Recenzje 699
pseudoetymologie nazwiska Kopernik3, np. głoszące, że jest to rzekomo nazwisko pruskie, nie polskie. Tutaj też prof. Rospond cytuje z zażenowaniem odosobnione w nauce polskiej zdanie niedawno zmarłego bałtologa, J. Otrębskiego, według któ-rego nazwisko Kopernik wprawdzie nie może być pruskie, ale nie może być też — polskie 4.
Na s. 3 omawianej książki znajduje się portret Kopernika, na s. 4 zestawione są jego autografy, a na dwunastu wklejkach są reprodukcje różnych dotyczących Kopernika ciekawych dokumentów z jego czasów.
Przedstawiona książka jest bardzo pożyteczna. Ukazała się jednak w niewielkim nakładzie 5000 egz. Szkoda też, że pod względem wykonania technicznego i dru-karskiego nie stoi na wysokim poziomie5.
Zygmunt Brocki
Z C Z A S O P I S M
NUMER KOPERNIKOWiSKI
„WOPROSÖW ISTORÏI JESTIESTWOZNANIJA I TIECHNIKI"
Z okazji 500-lecia urodzin Kopernika wiele czasopism na świecie wydało spe-cjalne zeszyty, w których zamieszczono materiały związane z działalnością naszego sławnego rodaka. W całości np. poświęcony został Mikołajowi Kopernikowi numer „Kuriera UNESCO", miesięcznika wydawanego w 14 językach i ukazującego się w nakładzie ponad milion egzemplarzy
3 Już po wydaniu omawianej tu książki prof. Rospond w artykule Mity i anty-mity o Koperniku, opublikowanym w „Tygodniku Powszechnym" 1973 nr 7, wytknął S. Grzybowskiemu, autorowi książki Mikołaj Kopernik (Warszawa 1972), że powtarza pogląd z pierwszej połowy XIX w., według którego nazwisko Kopernik etymologicz-nie związane jest z wyrazem pokora <!). W związku z tym zob. też „Tygodnik Po-wszechny" 1973 nr 11 i 19 (rubryka „Listy do Redakcji).
4 Tak w „Problemach" 1970 s. 189—190. Publikacją tą zajmowałem się już w „Komunikatach Mazursko-Warmińskich" 1970 s. 469—470.
5 Dwie ze wspomnianych wyżej wklejek niefortunnie umieszczono tam, gdzie się ilustracji nie daje, zwłaszcza gdy chodzi o ilustracje ważne: na samym końcu książki, pomiędzy stronicami, na których są już tylko wskazówki bibliograficzne. Umieszczona jest tam też trzecia wklejka — z mapką przedstawiającą średnio-wieczne osadnictwo polskie i niemieckie okręgu nyskiego. Mapa ta mechanicznie przejęta z innej publikacji S. Rosponda, jest nieczytelna dla użytkowników książki teraz omawianej. Wydawcy wytknąć też należy umieszczenie w erracie uwagi, że na s. 31 są „błędy w przykładach greckich" ('nadto errata wykazuje dwa „ważniejsze błędy dostrzeżone w druku"). Na s. 31 są dwa wyrazy greckie. Skoro są one błędne, errata powinna podać je w formie poprawnej.
Z potknięć redakcyjnych wymienimy dwa: Wierzyca jest rzeką Pomorza Gdań-skiego, a nie — jak wynika z kontekstu na s. 65 — Pomorza Mazowieckiego (autor z a j m u j e się tu m.in. tym, jak Kopernik zapisywał nazwę tej rzeki: wcale nie na sposób germanistyczny), a onomastyka jest nauką o wszelkich nazwach własnych, a nie — jak powiedziano w przypisie na s. 27 — tylko o nazwach osobowych i miejscowych.
1 W bogato ilustrowanym numerze, wydanym pod hasłem Kopernik — naro-dziny myśli współczesnej, piszą: prof. Jerzy Bukowski, prof. Owen Gingerich z Uni-wersytetu Harvard, prof. Olaf Pedersen z UniUni-wersytetu w Aarhus, prof. Paolo Rossi z Uniwersytetu we Florencji i prof. Vincenzo Cappelletti z Uniwersytetu Rzymskiego.
600 Recenzje
R e d a k c j a „Woprosów Istorii J e s t i e s t w o z n a n i j a i Tiechniki" również poświęciła nr 1(42)/1973 rocznicy kopernikowskiej. Zamieszczono w nim 5 a r t y k u ł ó w k o p e r n i -kowskich p i ó r a a u t o r ó w polskich i radzieckich oraz p o d a n o spis p o d s t a w o w e j lite-r a t u lite-r y w y d a n e j w Związku Radzieckim o K o p e lite-r n i k u i jego nauce.
N u m e r otwiera a r t y k u ł Rok Mikołaja Kopernika (s. 3—8), w którym J e r z y B u -kowski d a j e odpowiedź na postawione przez r e d a k c j ę „Woprosów" n a s t ę p u j ą c e p y t a n i a :
1. W czym się p r z e j a w i a podstawowe znaczenie idei n a u k o w y c h M. Kopernika i jego w k ł a d u do astronomii;
2. J a k i e b a d a n i a uczonych polskich, radzieckich i z innych p a ń s t w poświęcone Kopernikowi zasługują n a wysoką ocenę;
3. Czy w ostatnich czasach odkryto nowe d o k u m e n t y związane z osobą Kop e r n i k a i j e m u wsKopółczesnych, k t ó r e w z b o g a c a j ą naszą wiedzę o wielkim a s t r o -nomie ;
4. J a k przebiega przygotowywanie i realizacja uroczystości jubileuszowych w Polsce i w innych p a ń s t w a c h .
K o l e j n y m a r t y k u ł e m jubileuszowym jest szkic prof. I w a n a Wiesiełowskiego O genezie De revolutionibus M. Kopernika (s. 9—16). J e s t t o w zasadzie s k r ó t wcześniejszej pracy o p u b l i k o w a n e j w 1960 r .2 W a r t y k u l e przedstawiono środo-wisko, w k t ó r y m przebiegała p r a c a nad z n a k o m i t y m dziełem K o p e r n i k a i s t a r a n o się określić czas napisania przez astronoma poszczególnych części i rozdziałów s ł a w n e j księgi.
W a l d e m a r Voisé w a r t y k u l e O problemie istoty rewolucji kopernikowskiej w historii myślenia (s. 16—22) śledzi związki K o p e r n i k a z uczonymi zagranicznymi, którzy mieli znaczny w p ł y w na f o r m o w a n i e się jego światopoglądu. W y k o r z y s t u j ą c k o m e n t a r z R e t y k a , można w y k r y ć sens szeregu ścisłych s f o r m u ł o w a ń wielkiego astronoma, co jest bardzo ważne dla zrozumienia c h a r a k t e r u rewolucji w historii myślenia, k t ó r a zaczęła się z chwilą stworzenia systemu heliocentrycznego.
Nauka Kopernika na Litwie (s. 23—25) t o t e m a t y k a , k t ó r ą p o d j ą ł członek Akademii N a u k L i t e w s k i e j SSR, Paweł S ł a w i e n a s3. Wskazał t u t a j na szczególną rolę U n i w e r s y t e t u Wileńskiego w propagowaniu systemu heliocentrycznego oraz roz-patrzył wiele p r a c astronomicznych wydanych w Wilnie n a przestrzeni XVI—XIX wieków. Aleksander M a k a r e n i j a natomiast w a r t y k u l e D. I. Mendelejew o M. Ko-perniku (s. 26—27) w s p o m i n a o f r a g m e n t a c h prac M e n d e l e j e w a dotyczących sądów 0 K o p e r n i k u i jego roli w rozwoju nauki.
Część „Woprosów" poświęconą rocznicy k o p e r n i k o w s k i e j zamyka, zestawiony przez L. K a m i n e r , w y k a z bibliograficzny p o d s t a w o w e j l i t e r a t u r y o K o p e r n i k u 1 jego nauce, o p u b l i k o w a n e j w Związku Radzieckim (s. 27—29). Najwcześniejszą z a r e j e s t r o w a n ą p u b l i k a c j ą w t y m wykazie jest a r t y k u ł C. Błażki, zamieszczony w 1924 r. w „Uspiechach Fiziczeskich Nauk". Ogółem zestawienie to o b e j m u j e 63 po-zycje bibliograficzne. Z bibliografii t e j d o w i a d u j e m y się m.in., że w 1943 г., a więc w czasie wojny, odbyło się uroczyste posiedzenie AN ZSRR dla uczczenia 400-let-n i e j rocz400-let-nicy śmierci Koper400-let-nika.
Część d r u g a „Woprosów" zawiera 9 a r t y k u ł ó w , wśród k t ó r y c h z n a j d u j e m y roz-ważania I w a n a Markusza o Petersburskiej szkole matematycznej w początkach
2 I. N. W i e s i e ł o w s k i : Genezis „De Revolutionibus" Kopernika. „Istoriko--astronomiczeskije Issledowanija". Moskwa 1960, w y p u s k 6 s. 29—53.
3 Por. P. W. S ł a w i e n a s : Rasprostranienije uczenija Kopernika i
astrcmomi-czeskich znanij w Litwie. W: Woprosy istorii fiziko-matiematiastrcmomi-czeskich nauk. Mo-skwa 1963 s. 515—516.
Recenzje 601
XX w., Stanisława Arseniewicza z Jugosławii przyczynek Z dziejów odkrycia ener-gii jądrowej oraz szkic Adiny Arsenesku o historii nauki i techniki w Rumunii.
W pozostałych częściach omawianego zeszytu przedstawiono, z okazji 70-lecia i 60-lecia urodzin, m.in. dwie sylwetki historyków techniki: Iwana Konfiedieratowa i Eugeniusza Olszewskiego oraz sylwetkę historyka chemii Władimira Razumow-skiego. Numer zawiera również część nekrologową, z której dowiadujemy się 0 śmierci dyrektora Leningradzkiego Oddziału Instytutu Historii Przyrodoznawstwa 1 Techniki, J u r i j a Mieleszczenki oraz Nauma Rodnego i Tatiany Kłado.
