Aneta Mitura Akademia Podlaska
Typy s
áowotwórcze nazwisk odapelatywnych na podstawie zapisów
w sáawatyckich ksiĊgach metrykalnych z lat 1915-1921
Nazwiska powstaáe na bazie leksyki apelatywnej tworzone byáy od wyrazów pospolitych poprzez caákowite przeniesienie danego wyrazu do nazwy osobowej bądĨ dodanie do zwykáych wyrazów rozmaitych przyrostków. Jak twierdzi Kazimierz Ry-mut, niemal kaĪdy wyraz pospolity, posiadający samodzielne znaczenie, mógá przejĞü do zbioru antroponimów (RYMUT 1991: 28-29). W tym samym miejscu badacz doda-je, Īe po takim przejĞciu nastĊpowaáo urzeczownikowienie danego wyrazu w sensie jego funkcji w zdaniu, odtąd mógá on byü jako nazwa osobowa podmiotem w zdaniu. Nie znaczy to wiĊc, Īe wszelkie nazwy pospolite przeniesione do antroponimów sta-waáy siĊ rzeczownikami. CzĊsto w funkcji nazwiska wystĊpują przymiotniki, liczeb-niki, przysáówki, a nierzadko teĪ czasowniki (najczĊĞciej w formie rozkaĨnika).
WspóáczeĞnie nazwiska nie posiadają znaczenia w sensie sáownikowym. Przy przejĞciu ze zbioru wyrazów pospolitych do grupy antroponimów nastĊpowaáo caá-kowite wyzbycie siĊ znaczenia leksykalnego danego wyrazu. SiĊgając do tekstu Ry-muta, posáuĪĊ siĊ przykáadem: nie znaczy, Īe czáowiek o nazwisku Lekki maáo waĪy i jest bardzo szczupáy (RYMUT 1991: 29). Z drugiej strony w klasyfikacjach nazwisk pojawia siĊ czĊsto grupa tzw. antroponimów charakteryzujących, którą tworzą wáaĞnie nazwiska odapelatywne. Taką m.in. wskazują Ewa Wolnicz-Pawáowska i Wanda Szu-lowska w pracy Antroponimia polska na kresach poáudniowo-wschodnich. Z czego to wynika? OtóĪ badaczki wskazują na dwie szczególne cechy tego typu nazwisk. Po pierwsze są one doskonaáym Ĩródáem informacji o apelatywach dawnych i nowych, czyli charakteryzują system leksykalny istniejący dawniej i wspóáczeĞnie. Po drugie, nazwiska tego typu mają najczĊĞciej związek z dawnym przezwiskiem (WOLNICZ -PAWàOWSKA, SZULOWSKA 1998: 166).
Celem niniejszej pracy jest analiza sáowotwórcza nazwisk odapelatywnych. Centralnym zagadnieniem bĊdzie wiĊc budowa antroponimu powstaáego na bazie lek-syki apelatywnej i ukazanie, jakie zabiegi derywacyjne wchodziáy w grĊ przy jego tworzeniu. Pierwszą próbĊ klasyfikacji strukturalnej nazw podjąá Stanisáaw Rospond w pracy Struktura i klasyfikacja nazwiska sáowiaĔskiego na podstawie „Sáownika
na-zwisk Ğląskich”, wydanej we Wrocáawiu w 1965 roku.
Jest to klasyfikacja warunkowana czynnikiem derywacyjnym, w zaleĪnoĞci od którego dokonuje podziaáu na nazwiska prymarne (niederywowane) i sekundarne (utworzone od nazw wáasnych bądĨ wyrazów pospolitych poprzez dodanie do tematu sáowotwórczego okreĞlonego formantu sufiksalnego).
W przypadku nazwisk utworzonych od nazw pospolitych ciĊĪko wskazaü na charakterystyczne dla tego zbioru formanty sufiksalne. Bogactwo tych nazwisk áączy siĊ bowiem z ogromną liczbą moĪliwych formantów nazwiskotwórczych. W dalszej czĊĞci pracy dokonam analizy strukturalnej derywowanych nazwisk odapelatywnych, poĞwiadczonych w zebranym materiale archiwalnym, której podstawą bĊdzie
klasyfi-kacja ze wzglĊdu na formanty nazwiskotwórcze dokonana przez Rosponda oraz Wol-nicz-Pawáowską i Szulowską.
Materiaá Ĩródáowy, wyekscerpowany z parafialnych ksiąg metrykalnych uro-dzeĔ, maáĪeĔstw i zgonów z lat 1915-1921, dotyczy blisko 220 antroponimów odape-latywnych. Zaledwie 33 z nich to nazwiska prymarne, równe nazwom pospolitym. Dominują zdecydowanie formacje derywowane, pochodne, reprezentowane przez bli-sko 180 haseá, przy czym przewaĪają derywacje sufiksalne. WĞród sposobów tworze-nia tej grupy nazwisk, najwaĪniejsza byáa sufiksacja, obsáugiwana przez prawie 40 róĪnych przyrostków. Derywacja wsteczna potwierdzona zostaáa tylko w 6 przypad-kach odnotowanych w Ĩródáach.
Nazwiska odapelatywne zakoĔczone formantem z sufiksalnym -k- -uk, -czuk
Zdecydowanie najliczniejszą grupĊ nazwisk odapelatywnych stanowią antro-ponimy zakoĔczone formantem -uk. Jak twierdzą Wolnicz-Pawáowska i Szulowska, są one najczĊĞciej przeniesieniami z jĊzyka ukraiĔskiego1. Znaczy to tyle, Īe derywa-cja sufiksalna zaszáa jeszcze na gruncie ukraiĔskim, a dana forma zostaáa zaadapto-wana pod wzglĊdem fleksyjnym i fonetycznym do jĊzyka polskiego. Badaczki pod-kreĞlają takĪe, Īe ten typ sáowotwórczy charakteryzowaá początkowo nazewnictwo cháopskie, szczególnie czĊsto antroponimy patronimiczne, tworzone od imienia ojca. Z czasem jednak formant zapoĪyczono na staáe do rodzimego systemu nazewniczego, tworząc nowe derywaty, od róĪnych semantycznie podstaw sáowotwórczych (WOLNICZ-PAWàOWSKA,SZULOWSKA 1998: 191).
Zdarzaáo siĊ równieĪ tak, co potwierdzają materiaáy Ĩródáowe, Īe dane nazwi-sko zostaáo w caáoĞci przeniesione na grunt polski, z zachowaniem cech fonetycznych i fleksyjnych jĊzyka, w którym naleĪy szukaü korzeni nominacji. WĞród wskazanych powyĪej przykáadów nazwisk odapelatywnych z omawianym formantem znajdują siĊ antroponimy typu: Cholodczuk ‘od ukr. choáod ‘cháód’, z zachowanym peánogáosem’,
Horyszczuk ‘od ukr. horach ‘groch’’, Produczuk ‘od przedaü ‘odstąpiü za pieniądze,
sprzedaü’ z fonetyką wsá.’ Woáczuk ‘od wsá. ap. woák ‘wilk’. ZauwaĪmy, Īe tylko jed-na ze wskazanych form, tworzojed-na jest od podstawy czasownikowej.
Nazwiska tworzone od nazw pospolitych za pomocą sufiksów -uk, -czuk, two-rzone byáy najczĊĞciej od rzeczowników. Oprócz wskazanych powyĪej przykáadów odnotowaáam takĪe antroponimy typu: Basiuk2, Haáaszuk, Gontaruk, Kamedjuk,
Ki-ciuk, Kierdaszuk, Koladczuk, Kolenczuk, Koáaczuk, KoĞciczuk, Ksiutiuk, Kwotoszuk, Lesiuk, Leszczuk, Lozaniuk, Matczuk, Nowaczuk, Patuszuk, Paziuk, Piwniczuk, Stel-maszuk, Woáczuk, Ziarczuk.
PodstawĊ przymiotnikową posiadają antroponimy: Holaczuk, Mileszczuk,
Samczuk, Samojtuk, Samujtuk, Starczuk, czasownikową zaĞ nazwiska: Chilczuk, Kul-charczuk, Milczuk, OreĔczuk.
1
Nie bez znaczenia jest fakt, Īe Sáawatycze poáoĪone są w Ğrodkowo-wschodniej czĊĞci Polski, tuĪ nad granicą polsko-biaáoruską, niedaleko granicy z Ukrainą.
2
MotywacjĊ semantyczną wskazanych nazwisk, potwierdzającą ich pochodzenie odapela-tywne, zamieszczam w doáączonym do artykuáu sáowniku.
Istotną grupĊ nazwisk odapelatywnych z formantem pierwotnie ukraiĔskim stanowią antroponimy utworzone od rozmaitych, niejednoznacznych3 podstaw sáowo-twórczych, por. Dydiuk, Dydniuk, Karpiuk4, Kowalczuk, Kupczuk, Lamczuk,
Lamo-szuk, Luniewiniuk, Moniuk, PaluLamo-szuk, Pastniuk, Paziuk, Syczuk, Taruk.
-ik/-yk, -czyk
Nazwiska odapelatywne sáawatyczan odnotowane w ksiĊgach metrykalnych w latach 1915-1921, tworzone za pomocą formantu -ik/-yk, -czyk, nie stanowią licz-nej grupy (zaledwie 7 jednostek sáownikowych). Jak twierdzą Wolnicz-Pawáowska i Szulowska, nazwiska tego typu, notowane we wschodnim pasie Polski, to gáównie patronimika i antroponimy o znaczeniu hipokorystycznym. Nie naleĪą do czĊstych (WOLNICZ-PAWàOWSKA, SZULOWSKA 1998: 190), stąd teĪ zapewne tak maáa ich licz-ba w sáawatyckim materiale Ĩródáowym. Rospond z kolei dodaje (2000: 99), Īe for-macje z sufiksem -ik/yk okreĞlaáy oprócz nazw zdrobniaáych takĪe nazwy narzĊdzi i nazwy znamionujące (gáównie rzeczowniki osobowe, dla których znane są odpo-wiedniki przymiotnikowe z dawnym formantem -ɶn-ɴ). Por. nazwisko Pastrzyk ‘od pasterz, pasterz ‘pilnujący pasącego siĊ bydáa’. W nazwach osobowych nastąpiáo skrzyĪowanie dwu róĪnych podstaw: psá. *pastyrɶ ‘pasterz’ i áac. paster ‘pasterz’’. Jako antroponim powstaáy od rzeczownika osobowego, nazwisko to wpisuje siĊ nieja-ko w klasyfikacjĊ Rosponda, choü nie posiada odpowiednika przymiotnikowego z formantem -ɶn-ɴ.
Wyekscerpowane przeze mnie formacje z sufiksalnym -ik/-yk, -czyk to przede wszystkim nazwiska powstaáe od rzeczowników, por. Dudik, Kuznik, Paszczyk,
Swi-stunik. Odnotowany kilkakrotnie antroponim Buchik powstaá od podstawy
sáowotwór-czej buch-, tworzącej m. in. stp. czasownik buchaü. WĞród tego typu nazwisk pojawiá siĊ takĪe antroponim Ciodyk. Jego motywacja semantyczna wskazuje na gwarowy apelatyw czuder, czoder, teĪ ciuder ‘okrzyk na zwierzĊta pociągowe, Īeby száy w lewo’. Nazwisko utworzone zostaáo od podstawy wykrzyknikowej, uwydatniającej wolĊ mówiącego5.
3
Mówiąc o niejednoznacznych podstawach sáowotwórczych, mam na myĞli takie, od któ-rych moĪliwe jest utworzenie wyrazów naleĪących do róĪnych czĊĞci mowy, np. podst. kos-, por. kos ‘ptak z rodziny drozdów’, teĪ kosiü; podst. kow-, por. stp. kowaü ‘kuü metal’, ale teĪ kowal’.
4
Nazwiska tworzone od nazw pospolitych charakteryzują siĊ niejednokrotnie dwuznaczno-Ğcią (por. ap. karp ‘gat. ryby’ i Karp ‘imiĊ mĊskie’). Wolnicz-Pawáowska i Szulowska wskazują na kilka istotnych powodów róĪnorodnej motywacji antroponimów odapelatywnych. Po pierw-sze element leksykalny ma czĊsto wiĊcej niĪ jedno znaczenie w danym jĊzyku. Poza tym na páaszczyĨnie proprialnej zanika znaczenie kontekstu, który z kolei ma decydującą rolĊ na páasz-czyĨnie apelatywnej. Jako trzecią przyczynĊ – badaczki wymieniają moĪliwoĞü poszukiwania motywacji nazwiska nie tylko na gruncie jĊzyka polskiego. Pisząc o antroponimii kresowej wskazują na istotną rolĊ jĊzyka ukraiĔskiego (SZULOWSKA1998: 210). Materiaá Ĩródáowy
doty-czący nazwisk odapelatywnych mieszkaĔców Sáawatycz potwierdza równieĪ sáusznoĞü poszu-kiwania motywacji na gruncie jĊzyka biaáoruskiego i rosyjskiego. W niniejszej pracy podstawą klasyfikacji nazwisk jest motywacja wskazana w doáączonym sáowniku jako pierwsza, a wiĊc najbardziej prawdopodobna.
5
Dodam, iĪ w tym konkretnym przypadku mowa jest o wykrzyknikach wáaĞciwych (ze wzglĊdu na jego pochodzenie), prymarnym apelatywnym (z uwagi na kryterium syntaktyczne,
-ak, -czak
Formacje odapelatywne z sufiksalnym -ak, poĞwiadczone w Ĩródáach, to zale-dwie 3 antroponimy. Wolnicz-Pawáowska i Szulowska twierdzą, iĪ tego typu formy charakterystyczne są dla duĪych obszarów Polski, szczególnie dla obszarów Mazow-sza, powstają najczĊĞciej od imion ĪeĔskich, tworząc nazwiska matronimiczne (SZULOWSKA 1998: 189). Rospond podaje, Īe sufiky -ak, -czak okreĞlaáy m.in. nazwy znamionujące, wáaĞciwe dla osób, zwierząt bądĨ rzeczy ze wzglĊdu na daną cechĊ (ROSPOND 2000: 97). Podstawą sáowotwórczą jest wtedy przymiotnik lub rzeczownik, por. DĊbczak ‘od ap. dąb’ oraz powstaáy od wsá. podstawy antroponim Derewiak ‘por. psá. ap. *dervo, *drɶva’. Oprócz wymienionych w tej grupie pojawiáo siĊ równieĪ na-zwisko Berczniak, utworzone od podstawy ber-.
-ek, -czek
Rospond podaje, Īe sufiks -ek charakteryzowaá najczĊĞciej nazwy zdrobniaáe, na co wskazują jeszcze dawne zabytki z XIV i XV wieku, (ROSPOND 2000: 98). Por. nazwisko àobek ‘od ukr. ap. áob ‘áeb’ oraz Piwniczek ‘od ap. piwnica, piwniczka’. W sáawatyckim materiale Ĩródáowym formacje tego typu odnotowywano niezwykle rzadko.
-ko
Jak twierdzą Wolnicz-Pawáowska i Szulowska, nazwiska z formantem -ko cha-rakterystyczne są dla antroponimii ukraiĔskiej, zwáaszcza dla wschodniej czĊĞci Ukra-iny. Polskie nazwiska z tego typu formantem są najprawdopodobniej zapoĪyczeniami z jĊzyka ukraiĔskiego, niezmiernie rzadko zdarzają siĊ formy z podanym sufiksem powstaáe na gruncie polskim (WOLNICZ-PAWàOWSKA,SZULOWSKA 1998: 191).
W zabranym materiale Ĩródáowym odnotowaáam 11 nazwisk z omawianym formantem sufiksalnym, przy czym wiĊkszoĞü z nich tworzona jest od wsá. podstaw rzeczownikowych, por. Repko ‘wsá. rƟpa ‘rzepa’’, Tetiurko ‘‘por. ap. ukr. tetera, tete-ria ‘cietrzew’’, Tetnirko, Zubko ‘por. ap. ros. zub ‘ząb’’. Rzeczownikową podstawĊ posiada równieĪ nazwisko Wicherko. Od czasowników powstaáy antroponimy Bajko,
Nawarko, Woáczko. Pozostaáe nazwiska z formantem -ko utworzono od rozmaitych
podstaw sáowotwórczych, por. Latko ‘od podst. lat-‘, Lejko ‘od podst. lej-‘, Pyszko ‘od podst. pysz-’.
-ka
W zebranym materiale Ĩródáowym nie odnalazáam zbyt wielu poĞwiadczeĔ uĪycia tegoĪ sufiksu, zaledwie 3 nazwiska tworzone są za jego pomocą. Formant -ka wáaĞciwy jest najczĊĞciej antroponimom utworzonym od nazw ĪeĔskich, nazw czyn-noĞci oraz form zdrobniaáych (ROSPOND 2000: 98-99). Od podstawy rzeczownikowej powstaáy nazwiska: Krupka, Tetiurka, od czasownikowej antroponim Howoruszka. Zwraca uwagĊ fakt, Īe dwa ze wskazanych nazwaĔ mają genezĊ wschodniosáowiaĔ-ską.
skáadniowe), apelatywnym (pod wzglĊdem znaczenia), pochodzącym od nieodmiennych czĊĞci mowy (ze wzglĊdu na kryterium morfologiczne), por. wykrzykniki typu: wio! wista!
Nazwiska odapelatywne zakoĔczone formantem ze spalatalizowanym elementem -k-, -ec
Formant sufiksalny -ec powstaá, po zaniku i wokalizacji jerów, od psá. -ɶcɶ, ten zaĞ utworzony zostaá po procesie palatalizacji od pierwotnego -ɶkɴ. Jak twierdzi Ro-spond sufiks ten, kiedyĞ bardzo produktywny (charakteryzowaá nazwy dziaáacza, na-zwy znamionujące, odprzymiotnikowe i odimiesáowowe), ustąpiá miejsca duĪo bar-dziej Īywotnemu formantowi -ca (2000: 99). W materiale Ĩródáowym pojawiáy siĊ jedynie 3 poĞwiadczenia nazwisk zakoĔczonych sufiksem -ec: dwa utworzone od wsá. podstawy rzeczownikowej, por. Hoáowieniec, Hoáowiec (z zachowanym peánogáosem) oraz jedno nazwisko odczasownikowe Charkowiec (z rozbudowanym formantem --owi+ec).
-acz
Formant -acz -aþɶ powstaá pod wpáywem zmiĊkczenia spóágáoski -k + jɶ ĺþɶ. Sufiks charakterystyczny byá zwáaszcza dla nazw znamionujących, por. antro-ponim Golacz ‘od ap. goáy’ oraz àobacz ‘od ap. ukr. áob ‘áeb’’.
-ycz
Sufiks ten powstaá na podobnej zasadzie jak wskazany powyĪej -acz. W mate-riale sáawatyckim kilkakrotnie odnotowano nazwisko odprzymiotnikowe Chudycz ‘od ap. chydy’.
Nazwiska odapelatywne zakoĔczone formantem pierwotnie odmiejscowym -ski, -cki
Z ustaleĔ Jana Bystronia wynika, Īe sufiksy -ski, -cki okreĞlają najpowszech-niejszy typ nazwiska polskiego. Pierwotnie charakterystyczny byáy one jedynie dla nazwisk odmiejscowych, póĨniej zaczĊto formowaü przymiotniki od rzeczowników pospolitych oznaczających wykonywany zawód z uĪyciem formantu -ski, aĪ w koĔcu takĪe przymiotniki od imion wáasnych, od przezwisk, nawet od nazwisk obcego po-chodzenia, wszĊdzie stosując pierwotnie odmiejscowy formant (BYSTROē 1993: 20).
Wspominaáam juĪ wczeĞniej, Īe nazwiska tworzone od apelatywów mają tĊ zaleĪnoĞü, Īe poĞrednio mogą wiązaü siĊ z pewną cechą czáowieka. Stąd czĊsto okre-Ğlane są antroponimami charakteryzującymi. Odnosząc to do klasyfikacji Józefa Bu-baka z 1986 r., motywacja semantyczna tego typu nazwania wiązaáaby siĊ z przy-miotnikiem i pytaniem: jaki jest?6, jego struktura zaĞ wskazywaáaby na uĪycie for-mantu pierwotnie odmiejscowego -ski, na co zwracaá uwagĊ BystroĔ. Zaskakujący jest wobec tego fakt, Īe w zebranym materiale Ĩródáowym pojawiáy siĊ tylko 3 tego typu nazwiska, przy pokaĨnej liczbie antroponimów tworzonych na zasadzie: rze-czownikowa podstawa sáowotwórcza + formant pierwotnie odmiejscowy -ski. Od podstawy przymiotnikowej utworzone zostaáy nazwania: Gáadkowski ‘por. ap. gáadki’ i Lewicki ‘por. ap. lewy’, antroponim Przybylski zaĞ powstaá od imiesáowu przymiot-nikowego przybyáy ‘ten, który przybyá, przyszedá’. GenezĊ rzeczownikową posiadają nazwiska z formantem sufiksalnym –ski/-cki typu: Chomiczewski, Czopowski,
6
W 1986 roku pojawia siĊ propozycja semantycznego uporządkowania nazwisk Józefa Bu-baka. W tym przypadku bardzo waĪny jest aspekt socjolingwistyczny.
nowski, Gruszkowski, KolasiĔski, Korowajski, àuszczycki, SzkodziĔski, Wieczorkowski
i wiele innych, które odnaleĨü moĪna w doáączonym do pracy sáowniku nazwisk. Po-jawiáy siĊ nielicznie poĞwiadczone tego typu nazwiska utworzone od czasowników, por. BakaliĔski, Bojczewski, Klujewski oraz 2 antroponimy z formantem -ski powstaáe od niejednoznacznych podstaw sáowotwórczych, por. Gulewski, Litkowski.
Nazwiska odapelatywne zakoĔczone pierwotnie odimiennymi, patroni-micznymi sufiksami -icz, -ewicz, -owicz
Za Bystroniem podajĊ, Īe sufiks -owicz przez dáugi czas uznawany byá za mieszczaĔski, spotykany najczĊĞciej wĞród nazwisk szlachty. WspóáczeĞnie jest dru-gim, tuĪ po pierwotnie odmiejscowym -ski, najpopularniejszym formantem nazwisko-twórczym. Forma, jaką dziĞ znamy, pochodzi od sufiksu patronimicznego -ic/-yc, któ-ry zachowaá siĊ w takich wyrazach jak np. ksiĊĪyc ‘syn ksiĊcia’. Od dawna znane jest rozszerzenie tego sufiksu przez -ow bądĨ -ew (po spóágáoskach miĊkkich). Pierwotnie takie formy odnosiáy siĊ na ziemiach polskich do nazwisk mieszczaĔskich (BYSTROē 1993: 32-33).
Wolnicz-Pawáowska i Szulowska zwracają uwagĊ na istotną kwestiĊ, jaką jest wystĊpowanie sufiksów -icz, -ewicz, -owicz, w zaleĪnoĞci od rodzaju podstawy sáo-wotwórczej, od której powstaáo nazwisko. Antroponimy zakoĔczone formantem -icz tworzone byáy najczĊĞciej od podstaw samogáoskowych na -a oraz od przymiotników, nazwiska zakoĔczone na owicz powstawaáy od podstaw spóágáoskowych, zaĞ te na --ewicz od spóágáoskowych miĊkkich (WOLNICZ-PAWàOWSKA, SZULOWSKA 1998: 184).
W sáawatyckim materiale Ĩródáowym zasada dotycząca wystĊpowania forman-tu -owicz po spóágáoskach twardych i -ewicz po miĊkkich zostaáa zachowana, przy czym naleĪy dodaü, Īe formacja druga wystĊpuje znacznie czĊĞciej aniĪeli pierwsza. Od rzeczownikowych podstaw spóágáoskowych zmiĊkczonych lub funkcjonalnie miĊkkich powstaáy nazwiska typu: Babkiewicz, Bobikiewicz, Borkusiewicz,
KorĪe-wicz, PopieleKorĪe-wicz, Soáoduszkiewicz. Przymiotnikową podstawĊ miĊkką posiada
antro-ponim Bilkiewicz, zaĞ czasownikową: DrąĪkiewicz. Formantem sufiksalnym -owicz zakoĔczone zostaáy nazwiska z podstawą czasownikową: Kochanowicz, z rzeczowni-kową zaĞ: Trybuchowicz.
Nazwiska zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -n-
W materiale sáawatyckim nazwiska tego typu nie naleĪaáy do czĊstych. Pojawi-áy siĊ jedynie pojedyncze poĞwiadczenia elementu sufiksalnego -n- w róĪnych wa-riantach formatywnych. Jak twierdzi Rospond, dziĊki perintegracji i absorpcji morfo-logicznej, element ten tworzy Īywotne formanty áączące siĊ gáównie z podstawami rzeczownikowymi i przymiotnikowymi (ROSPOND 2000: 100-101).
-an
W ksiĊgach metrykalnych pojawiáy siĊ formacje typu Chulan i Churlan. Oba antroponimy powstaáy od podstaw czasownikowych.
-anin
Formant sufiksalny -anin pochodzi od prasáowiaĔskiego -janinɴ lub -Čninɴ. Te z kolei, jak podaje Rospond, powstaáy z prasáowiaĔskich przyrostków záoĪonych
-eĖ--inɴ, -jan-inɴ. Sufiks -anin tworzy gáównie nazwy etnonimiczne (2000: 100).W ma-teriale Ĩródáowym odnotowany zostaá kilkakrotnie antroponim Szaczanin, powstaáy najpewniej od podstawy czasownikowej.
-en
Formant ten, raz tylko poĞwiadczony, pojawiá siĊ w formacji odczasowniko-wej, por. Wircen ‘od ap. wierciü siĊ, wierciü coĞ’. Rospond zwraca uwagĊ na zmiĊk-czony wariant -eĔ, który najczĊĞciej wystĊpowaá wáaĞnie w formacjach odczasowni-kowych, popularnych dawniej, a dziĞ juĪ martwych, np. topieĔ ‘od tonąü, tonący’ (ROSPOND 2000: 101).
-in/-yn
W sáawatyckich ksiĊgach metrykalnych poĞwiadczone zostaáo wielokrotnie na-zwisko Zoáotuchin, powstaáe od wsá. podstawy rzeczownikowej zoáoto ‘pol. záoto’. Mamy tu do czynienia z rozbudowanych sufiksem -uch+in. Sam sufiks -in, wedáug Rosponda, tworzyá najczĊĞciej nazwy odĞrodowiskowe, wskazujące na mieszkaĔców danego terenu, por. Litwin, dawniej teĪ Tatarzyn (dziĞ Tatar) (2000: 100). Nie ma wiĊc tu szczególnych odniesieĔ do formacji odrzeczownikowej notowanej w sáawa-tyckich aktach. Istotny natomiast jest fakt wielokrotnego poĞwiadczenia sufiksu -in/-yn w materiaáach Wolnicz-Pawáowskiej i Szulowskiej7 (WOLNICZ-PAWàOWSKA, SZULOWSKA 1998: 188-189).
-un
Nazwiska odapelatywne derywowane sufiksalnie z formantem -un, równieĪ nie naleĪaáy do czĊsto notowanych w sáawatyckich ksiĊgach. Pojawiáy siĊ formy typu:
Koáabun, Pekun. Oba antroponimy powstaáy od rzeczowników, przy czym pierwszy
z nich ma najpewniej korzenie wschodniosáowiaĔskie, por. Koáabun ‘ukr. gw. koȣ-bánɶ, por. teĪ wsch., kresowe: Kouba, koban ‘pieĔ’’. Formacje z sufiksalnym -un po-jawiają siĊ takĪe w pracy Wolnicz-Pawáowskiej i Szulowskiej (WOLNICZ- -PAWàOWSKA,SZULOWSKA 1998: 199).
-no
W zebranym materiale odnotowano formy typu Degodno i Dogadno. Antropo-nimy powstaáy od podstaw czasownikowych, por. Degodno ‘od dygaü ‘káaniaü siĊ niepewnie’, Dogadno ‘por. dogodziü, zaspokoiü czyjeĞ potrzeby’.
Nazwiska zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -j-, -aj
Jak twierdzi Rospond, prasáowiaĔski formant -jɶ po spalatalizowaniu poprze-dzającej go spóágáoski caákowicie zaniká. Nieco bardziej wyrazisty pozostaá formant derywowany, wzmocniony samogáoską: -ajɶ, -ejɶ (ROSPOND 2000: 102-103). W sáawatyckim materiale Ĩródáowym odnotowane zostaáy formy typu: Bagáaj, Baháaj,
Przychodaj. Podstawą sáowotwórczą wszystkich jest najpewniej czasownik.
7
Zaznaczam, Īe w materiaáach zgromadzonych przez Wolnicz-Pawáowską i Szulowską su-fiks -in/-yn wystĊpuje w nazwaniach tworzonych gáównie od imion, choü pojawiają siĊ równieĪ formacje odapelatywne, zwáaszcza ĪeĔskie, por. Kuczyna, ale teĪ Kuczyn ‘od ap. kucza’ (1998: 188-189, 199).
-ej
W ksiĊgach metrykalnych pojawiáy siĊ nazwiska tworzone od podstaw rze-czownikowych, por. Czelej, Czylej, antroponim budowany na zasadzie: przymiotnik + formant sufiksalny -ej, por. Czulej, oraz nazwisko utworzone od niejednoznacznej podstawy sáowotwórczej, por. Borodziej. Ostatnie ze wskazanych nazwaĔ charaktery-zuje teĪ inna wáaĞciwoĞü. Rospond w cytowanej pracy podkreĞla, Īe polskie záoĪenia z cząstką -dziej miaáy pierwotnie inne znaczenie niĪ przyjĊte dzisiaj. Dawniej -dziej oznaczaáo ‘ten, kto czyni, dziaáa’, stąd daw. záodziej to po prostu ‘czyniący záo w ogóle’ a dziĞ juĪ tylko ‘dokonujący kradzieĪy’. Znaczenie pierwotne wyrazu odda-jemy wspóáczeĞnie raczej poprzez wyraz záoczyĔca. ZejĞcie do roli przyrostka morfe-mu -dziej spowodowane byáo niezmiernie rzadkim uĪywaniem czasownika dziaü
w sensie ‘robiü’. WspóáczeĞnie cząstka -dziej speánia funkcjĊ formantu, podobnie jak sufiksy -nik, -arz i inne. Rospond zaznacza, Īe najczĊĞciej sufiks ten odnosi siĊ do wykonawcy czynnoĞci (ROSPOND 2000: 86).
Nazwiska odapelatywne zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -l-, -á-, -lo, -áo
Odnotowaáam 6 nazwisk powstaáych od nazw pospolitych, zakoĔczonych for-mantem sufiksalnym -lo, -áo: z podstawą rzeczownikową antroponim Burdiáo, z cza-sownikową: Gejáo, Rozáo, z imiesáowową Lanejlo, zaĞ z podstawą niejednoznaczną nazwiska: Kuzyáo i Penkajáo. Formant ten znany jest w antroponimii wschodniej czĊ-Ğci Polski, wáaczĊ-Ğciwy takĪe nazwiskom genetycznie ukraiĔskim, o czym Ğwiadczą przykáady odnotowane przez Wolnicz-Pawáowską i Szulowską (1998: 198-199). War-to dodaü za Rospondem, Īe formant sufiksalny -ajáo (por. Penkajáo) jest silnie nace-chowany emocjonalnie, ma zabarwienie Īartobliwo-pejoratywne. Pochodzi z jĊzyka ukraiĔskiego, por. pohaniajáo ‘poganiacz’ (ROSPOND 2000: 105).
-uáa
Formant -uáa zaliczany jest do sufiksów tworzących formacje ekspresywno-uczuciowe, typowych zwáaszcza dla nazewnictwa osobowego. Sufiks ten czĊsto wy-raĪaá zdrobnienia lub spieszczenia (ROSPOND 2000: 103-104). W sáawatyckim mate-riale Ĩródáowym pojawiáo siĊ kilkakrotnie nazwisko Szykuáa.
Nazwiska zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -r-, -er Zdaniem Rosponda formanty z elementem sufiksalnym -r- nie naleĪą do popu-larnych struktur. Tworzą najczĊĞciej nazwy zawodowe i nazwy dziaáaczy. Z nazwą dziaáacza wiąĪe siĊ bezpoĞrednio kilkakrotnie odnotowane nazwisko Poczter ‘por. daw. ap. pocztarz ‘pracownik poczty’. W sáawatyckich ksiĊgach metrykalnych domi-nowaáy jednak formacje odczasownikowe, por. Dogodner, Mizger, Wircer. Jak twier-dzi badacz, pojawiáy siĊ one w póĨnej prasáowiaĔszczyĨnie, w przypadku sufiksu -er mają czĊsto obce pochodzenie (ROSPOND 2000: 101-102).
-era
Formant -era, wczeĞnie zleksykalizowany, pojawiá siĊ w badanym materiale szczątkowo, por. nazwisko odrzeczownikowe Wygiera.
Nazwiska zakoĔczone formantem z sufiksalnym elementem -ch-
Formanty z elementem sufiksalnym -ch- nacechowane są ekspresyjnie, stano-wią najczĊĞciej wykáadnik spieszczenia. Struktury tego typu są bardzo stare. Rospond zalicza je do nieproduktywnych (2000: 104). WĞród sáawatyckich nazwisk odapela-tywnych pojawiáy siĊ nastĊpujące formanty tego typu:
-ach Garach, antroponim utworzony od podstawy czasownikowej, por. psá.
*garati ‘paliü siĊ, páonąü’,
-icha Kalicha8, formacja najpewniej odrzeczownikowa, por. ap. kaleta, stp. Kalita, gw. kalota, daw. ‘sakiewka’, por. kaletnik ‘rzemieĞlnik wyrabiający ka-lety, torby skórzane’.
Jak twierdzą Wolnicz-Pawáowska i Szulowska, formant sufiksalny -icha w antroponimii polskiej pojawiá siĊ dziĊki ekspansji popularnego ukraiĔskiego mode-lu odmĊĪowskich nazw ĪeĔskich. Nazwiska budowane w ten sposób charakterystycz-ne są zwáaszcza dla terenów pogranicznych: polsko-biaáoruskich i polsko-ukraiĔskich. Odnoszą siĊ do Īon, a w okolicach Siedlec i Lublina równieĪ do nazw córek. Jak po-dają badaczki, sufiks -icha w dialektach ukraiĔskich charakterystyczny byá dla nazw kobiet starszych, czĊsto wdów (1998: 230-231).
-uch Kniuch, nazwisko powstaáe od podstawy rzeczownikowej, por. *kɴmn-,
*kɴmy, kɴmene ‘ród, plemiĊ’, takĪe psá. *kɴnɶ, pol. kann ‘obciĊty pieĔ drzewa,
konar’,
-ych Chudych, antroponim powstaáy od przymiotnika, por. ‘chudy’. Nazwiska zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -s-, -sz- Formanty z elementem sufiksalnym -s- lub -sz- zalicza Rospond do nieproduk-tywnych. Ich wykorzystanie pojawia siĊ jedynie w nielicznie poĞwiadczonych na-zwach osobowych (2000: 104). W ksiĊgach metrykalnych odnotowano nazwiska z formantami:
-us Dunus, antroponim pochodzi od psá. *dunqti ‘dmuchaü’, -osz Báyskosz, formacja odczasownikowa, por. báyskaü,
-ysz Chromysz, nazwisko utworzone od podstawy przymiotnikowej, por. chromy. Nazwiska odapelatywne zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -t-
Rospond twierdzi, Īe konstrukcje z elementem sufiksalnym -t- są dziĞ martwe (2000: 102). W materiale sáawatyckim pojawiáy siĊ nieliczne poĞwiadczenia uĪycia tego typu formantu:
-ot por. Koszot, antroponim utworzony od niejednoznacznej podstawy sáowotwór-czej kos-
-ta por. Pujta, formacja odrzeczownikowa, por. gw. puja ‘kotka’.
Oprócz formantów omówionych powyĪej w zebranym materiale Ĩródáowym wystĊpują takĪe inne, szczątkowo poĞwiadczone: -a (por. Prystupa), -aw (por.
Chu-law), -ow (por. Bytow).
8
Nazwisko Kalicha moĪe byü takĪe ĪeĔską formą zaleĪnoĞciową od mĊskiego Kala lub
Podsumowując, na potrzeby niniejszego artykuáu przeanalizowaáam pod wzglĊdem struktury blisko 170 róĪnych nazwisk odapelatywnych. Do najliczniejszych naleĪą antroponimy zakoĔczone formantem z elementem sufiksalnym -k-. Ich pod-stawą sáowotwórczą byá najczĊĞciej rzeczownik. NiemalĪe poáowa sáawatyckich na-zwisk tworzonych od nazw pospolitych powstaáa poprzez dodanie do podstawy for-mantu pierwotnie ukraiĔskiego -uk. Do czĊstych naleĪą takĪe antroponimy z sufiksal-nym -ko. PrzypomnĊ, Īe tego typu nazwiska rzadko powstawaáy na gruncie polskim, najczĊĞciej byáy przeniesieniami z jĊzyków wschodniosáowiaĔskich. Z kolei odnoto-wana w Ĩródáach znacząca liczba nazwisk odapelatywnych z sufiksem pierwotnie odmiejscowym -ski Ğwiadczy o ekspansji formantu, o której pisaá m.in. BystroĔ (pas-sim). Formacje te tworzone byáy gáównie na zasadzie: rzeczownikowa podstawa sáo-wotwórcza + formant pierwotnie odmiejscowy -ski.
Do czĊsto notowanych naleĪaáy antroponimy z dawnym patronimicznym for-mantem -ewicz, wystĊpującym z podstawami miĊkkimi bądĨ zmiĊkczonymi. Nazwi-ska tego typu tworzone byáy w wiĊkszoĞci równieĪ od rzeczownikowych podstaw sáowotwórczych. Podstawy przymiotnikowe i czasownikowe dominowaáy natomiast w nielicznej grupie nazwisk zakoĔczonych formantem z elementem sufiksalnym -j (por. aj, ej). WáaĞciwe dla badanego terenu są równieĪ antroponimy z sufiksalnym -áo. Choü w Ĩródáach poĞwiadczone są nielicznie, znacząco wpáywają na charaktery-stykĊ sáowotwórczą sáawatyckich nazwisk (mam na myĞli wschodniosáowiaĔskie po-chodzenie sufiksu).
Ciekawym zagadnieniem sáowotwórczym są poĞwiadczone w ksiĊgach metry-kalnych nazwiska z formantem -er. Przypominam, Īe Rospond klasyfikuje ten sufiks jako genetycznie niepolski, obcy, najpewniej pochodzenia niemieckiego. Byü moĪe jest to warunkowane wpáywem sáawatyckich nazwisk Īydowskich, tworzonych od podstaw niemieckich. To jednak jest juĪ zagadnienie na odrĊbną pracĊ.
NajczĊstsze typy strukturalne sáawatyckich nazwisk odapelatywnych notowa-nych w sáawatyckich ksiĊgach metrykalnych w latach 1915-1921 prezentuje tabela poniĪej:
Rodzaj formantu sufiksalnego liczba %
-uk, -czuk 52 ik/yk, -czyk 7 -ak, -czak 3 -ek, -czek 2 -ko 11
Formanty z elementem sufiksalnym -k-
-ka 3 46,70 -ec 3 -acz 2 Formanty ze spalatalizowanym -k- -ycz 1 3,59
-ski 23 Formanty pierw. odmiejscowe
-cki 3 15,57
-ewicz 14
Formanty pierw. odimienne
-owicz 6 11,97 -an 2 -anin 1 -en 1 -in/-yn 1 -un 2
Formanty z el. sufiksalnym -n-
-no 2
5,38
-aj 3
Formanty z el. sufiksalnym -j-
-ej 4 4,21
-lo, -áo 6 Formanty z el. sufiksalnym -l-, -á-
-uáa 1 4,21
-er 4
Formanty z el. sufiksalnym -r-
-era 1 2,99
-ach 1
-icha 1
-uch 1
Formanty z el. sufiksalnym -ch-
-ych 1
2,39
-us 1
-osz 1
Formanty z el. sufiksalnym -s-, -sz-
-ysz 1
1.79
-ot 1
Formanty z el. sufiksalnym -t-
-ta 1 1,20
àącznie 167 100
Tabela: NajczĊstsze typy strukturalne sáawatyckich nazwisk odapelatywnych
ABRAMOWICZ Z. (2003) Sáownik etymologiczny nazwisk ĩydów biaáostockich, Biaáy-stok. (Abr SENĩB).
BUBAK J. (1986), Proces ksztaátowania siĊ polskiego nazwiska mieszczaĔskiego
i cháopskiego, Kraków.
BYSTROē J. (1993), Nazwiska polskie, Warszawa.
CITKO L.,DACEWICZ L. (1997), Sáownik historycznych nazw osobowych
GALA S. (1985), Polskie nazwy osobowe z podstawowym -l-/-á- w czĊĞci sufiksalnej, àódĨ.
GÓRNOWICZ H. (1988), WstĊp do onomastyki, GdaĔsk. (Górnowicz 1988).
Gramatyka historyczna jĊzyka polskiego, (2000),Warszawa-Wrocáaw. (Rospond
2000).
KARàOWICZ J. (1900), Sáownik gwar polskich, t. I, Kraków (pozycja dostĊpna w In-ternecie, www.pbi.edu.pl). (SGP I).
KREJA B. (1973), Rola desufiksacji w tworzeniu nazw osobowych pospolitych i w
áa-snych, ”Onomastica” XVIII, s. 197-244.
KREJA B. (1993), Formacje na -anin i -an w jĊzyku polskim i innych jĊzykach
sáo-wiaĔskich, „Onomastica”, XXXVII, s. 107-131.
KREJA B. (2001), Sáowotwórstwo polskich nazwisk. Struktury sufiksalne, (2001), Kra-ków.
Nazwiska (1998), [w:] Polskie nazwy wáasne. Encyklopedia, red. E.
Rzetelska-Feleszko, Warszawa - Kraków, s. 143-160.
Nazwiska Polaków. Sáownik historyczno-etymologiczny, t. I A-K, t. II L-ĩ, (1999),
Kraków. (Rym I, II).
ROSPOND S. (1965), Struktura i klasyfikacja nazwiska sáowiaĔskiego na podstawie
„Sáownika nazwisk Ğląskich”, RKJWTN, t. V, Wrocáaw, s. 9-63.
RYMUT K. (1991), Nazwiska Polaków, Kraków. (Rymut 1991).
Sáownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych, cz. 1: Odapela-tywne nazwy osobowe, opr. Aleksandra CieĞlikowa, (1997), Kraków. (NO). Sáownik nazwisk Ğląskich, cz. 1: A-F, cz. 2: G-K, (1967, 1973), Warszawa-Wrocáaw-
-Kraków.
Sáownik nazwisk wspóáczeĞnie w Polsce uĪywanych, t. I-X, (1992), Kraków.
WOLNICZ-PAWàOWSKA E. (1998), Nazewnictwo obszarów pogranicznych.
Wprowa-dzenie, [w:] Polskie nazwy wáasne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko,
Warszawa, s. 397-399.
WOLNICZ-PAWàOWSKA E.,SZULOWSKA W. (1998), Antroponimia polska na Kresach
poáudniowo-wschodnich XV - XIX wiek, Warszawa.
ZàOTKOWSKI P. (1999), Nazwy osobowe szlachty podlaskiej z formantem -icz, -owicz,
-ewicz w XV-XVII wieku, [w:] Nazewnictwo na pograniczach etniczno-
-jĊzykowych. Materiaáy z MiĊdzynarodowej Konferencji Onomastycznej Biaáy-stok-SupraĞl 26-27 X 1998, red. Z. Abramowicz, L. Dacewicz, Biaáystok, s. 342-349.
75
Babkiewicz ‘od baba –kobieta, babka’,
Babki-ew+icz, (Rym I: 12). Bagáaj ‘od czasownika
bagat’- psá. mocno chcieü, áaknąü, Īądza, tĊsknota,
(Rym I: 14), por. teĪ gwa-rowe wyrazy: bagla/
bah-la ‘stóg sáomy lub siana’
(SGP I: 269, 276),
ba-chloniü; udawaü, opowia-daü coĞ innego, niĪ byáo w rzeczywistoĞci, Bagá-aj, (tamĪe: 243).
Baháaj, zob. Bagáaj, Bahá-aj, (Rym I: 14, SGP I: 243, 269, 276).
Bajko ‘od bajaü - pleĞü,
lub od baj - bajarz, plot-karz’, Baj-ko, (Rym I: 14).
BakaliĔski ‘od stp. bakaü
‘áajaü, krzyczeü’, stp. bak ‘krzyk’, Bak-al-iĔ+ski,
(Rym I: 15).
Basiuk ‘od bas ‘niski gáos
mĊski’, czáowiek mówiący niskim gáosem, lub od ba-sy- instrument muzyczny; moĪliwe teĪ od im. Seba-stian – w formach po-chodnych trudno to od-róĪniü, Basi-uk, (Rym I:
23).
Berczniak ‘od podst. ber-,
ta od psá. *byrati ‘rzucaü, ciskaü, báądziü’ lub od niem. n. os. Ber, Behr (od im. Bernard), Ber-cz-ni+ak, (Rym I: 28). Bilkiewicz ‘od biaáy,
podst. biaá-, w pochod-nych od biel-, bil-; moĪe teĪ byü w znaczeniu biel,
dawniej ‘táuszcz’,
Bil-ki-ew+icz, (Rym I: 32). Báyskosz ‘od báyskaü
‘za-jaĞnieü’, Báysk-osz, (Rym
I: 42).
Bobikiewicz ‘od ap.
bo-bek’, Bobiki-ew+icz, (Rym I: 42).
Bobkiewicz ‘od podst.
bob-, por. bób ‘roĞlina z rodziny motylkowatych, jej owoc, ziarno’, bobo ‘stra-szydáo, strach’,
Bob-ki+ew+icz, (Rym I: 42). Bojczewski ‘od stp. bojeü
siĊ ‘baü siĊ’, teĪ bój ‘wal-ka’, Bojcz-ew+ska, (Rym
I: 45).
Borkusiewicz ‘od
apela-tywu bór, pl. bory’,
Bor-kusi-ew+icz, (Rym I: 47). Borodziej ‘od podst. brod- por. broda, bród, brodziü, lub odimienne: od imienia záoĪonego: Brodzisáaw’, Borodzi-ej,
(Rym I: 53).
Bosak ‘por. bosak ‘hak
sáuĪący do wyciągania wody ze studni’, teĪ od przym. bosy, por. teĪ na-rzĊdzie bosak’, Bos-ak,
(Rym I: 49).
Buchik ‘od podst. buch-
stp. buchaü- gwaátownie biü, puchnąü, teĪ odimien-ne- od im. na Bu- typu: Budzisáaw, Burchard, wspóáczeĞnie w Polsce nie wystĊpuje’, Buch-ik, (Rym I: 59).
Burdiáo ‘od burda
‘awan-tura’, burdaü siĊ
‘prze-wracaü siĊ, rozrzucaü’ lub od burdel’, Burd-iáo,
(Rym I: 63).
Bytow ‘od psá. bytɶ –
ist-nienie, warunki Īycia, ten, który byá’, Byt-ow,
(Rym I: 66).
Charkowiec ‘od charkaü,
charchaü, chrachaü ‘chrząkaü, pluü’, teĪ od harkaü ‘warczeü, mówiü niewyraĨnie’, Chark-owi+ec, (Rym I: 73). Chilczuk ‘od chyliü siĊ,
wiele form teĪ od im. Hila-ry’, Chil-cz+uk, (Rym I: 90).
Cholodczuk ‘od cháód,
cháodziü, z fonetyką ukraiĔ. choáod’, Cholod-cz+uk, (Rym I: 77).
Chomiczewski ‘por. ap.
chomik (zwierzĊ)’,
Chom-icz-ew+ska.
Chorbaczewski ‘od garb,
garbiü siĊ ‘pochylaü siĊ, trzymaü siĊ krzywo’,
Chorb-acz-ew+ska, (Rym I: 218).
Chromysz ‘od stp. chromy
‘kulawy’, chromaü, chra-maü ‘kuleü’’, Chrom-ysz,
(Rym I: 84).
Chudych ‘od ap. chudy’, Chud-ych, (Rym I: 87). Chudycz, zob. Chudych, Chyd- ycz, (Rym I: 87). Chulan ‘od hulaü ‘bawiü
siĊ hucznie’, Chul-an,
(Rym I: 315).
Chulaw, zob. Chulan, Chul-aw, (Rym I: 315).
76
Churlan ‘od cherlaü, gw.
cherla ‘sáabowity’,
Churl-an, (Rym I: 75).
Ciodyk ‘od ap. gw.
czu-der/ czoder, takĪe ciuder ‘okrzyk na zwierzĊta po-ciągowe, Īeby száy w lewo ‘wista’, moĪliwe teĪ po-chodzenie od niem. zu dir, co jest odpowiednikiem pol. ku sobie, ksobie (za-woáanie na konie i woáy). Formy gwarowe to: czu-dak, czudek, czudej, czudel lub z miĊkką spóágáoską ‘ü’’, Ciod-yk, (SGP V:
207, 208).
Czelej ‘czel- od czoáo’, Czel-ej, ( Rym I: 116). Czopowski ‘od ap. czop -
korek do zatykania beczki’,
Czop-ow+ska, (Rym I: 116).
Czulej ‘od czuáy, czuü,
czuliü’, Czul-ej, (Rym I:
117).
Czylej ‘od cel, daw. cyl,
celowaü, to z niem. Ziel, w pochodnych teĪ od im. Ī. Cela, Cyla (od Cecylia)’,
Czyl-ej, (Rym I: 68). Degodno ‘od dygaü
‘káa-niaü siĊ niepewnie’, (Rym
I: 162), moĪliwe teĪ od gw.
dygdaü ’dygaü’, Degod-no,
(SGP I: 68).
Derewiak ‘od ap. drzewo,
drzewiü, drwa, z psá. *dervo, *drɶva’,
Derewi-ak, (Rym I: 154).
DĊbczak ‘od ap. dąb’, DĊb-cz+ak, (Rym I: 128). Dogadno ‘por. dogodziü,
zaspokoiü czyjeĞ potrzeby, gw. dogoda zn. ‘wygoda’’,
Dogad-no, (Rym I: 140).
Dogodner, zob. Dogadno, Dogod-n+er, (Rym I: 140). Dranowski ‘od psá.
*dɶranɶ ‘darcie, coĞ zdar-tego’’, Dran-ow+ska, (Rym I: 147).
DrąĪkiewicz ‘od drąĪyü
‘Īáobiü, wydáubywaü’ teĪ od drąg’, DrąĪki-ew+icz,
(Rym I: 148).
Dudik ‘od duda, dziĞ dudy
‘instrument muzyczny, li-chy grajek’’, Dud-ik, (Rym
I: 156).
Dudkiewicz ‘od ap. dudek
‘gat. ptaka’’, Dudki-ew+icz, (Rym I: 156). Dunus ‘od psá. *dunqti
‘dmuchaü’’, Dun-us, (Rym
I: 158).
Dydiuk ‘od róĪnych
pod-staw na dyd- gwarowe dy-daü zn. ‘dyndy-daü, ssaü z piersi’’, Dydi-uk, (Rym I:
161).
Dydniuk, zob. hasáo Dy-diuk, Dydni-uk, (Rym I: 161).
DzikaĔczuk ‘od ap. dziki
‘nieoswojony’ lub od dzik (nazwa zwierzĊcia)’,
Dzik-aĔ-cz+uk, (Rym I: 173). Garach ‘od psá. *garati
‘paliü siĊ, páonąü’, stp. i gw. gara ‘coĞ spalonego’’, por. teĪ niem. n. os. Gar, gara ‘dziura w drzewie’,
Gar-ach, (Rym I: 217). Gejáo ‘od gaiü ‘zieleniü’,
daw. ‘otwieraü sądy’, gaj ‘zaroĞla’ lub od gajówka, z pán. przejĞciem aj w ej
-‘, Gej-áo, (Rym I: 212). Gáadkowski ‘por. gáadki
‘równy, ukáadny’, teĪ od
gáadziü’, Gáadk-ow+ska,
(Rym I: 240).
Golacz ‘por. ap. pol. goáy,
golec, golak ‘czáowiek ubogi, biedny’, por. teĪ n. m. Ƚɨɥɹɤ (Wiatka), Hola-ki/Ƚɨɥɹɤɢ (Sokóáka, Kijów, Podole, Wiatka), Koniusz-ki-Golaki (Sokóáka),
Gol-acz’, (Abr SENĩB: 131). Gontaruk ‘od gont
‘de-seczka do pokrywania da-chu’’, Gont-ar+uk, (Rym I:
254).
Gruszkowski ‘od ap.
gru-sza ‘drzewo owocowe’, gruszka ‘owoc’’,
Gruszk-ow+ski, (Rym I: 273). Gulewski ‘od podst. gul-,
por. gw. gulaü ‘hulaü’, gu-la ‘guz’’, Gul-ew+ska, (Rym I: 283).
Haáaszuk ‘od ap. haáas’, Haáasz-uk, (Rym I: 248). Holaczuk ‘od goáy, w
po-chodnych teĪ od goliü ‘strzyc’’, Hola-cz+uk, (Rym I: 251).
Hoáowiec ‘od ap. gáowa’, Hoáowi-ec, (Rym I: 241). Hoáowieniec ‘od ap.
gáo-wa’, Hoáowi-eni+ec, (Rym
I: 241).
Horyszczuk ‘od ukr.
ho-rach ‘groch’’, Horysz-cz+uk, (Rym I: 312). Howoruszka ‘od
gawo-rzyü ‘mówiü niewyraĨnie’, gadaü, z charakterystycz-nym wsá. h w nagáosie za-miast g, por. stp. gawor ‘mowa, gáos’’,
Howor-usz+ka, (Rym I: 223). Kalicha ‘moĪe byü od
ka-leta, stp. Kalita, gw. kalo-ta, daw. ‘sakiewka’, por.
77
kaletnik ‘rzemieĞlnikwy-rabiający kalety, torby skórzane’ lub od kaliü. Por. takĪe Kalich - od Ka-lisz, pot. mieszkaniec Kali-sza’, Kal-icha, (Rym I:
368, 369).
Kalitka ‘od kaleta, stp.
Kalita, gw. kalota, daw. ‘sakiewka’, Kalit-ka, (Rym
I: 368).
Kamedjuk ‘od ap.
kame-duáa ‘czáonek zakonu ka-meduáów’, Kamedj-uk, (Rym I: 371).
Karpiuk ‘od podst. Karp-
, por. karp ‘gat. ryby’, kar-pa ‘pieĔ z korzeniami po-zostaáy po ĞciĊciu drzewa’, karpaü ‘naprawiaü’, moĪ-liwe teĪ od im. Karp, z grec. kƗrpos, uĪyw. w ko-Ğciele prawosá., Karpi-uk,
(Rym I: 381).
Kiciuk ‘por. ap. kicia
(pieszczotliwie o kocie) lub kita ‘ogon’’, Kici-uk, (Rym I: 393).
Kierdaszuk ‘od psá. *kDŽdɴ
‘trzoda, stado’, por. kierda gw. ‘knur’, kierdel ‘stado owiec’’, Kierd-asz+uk, (Rym I: 396).
Klujewski ‘od ap. kluü siĊ
‘wylĊgaü siĊ’’,
Kluj-ew-ska, (Rym I: 411).
Kniuch ‘od *kɴmn-,
*kɴmy, kɴmene ‘ród, ple-miĊ’, takĪe psá. *kɴnɶ, pol. kann ‚obciĊty pieĔ drzewa, konar’ lub od gw. Knoch ‘gnat’, teĪ niem. n. os. Knocie, ta od Ğrwniem. Knoche ‘koĞü’’, Kni-uch,
(Rym I: 414).
Kochanowicz ‘od kochaü,
kochanek’, Kochan-ow+icz, (Rym I: 420). Kochnowicz ‘od ap.
ko-chaü, teĪ od niem. n. os. Koch, ta od Ğrwniem koch ‘kucharz’, por. gw. Kochaj ‘kogut’’, Koch-n-ow+icz,
(Rym I : 420).
Koladczuk ‘od kolĊda
‘pieĞĔ koĞcielna z okresu BoĪego Narodzenia’, teĪ danina skáadana koĞcioáo-wi’, Kolad+cz-uk, (Rym I:
426).
KolasiĔski ‘od ap. kolasa
‘powóz’’, Kolas-iĔ+ska, (Rym I: 425).
Kolenczuk ‘od ap. kolano, Kolen+cz-uk, (Rym I: 425).
KolesiĔski, zob. KolasiĔ-ska, Koles-iĔ+ski, (Rym I: 425).
Koáabun ‘moĪliwe od ap.
koábaĔ ‘grząskie jezioro, staw, bajoro’, ukr. gw. ko-ȣbánɶ, por. teĪ (innego po-chodzenia) pol. wsch., kre-sowe: Kouba, koban ‘pieĔ’’, Koáab-un, (NO:
115),
Koáaczuk ‘od ap. koáacz
‘placek z pszennej mąki’’,
Koáacz-uk, (Rym I: 427). Koniewski ‘od konew,
ko-newka ‘naczynie na wodĊ’, gw. konwa lub od ap. koĔ’,
Koni-ew+ski, (Rym I: 432, 435).
Korowajski ‘od apelatywu
korowaj, dawniej tyle co ‘obrzĊdowe pieczywo na Rusi i Ukrainie’,
Korowaj-ski, (Rym I: 442).
KorĪewicz ‘byü moĪe od
korzyk ‘nazwa roĞliny’, teĪ korzyk: korzeĔ, por. psá. *kokor – zreduplikowany wariant psá. *kor-enɶ’,
KorĪ-ew+icz, (NO: 121). Koszot ‘od podst. kos-,
por. kos ‘ptak z rodziny drozdów’, teĪ od kosiü, ko-sa’, (Rym I: 444), moĪliwe takĪe od ap. kosz, koszyk,
Kosz-ot, (Rym I: 447). KoĞciczuk ‘por. ap. koĞü’, KoĞcicz-uk, (Rym I : 448). Kowalczuk ‘od podst. kow- , por. stp. kowaü ‘kuü metal’, kowal’,
Kowal-cz-uk, (Rym I: 451).
Kozialski ‘od ap. koza,
kozioá, stp. kozieá’,
Kozia-ski, (Rym I: 455).
Krawczuk ‘od podst. kraw- , por. krawaü ‘ obci-naü’, krawiec’, Krawcz-uk,
(Rym I: 460).
Krupka ‘od ap. krupa,
krupy ‘kasza jĊczmienna’’,
Krup-ka, (Rym I: 469). Ksiutiuk ‘od kciuk, gw.
krzciuk ‘jeden palec u rĊki’’, Ksiuti-uk, (Rym I:
389).
Kulcharczuk ‘‘r’ wtórne,
prawdopodobnie pierwot-na postaü pierwot-nazwiska to Kul-chawczuk, to od gw. kulaü ‘kuleü, toczyü siĊ’, gw. ku-laü ‘kuleü, chromaü’ lub od ap. kulesza ‘prymitywna potrawa z szybko zagoto-wanej na wodzie mąki’’,
Kulchar-cz-uk, (Rym I: 487).
Kuniewicz ‘od ap. konew,
konewka ‘naczynie na wo-dĊ, gw. konwa lub od kuna
78
‘zwierzĊ’’, Kuniew-icz, (Rym I: 432).
Kupczuk ‘od podst. kup-,
por. kupiü, kupa’,
Kupcz-uk, (Rym I: 491).
Kutasiewicz ‘od ap. kutas
‘ozdoba na czapce w ksztaácie pĊdzelka na sznurku’, teĪ czáonek mĊ-ski’, Kutasi-ew+icz, (Rym
I: 499).
Kuznik ‘od ap. kuĨnia’, Kuzn-ik, (Rym I: 501). Kuzyáo ‘od podst. kuz-
por. gw. kuza ‘stara kro-wa’, gw. kuzia ‘przekleĔ-stwo’, moĪe teĪ byü od ko-za’, Kuz-yáo, (Rym I: 500).
Kwotoszuk ‘najpewniej od
ap. kwota’, Kwot+osz-uk,
(Rym I: 504).
Lamczuk ‘od bazy lam- ,
por. lama, lamowaü, niem. n. os. Lamm, Lambert’,
Lam-cz+uk, (Rym II: 7). Lamoszuk, zob. Lamczuk, Lam-osz+uk, (Rym II: 7). Lanejlo ‘moĪliwe od lany
‘polewany’, Lan-ej-lo.
Latko ‘od podst. lat- , por.
lataü, lato’, Lat-ko, (Rym
II: 10).
Lejko ‘od podst. lej- , por.
lejaü ‘laü’, lej ‘przyrząd do nalewania páynów’, leja ‘deszcz’, Lej-ko, (Rym II:
13).
Lesiuk ‘od las, gw. lesiak
‘czáowiek Īyjący w lesie’’,
Lesi-uk, (Rym II: 10). Leszczuk ‘od leszcz ‘gat.
ryby’, por. teĪ gw. leszcza ‘leszczyna’’, Leszcz-uk, (Rym II: 17).
Lewandowicz ‘od
lawen-da ‘roĞlina o silnym
zapa-chu, stosowana m. in. do wyrobu perfum’,
Lewand-ow+icz, (Rym II: 11). Lewczuk ‘od ap. lewy,
po-ch. teĪ od im. Leon i od hebr. Levi’, Lew-cz-uk,
(Rym II: 17).
Lewicki, zob. Lewczuk, Lewi-cki, (Rym II: 17). Linkiewicz ‘od podst. lin-
, por. lin ‘ryba z rodziny karpiowatych’, lina ‘gatu-nek roĞliny’, linąü ‘lunąü’, linia’, Linki-ew+icz, (Rym
II: 21).
Litkowski ‘od podst. lut- ,
por. luty ‘mocny’, stp. lu-towaü siĊ ‘lilu-towaü siĊ’, im. záoĪ. typu Lutobor’,
Lit-k+ow+ski, (Rym II: 28). Lozaniuk ‘od áoza
‘wierz-ba szara, krzew z rodziny wierzbowatych’’, Loz-ani+uk, (Rym II: 42). Luniewiniuk ‘od podst.
lun- , por. lunąü ‘chlu-snąü’, stp. luna ‘ksiĊĪyc’, teĪ od niem. n. os. Lune, moĪe byü takĪe od podst. áun- , por. áuna ‘odblask ognia’, áunak ‘ptak ‘, áuĔ ‘rodz. sieci rybackiej’’,
Luni-ew-in+uk, (Rym II: 28, 44).
àobacz ‘od podst. áob-,
por. ukr. áob ‘áeb’, stp. ‘chwasty, zaroĞla’, áoboda ‘roĞlina, lebioda’ lub od niem n. os. Lob’, àob-acz,
(Rym II: 38).
àobek, zob. àobacz, àob-ek, (Rym II: 38).
àognowicz ‘od podst. áog-
, por. áogawy ‘kulawy’, áo-gosz ‘luĨny koĔ w
zaprzĊ-gu’’, àog-n-ow+icz, (Rym
II: 39).
àuszczycki ‘od daw. áuska
‘ sucha skóra, pokrycie ry-by’, por. teĪ áuskaü ‘obie-raü’’, àuszcz-ycka, (Rym
II: 45).
Maáaszycki ‘od ap. maáy,
w formach poch. takĪe od im. záoĪ. typu Maáomir’,
Maá-asz+ycka, (RymII: 61).
Matczuk ‘od ap. matka’, Matcz-uk, (Rym II: 77). Milczuk ‘od ap. milczeü,
milczek ‘czáowiek maáo-mówny’’, Milcz-uk, (Rym
II: 99).
Mileszczuk ‘od ap. miáy,
w poch. takĪe od im. záoĪ. typu Maáobor, Miáosáaw’,
Mil-esz-cz+uk, (Rym II: 101).
Mizger ‘od ap. mizgaü,
umizgaü siĊ ‘zalecaü siĊ’’,
Mizg-er, (Rym II: 107). Moniuk ‘od podst. mon- ,
por. gw. monia, munia ‘czá. leniwy’, niem. n. os. Mon, Mohn, teĪ formacje na mo-no- ‘jedmo-no-’’, Moni-uk,
(Rym II: 114).
Nawarko ‘od nawarzyü
‘nagotowaü’ , nawar ‘wy-war’, nawara ‘karma wa-rzona dla bydáa’’,
Nawar-ko, (Rym II: 141).
Nowaczuk ‘od nowak ‘czáowiek nowy, przybysz’’,
Nowa-cz+uk, (Rym II: 164).
OreĔczuk ‘od ap. oraü,
oracz, orny’, OreĔ-cz+uk,
(Rym II: 183).
Paluszuk ‘od podst. pal-,
pa-79
liü’, Palusz-uk, (Rym II:200).
Pastniuk ‘od podst. past-,
por. past ‘masa miĊsna’, paszt ‘pasztet’, paĞü, pa-stwa stp. ‘pasza, pastwi-sko’’, Past-ni+uk, (Rym II:
212).
Pastrzyk ‘od pasterz,
pa-sterz ‘pilnujący pasącego siĊ bydáa’. W nazwach osobowych nastąpiáo skrzyĪowanie dwu róĪnych podstaw: psá. *pastyrɶ ‘pa-sterz’ i áac. paster ‘pa-sterz’’, Pastrz-yk, (Rym II:
213).
Pastuszuk ‘od pastuch,
pastucha ‘kobieta dogląda-jąca pasącego siĊ bydáa, owiec’’, Pastusz-uk, (Rym
II: 213).
Paszczyk ‘od ap. paszcza
‘jama, pysk’’, Paszcz-yk,
(Rym II: 213).
Paziuk ‘od podst. paz- ,
paĨ- , paĪ- , por. paza ‘wy-Īáobienie w desce, fuga’, paĨ ‘girmek, máody cháo-pak’, gw. paĪa ’pazucha’’,
Pazi-uk, (Rym II: 219). Pekun ‘por. pek ‘pika’ lub
od niem. n. os Peck’,
Pek-un, (Rym II: 221).
Penkajáo ‘od podst. pĊk- ,
por. pĊk ‘wiązka’, pĊczek, pĊkaü, teĪ im. záoĪ. typu PĊkosáaw’, Penk-aj+áo, (Rym II: 227).
Piwniczek ‘od ap.
piwni-ca’, Piwnicz-ek, (Rym II: 246).
Piwniczuk, zob. Piwni-czek, Piwnicz-uk, (Rym II: 246).
Poczter ‘od poczta
‘insty-tucja zajmująca siĊ prze-syáką korespondencji’, stp. ‘dar, podarek; szacunek’, por. pocztarz ‘pracownik poczty’’, (Rym II: 259).
Popielewicz ‘od ap.
po-pióá’, Popiel-ew+icz, (Rym
II: 279).
Produczuk ‘od przedaü
‘odstąpiü za pieniądze, sprzedaü’ z fonetyką wschodniosáowiaĔską’,
Producz-uk, (Rym II: 306). Pruda ‘od podst. prud- , ta
od wsá. prud ‘máyn wodny, zapora’, czes. prud-, sta-nowiące kontynuant psá. prąd-’, Prud-a, (Rym II:
302).
Pruta ‘od gw. prut, pruty,
prutaü ‘trwoniü, pruü’’,
Prut-a, (Rym II: 303). Prystupa ‘od przystaü
‘przyjĞü, przystąpiü’, z fonetyką wsá.’, Prystup-a,
(Rym II: 316).
Przybylski ‘od ap.
przyby-áy ‘przybysz, ten, który przybyá’’, Przybyl-ska, (Rym II: 312).
Przychodaj ‘od ap.
przy-chodziü ‘przybywaü’’,
Przychod-aj, (Rym II: 313).
Pujta ‘od gw. puja ‘kotka’,
gw. pujak, pujek ‘kotek’’,
Puj-ta, (Rym II: 320). Pyszko ‘od podst. pysz-,
por. gw. pysz ‘puch, kurz’, teĪ od pyszny, pyszniü siĊ, pycha’, Pysz-ko, (Rym II:
326).
Repko ‘od ap. rzepa, wsá.
rƟpa’, Rep-ko, (Rym
II: 382).
Rozáo ‘moĪliwe od ap.
roz-laü ‘wyroz-laü szeroko’, (Rym
II: 364) lub od niem. Rose
‘róĪa’, takĪe im. jidysz Ro-se’,Roz-áo, (Abr SENĩB:
284-285).
Rylukowski ‘od ap. ryáo’, Ryl-uk-ow+ska, (Rym II: 377).
Samczuk ‘od sam
‘samot-ny, jedyny’, teĪ od im. záoĪ. typu Sambor, im. chrzeĞcij. typu Samson, Samuel’,
Sam-cz +uk, (Rym II: 393).
Samojtuk ‘od sam’samot-
ny, jedyny’’, Sam-oj-t-uk,
(Rym II: 393).
Samujtuk, zob. Samczuk, Sam-uj-t-uk, (Rym II: 393).
Soáduszkiewicz ‘od ap.
soáoducha ‘rodz. sáodkiej zupy’’, Soádusz-ki-ew+icz,
(Rym II: 461).
Soáoduszkiewicz, zob. Soáduszkiewicz, Soáodusz-ki-ew+icz, (Rym II: 461). Starczuk ‘od ap. stary lub
od starczyü ‘nie zabraknąü, podoáaü’’, Starcz-uk, (Rym
II: 476-477).
Stelmaszuk ‘od stelmach,
takĪe stalmach, starmach ’rzemieĞlnik wyrabiający drewniane czĊĞci wozu’’,
Stelmasz-uk, (Rym II: 482). Swistunik ‘od ap. Ğwistun
‘uosobienie wiatru, pusty orzech stoczony przez ro-baka’’, ĝwistun-ik, (SNOB
II : 140).
Syczuk ‘od podst. sycz-,
por. sycz ‘gat. sowy’, sy-czeü, syk’, Sycz-uk, (Rym
80
Szaczanin ‘od szaczaü siĊ,
szaciü siĊ ‘ubieraü siĊ, stro-iü siĊ’ lub od n. os. na Sza- , Sa- typu Szaweá, Salomon’,
Szacz-an+in, (Rym II: 516). SzkodziĔski ‘od ap. szkoda
‘strata materialna, ubytek’’,
Szkodz-iĔ+ska, (Rym II: 539).
Szykuáa ‘od szyk
‘porzą-dek, oddziaá wojska’’,
Szyk-uáa, (Rym II: 567). Taruk ‘od podst. tar- , por.
tar ‘tor’, tara ‘waga opa-kowania towaru’, czasza, gw. taraü ‘plotkowaü, ta-rzaü siĊ’’, Tar-uk, (Rym
II: 595).
Tetiurka ‘por. ap. ukr.
te-tera, teteria ‘cietrzew’’,
Te-tiur-ka, (SNOB II: 143). Tetiurko, zob. Tetiurka, Tetiur-ko, (SNOB II: 143). Tetnirko, zob. Tetiurka, Tetnir-ko, (SNOB II: 143). Tonkiel ‘od podst. ton- ,
por. toĔ ‘gáĊbia’, daw. teĪ ‘krytyczna sytuacja’, prze-rĊbla; tonąü ‘pogrąĪaü siĊ’, ton ‘dĨwiĊk, zabarwienie czegoĞ’, teĪ od im. Antoni’,
Ton-ki+el, (Rym II: 612). Trybuchowicz ‘od gw.
try-bach ‘brzuch’’,
Trybuch-ow+icz, (Rym II: 622). Wakulski ‘od wakowaü
‘byü nieobsadzonym, wol-nym’ lub od niem. n. os. Wack’, Wak-ul+ska, (Rym
II: 647).
Wicherko ‘od ap. wicher
‘gwaátowny wiatr’, daw. ‘czáowiek o niespokojnym uosobieniu’’, Wicher-ko, (Rym II: 671).
Wieczorkowski ‘od ap.
wieczór ‘póĨna pora’,
Wie-czor-k-ow+ski, (Rym II: 673).
Wircen ‘od wierciü,
wier-ciü, teĪ od stp. wirdoch ‘táu-czek do ucierania’’,
Wirc-en, (Rym II: 677).
Wircer, zob. Wircen, Wirc-er, (Rym II: 677).
Woáczko ‘od woleü ‘dawaü
czemuĞ pierszeĔstwo’, wola daw. ‘zniewolenie od powinnoĞci wobec wáaĞci-ciela ziemi’, teĪ ‘zdolnoĞü do Ğwiadomego wyboru’, w poch. teĪ od wóá ‘kastro-wany byk hodo‘kastro-wany jako zwierzĊ robocze, moĪliwe teĪ od im. Wolimir’’,
Woá-cz+ko, (Rym II: 697). Woáczuk ‘od ap. wsá.
woák’, Woá-cz+uk, (SNOB
II: 181).
Worninowicz ‘od ap.
wro-na ‘gat. ptaka’’,
Wornin-ow+icz, (Rym II: 703-704). Wygiera ‘od ap. wyga
‘czáowiek obrotny, spry-ciarz’’, Wygi-era, (Rym II:
708).
Ziarczuk ‘od ap. ziarno,
stp. zarno ‘nasiemie zboĪa’ gw. zierko’, Ziarcz-uk, (Rym II: 739).
Ziglewski ‘od daw. zygaü
‘draĪniü kogoĞ, dokuczaü’, w poch. teĪ od im. Zygmunt, stp. Zygmunt’, Zigl-ew+ska, (Rym II: 750). Zoáotuchin ‘od záoto ‘metal
szlachetny’, wsá. zoáoto’,
Zoáot–uch+in, (Rym II: 743).
Zubko ‘od ap. ząb’, Zub-ko, (Rym II: 730, SNOB II: 203).
Zyglewski, zob. Ziglewski, Zygl-ew+ska, (Rym II: 730).
81
Word-formation types of surnames pertaining to common words, pursuant to the records found in the parish registers from Sáawatycze (1915--1921) Surnames formed on the basis of apellative lexis, were created from common words, by means of a complete transfer of a given word to the personal name or by means of combining common words with various suffixes. However, it has to be stressed that modern surnames have no connotations as far as their dictionary meaning s are concerned. Upon shifting from the pool of common words to the anthroponym group, words lost their lexical connotations entirely.The prominent issue discussed in this thesis is the structural analysis of surnames pertaining to common words. There-fore the focus is the structure of anthroponyms based on appellative lexis, or what de-rivation procedures accompanied their creation. It is difficult to indicate suffix for-mants distinctive of surnames pertaining to common words. The abundance of such surnames results in a high number of possible surname-formative formants.My analysis of surnames excerpted from the records in the public registers from Sáa-watycze dated 1915-1921 aims to distinguish and characterize word-formation for-mants representative of the examined area. The most plentiful are derived words, cre-ated by means of adding East Slavic suffixes such as: -uk, -czuk, -ko, -in, -un, -áo and others. Also common are names created on the basis of foreign, especially Ukrainian and Russian stems. The thesis comprises a dictionary of surnames that indicates the semantic root of anthroponyms found in the sources.
