Kinga Dorbach
Akta dawne w strukturze zasobu
archiwum diecezjalnego w Pelplinie
Echa Przeszłości 9, 255-265
DOKUMENTY I MATERIAŁY
Kinga Dorbach
In s ty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie
AKTA DAWNE W STRUKTURZE ZASOBU
ARCHIW UM DIECEZJALNEGO W PELPLIN IE
P o w s ta n ie w 1243 r. d ie c e z ji p r u s k ic h , w ty m d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j, o tw o rz y ło n o w ą k a r t ę w d z ie ja c h z ie m p r u s k ic h . S ieć k o ś c ie ln a , j a k a m ia ła ju ż n ie d łu g o o b ją ć te r e n y d ie c e z ji s a m b ijs k ie j, p o m e z a ń s k ie j, c h e łm iń s k ie j i w ra m iń - sk ie j n io s ła z a s o b ą od d a w ie n d a w n a u z n a n ą w ła d z ę k o ś c ie ln ą . O d m o m e n tu p o w s ta n ia d ie c e z ji ro z p o c z ę ła fu n k c jo n o w a n ie k a n c e la r ia b is k u p ia , a w ra z z n i ą i a r c h iw u m b is k u p ie o ra z a r c h iw u m k a p itu ły a z c z a s e m k o n s y s to rs k ie , k tó r e d a d z ą p o c z ą te k a r c h iw u m d ie c e z ja ln e m u .
T a k ie oto a r c h iw u m d ie c e z ja ln e fu n k c jo n u je d z isia j w d ie c e z ji p e lp liń - sk ie j, k t ó r a z d a w ie n d a w n a w c h o d z iła w s k ła d d iece zji c h e łm iń s k ie j. O tóż d ie c e z ja p e lp liń s k a z o s ta ła u s ta n o w io n a b u l l ą T o tu s tu u s P o lo n ia e p o p u lu s p a p ie ż a J a n a P a w ła II z 25 m a r c a 1992 r., k t ó r a lik w id o w a ła d ie ce zję c h e ł m iń s k ą , tw o rz ą c z n ie j je d n o c z e ś n ie d iecezje p e lp liń s k ą i to r u ń s k ą . Z a te m a r c h iw a lia w c h o d z ą c e o b ec n ie w s k ła d A rc h iw u m D ie c e z ja ln e g o w P e lp lin ie od n a jd a w n ie js z y c h c z a só w p rz e c h o w y w a n o w C h ełm ży , b ę d ą c e j s to lic ą b i s k u p ią d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j. J e d n a k ż e d o b a z a b o ró w o ra z id ą c e z ty m z m ia n y o rg a n iz a c y jn e spow odow ały, że w 1821 r. m o c ą b u lli D e s a lu te a n im a r u m s ie d z ib ę b is k u p ó w o ra z a rc h iw u m p rz e n ie s io n o do P e lp lin a . M ia ł o n być o śro d k ie m , k tó r y ła tw o p o d le g a łb y k o n tr o li w ła d z p r u s k ic h , ja k o o d d a lo n y z n a c z n ie od p o z o s ta ły c h p o sia d ło śc i d ie c e z ja ln y c h . W te d y to te ż E r n e s t R o n g e u p o rz ą d k o w a ł b a r d z o z u b o ż a ły p r z e n o s in a m i d ie c e z ja ln y z a só b a rc h iw a ln y . O s ta te c z n ie u tw o rz e n ie d z is ia j is tn ie ją c e g o a rc h iw u m j e s t z a s łu g ą b is k u p a S ta n is ła w a O k o n ie w sk ie g o .
S z c ze g ó ln ie w a ż n e m ie jsc e w a rc h iw u m d ie c e z ja ln y m , d la p o z n a n ia h i s to r ii d iec ezji z a jm u ją a k t a d w a n e . U k ła d , k tó r y z a s to s o w a n o p r z y p o rz ą d k o w a n iu ty c h ż e d o k u m e n tó w j e s t w w ię k sz o śc i zap o ż y c zo n y od k s. P a w ła P a ń
sk ieg o , d y r e k to r a a rc h iw u m w l a ta c h m ię d z y w o je n n y c h . D z isia j ow e a r c h i w a lia p o m a g a ją w o d tw a r z a n iu d ziejó w n ie ty lk o d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j, a le ró w n ie ż te re n ó w , k tó r e z n a jd o w a ły się p o d w ła d a n ie m b is k u p ó w c h e łm iń s k ic h 2. A k ta d a w n e z a w ie r a ją in fo rm a c je od k o ń c a XVI w. do p ołow y X IX w., czyli o k r e s u n a jw ię k s z y c h r e o r g a n iz a c ji d ie c e z ji p o d w z g lę d e m a d m in is tr a c y j n y m 3. Z p o w o d u z n is z c z e ń w o je n n y c h do n a s z y c h c z a só w n ie o s ta ły się w s z y s tk ie je d n o s tk i a rc h iw a ln e . W iad o m o , że do a r c h iw u m n ie w róciło: 2 vol. (2,24% ) z z e s p o łu C u lm e n s ia e t P o m e s a n ie n s ia , 7 vol. z z e s p o łu G e d a n e n s ia , 2 z d z ia łu K a m ie n e n s ia (11% ), 2 z d z ia łu V a r ia (1,7% ), 41 z M o n a s tic a .
W s k ła d A k t d a w n y c h w c h o d z ą : z e sp ó l D ie c e zja C h e łm iń s k a i P o m e z a ń
s k a (C -C u lm e n s ia e t P o m e s a n ie n s ia ), D z ia ł A r c h id ia k o n a t P o m o r s k i (G -G eda- n e n sia ), z e s p ó l A r c h id ia k o n a t K a m ie ń s k i (K -K a m ie n e n sia ), D z ia ł A k t a k la s z to rn e (M -M o n a stic a ), D z ia ł Varia. Z a te m ze sp ó ł C u lm e n s ia e t P o m e s a n ie n s ia z a w ie r a 93 k s ię g i o p ra w n e o ra z p o s z y ty z l a t 15 6 2 -1 8 7 2 . S ta n o w i o d z w ie rc ie d le n ie d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j w je j p ie rw o tn y m k s z ta łc ie , k t ó r a z o s ta ła w 1525 r. o b sz a ro w o p o w ię k s z o n a o o k r ę g m a lb o rs k i, czyli p ó łn o c n o -z a c h o d n ią część p ro te s ta n c k ie g o b is k u p s tw a p o m e z a ń s k ie g o (k w id z y ń sk ie g o ). O b e jm u je a k t a b is k u p ie i k o n s y s to r s k ie a ta k ż e k a p i t u l n e o ra z d e k a n a ln e i p a r a f ia ln e . D o k o n a n o t u t a j w y r ó ż n ie n ia 6 s e rii: A. U p o s a ż e n ie b is k u p s tw a , B. A c ta c u r ia e e t c o n s is to r ii, C. W iz y ta c je , D. Z b io ry p rz y w ile jó w , E . V a r ia o ra z F. A k ta obce. Ó w p o d z ia ł w y n ik a z f a k tu , iż od X IV w. w r a z z w y tw o rz e n ie m się k s ię g i d o w p is y w a n ia
a k t 4 p o ja w iły s ię s e rie , w e d łu g k tó r y c h p ro w a d z o n o z a p is y w k s ię g a c h .
S e rie b y ły p r o w a d z o n e w p o w ią z a n iu z a d m in is tr a c y jn y m u s tr o je m o r g a n i z a c ji k o ś c ie ln e j. S e rie : B, E o r a z F s ą s k la s y f ik o w a n e w z g lę d e m p o c h o d z e n ia , c z y li tw ó rcy . J a k w ia d o m o , w r a z z k a n c e l a r i ą b i s k u p i ą p r o w a d z o n a b y ła ró w n ie ż k a n c e l a r i a k o n s y s to r s k a , k t ó r a o b e jm o w a ła z r e g u ły ty lk o
a c ta o ffic ia lia ( a n a lo g ic z n e do lib r i e p is c o p a lia ), a le p o ja w ia ł się ró w n ie ż
p o d z ia ł n a w ie le m n ie js z y c h k s ią g . J e ś l i o w y ch k s ią g b y ło w ię c e j, j e d n a b y ła k s ię g ą g łó w n ą gdzie, w p isy w an o a cta a c to r u m 5, w n a s tę p n ą a cta s e n te n tia r u m 6, 2 W momencie powstania diecezji władza biskupia obejmowała ziemię w granicach Wisły, Drwęcy i Osy (ziemie chełmińską i ziemie lubawską); część diecezji pomezańskiej; po 1821 r. diecezja składała się z: archidiakonatu pomorskiego (9 dekanatów, 130 parafii i filii), dekanatu fordońskiego (9 parafii), archidiakonatu kruszwickiego, który wydzielono z diecezji włocław skiej, archidiakonatu kamieńskiego (3 dekanaty, 31 parafii i 1 kolegiata) oraz ziemi michałow skiej (dekanatu górznieńskiego) wraz z parafią Białuty, które zostały wyłączone z diecezji płockiej i archidiecezji gnieźnieńskiej.
3 W 1525 r. doszło do sekularyzacji Prus Książęcych i z tego powodu część diecezji pome zańskiej, która leżała w granicach Prus Królewskich, znalazła się pod jurysdykcją diecezji chełmińskiej; w 1772 r. diecezja chełmińska znalazła się w rękach pruskich, 16 VII 1821 r. papieża Pius VII bullą De salute animarum dokonał reorganizacji owej diecezji i powiększył ją prawie trzykrotnie.
4 H.E. Wyczawski, Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956, s. 72. 5 W zakresie sądowym-dekrety. Poświadczenia o innych czynnościach. W zakresie admini stracyjnym zaś wydane przez oficjała akta.
a je s z c z e w i n n ą e x a m in a te s tiu m 7. J e d n a k ż e z a w sz e s ta n o w iły o n e a c ta
o fic ia lia .
N a z w a d z ia łu G e d a n e n s ia p o c h o d z i z a ś od sie d z ib y o ficjałó w ( a r c h id ia k o nów ), k tó rz y s p ra w o w a li w ła d z ę n a ty m te r y to r iu m w im ie n iu b is k u p a . O b sz a ro w o w ięc a k t a w n im z a w a r te o d n o s z ą się do d a w n e g o a r c h id ia k o n a tu pom orskiego, k tó ry stw orzono w X II w., k ie d y to w 1148 r. p ap ie ż E u g e n iu s z III z a tw ie rd z ił b is k u p a k u ja w s k ie g o ja k o a d m i n i s t r a t o r a now o u tw o rz o n e j d ie c e zji n a P o m o rz u 8. W 1818 r. o w ą je d n o s tk ę t e r y t o r i a l n ą p rz y łą c z o n o do d ie c e zji w ło c ła w sk ie j a ju ż w 1821 r. z n a jd o w a ła się p r z y d iece zji c h e łm iń s k ie j. S a m a t y t u l a t u r a a r c h id ia k o n a p o m o rsk ie g o w k a p itu le p o ja w iła się 2 4 c z e rw c a 17 3 0 r .9 T a k o w e j f u n d a c ji p ró b o w a n o d o k o n a ć w c z e ś n ie j w 1 6 5 4 r. O tóż k s. W a le r ia n R a d z y ń s k i c h c ia ł u p o s a ż y ć k a n o n ik a n a s u m ę 500 zł. n a d o b ra c h k u r z ę tn ic k ic h i k a p i t u l n y c h 10. J e d n a k ż e f u n d a c ja o w a z n ik n ę ła z n ie w ia d o m y c h p rz y c z y n . W X V III w. b y ła to ty lk o i w y łą c z n ie t y t u l a t u r a b e z d o ch o d ó w n a k ła d a ją c a n a u p o sa ż o n e g o k a n o n ik a je d y n ie o b o w ią z e k w i z y to w a n ia d iec ezji co tr z y la ta .
P o I ro z b io rz e P o ls k i do P r u s t r a f i ł a część d iecezji w ło c ła w sk ie j: m ia n o w i cie a r c h id ia k o n a ty p o m o r s k i11 i k ru s z w ic k i, k tó r e n a d a l u trz y m y w a ły k o n t a k t z d ie c e z ją p o z o s ta łą w k r a ju . D la p o m o rsk ie j części d ie c e z ji b is k u p s tw a w ło c ła w sk ie g o o ra z G d a ń s k a u tw o rz o n o 18 c z e rw c a 1773 r. w G d a ń s k u oficja- ł a t i w i k a r i a t g e n e ra ln y . D o k o n a ł te g o A .K . O s tro w s k i. R o k p ó ź n iej s ie d z ib a o f ic ja ła tu z o s ta ła p r z e n ie s io n a do T czew a, gdyż G d a ń s k fa k ty c z n ie do 1793 r. p o z o s ta w a ł w r ę k a c h p o ls k ic h 12.
W p r z y p a d k u G e d a n e n s ia m o ż e m y m ó w ić o 92 k s ię g a c h i fa s c y k u ła c h z l a t 1 5 8 3 -1 8 2 4 . J a k p o d a je A. N a d o ln y w yżej w y m ie n io n e a k t a p r z e k a z a n o w l a t a c h 1 8 2 0 -1 8 2 3 z G d a ń s k a , W ło c ła w k a o ra z w p ó ź n ie js z y m o k re s ie z te re n ó w p o sz c z e g ó ln y c h p a r a f ii w diecezji. W y n ik a ło to p r z e d e w s z y s tk im z f a k tu , że o ficjał p rz e b y w a ł n ie ty lk o n a te r e n ie G d a ń s k a . Z n a jd z ie m y tu t a j a k t a k o n s y s to r z a g d a ń s k ie g o , w iz y ta c je g e n e r a ln e i d z ie k a ń s k ie a r c h id ia k o n a t u g d a ń s k ie g o , o fic ja ła b y d g o sk ie g o , k tó r y od 1 7 6 4 r. p r z e m ia n o w a n y zo s t a ł n a o fic ja ła t św ie c k i o ra z k s ię g ę k o n s y s to r z a g e n e ra ln e g o tc z e w sk ie g o z l a t 1 7 7 3 -1 7 9 3 (is tn ie ją c y p rzejścio w o ) a ta k ż e a k t a d e k a n a ln e .
W G e d a n e n s ia w y ró ż n io n o w ięc n a s tę p u ją c e se rie : A. W iz y ta c je, B. A r c h iw u m K o n s y s to rz a G d a ń s k ie g o , C. A rc h iw u m K o n s y s to rz a T czew sk ieg o , D. A rc h iw u m K o n s y s to rz a B y d g o sk ie g o o ra z E . A k ta d e k a n a ln e . Z a s to s o w a
7 Wpisywano w niej zeznania świadków.
8 T. Glemma, Dzieje diecezji chełmińskiej, „Pamiętnik Instytutu Bałtyckiego” 1986, z. 3, s. 195.
9 A. Mańkowski, Kapituła katedralna chełmińska od 1466 do 1821 r., „ Zapiski Towarzy stwa Naukowego w Toruniu” 1920, t. 5, nr 3 i 4, passim.
10 Ibidem.
11 Historia kościoła w Polsce (dalej: Historia kościoła), pod red. B. Kumora, Z. Obertyń- skiego, t. 1, cz. 1, Poznań-Warszawa 1974, s. 398.
12 W. Szulist, Przeszłość obecnych obszarów Diecezji Pelplińskiej w latach 1772-1821, „Studia Pelplińskie” 2000, t. 30, s. 258-259.
no c h ro n o lo g ic z n y u k ła d a k t. S e r ia A. z o s ta ła w y łą c z o n a z a k t b is k u p ó w w ło c ła w sk ic h , z a ś p o z o s ta łe s e rie o b e jm u ją a k t a z w ią z a n e z d z ia ła ln o ś c ią u rz ę d ó w d ie c e z ja ln y c h w o b rę b ie a r c h id ia k o n a tu p o m o rsk ie g o o ra z d z ia ła ln o ś c ią k a n c e la r ii w ty m p r z y p a d k u k o n s y s to r s k ic h (c o raz siln ie j od XV w.). S e r ia A z a w ie r a p rz e d e w s z y s tk im a k t a w iz y ta c ji g e n e r a ln y c h z a p o sz c z e g ó l n y c h b isk u p ó w , p rz e p ro w a d z a n e w l a ta c h 1 5 8 3 -1 8 1 9 . N a to m ia s t s e r ia B g ro m a d z i a k t a w c z te re c h k la s a c h : a. A c ta C o n sisto rii G e n e ra lis G e d a n e n sis; b. P ro to co lla C o n sisto rii G e d a n e n s is ; c. A c ta iu d ic ia r ia ; d. P o m o ce k a n c e la ry jn e : 1. S to s u n k i z r a d ą m ie js k ą G d a ń s k a , 2. P o d r ę c z n ik i p r a w n e , są d o w e , k a n c e la r y jn e , fo r m u la r z e o ra z 3. D z ie n n ik i k a n c e la r y jn e . W k a n c e la r ii o ficja ła p o d o b n ie j a k w k a n c e la r ii b is k u p ie j n o ta r iu s z e s p is y w a li t e r m in a r z e p ro c e sow e, k tó r e n a jp ie r w z a m ie s z c z a li w b r u lio n a c h , a d o p ie ro po p o n o w n y m r o z p a tr z e n iu w p is y w a n o je do czy sto p isó w . O w y m i c z y s to p is a m i b y ły w ła ś n ie
P ro to co lla a c to r u m o ffic ia liu m , t a k j a k w k la s ie b. W k la s ie a z a w a r te s ą
a k t a w y tw o rz o n e p rz e z K o n s y s to rz G e n e r a ln y G d a ń s k i, n a t o m i a s t A c ta iu d i
c ia r ia j a k w ia d o m o z a w ie r a ją d o k u m e n ty sąd o w e.
A rc h iw a lia z n a jd u ją c e się w zesp o le K a m ie n e n s ia o d n o s z ą się do d z ia ła l n o ś c i a r c h i d i a k o n a t u i o f ic ja ła tu k a m ie ń s k ie g o , k tó r y z o s ta ł u tw o r z o n y w 1512 r. p rz e z a r c y b is k u p a g n ie ź n ie ń s k ie g o J a n a Ł a sk ie g o , k o le g ia ty k a m ie ń s k ie j, e ry g o w a n e j w 1651 r. p rz e z a r c y b is k u p a M a c ie ja Ł u b ie ń s k ie g o , o ra z k a p itu ły . C zęść a r c h id ia k o n a tu k a m ie ń s k ie g o z o s ta ła p rz y łą c z o n a do d ie cez ji c h e łm iń s k ie j w 1821 r. po b u lli D e s a lu te a n im a r u m . A k ta K a m ie -
n ie n s ia z o s ta ły w l a ta c h 1 8 5 0 -1 8 5 1 p r z e k a z a n e p rz e z k s. F r a n c is z k a S em -
r a u , k tó r y od 1850 r. b y ł p ro b o sz c z e m k a m ie ń s k im . O w e a k t a p o d z ie lo n o n a : a. G e n e ra lia , b. A c ta C a p itu li C a m e n e n s is , c. A c ta C o n sisto rii C a m e n e n s is o ra z d. W iz y ta c je a r c h id ia k o n a tu . W y ró ż n ie n ia s e r ii d o k o n a n o w e d łu g u r z ę dów d ie c e z ja ln y c h .
D z ia ł M o n a s tic a , czyli a k t a k la s z to r n e , g r o m a d z ą a r c h iw a lia ze s k a s o w a n y c h w X IX w. z a s p r a w ą r z ą d u p ru s k ie g o k la s z to r ó w p o m o rs k ic h . O d c h w ili o p a n o w a n ia czę ści d ie c e z ji w ło c ła w sk ie j o ra z d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j p rz e z p a ń stw o p r u s k ie p r z y s tą p io n o do lik w id a c ji zakonów . W te j a k c ji m o ż n a w y ró ż n ić k ilk a o kresów . P ie rw s z y to l a t a 1 7 7 2 -1 7 9 4 , k ie d y z a c z ęto w d ra ż a ć p rz e p is y a d m in is tr a c y jn e w c e lu k o n tro li ży c ia z a k o n n e g o 13. O k r e s d r u g i o b e jm u je l a t a 1 7 9 5 -1 8 0 6 . O k re s t e n c h a r a k te ry z o w a ł się p ie rw s z y m i lik w id a c ja m i. N a to m ia s t z a s a d n ic z a a k c ja k a s a c y jn a o d b y ła się w d w ó c h e ta p a c h , w l a ta c h 1 8 1 5 -1 8 3 2 i 1 8 3 3 - 1 8 4 8 14. J e d n a k ż e k s. A lfo n s M a ń k o w s k i ja k o z a s a d n ic z y m o m e n t r o z p r a w y z k le r e m z a k o n n y m p o d a je ro k 1 8 1 0 15. W ty m r o k u m ia n o z n ie ść 58 k la s z to ró w w tzw . P r u s ie c h Z a c h o d n ic h , a w o b w o d zie n a d n o te c k im 633, j a k ró w n ie ż o d s u n ą ć k le r od p r a c y d u s z p a s te r s k ie j i sz k o ln e j.
13 P.P. Gach, Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej i Śląska 1773-1914, Lublin 1984, s. 37.
14 A. Nadolny, op. cit., s. 126.
15 A. Mańkowski, Anastazy Sedlag, biskup chełmiński (1787-1856), „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 1920, t. 5, nr 3 i 4, s. 45.
W d z ia le M o n a s tic a w y d zielo n o 21 g r u p z a c h o w u ją c p o rz ą d e k a lfa b e ty c z n y o ra z s to s u ją c k r y te r iu m m iejsco w o ści: I. C h e łm n o - M is jo n a rz e św. W in c e n te g o r P a u lo , II. C h e łm ż a - f r a n c is z k a n ie , III. G d a ń s k - b r y g id k i, IV. G d a ń s k - O liw a - c y s te r s i, V. G d a ń s k - S t a r e S z k o ty (O r u n ia ) , VI. G d a ń s k - św. W ojciech - M is jo n a rz e W in c e n te g o a P a u lo , V II. G r u d z ią d z - b e n e d y k ty n k i, V III. K a r tu z y - k la s z to r k a rtu z ó w , IX. K o ro n o w o (B yszew o) - c y s te r s i, X. Ł ą k i B r ia ta ń s k ie - f r a n c is z k a n ie re fo rm a c i, X I. P e lp lin - cy s te r s i, X II. R y w a łd - k a p u c y n i, X III. T o ru ń - b e n e d y k ty n k i, XIV. T o ru ń - d o m in ik a n ie , XV. T o ru ń - fr a n c is z k a n ie , XVI. T o ru ń - je z u ic i, X V II. W e jh e row o - f r a n c is z k a n ie re fo rm a c i, X V III. W itó w - n o r b e r ta n ie , XIX. Z a m a rte - b e r n a r d y n i, XX. Ż a rn o w ie c - b e n e d y k ty n k i, XXI. Ż u k o w o - n o r b e r ta n k i.
C y s te r s i z G d a ń s k a i O liw y z g r u p y IV sw o ją d z ia ła ln o ś ć ro zp o częli w 1186 r .16 W 1782 r. za c z ęto o g ra n ic z a ć a k ty w n o ś ć z a k o n u , a w 1 8 0 4 r. p rz y ję to o s ta tn ie g o k a n d y d a t a n a o liw sk ieg o c y s t e r s a 17. P rz e ło m e m w d z ia ła ln o ś c i z a k o n u s ta ły się w o jn y n a p o le o ń s k ie , k tó r e d o p ro w a d z iły do z u b o ż e n ia k la s z to r u , g d y ż d w u k r o tn ie u rz ą d z o n o w s ie d z ib ie z a k o n n e j la z a r e t: n a j p ie r w w 1807 r. d la w o jsk f r a n c u s k ic h a n a s tę p n ie w 1813 r. d la w o jsk ro s y js k ic h . O s ta te c z n ie z g ro m a d z e n ie z a k o ń c z y ło sw o ją w ie lo w ie k o w ą d z ia ła ln o ś ć w 1831 r .18, a w A rc h iw u m D ie c e z ja ln y m w P e lp lin ie o d n a jd u je m y n ie s te ty z a le d w ie c z te ry je d n o s tk i, o d n o sz ą c e się do d z ia ła ln o ś c i c y s te rs ó w z G d a ń s k a i O liw y s ą to tr z y te c z k i w y p isó w z A rc h iw u m P a ń s tw o w e g o w G d a ń s k u z z e s p o łu 3 9 1 i 4 2 7 o ra z B ib lio te k i G d a ń s k ie j P A N (M s 135), k tó r e z o s ta ły s p o rz ą d z o n e p rz e z k s. P. C z a p le w sk ie g o i p r z e k a z a n e do P e lp li n a w 19 5 6 r .19, a z a w ie r a ją o n e p rz y w ile je o liw sk ie (1 2 5 0 -1 7 1 2 ), o d p isy re k o r d ó w o ra z w y ro k ó w o p a tó w i p rz e o ró w o liw sk ic h (1 7 0 8 -1 7 6 3 ) i u c h w a ły k o n w e n tu o liw sk ie g o (1 7 5 2 -1 7 9 8 ), d o ty c z ą c e p rz e d e w s z y s tk im s p r a w g o sp o d a rc z y c h i p rz y jm o w a n ia now icjuszy. N a le ż y ró w n ie ż w sp o m n ie ć o k s e ro k o p ii k r o n ik i o liw sk ie j, z n a jd u ją c e j się w a r c h iw u m p e lp liń s k im (1 2 7 0 -1 4 7 2 ), k tó re j o r y g in a ł z n a jd u je się w b ib lio te c e , L in k o p in g w S zw ecji20.
O p o w s ta n iu k la s z to r u k a r tu z ó w w K a r tu z a c h , k tó re g o a r c h iw a lia z n a j d u ją się w g ru p ie V III, k r ą ż y le g e n d a , że z o s ta ł u f u n d o w a n y p rz e z s y n a k o b ie ty , k t ó r a z a sw o ją p ró ż n o ść z o s ta ła p o r w a n a p rz e z s z a t a n a 21. Ź ró d ła n a t o m i a s t p o tw ie r d z a ją fu n d a c ję ow ego k la s z to r u w r o k u 1 3 8 0 22. K la s z to r z a m k n ię to p r z e d 1849 r., g dyż j a k w y n ik a z d o k u m e n tó w po z n ie s ie n iu z a k o n u 11 lip c a 1849 r. u s ta n o w io n o w ik a r ię lo k a ln ą 23. D z isia j w a r c h iw u m z n a j
16 E. Cieślak, Historia Gdańska, t. 1, cz. 1, Gdańsk 1978, passim. 17 Kandydatem tym był Wojciecha Liskowski.
18 A. Nadolny, op. cit., s. 292. 19 Ibidem.
20 Ibidem.
21 SGKP, t. 3, s. 883-884.
22 Cytat ze wspomnianego powyżej Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego: „Jan z Rusocina pod Gdańskiem, jedyny syn Piotra z Rusocina darował wszystkie swe dobra na fundację nowego klasztoru oo.kartuzyan.”
d u je się 30 w o lu m in ó w k s ią g o p r a w n y c h i p o sz y tó w z a w ie ra ją c y c h o d p isy d o k u m e n tó w o d n o sz ą c y c h się do d ziejó w k la s z to r u od 1382 r. s ą to: k s ię g i g o sp o d a rc z e , ra c h u n k o w e o ra z a k t a og ó ln e k o n w e n tu 24. S ą w ś ró d n ic h o p r a c o w a n ia i m a t e r i a ł y z e b r a n e p rz e z p r z e o r a k l a s z t o r u o. J . S c h w e n g la 25 w l a t a c h 1 7 3 5 -1 7 6 6 . A k t d o ty c z ą c y ch k o n w e n tu n ie z a b r a k ło w d z ia le r ę k o p i sów b ib lio te k i s e m in a r y jn e j. S ą to rę k o p is y k a r tu s k ie : (J. M ilk a u ) - E le n c h u s
lib r o r u m b ib lio th e c a e C a r tu s ia e P a r a d is i B V M a n n o 1770; C o p ia co d icis p e r g a m in e i..; G. S c h w e n g e l- G e sta S .P B r u n o n is , I n i t i a S . O rd. C a r tu s ie n s is , G en era les O rd. C a r tu s ie n s is , C a ta lo g u s d o m o r u m , M o n o lo g iu m C a rtu sie n se ;
o d p isy d o k u m e n tó w z l a t 1 0 9 0 - 1 7 5 4 26.
C y s te rs i, k tó r y c h a r c h iw a lia z n a jd u ją się w g r u p ie IX. ro z p o c z ę li sw o ją d z ia ła ln o ś ć w B y sz e w ie w pol. X III w. a le ju ż w 1289 r. p rz e n ie s io n o ic h do K o ro n o w a 27. K la s z to r w K o ro n o w ie z a ś s k a s o w a n o w 1819 r.28 W a rc h iw u m o d n a jd z ie m y sz e ść je d n o s te k a k t c y s te rs ó w k o ro n o w sk ic h : L ib e r p r iv ile g io -
r u m z 1686 r. (k o p ie d o k u m e n tó w i p rz y w ile jó w do X III w.)29, C a ta lo g u s r e r u m o m n iu m z 16 0 4 r. (k o p ie d o k u m e n tó w i p rz y w ile jó w do X III w.)30,
k a ta lo g i o p ató w , w y k a z y m iejsc o w o ści b ę d ą c y c h w ła s n o ś c ią o p a c tw a , p o c z e t w ła d c ó w p o ls k ic h od c z a só w le g e n d a rn y c h , L ib e r m o r tu o r u m z l a t 1 2 5 3 -1 8 1 0 (o d n a le z io n a p rz e z A .M a ń k o w sk ie g o w R y w a łd z ie )31, p o s z y t O rgio p r i m a M o-
n a s te r ii C o ro n o v ie n sis32 o az d w ie k s ię g i A d n o ta tio c o m m u n ic a n tiu m ecclesiae p a r o c h ia lis C o ro n o v ie n sis (s p is lu d n o ś c i p a r a f ia ln e j z o k a z ji sp o w ie d z i w ie l k a n o c n e j w l a ta c h 1 7 7 7 -1 8 4 0 )33. O p a c tw o c y s te r s k ie w P e lp lin ie , k tó re g o d o k u m e n ta c ja p rz e c h o w y w a n a j e s t w g r u p ie X I, is tn ia ło w l a t a c h 1 2 7 4 /1 2 7 6 -1 8 2 3 34. W c z a sie II w o jn y ś w ia to w e j a k t a o p a c tw a c y s te r s k ie g o z o s ta ły u m ie s z c z o n e w A r c h iw u m w G d a ń s k u w d z ia le 62 (z a k o n y ). W 19 4 4 r. tr a f iły do W a rc in a , s k ą d z o s ta ły r e w in d y k o w a n e w 1947 r.35 Z esp ó ł je s z c z e p rz e d w o jn ą p o s ia d a ł u k ła d n a d a n y p rz e z k s. P. P a n s k ie g o . P o re w in d y k a c ji z a c h o w a n o s t a r ą s t r u k t u r ę , p ozo s ta w ia ją c lu k i w z a g in io n y c h s y g n a tu r a c h . O d n a jd z ie m y t u t a j a k t a o d n o s z ą 24 A.Nadolny, op. cit., s. 293; akta odnoszące się do tegoż konwentu znajdują się również w: Archiwum Państwowym w Gdańsku, Bibliotece PAN w Gdańsku, Książnica Miejska w Toruniu, a 12 woluminów przechowywanych jest w londyńskim British Museum Library.
25 A. Nadolny, op. cit., s. 293.
26 Zob. ADP, Kartuzy - klasztor kartuzów, sygn. Ms 319/82, Ms 423/605, Ms 456/296; J. Kłoczkowski, Zakony na ziemiach polskich w wiekach średnich, w: Kościół w Polsce, t. 1, Kraków 1966, passim.
27 Ibidem. 28 Ibidem.
29 Zob. ADP, Dział Monastica, Koronowo (Byszewo) - cystersi, sygn. Koron. 1. 30 Ibidem, sygn. Koron. 2.
31 Ibidem, sygn. Koron. 3.
32 Jest to XVIII wieczna kopia rękopisu znajdującego się w Archiwum Państwowym w Poznaniu; sygn. - Koron. 4.
33 Zob. ADP, Dział Monastica, Koronowo (Byszewo) - cystersi, sygn. 5-6. 34 J. Kłoczkowski, op. cit., passim.
ce się do s p r a w g o sp o d a rc z y c h , m a ją tk o w y c h o ra z są d o w y c h . Z e sp ó ł z a w ie r a d o k u m e n ty p e rg a m in o w e i p a p ie ro w e z a ró w n o w o r y g in a ła c h j a k i o d p is a c h od X III do X IX w. D o ty c z ą o n e p r z e d e w s z y s tk im e le k c ji, n o m in a c ji, k o n f ir m a c ji i b e n e d y k c ji p e lp liń s k ic h o p a tó w 36. 13 k s ią g o p a c tw a z n a jd u je się w d z ia le rę k o p is ó w B ib lio te k i S e m in a r iu m D u c h o w n e g o w P e lp lin ie 37.
Z a k o n b e n e d y k ty n e k w T o ru n iu , k tó re g o a r c h iw a lia p rz e c h o w y w a n e s ą w g ru p ie X III, d z ia ła ł w l a ta c h 1 3 1 1 -1 8 3 3 38. K o n fis k a ty je g o m a j ą t k u d o k o n a n o w l a ta c h 1 7 7 2 -1 7 7 3 39. P o m im o iż t o r u ń s k i k o n w e n t z n a jd o w a ł się n a te r y to r iu m R z e c z p o sp o lite j, je g o d o b ra po I ro z b io rz e z n a la z ły się w e w ła d a n i u P r u s . P r z y k a s a c ie w z a m ia n z a sw ój m a ją te k b e n e d y k ty n k i o tr z y m a ły o d sz k o d o w a n ie i p e n s ję z tr u d e m w y s ta r c z a ją c ą n a w y ż y w ie n ie . Z esp ó ł z a w ie r a 36 te c z e k z l a t 1 3 1 1 -1 8 3 3 . S ą to p rz e d e w s z y s tk im lu ź n e a k t a g łó w n ie g o s p o d a rc z e o ra z u w ie r z y te ln io n e o d p is y s ą d o w e z X V II-X V III w.40 Ic h s t r u k t u r a j e s t w y n ik ie m p ra c y k s. P. C z a p le w sk ie g o , k tó r y u p o rz ą d k o w a ł a r c h iw a lia n a p ro ś b ę p ro b o sz c z a p a r a f ii św. J a k u b a (od r. 1667 p r z y p a r a f ii re z y d o w a ły s io s try ), k s. L u d w ik a R o g a c k ie g o 41. Z a k o n d o m in ik a n ó w w T o ru n iu , k tó re g o d o k u m e n ta c ja a r c h iw a ln a z n a j d u je się w g ru p ie XIV, z o s ta ł u fu n d o w a n y w 1263 r.42, a e ry g o w a n ie k o n w e n t u było sp o w o d o w a n e tw o rz e n ie m się sieci k la s z to r n e j ow ego z g r o m a d z e n ia p o c z ą w sz y od 1222 r., k ie d y to d o m in ik a n ie o trz y m a li fu n d a c ję p rz y k o ściele T rójcy Ś w ię te j w K ra k o w ie . K re s d z ia ła ln o ś c i k la s z to r u n a s t ą p i ł w 1820 r.43 p o d c z a s w ie lk ie j a k c ji k a s a c y jn e j w z a b o rz e p r u s k im . Z a c h o w a ły się je d y n ie tr z y je d n o s tk i z l a t 1 2 3 2 -1 8 3 0 . S ą to p rz e d e w s z y s tk im : k ro n ik a , w y k a z y p rzeo ró w , obligacje, in d u lg e n c je , k o p ie p rz y w ilejó w i b u lli p a p ie s k ic h , a k t a p ro ceso w e o kościół w K a s z c z o rk u o ra z m a te r ia ły do b io g ra fii o. B ab e c k ie g o 44.
36 Przede wszystkim Zob. ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Codex diplomaticus
Pelplinensis, sygn. P 64-66; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Varia acta et documenta,
sygn. P 69-72.
37 Przede wszystkim Zob. ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, XVII wieczna kronika opactwa z lat 1258-1668, sygn. Ms 421/622, Ms 422/623; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Przywileje z lat 1258-174, sygn. Ms 155/226, Ms 302/170, Ms 302a/170, Ms 303/171; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Libri epistolarum z lat 1522-1720, sygn. Ms 291/172, Ms 361/419; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Necrologium z lat 1220-1826, sygn. Ms 310/631; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Liber mortuorum z lat 1258-1679, sygn. Ms 117/163; ADP, Dział Monastica, Pelplin - cystersi, Dokumentacje posiadłości Hoppenbruch pod Gdańskiem, sygn. Ms 301/168, Ms 302/169.
38 A. Nadolny, op. cit., s. 295. 39 P.P. Gach, op. cit., s. 37.
40 W archiwum parafialnym św. Jakuba w Toruniu znajdziemy akta nr 1-4 i 27 odnoszące się do tegoż klasztoru.
41 A. Nadolny, op. cit., s. 295; kilka tek pozostało w archiwum parafialnym św. Jakuba w Toruniu - nr 1-4 i 27.
42 Historia Kościoła, t. 1, cz. 1, s. 138. 43 A. Nadolny, op. cit., s. 295.
44 W Archiwum Miejskim w Toruniu, w grupie zespołów akta klasztorów toruńskich nr 229/1-52, znajdują się akta dotyczące tegoż klasztoru.
A rc h iw a lia z d z ia ła ln o ś c i fra n c is z k a n ó w , k tó r z y p o ja w ili się w T o ru n iu w 12 3 9 r .45, p rz e c h o w y w a n e s ą w g r u p ie XV. F r a n c is z k a n ie p r z e b y w a li w ty m m ie śc ie do 1557 r. o ra z p o n o w n ie o p ie k o w a li się k o śc io łe m P a n n y M a rii w T o ru n iu od 17 2 4 do 1821 r.46 W a r c h iw u m o s ta ła się je d y n ie X V III- w ie c z n a k r o n ik a . Z a c h o w a ły się ta k ż e d o k u m e n ty w o r y g in a ła c h i k o p ia c h z l a t 1 2 3 9 -1 7 9 2 47.
D o k u m e n ta c ja a r c h i w a l n a j e z u itó w w T o r u n iu , k tó r z y d z ia ła li t a m w l a ta c h 1 5 9 3 -1 7 7 3 , z n a jd u je się w g r u p ie X V I.48 Do T o ru n ia z o s ta li s p r o w a d z e n i p rz e z K s ie n ię M o rtę s k ą . B y ł to fe n o m e n c z a só w Z y g m u n ta III, że dom z a k o n n y o tw ie r a ła u b o g a z a k o n n ic a , a n ie k ró l, b is k u p czy m a g n a t. O czy w i ście p ie rw s i je z u ic i p o ja w ili się d o p ie ro ok. 1 5 9 6 r.49 J e d n a k ju ż w l a ta c h 1 6 0 6 -1 6 1 1 z o s ta li w y g n a n i. Z d arzy ło się to ta k ż e w la ta c h 1 6 2 6 -1 6 5 5 p o d c z a s n a ja z d u sz w e d z k ie g o . O s ta te c z n ie b re v e k a s a c y jn e z o sta ło o g ło szo n e p rz e z d e le g a ta b is k u p a c h e łm iń s k ie g o J ę d r z e j a B a je r a w p ie rw s z y c h d n ia c h lis to p a d a 1773 r. d la 21 b r a c i z a k o n n y c h 50. Z d z ia ła ln o ś c i z a k o n u z a c h o w a ły się je d y n ie c z te ry je d n o s tk i, czyli f ra g m e n ty k r o n ik i z l a t 1 6 0 8 -1 6 1 3 i 1 6 9 2 -1 6 9 4 ,
A c ta c o n s u lta tio n u m C ollegi T h o r u n e n s is (1 6 8 4 -1 7 7 3 ), a ta k ż e w y p isy k s.
P. C z a p le w sk ie g o ze s ta r e j k r o n ik i je z u itó w w T o ru n iu ( 1 6 9 4 -1 7 2 4 )51.
F u n d a to r e m z a k o n u fr a n c is z k a n ó w r e f o rm a tó w w W e jh e ro w ie , k tó re g o a r c h iw a lia z n a jd u ją się w g ru p ie X V II, m ia ł być J a k u b , ry c e rz W ła d y s ła w a IV, k tó r y w 1634 r. ( ja k g ło si le g e n d a ) z o s ta ł p rz y g n ie c io n y m u r e m p o d m ia s te m B ia ła 52. W m o m e n c ie z a g r o ż e n ia w e z w a ł św. F r a n c is z k a , k tó r e m u o b ie c a ł u fu n d o w a n ie fra n c is z k a n o m k o śc io ła w z a m ia n z a o ca len ie. K ościół m ia n o k o n s e k ro w a ć w 1645 r., a k la s z to r ju ż w 1648 r. K a s a t a k o n w e n tu n a s t ą p iła w 1875 r. w ra z ze z n ie s ie n ie m w ię k sz o śc i z a k o n ó w w d ie c e z ji c h e łm iń - s k ie j53. Z d z ia ła ln o ś c i f ra n c is z k a n ó w w W e jh e ro w ie z a c h o w a ła się w a r c h iw u m je d y n ie k r o n ik a z l a t 1 6 5 4 -1 8 6 7 , s p i s a n a w w ię k sz e j części p rz e z o. G rz e g o rz a G d a ń s k ie g o , j a k ró w n ie ż p o s z y t P ia le g a ta , czyli p o tw ie rd z e n ie
45
Historia Kościoła, t. 1, cz. 1, s. 139.46
A. Nadolny, op. cit, s. 295.47
Zachowały się również akta w Archiwum Państwowym w Toruniu - zesp. 230, 6 j. a.48
S. Załęski, Jezuici w Polsce, t. IV, cz. II, Kraków 1904, s. 669.49
Ibidem, s. 680.50
Ibidem, s. 739.51
Akta dotyczące opisywanej kongregacji znajdują się również w grupie Toruń-benedyk- tynki (jesuitica z lat 1613-1756); w Archiwum Państwowym w Toruniu (zesp. 231, 65 j.a.)52
SGKP, t. 13, s. 194; O. G. Gdański, Kronika klasztoru franciszkanów ściślejszej obserwacji w Wejherowie w latach 1633-1676, oprac. G. Labuda,, Wejherowo 1966, s. 48; Anno millesi- mo sexcentesimo trigesimo quarta, mense Martio in reditu versus patriam Biala quaedam Mo- schoviae civitas cum adhuc subiiciendo remanserat illius obsidioni interfuit et actis terniculis ex inprouiso obrutus est, eo quod hostis ex diametro eidem machinaretur. Videns igitur illustrissi- mus in tanto se extremo vitae discrimine incolumis evaderet in perepetuam huius beneficii recordationem ecclesiam ad honorem SS. Trinitatis et supradicti sancti sui patroni in bonis suis haereditariis extruendam Dei omnipotentis gloriam omni possibili conatu se aucturum) se ob- strinxit. Quo voto facto euasit. Quare.
p rz y w ile jó w ( 1 7 2 1 -1 7 7 4 ). W s p o m n ia n a k r o n ik a z n a la z ła się w P e lp lin ie w 1886 r.
K la s z to r w n o r b e r ta n ó w w W ito w ie, k tó re g o a r c h iw a lia p rz e c h o w y w a n e s ą w g r u p ie X V III, i s tn ia ł w l a t a c h 1 1 7 9 -1 8 1 9 54. W a r c h iw u m d ie c e z ja ln y m z a c h o w a ła się je d y n ie k s ię g a S c u t u m lib e rta te s, im m u n ita te s , iu r is d ic tio -
n e s..., k t ó r a s p is a n a z o s ta ła w 1747 r. Z a w ie r a o n a p rz y w ile je o ra z w y ciąg i
z a k t są d o w y c h (1 2 4 2 -1 7 4 7 ). D o P e lp lin a z o s ta ła p r z e k a z a n a p rz e z d r J . Ł u- k o w ic z a z C hojnic.
B e r n a r d y n i, k tó ry c h a r c h iw a lia p rz e c h o w y w a n e s ą w g r u p ie XIX, z o s ta li o s a d z e n i w Z a m a r te m w 1647 r. p rz e z b is k u p a J . G ra b o w sk ie g o . K la s z to r z o s ta ł s k a s o w a n y w 18 2 6 r., a ju ż w 1835 r. p rz e z n a c z o n o go n a z a k ła d d la k s ię ż y e m e ry tó w . O p ie k o w a ło się n im 25 re fo rm a to ró w , k tó r y c h sp ro w a d z o n o w 1850 r.55 W a rc h iw u m o s ta ły się je d y n ie w y k a z y doch o d ó w i ro zch o d ó w z o d p ra w ia n y c h m s z y św. o ra z O rd o h e b d o m a d a e (s łu ż b a litu r g ic z n a w k la s z to r n y m k o ściele) z II pol. X V III w.56
N o r b e r ta n k i , k tó r y c h d o k u m e n ta c ja a r c h iw a ln a z n a jd u je się w g r u p ie XXI, do Ż u k o w a s p ro w a d z ili k s i ą ż ę t a p o m o rs k i M e s tw in i Z w in isła w , k tó rz y ok. 1240 r. z a ło ż y li k o n w e n t p.w . M a tk i B ożej. P ie rw s z e n o r b e r ta n k i z a ś z o s ta ły s p ro w a d z o n e ze S tr z e ln a . M o ż n a p o k u s ić się o s tw ie rd z e n ie , że ów m o n a s te r b y ł ro d o w y m o p a c tw e m d y n a s tii p o m o rsk ie j. K la s z to r ro z w ią z a n o 20 lis to p a d a 1834 r.57 a kościół n o r b e r ta n e k p rz e ję ła p rz e z p a r a f ia w 1836 r.58 B u d y n k i k la s z to r n e z o s ta ły n a b y te p rz e z F a l k a z G d a ń s k a z a 8 7 3 ta l., a n a s tę p n ie ro z e b r a n e i w y w iezio n e; n a ic h m ie js c u u rz ą d z o n o c m e n ta r z 59. W A rc h iw u m D ie c e z ja ln y m w P e lp lin ie z n a jd u je się sz e ść je d n o s te k d o k u m e n tó w , z czego d w ie o d n o s z ą się do k la s z to r u , r e s z t a z a ś do k o ś c io ła i p a r a f ii60. W a rto t u t a j z a z n a c z y ć w y s tę p o w a n ie K o p ia r iu s z a P e lp liń s k ie g o , k tó r y z o s ta ł s p o rz ą d z o n y w l a t a c h 1 596/97 p rz e z p r e p o z y ta G. B łę d o w sk ie - go61. W P e lp lin ie z n a la z ł się w 1931 r. z a s p r a w ą k s. P. C z a p le w sk ie g o 62. P o z a ty m o d n a jd z ie m y t u t a j a k t a w iz y ta c y jn e k la s z to r u o ra z k o śc io ła czy ro z p o rz ą d z e n ia p o w iz y ta c y jn e z l a t 1 6 7 2 -1 7 5 6 . W śró d a k t z n a jd u je się w y k a z p re p o z y tó w , ży cio ry s k s. J . B o rk a , lim ita tio b o n o r u m z 28 g r u d n ia 1747 r. p o m ię d z y d o b ra m i k la s z to ró w ż u k o w sk ie g o i k a r tu s k ie g o . Z a w ie r a ta k ż e
54 A. Nadolny, op. cit., s. 296. 55 W. Szulist, op. cit., s. 270.
56 A. Nadolny, op. cit., s. 296; Część dokumentacji przechowywana jest również w dziale rękopisów biblioteki seminaryjnej: Varia documenta ex conventu olim Fratrum Minorum de
Observantia Zamartensi et brevis eiusdem cronica (1737-1817); a także w Archiwum Prowincjo
nalnym Franciszkanów.
57 P.P. Gach, op. cit., s. 268. 58 Ibidem.
59 J. Fankidejski, Klasztory żeńskie w dyecezyi chełmińskiej, Pelplin 1883, s. 62-63. 60 A. Nadolny, op. cit., s. 296; akta znajdują się w depozytach oraz w Bibliotece Gdańskiej PAN.
61 Ibidem. 62 Ibidem.
s p r a w y g o sp o d a rc z e (1 7 0 8 -1 8 5 4 ) o ra z s p is lu d n o ś c i p a r a f ii z 1780 r. W P e lp li n ie z n a la z ły się w 1932 r. z p o le c e n ia b is k u p a S.W . O k o n ie w sk ie g o 63.
W d z ia le M o n a s tic a z n a la z ła się d u ż a lic z b a d o k u m e n tó w , o d n o sz ą c y c h się do a k t k la s z to r n y c h w d e p o z y ta c h A rc h iw u m D ie c e z ja ln e g o w P e lp lin ie - r ę k o p is a c h S e m i n a r i u m D u c h o w n e g o w P e lp lin ie . D o ty c z y to p r z e d e w s z y s tk im g r u p y I - a k t z d z ia ła ln o ś c i M is jo n a rz y św. W in c e n te g o à P a u lo z C h e łm n a o ra z a k t p a r a f ii G d a ń sk -św . W ojciech; g r u p y I I I tj. k s ię g i z a w ie r a ją c e j in fo rm a c je o z m a r ły c h z a k o n n ic a c h i d o b ro d z ie ja c h k la s z to r u b ry g id e k w G d a ń s k u . K s ię g a p o c h o d z i z 16 4 4 r., a le z a w ie r a w y p isy z (1407) l a t 1 6 1 5 -1 8 5 5 ; g r u p y V II - k ro n ik i, czyli D ia r iu s z alb o ro c z n e d z ie je k o n w e n tu g ru d z ią d z k ie g o p a n i e n r e g u ły o jca B e n e d y k ta z l a t 1 6 3 1 -1 7 2 2 . Z aró w n o w rę k o p is a c h s e m in a ry jn y c h ja k i a rc h iw a lia c h d ie c e z ja ln y c h z n a jd u ją się a k t a g ru p y VI: a m ia n o w ic ie d o k u m e n ty do ty czące k o re sp o n d e n c ji M isjo n a rz y św. W in c en teg o r P a u lo z G d a ń s k a , z l a t 1 7 3 6 -1 7 8 2 , a w rę k o p is a c h tr z y je d n o s tk i o ra z a k t a g r u p y X II k a p u c y n ó w z R y w a łd u . W a r c h iw a lia c h d ie c e z ja ln y c h z a c h o w a ły się ta k ż e k a ta lo g i b ib lio te k i k a p u c y n ó w z l a t 1 7 8 6 - 1 8 3 5 , z a ś w d z ia le r ę k o p is ó w b ib lio te k i S e m i n a r i u m C a ta lo g i d e fu n c to r u m z l a t 1 6 8 7 - 1 8 2 4 64.
N a jw ię k s z ą k o m p le tn o ś c ią c h a r a k te r y z u ją się a k t a p e lp liń s k ie p o k la sz - to rn e . O b e c n ie a r c h iw a lia p o k la s z to r n e lic z ą 145 k s ią g i p o szy tó w , w s u m ie ok. 5,5 m b 65. P o z a ty m „ [...] w k o le k c ji z n a jd u ją się d o k u m e n ty w o r y g in a ła c h lu b o d p is a c h , listy , k o p ia riu s z e , a k t a g o sp o d a rc z e i p ro c e so w e , i n w e n ta rz e , r a c h u n k i, z a p is k i h is to ry c z n e i k r o n ik i [...]66”. W w ię k sz o śc i g r u p z a c h o w a ły się n ie s te ty j a k n p . II. C h e łm ż a - fr a n c is z k a n ie (je d y n ie te c z k a d o ty c z ą c a s p r a w d y s c y p lin a rn y c h z l a t 1 6 9 1 -1 6 9 7 67); V. S ta r e S z k o ty - je z u ic i (je d y n ie in w e n ta r z e k o le g iu m z l a t 1 6 8 3 -1 7 7 4 ), X. Ł ą k i B r ia ta ń s k ie - f r a n c is z k a n ie (je d y n ie k o re s p o n d e n c ja z rz ą d e m p r u s k im , r o z p o r z ą d z e n ia w ła d z p r u s k ic h z l a t 1 7 7 2 -1 7 7 8 o ra z w y k a z z a k o n n ik ó w p ro w in c ji p ło ck iej z 1842 r) o ra z XX. Z a rn o w ie c -b e n e d y k ty n k i (je d y n ie j e d n a k s ię g a , tz n . m e tr y k a k la s z to r n a , o b e jm u ją c a l a t a 1 5 9 3 -1 8 3 1 68. Z a w ie ra o n a re g u łę , w y k a z y m n is z e k , sp o w ied n ik ó w , a ta k ż e p roboszczów ).
O s ta tn i d z ia ł V aria o b ejm u je a rc h iw a lia , k tó re p o s ia d a ją r ó ż n ą p ro w e n ie n cję i tr e ś ć n ie o d p o w ia d a ją c ą ż a d n e m u zespołow i a n i zbiorow i. D z ia ł t e n liczy 109 je d n o s te k , a w ic h s k ła d w c h o d z ą m ię d z y in n y m i: K się g i C e c h u i B ra c tw a M ie rn ic k ie g o w T o ru n iu (1638-1886), z a p is k i p o lity czn e z l a t 1 6 1 2 -1 6 2 3 , C odex
B e ln e n s is , A c ta s c a b in a lia S v e c e n sis z X V II i X V III w., k tó re z n a la z ł, P. C za-
p le w s k i n a d z a k r y s t i ą k o śc io ła p a r a f ia ln e g o w S w ie c iu i p r z e k a z a ł w 1931 r. 63 Ibidem.
64 Zob. ADP, Dział Monastica, Rywałd - kapucyni, sygn. Ms 560/478. 65 A. Nadolny, op. cit., s. 291.
66 Ibidem; część akt przechowywana jest w rękopisach Biblioteki Seminarium Duchowne go, są zdeponowane w archiwum.
67 A. Nadolny, op. cit., s. 292. 68 Ibidem, s. 296.
do a rc h iw u m . N a to m ia s t A c ta s c a b in a lia G o lu b ie n s ia z l a t 1 5 3 0 -1 7 7 4 , k tó re s ta n o w ią część n a js ta r s z e j k s ię g i z I pol. X V I w., p o c h o d z ą z a rc h iw u m p a r a fia ln e g o w G o lu b iu , k tó r e w 1873 r. p r z e g lą d a ł W. K ę trz y ń s k i. Do P e lp lin a tr a f iły je s z c z e p rz e d 1928 r. W 1851 r. p ra w d o p o d o b n ie z p a r a f ii N o w e p r z e s ła n o do P e lp lin a L ib e r p r iv ile g io r u m e t d e c r e to r u m z l a t 1 6 2 0 -1 6 5 1 z a w ie r a ją c e k o p ie d o k u m e n tó w od 1301 r. O p o z o sta łe j n ie z n a c z n e j części w ch o d zącej
w s k ła d d z ia łu V a riia n ie p o s ia d a m y in fo rm a c ji.
Z a te m a rc h iw a lia w ch o d ząc e w s k ła d A k t d a w n y c h s ta n o w ią ok. 4 6 1 j e d n o s te k , w ty m : 94 z C u lm e n s ia e t P o m e sa n e n sia , 99 z G e d a n e n sia , 14 z K a m e -
n e n sia , 145 k s ią g z M o n a s tic a o ra z 109 je d n o s te k z V aria. M ożem y p o śró d n ic h
o d n a le ź ć w iz y ta c je k o śc ie ln e , k r o n ik i zak o n ó w , s p r a w y fin a n s o w e , są d o w e czy te ż p a r a f ia ln e . J e d n a k ż e d o k u m e n ta c ja c z ę sto j e s t s z c z ą tk o w a i f r a g m e n ta r y c z n a , co w y n ik a ze z n is z c z e ń w o je n n y c h o ra z c z ę s ty c h re o rg a n iz a c ji a d m in is tr a c y jn y c h diecezji. N a jle p ie j z a c h o w a n ą część A rc h iw u m D ie c e z jaln e g o w P e lp lin ie s ta n o w i ze sp ó ł C u lm e n s ia e t P o m e s a n e n s ia .
