z Uniwersytetu. W kwietniu 1989 r. zosta³ przyjêty na poprzednie miejsce pracy. W 1atach 1979/80 oraz 1983/84 wyk³ada³ jako profesor wizytuj¹cy na Uniwersytecie Goethego we Frankfurcie nad Menem, a w roku akade-mickim 1987/88 w l’Universita degli Studi w Katanii. Poœmiertnie zosta³ nagrodzony Medalem UAM.

Redaktor naczelny serii ksi¹¿kowej Poznañ Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities (97 tomów do 2009) oraz w okresie 1976–1984 redaktor naczelny serii ksi¹¿kowej Poznañskie Studia z Filozofii Nauki (13 tomów) przekszta³-conej 1994 r. w Poznañskie Studia z Filozofii Humanistyki (8 tomów). Ogó³em Leszek Nowak by³ autorem 28 ksi¹¿ek, redaktorem 21 prac zbiorowych oraz autorem oko³o 550 publikacji naukowych. Prof. Leszek Nowak wypromowa³ 13 doktorów – wielu z nich jest profesorami wy¿szych uczelni.

By³ twórc¹ trzech oryginalnych teorii filozoficznych w dziedzinie filozofii nauki, filozofii spo³ecznej i metafizyki. W drugiej po³owie 1at 60. XX w. g³ównym przedmiotem jego zainteresowania by³a filozofia nauki. W licznych publikacjach ksi¹¿-kowych: U podstaw Marksowskiej metodologii nauk (1971), Zasady marksistowskiej filozofii nauki (1974), Wstêp do idealizacyjnej teorii nauki (1978) oraz The Structure of Idealization (1980) próbowa³ za pomoc¹ metod wspó³czesnej filozofii analitycz-nej zrekonstruowaæ Heglowsko-Marksowsk¹ metodê idealizacji. G³ówn¹ ide¹ tej kon-cepcji jest za³o¿enie, ¿e teoria naukowa nie jest ani uogólnieniem faktów, ani systemem hipotetyczno-dedukcyjnym. Teoria przypomina bardziej karykaturê ni¿ fotografiê. Budowa teorii w nauce rozpoczyna siê bowiem od zdecydowanej deformacji rzeczy-wistoœci w swym pierwszym najbardziej wyidealizowanym modelu. Nastêpnie, ów

274

prosty obraz badanych zjawisk stopniowo siê koryguje buduj¹c modele coraz lepiej oddaj¹ce ich z³o¿onoœæ.

Jednym z g³ównych zastosowañ idealizacyjnej teorii nauki by³ materializm historyczny. Rezultatem prac nad teori¹ spo³eczn¹ Marksa by³a jej interpretacja adapta-cyjna, wedle której najwa¿niejsze zale¿noœci materializmu historycznego (determi-nacja stosunków produkcji przez œrodki produkcji, nadbudowy przez bazê itd.) maj¹ charakter adaptacyjny, a nie kazualny. W trakcie adaptacyjno-idealizacyjnej rekon-strukcji materializmu historycznego, L. Nowak dostrzeg³ sprzecznoœæ pomiêdzy za-³o¿eniami filozoficznymi marksizmu a jego teori¹ spo³eczn¹. Sprzecznoœæ ta, nazwana paradoksem historyzmu, polega na tym, ¿e dialektyka marksowska (przynajmniej w kategorialnej rekonstrukcji Nowaka) g³osi³a zmiennoœæ czynników g³ównych ba-danych zjawisk. Tymczasem Marksowski materializm historyczny utrzymuje, ¿e si³y wytwórcze i stosunki produkcji s¹ raz na zawsze istotnymi determinantami ¿ycia spo³ecznego we wszystkich spo³eczeñstwach i we wszystkich okresach historycznych. Prób¹ rozwi¹zania tej sprzecznoœci by³ nie-Marksowski materializm historyczny. G³ówne tezy tej teorii zak³adaj¹, ¿e w spo³eczeñstwie mo¿na wyró¿niæ trzy niezale¿ne od siebie podzia³y klasowe wystêpuj¹ce na terenie gospodarki, kultury oraz polityki. Podstaw¹ tych podzia³ów spo³ecznych jest zaw³aszczanie przez pewn¹ mniejszoœæ spo³eczn¹ œrodków produkcji w gospodarce (generuje to podzia³ na klasê w³aœcicieli i bezpoœrednich producentów), œrodków przymusu w polityce (generuje to podzia³ na klasê w³adców i obywateli) oraz œrodków produkcji duchowej w kulturze (rodzi to podzia³ na klasê kap³añsk¹ i wiernych). Podzia³y klasowe mog¹ siê kumulowaæ i st¹d obok spo³eczeñstw klasowych (z trzema klasami rozdzielonymi) mo¿na wyró¿niæ spo³eczeñstwa supraklasowe, w których jedna i ta sama klasa spo³eczna kontroluje kulturê i politykê (faszyzm) czy kulturê, politykê i gospodarkê (komunizm). Ca³oœæ tej koncepcji ukaza³a siê w pracy pt. U podstaw teorii socjalizmu (t. I-III, Poznañ 1991).

Trzeci¹ wielk¹ teoriê, któr¹ Nowak rozpocz¹³ budowaæ na prze³omie lat 80. i 90. XX w. by³a metafizyka unitarna oparta na za³o¿eniu negatywnoœci istnienia. Centraln¹ tez¹ tej koncepcji jest przekonanie, ¿e istnieæ to znaczy zawieraæ pewien brak. Pod-stawowymi sk³adnikami metafizycznej struktury (œwiatów) s¹ atrybuty, które mog¹ przybieraæ wartoœci pozytywne, negatywne i neutralne. Fundowana na tych za³o¿e-niach metafizyka unitarna (Byt i myœl. U podstaw negatywistycznej metafizyki uni-tarnej, t. 1-3., Poznañ, 1998–2007) odrzuca podstawowe za³o¿enia uznawanej obecnie za standardow¹ metafizykê (pozytywistyczn¹), a mianowicie za³o¿enie o jedynoœci œwiata, jego substancjalnoœci i pozytywnoœci istnienia. Œmieræ przerwa³a pracê Pro-fesora nad czwartym tomem rozwijanej przez niego metafizyki, która czeka na swoj¹ recepcjê w œwiecie filozoficznym.