S
P
R
A
W
O
Z
D
A
N
I
A
ROCZNIKI NAUK PRAWNYCHTom XXV, numer 2 – 2015
ANNA SŁOWIKOWSKA
Katedra Ko
Ğcielnego Prawa Publicznego i Konstytucyjnego KUL
MI
ĉDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA
„KODEKS KANONÓW KO
ĝCIOŁÓW WSCHODNICH
– 25 LAT OD PROMULGACJI”
Lublin, 26 marca 2015 roku
PapieĪ Jan Paweł II promulgował dla KoĞcioła Katolickiego dwa Kodeksy: w 1983 r.
– Kodeks Prawa Kanonicznego i w 1990 r. – Kodeks Kanonów KoĞciołów Wschodnich.
W konstytucji apostolskiej Sacri Canones zauwaĪył, Īe „kanony Kodeksu katolickich
Ko-Ğciołów wschodnich muszą posiadaü tĊ samą moc co przepisy Kodeksu Prawa
Kanonicz-nego KoĞcioła łaciĔskiego […], najwaĪniejszym ich celem […] jest pełne zjednoczenie
wszystkich KoĞciołów Wschodu z KoĞciołem katolickim. […] dla osiągniĊcia doskonałej
jednoĞci całego KoĞcioła Chrystusowego, […] Kodeks nie tylko w najmniejszym stopniu
nie stoi […] na przeszkodzie, ale przeciwnie, […] strzeĪe bowiem owego podstawowego
prawa osoby ludzkiej: wyznawania wiary w swym własnym obrządku”. Prawo to,
rozwa-Īane wieloaspektowo, stało siĊ przedmiotem naukowej refleksji, zainicjowanej przez stu-dentów z Koła Naukowego Kanonistów i pracowników Katedry Prawa Katolickich Ko-Ğciołów Wschodnich Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Wydarzenie
wpisało siĊ w obchody rocznicy promulgacji Kodeksu i odbyło siĊ dnia 26 marca 2015 r.
pod nazwą: MiĊdzynarodowa Konferencja Naukowa „Kodeks Kanonów KoĞciołów Wschodnich – 25 lat od promulgacji”.
KonferencjĊ rozpoczĊła pani Daria Cicha, Prezes KNK KUL, która powitała
przyby-łych goĞci, w szczególnoĞci, abp. Jana Martyniaka (MetropolitĊ Archieparchii
Przemysko-Warszawskiej UkraiĔskiego KoĞcioła Greckokatolickiego), bp. dr. Eugeniusza Popowicza
(biskupa pomocniczego Archieparchii Przemysko-Warszawskiej UkraiĔskiego KoĞcioła
Greckokatolickiego), bp. elekta o. dr. Teodora Martyniuka MSU (Papieski Instytut
Wschodni w Rzymie), ks. doc. dr. hab. Františka ýitbaja (Uniwersytet w Preszowie),
ks. dr. hab. Krzysztofa Burczaka, prof. KUL (Prodziekana Wydziału Prawa, Prawa Kano-nicznego i Administracji KUL), ks. dr. hab. Leszka Adamowicza, prof. KUL (Dyrektora Instytutu Prawa Kanonicznego KUL), dr hab. MartĊ GreszatĊ-Telusiewicz, prof. KUL DOI:http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2015.25.2-10
206 SPRAWOZDANIA
(Kierownika Katedry KoĞcielnego Prawa Procesowego KUL), ks. dr. hab. Krzysztofa Mi-kołajczuka, ks. dr. hab. Grzegorza Wojciechowskiego. Słowa powitania D. Cicha skiero-wała takĪe do audytorium: pracowników, doktorantów i studentów, równieĪ kleryków se-minarium duchownego.
Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał ks. prof. K. Burczak. PrzybliĪając jej pro-blematykĊ, scharakteryzował genezĊ Kodeksu Kanonów KoĞciołów Wschodnich i pod-kreĞlił jego znaczenie dla dialogu ekumenicznego.
Organizatorzy konferencji zaplanowali dwie sesje. O przewodniczenie pierwszej po-proszony został bp E. Popowicz, który ukonstytuował grono prelegentów.
Pierwszy referat pt. „Katolickie KoĞcioły wschodnie i Preszowski Metropolitalny Greckokatolicki KoĞciół sui iuris w przestrzeni prawa kanonicznego” wygłosił ks. F. ýit-baj. Przedstawił rys historyczny KoĞcioła Greckokatolickiego na Słowacji, wskazując przy tym, Īe sam ten KoĞciół okreĞla siĊ mianem „spadkobiercy” misji ĞwiĊtych: Kon-stantyna-Cyryla i Metodego. Aktualnie skupia trzysta tysiĊcy wiernych, którzy naleĪą do trzech eparchii wchodzących w skład metropolii. NastĊpnie Prelegent omówił obowiązki metropolity KoĞcioła Metropolitalnego sui iuris, wskazując, Īe pierwszym z nich jest po-proszenie papieĪa o paliusz, który jest znakiem pełnej jednoĞci KoĞcioła Metropolitalnego z Biskupem Rzymu. Przed jego nałoĪeniem bowiem metropolita nie moĪe zwołaü rady hierarchów i udzielaü ĞwiĊceĔ biskupich.
Drugą prelekcjĊ pt. „Monaster stauropigialny według Kodeksu Kanonów KoĞciołów Wschodnich” przedstawił bp elekt T. Martyniuk. We wstĊpie wskazał na staroĪytne zna-czenie pojĊcia stauropigii. ZauwaĪył, Īe w Kodeksie Kanonów KoĞciołów Wschodnich niektóre z przepisów zostały zaczerpniĊte z Kodeksu KoĞcioła łaciĔskiego, ale inne z ko-lei są specyficzne jedynie dla KoĞciołów wschodnich. Takimi są właĞnie regulacje doty-czące monasteru stauropigialnego. Erygowany jest on na prawie patriarszym i podlega bezpoĞrednio patriarsze. Prelegent wyjaĞnił, Īe nie naleĪy tego rozumieü jako wyjĊcia spod władzy biskupa, lecz jako nadanie klasztorowi przywileju, poniewaĪ terytorium tego klasztoru nie naleĪy do eparchii, a biskupem eparchialnym w obrĊbie klasztoru stauropi-gialnego jest patriarcha. Biskup elekt omówił równieĪ kanoniczne skutki przywileju stau-ropigii. Wskazał, Īe konkretyzują siĊ one w obowiązkach i prawach patriarchy. NastĊpnie sformułował pytanie: czy biskup eparchialny, na którego terytorium geograficznie znaj-duje siĊ klasztor stauropigialny, ma jakiekolwiek kompetencje wzglĊdem tego klasztoru? W tym celu przeanalizował przepisy kodeksowe i przedstawił dwie opinie kanonistów. Zaznaczył, Īe udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie jest bardzo trudne, co rodzi spory nie tylko w teorii, ale przede wszystkim ma powaĪne konsekwencje w prakty-ce.
Drugiej sesji konferencji przewodniczyła prof. M. Greszata-Telusiewicz, która zachĊ-ciła do wysłuchania trzech odczytów.
Referat pt. „Duchowni celibatariusze i duchowni Īonaci – dwa konteksty posługiwania w KoĞciele katolickim” zaprezentował ks. prof. L. Adamowicz. Wystąpienie rozpoczął od przypomnienia wypowiedzi papieĪa Franciszka, który w jednym z wywiadów stwierdził, Īe w KoĞciele Katolickim są ksiĊĪa Īonaci, np. grekokatolicy czy katoliccy koptyjscy.
SPRAWOZDANIA 207 W związku z tym, kapłani Īonaci są w obrządu wschodnim. Celibat nie jest dogmatem wiary, ale regułą Īycia. Prelegent zaznaczył, Īe wybór tematu referatu podyktowany zo-stał takĪe promulgacją w 2013 r. dokumentu Kongregacji KoĞciołów Wschodnich regulu-jącego dyscyplinĊ celibatu w krajach poza terytorium tradycyjnym KoĞciołów wschod-nich. Dokument ten przewiduje trzy sytuacje dotyczące moĪliwoĞci udzielania ĞwiĊceĔ mĊĪczyznom Īonatym poza takimi terytoriami: 1) tam, gdzie są erygowane struktury duszpastersko-administracyjne KoĞciołów wschodnich – hierarchowie właĞciwi do do-puszczenia do ĞwiĊceĔ mogą wyĞwiĊcaü wschodnich kandydatów Īonatych pochodzących z tego okrĊgu z obowiązkiem pisemnego uprzedniego poinformowania biskupa łaciĔ-skiego miejsca zamieszkania kandydata, od którego moĪna uzyskaü uĪyteczne informacje; 2) tam, gdzie w danym kraju erygowany jest ordynariat dla wiernych KoĞciołów wschod-nich pozbawionych własnej hierarchii – ordynariusz podejmuje decyzjĊ o ĞwiĊceniach kandydatów Īonatych, ale ma poinformowaü dwa podmioty: konferencjĊ biskupów i Kon-gregacjĊ KoĞciołów Wschodnich; 3) tam, gdzie nie ma Īadnych struktur KoĞciołów wschodnich, a wierni wschodni są powierzeni hierarchom łaciĔskim – decyzja naleĪy do Kongregacji KoĞciołów Wschodnich.
NastĊpnie wynikami swoich badaĔ naukowych, które stanowiły podstawĊ do nadania stopnia doktora habilitowanego, podzielili siĊ: ks. K. Mikołajczuk i ks. G. Wojciechow-ski. Pierwszy z nich omówił „Uprawnienia kard. Stefana WyszyĔskiego wobec KoĞcioła greckokatolickiego w powojennej Polsce”. We wstĊpie wskazał na kontekst historyczny tych uprawnieĔ. ZauwaĪył, Īe Stolica Apostolska przyznała je w analizowanym okresie pierwotnie kard. Augustowi Hlondowi i kard. Adamowi Stefanowi SapieĪe, jednakĪe były one nastĊpnie przedłuĪane, stąd swoim zasiĊgiem obejmowały kompetencje, jakie przy-sługiwały kard. WyszyĔskiemu. Prelegent scharakteryzował takĪe pojĊcie „uprawnienia nadzwyczajne” (facultates speciales) i wymienił najwaĪniejsze z nich. Odniósł siĊ nastĊp-nie do problematyki realizacji tych uprawnastĊp-nieĔ, w związku z tym – na podstawie zebra-nych dokumentów, jak np. dekretów, pism i listów, zaprezentował konkretne działania po-dejmowane przez kard. WyszyĔskiego jako zwierzchnika KoĞcioła Greckokatolickiego w Polsce.
Z kolei ks. Wojciechowski przedstawił „RecepcjĊ trydenckiej doktryny o małĪeĔstwie przez Synod KoĞcioła Maronickiego z 1736 roku”. ZauwaĪył, Īe KoĞciół Maronicki, czyli wspólnota załoĪona przez Ğw. Marona, jest jedynym KoĞciołem wschodnim, który nigdy nie zerwał jednoĞci ze Stolicą Apostolską. Przypomniał takĪe pojĊcie „recepcji”: potwier-dza ona autentycznoĞü rzeczywistoĞci eklezjalnej, w której poprzez posłuszeĔstwo, asymi-lacjĊ i prawne przyzwolenie dokonuje siĊ przyjĊcie, a nawet przenikniĊcie dyscypliny koĞcielnej wskazanej jako podstawowej przez ustawodawczą władzĊ koĞcielną. W tym kontekĞcie autor przedstawił proces recepcji nauki Soboru Trydenckiego o małĪeĔstwie, którą Sobór ten sformułował podczas XXIV sesji. Co prawda, jak zauwaĪył ks. Wojcie-chowski, recepcja dokonywała siĊ od 1580 r., jednak dopiero na Synodzie Monte Libano z 1736 r. przeprowadzono całoĞciowy proces recepcji nauki tridentinum o małĪeĔstwie. RozpoczĊto ją od przyjĊcia prawdy, Īe małĪeĔstwo jest jednym z siedmiu sakramentów. Ponadto obdarzone jest ono przymiotem nierozerwalnoĞci, a jego zawarcie dokonuje siĊ
208 SPRAWOZDANIA
poprzez wyraĪenie zgody w sposób wolny. PrzyjĊcie tych postanowieĔ było o tyle istotne, Īe KoĞciół maronicki rozwijał siĊ w krĊgu kultury arabskiej, w której wolnoĞü nupturien-tów nie była uznawana.
Po wysłuchaniu treĞci odczytów została przeprowadzona dyskusja nad wygłoszonymi w czasie konferencji referatami. Abp J. Martyniak odniósł siĊ do kwestii nierozerwalnoĞci małĪeĔstwa w KoĞciele Katolickim w kontekĞcie dyscypliny KoĞcioła prawosławnego, w którym – od IV/V w. do czasów współczesnych – istnieje jego rozerwalnoĞü w postaci zdjĊcia błogosławieĔstwa. Ponadto w KoĞciele tym, nawet po zdjĊciu błogosławieĔstwa, dopuszcza siĊ wiernych do przyjĊcia Komunii Ğw. Przez tysiąc lat była jednoĞü i KoĞciół Katolicki uznawał tĊ dyscyplinĊ. Arcybiskup swoją wypowiedzią nawiązywał do Synodu Biskupów o rodzinie, w czasie którego te argumenty były podnoszone, a ich przeciwnicy mówili, Īe wówczas było to naduĪycie. ZauwaĪył takĪe, Īe nikt z biskupów kanonistów naleĪących do Konferencji Episkopatu Polski na Zebraniu Plenarnym nie wyjaĞnił, dla-czego przez tyle setek lat dyscyplina ta była dobra, a nagle po 1054 r. przestała byü? Po-nadto abp Martyniak wyraził pragnienie, aby prawo kanoniczne wschodnie miało ten sam walor, jakie ma prawo KoĞcioła łaciĔskiego, a w konsekwencji było zgłĊbiane przez wiĊk-szą liczbĊ osób.
W dyskusji zabrał głos takĪe ks. Bogdan PaĔczak (Prefekt Greckokatolickiego Metro-politalnego Seminarium Duchownego w Lublinie), który w kontekĞcie wystąpienia prof. Adamowicza zauwaĪył, Īe oprócz wymienionych przez niego kategorii duchownych była takĪe grupa kapłanów łaciĔskich, którzy – po aksamitnej rewolucji w Czechosłowacji – okazało siĊ, Īe byli Īonaci. Na mocy decyzji Stolicy Apostolskiej kapłanów tych włączo-no do eparchii preszowskiej KoĞcioła Greckokatolickiego. W związku z tym, ks. PaĔczak skierował pytanie do ks. ýitbaja, aby wyjaĞnił, co siĊ aktualnie z tymi kapłanami dzieje? Kolejne pytanie zadał ks. Mikołajczukowi: czy prowadząc badania nad uprawnieniami kard. WyszyĔskiego odnalazł dokumenty Ğwiadczące o próbach odnowy struktur KoĞcioła Greckokatolickiego w Polsce?
ZakoĔczenia obrad dokonał ks. L. Adamowicz. PodkreĞlił, Īe bardzo cieszy siĊ z tego, iĪ to właĞnie studenci zaproponowali tematykĊ Kodeksu Kanonów KoĞciołów Wschod-nich jako przedmiotu badaĔ w czasie tej konferencji. ZauwaĪył równieĪ, Īe fakt ten ponie-kąd jest odpowiedzią na marzenie KsiĊdza Arcybiskupa Martyniaka. Jego pragnienie stu-denci zaczĊli juĪ realizowaü, poniewaĪ są katolikami KoĞcioła łaciĔskiego, ale wyrazili zainteresowanie KoĞciołami wschodnimi. W związku z tym Profesor na rĊce Prezes KNK KUL – D. Cichej podziĊkował studentom za zorganizowanie tej konferencji. Słowa wdziĊcznoĞci skierował takĪe do ksiĊĪy biskupów, prelegentów, przewodniczących sesji i do goĞci uczestniczących w obradach.
