Metody inżynierii jakości w towaroznawczej ocenie wybranych tkanin odzieżowych

Pełen tekst

(1)Akademii. w. Stanislaw PJeifer Kat o dra Towaroznawstwa Przo mys rowe go. Renata Salerno-Kochan Kał o dra. Towaroznaws twa Prllomydowo go. Metody inżynierii jakości w towaroznawczej ocenie wybranych tkanin odzieżowych t. Wprowadzenie Towaroznawstwo zajmuje s i ę badaniem i oceną jakości towarów. W naukach towaroznawczych bierze s i ę pod uwagę różne właściwości towaru. zbiór właści wości prLyrodniczych (fizycznych, chemicznych). technicznych , ekonomicznych itp. Znajduje to odzwierciedlenie w jednej z definicji. według której jakość towaru to c ałok sz talt wła śc i wości przyrodniczych, technicznych , ekonomicznych. ergonomi cznych , estetycznych i użytkowych. które tkwią w wewnętrznej strukturze produ ktu i w ostatecznym rezułtac ie k Slolaltują stopien zaspokojenia potrzeb nabywców tych dóbr [l 2J. Towar jest częs to przedmiotem oceny. M ożna mówi ć o ocenie towaru , ocenie jako śc iowej towa ru , o anal izie jakości towa ru . W obszarze zainleresow'1I1 inżynierii jako ści znajdują s ię różne metody oceny. Należy przy tym zauważyć , że ocena towa ru nie jest t ożsama z oceną jakości. W towaroznawczych badaniach i ocenie wyrobów przemysłowych ważną rolę odgrywają metody liczbowego okreś lania jakości. Dotychczas typowym sposobem okreś lani a jakości towarów było wyznacze nie klasy jako ści dla danego towaru lub partii towarów. Punktem od ni esienia byly normy. w których podawano procedurę i sposób zaszeregowania sztuki wyrobu lub ca ł ej part ii do 1.1 1, III klasy jakości, Ok reślano t eż wa runki , według których nie można było zaliczyć wyrobu do żad n ej klasy jakości..

(2) Stanisław. Rellala Salerno·Kochan. Z oczywistych powodów wiele rodzajów wyrobów przemysłowych nie i nie posiada znonna li zowanych procedur wyznaczania klasy j akości. Pows t ają nowe rodzaje wyrobów i grup asortymentowych, których normy ni e o bejmują . Ponadto, zgodni e z u stawą o normalizacji z dnia 3 kwietnia 1993 r. [14J stosowanie Polsk ich Norm jest dobrowolne, z wyjątkiem norm dotyczących ochrony życia. mi en ia, bezpieczeństwa pracy, ochrony środow i s ka. Obecnie. tj. w sytuacji gospodarki rynkowej, decydującą rolę w ocen ie wyrobu spe łnia jego nabywca. Dokonując zakupu, konsument porównuje produkt y tego samego rodzaju i wybiera te, których jakość i cena mu odpow iadają . Wybór towaru przez konsumenta nie jest jednak jed noznaczny z wysoką jakością tego produktu. Konsumem kieruj e s ię bowiem takimi przes lankami,jak np. moda, rek lama czy cena, a nie r zeteln ą wiedzą na temat wlasciwości danego lowaru. W tej sytuacji większego znaczenia nabiera rola towaroznawstwa i problem opracowania oraz stosowania procedur badawczych. które liczbowo wy ra ż ają jakość wyrobów. Obecnie brak jest aktualnych opracowaJi dotyczących liczbowego wyrażania jakości dla towarów przemysłowyc h , w tym wyrobów w łók i en ni czyc h . Dlatego też autorzy niniejszego artykułu podjęli się zadania. którego celem było wykorzystanie niektórych metod inżynierii jakośc i do wyznaczenia poziomu jakości wyrobów przemysłowych. Do celów analizy dokonano wyboru odpowiednich właściwości, nazwanych kryteriami jakoSci, obliczono dla nich wyrózniki kryterialne, współczynniki ważnOści oraz wskaźniki jakości. Badan ia prowadzono d ł a pła skich wyrobów włókienniczych. tj . popularnych tkanin odzieżowych. posiada ło. 2 . Znaczenie podstawowych lakości w towaroznawstwie. polęć. I zasad. InżynierII. I nżynieria ja kośc i zajmuje s i ę oceną i liczbowym określaniem jakości dowal· nych obiektów lub zjawisk: - ożywionych (np. zwierząt, roślin), - nieożyw ionyc h (np . towarów, gleby, budowli). - procesów (np. procesy produkcyjne, procesy użytkowania towa rów), - postępowania cz ł ow i ek a lub zes połu ludzi. Obiek ty lub zjaw iska podl egające ocenie (analizie) określa się często jako przedm ioty analizy [l, 3]. Przed miotami anali zy mogą być konkretne towary lub partie towarów. Na podstawie istniejących określeń i definicji można przyjąć na stęp ują ce usytuowanie hierarchiczne pojęć: w ramach kwa lilologii znajduje s ię in ży nieria jakości, w ramach inżynierii ja kości znajduje s ię in ży nieria jakości towarów, w tym towarów włókienniczyc h . Przedstawiono to na rys. I..

(3) MelOdy·. . ocenie .... Wykorzystanie metod inżynierii jako śc i w towaroznawczej ocen ie wyrobów w ł ók i enn i czych wymaga skonkretyzowania niektórych pojęć i procedur pos t ępowa nia . W naukach towaroznawczych można mówić o kryterium jakości towaru . Pojęcie to odpowiada pojęc i u właśc i wości towa ru . Jednak kryterium jakości jest wybraną w ł aściwośc ią towaru, istotną właściwośc i ą wspó łok reśl ającą (razem z innymi. wybranymi) jakość analizowanego towaru.. Kwa!it ologia !n żynic ri~. jakosd. Inżynieria. jakoki towarów. Inżynie ria jakości. Rys. I. Usytuowanie inżynierii jakoSci towarów oraz inżynierii jakości. towarów włókienniczych. w łókienniczych. w ramach kwalitologii. Zrótllo: opracowanie własne.. Z kolei zbiór wybranych kryteriów, przy zastosowan iu mctod inżynicrii u możl iwi a liczbowe okresIen ie jakości wyrobu przez obliczenie wskainikajakościowego. Odpow ied ni o dobrane kryteria sta nowi ą podstawę do wyznaczenia taki ego wskaźni k a. Sposób doboru kryteriów dl a danego towaru jest przedm iotem zain t eresowań inż ynie rii jako ści, a proponowane tam metody doboru kry teriów mogą i powinny mieć zastosowa nie w naukach towaroznawczycJl. Ważnym zagadnieni em jest problem istotnosci dobranych kryteriów. W od niesien iu do towa rów, które są obiekta mi użytkowymi. coraz więcej zwolen ników zdobywa pogląd, że kryteriami istotnymi są te, które odnosz'l s i ę do celu u żytkowego r\l. J. Stan ki ewicz twierdzi, że w porównawczych badaniach jak ośc i powinny być uwzglę dni o n e tylko te kryteri a (cechy), których wartości wyznaczają " łączny efekt użytkowy zawarty w produkcie"lI3]. Jednak według T. Borysa uwzględnianie w badaniach jakośc i zasady is t otności ze wzg l ę du na cel uży t kowy wymaga pe ł nej zgod ności między ch arakt erys t yką jakościOWi' zawartą w dokumentacji (normach przed miotowych, waru nkach odbioru ilp.) i c harak t erysty ką , k t órą narzuca cel użytkowy, co nie zawsze ma miejsce. Dobór kryteriów jakości przy ocen ie wyrobów pr zemys ł owych jest jednym z naj istotniejszych. a jednocześnie najtrudniejszych zagadn iell w ocenie jakości towaru. Dobie r ając s t ałe (dla danego wyrobu) kryteria tworzy s i ę kryteri alny wzorzec ja k ości. Ta k więc krY lerial ny wzorzec jakości jest to uporz<ldkowany wed ług potrzeb merytorycznych zapis zbioru kryteriów jakości dla danego towajakości.

(4) S/an;slaw. , Renata Salerno-Kochan. ru . Zbiór taki odtwarza stawiane wymagania jakościowe. ułatwia i umoż liw i a ana l izę jakości towa ru przy ustalonych założeniac h . Kryterialny wzorzec jakośc i dla wyrobu przemy s łowego powinien w swej strukturze zawi e rać na stę pują ce elementy: - szczegó łową cha rakterysty k ę towaru , dla którego ma być zaprojektowany, - wykaz dobranych właściwośc i (kryteriów jak ości) uporządkowanych według ich wa ż n ośc i, - wartośc i współczynników ważnośc i dla poszczególnych kryteriów, - przewidywane metody badali i warunki wyznaczan ia kryteriów, - wartości przewidywane dla poszczególnych kryteriów, czyli przedzia lów zmienności,. o sposobi e wykorzystania kryteriów w anal izie jako śc i (inforo sposobie relatywizacji kryteriów). Kolejnym, istotnym zagadnieniem jest wyznaczenie wartości bez wzg lędnyc h dła wybra nych kryteriów jakośc i . W wyniku pomiarów (laboratoryjnych, organoleptycznych, ankietowych) otrzymuje s i ę wielkości wymiarowe, które z uwagi na różne metody ich wyznaczania nie można porównywać międ zy sob<j . Niezbędnujest ich normalizacja , którą uzyskuje s i ę w wyniku relatywizacj i. Relatyw iz2.cja polega na przek sz tał ceniu b ezwzg l ę dnyc h wa rl ości wyznaczonyc h kryteri ów w stany wzg lvdne. Ma ona na celu sprowadzenie warto śc i wyra żanyc h w róż n ych jednostkach do li czb czystych. bezwymiarow ych, kl óre będ" od zw i ercied lał y natężenie oddz i aływan ia zmierzonych kryteriów na poziom jako śc i wyrobu jako całośc i. Do najczęśc i ej stosowanych metod relatyw izacji nal eżą 13J: - metryzacja, - segregacja szczegó łowa , - porównan ie stopniowane, - tak sacja, - rozstrzyganie alternatywne. W wyniku relatywi zacji otrzymuje s ię wyróż niki kryterialne W dla danego kryterium jako śc i . Wyróżnik kryterial ny ma wa r tości w przedziale za mkni ę t y m (O, l). Zatem wyróżnik kryterialny jest to niemianowany ulamek dziesiętny o warto śc i od O do I, odtwarzający nasilenie dzia lania pojedynczego kryterium jakości (poszczególnej właśc iwośc i wyrobu) na poziom jako śc i calego wyrobu. Podczas liczbowego ok reślan i a jako śc i ważne jest zbadani e, czy wzrost warto ści danego kryterium powoduje wzrost, czy tcż spadek poz iomu jakośc i wyrobu. Kryteria , dla których wzrost ich wartości jest korzyst ny dla jakości , nazywane są maksymentami , w przeciwień stwie do minimentów, którycll wzrost powoduje obn i że ni e poziomu jakośc i . Nalomiast optymenl y to kryteria, dla których ich wartośc i znajdują s ię w pewnym optyma lnym przedziale; przej śc ie wartośc i kryterium poza przedz i ał (w górę lub w dó ł ) powoduje obniżenie poziomu jakośc i danego wyrobu [3, ł 3]. -. informa cję. mację.

(5) ,'. ocenie.... 3. Wykorzystanie metod. InżynierII lakoścI. w ocenie. wybranych tkanin odzleiowych 3.1.. Materiał doświadczalny. Badania przeprowadzono dla trzech grup asort ymentowych pła s ki c h wyrobów w łók i e nn iczyc h : pi ęc i u tkanin ubraniowych, czterech pod szewkowych oraz p i ęci u sukienkowych. Wymienione tkaniny s tanowią z nacz ący u dzi ał na rynku wy robów w łóki e nni czyc h , są powszechnie dos t ę pn e i cha rakt eryzują s ię du ży m popytem zarówno w handlu hurtowym,jak i detalicznym. Ka żdy asortyment był reprezentowany przez ki lka rodzajów tkanin róż niącyc b si ę s k ł adem surowcowym. m asą powierzchn iow<}, g ru bością, spl otem oraz wzorn ictwem.. 3 .2 . Dobór kryteriów. jakości. Dobór kryteriów jakości prowadzono op i erają c s i ę na wymaganiach te chnolo ~ gicznych i u ży t kowych d la tkanin odz i eżowyc h , zawartych w Polskich Normach, z u względnien i e m oczekiwań konsumentów. Rea ł i zacj a tego połega ł a na : I) utworzeniu zbioru wła śc iwości, które mog ł y by o dd zi ał y wa ć na j akość bada nych tkan in (zbiór czynników ja kośc i o twórczych), 2) przeprowadzeniu bada ll ank ietowych wśród studentów kierun ku Towa ro ~ znawstwa (inżyn i erów towaroznawstwa), których zadan iem by ł a ocena stopnia oddz i a ł ywania na jakość wy mien ionych czynników, 3) wybra niu istotnych wla śc i wo ści tkanin na podstaw ie uzyskanych bada ń ankietowych. 4) okreś l eni u k r ~leriów j ak ośc i i wyznaczeniu dla n ich wspó łczy nników ważności metodą anki et ową .. W wyniku przeprowad zonych badań ankietowych wybrano na st ę pujące przy mioty jakośc i: l) s kład surowcowy, 2) masa powierzchniowa , 3) gru bo ść tkaniny, 4) estet yka, 5) sila zrywająca, 6) w y trz y mał ość na rozdzieranie, 7) odporno ść na mięc i e, 8) t rwałość w yb arw ie ń , 9) p r zepu szcza ln ość powielrza, iO) wy s tępowanie wad tkani n. Dla wybranych wła śc iwośc i okreś l o n o ich st opi e ń oddzi aływania w za ~ leż n ości od przeznaczenia tka niny. Zastosowano metod ę ank i etową , wed lug.

(6) Stll ll islal\' której respondenci ankiet ocenia li waż n ość danej nych ba d ań przedstawiono na rys. 2,. , Renala Salerno-Kochan w ł aściwości.. Wyn iki uzyska-. 5,-------. .--------------~. IIZiii1 _ D. o. ,,, ,~ •. ~. " ~. ••~. ". " , "". ;q. .li. E·_. ~ ~. " e ~ ". ~. .,. ~. &. •. - .-,. ~·Z "" ~.~ 'S"G !! 'i :~0 -~ ." "E.:! ~ .~ "~ " -" ~ ~"E ~o -~ In "Cle.., , , ~ •• ~-"o " ~. ~N. N. -. ,. ~.. ~. ". ," "2,"" ~. tkanina ubraniowa tkanina sukienkowa tkanin3 podszewkowa. parametr. ,. ~. Rys. 2. Ocena stopnia oddziaływania wybranych. w ł aściwości. na jakość tk anin. odz i cżowych. :l:ródło : b~dani~ własne .. T:\beh\ l. Wyniki badań współczynników I worz'ł cych umow ny wzorzec jakoSci. ważności. dla wybranych kryteriów jakości Współczynniki ważności. Lp.. Kryterium. dła. tkanin ubraniowych. dla tkanin sukicnkowych. dła. tkanin podszcwkowych. l. Masa powierzchniowa. 0,11. 0. 18. 0,14. 2. Si ł a. 0,13. 0.D9. 0.11. 3. Wytrzyma ł ość. 0,16. 0.15. 0,24. 4. Odporność. mięcie. 0,22. 0,19. 0,16. 5 6. Trwało ść wybarwicń. 0.14. 0,14. 0.15. Estctyka. 0,24. 0,25. 0.20. Suma. 1,00. 1.00. 1,00. 7.Tywaj'lca na. na rozdzieranie. :l:ródło; badania w ł asne .. Ana liza poszczególnych w ł aściwości tkanin pozwo l i ła na dokonanie wyboru 6 kryter iów jakośc i . Kierowa no s i ę tu przede wszystkim takimi zasadam i. ja k: m i erz aln ość, s t op ni owaln ość. ni ez al eż n ość. i st o tn ość oraz re aln ość kryteriów l3. 13]. W rezu lt acie usta lono na s t ęp uj ą ce, istotne dla oceny ja k ości.

(7) kryteria : ma sa powierzchniowa. si ł a zrywająca, wytrzymałość na rozdzieranie, odporność na mię c i e, trwało ść wybarwień oraz estetyka. Kryteria te. wraz Z ustalonymi współczynnikami ważności, sta n owi ł y umowny wzorzec jakości i by ł y pod stawą do dalszej anal izy ja kości. Współczynniki ważności ustalono wyko r zystując badan ia ankietowe. Wynik i tych badań przedstawia tabeła I.. 3 .3. Me tody wyznaczan ia. w a r to ś ci b e zwzgl ę dny c h. kryteriów. W pracy stosowano metody kę pomia rów dla wybranych kryteriów jakośc i c h tkanin zgodnie z Polskimi Normami [4- I IJ. Stosowano na stępujące metody i warunki badań : l. Masy powierzchni ową wyznaczono według PN-ISO-3&O I: 1993. Tekstyl ia. Tkaniny. Wyznaczanie masy li niowej i powierzchniowej (metoda E) [5J . 2. Silę zrywającq wyznaczono wedł u g PN- 88/P-04626. Tekstylia . Wyzna czanie s ił y zry wają cej i wydłużenia metodą pa s kową rIO], st osują c na stępują ce para metry pom iarów: - szero kość próbek: 25 mm , - rozstaw pomięd zy zaciskami zrywark i: 100 mm , - prędkość przesuw u zacisku dolnego: JOO mm/min , - obci'licnie A. 3. Wy tr zy mało ść na rozdzieranie oznaczono według PN -76/P-04640 . Metody badań wyrobów wł óki e nni czyc h . Tkaniny i dzia niny. Wyznacza nie wytrzymałości na rozdzieran ie [71. 4. Odpo rno ść na m i ęcie określo n o w procentach wed ł ug PN-73/P-04737. Metody badań wyrobów w ł ókienniczych. Tkan iny. Wyznaczanie odporności na m i ęci e ['6] . 5. Trwa łość wybarw i eń oznaczono na aparacie Crocktester. ok reś l ają c zmianę zabarwienia bieli tka niny towa r zyszącej pod wpływem tarcia suchego i mok rego według PN-87/ P-04908 . Metody badań wyrobów w ł ó k ie n n i czyc h. Wyznaczanie odpornośc i wybarw i eń na tarcie [9] oraz PN -EN 20105-A03: 1996. Tekstylia. Badan ia od porności wybarwien. Szara ska la do oceny zabru dzenia biel i l4]. 6. E stetykę bada no metodą ankietową , w której zastosowano oce n ę 5-pu nk tową. gdzie: - 5 charakteryzuje t ka n inę O bardzo wysokiej estetyce. - 4 charakteryzuje t ka n inę o korzystnej estetyce, - 3 charakteryzuje t kaninę o przecię tn ej estetyce, - 2 charakteryzuje tka n i n ę o niekorzystnej estetyce. - I charakteryzuje tka n i n ę o bardzo niekorzystnej estetyce..

(8) , Renata Salerno-Kochal/ 3 .4. Wyznaczani e. wyróżników. kryterialnych. Wyró=:'Iliki kryteria/Ile dla masy powierzchniowej Masa powierzchniowa to masa jednego metra kwadratowego tkaniny w warunkach normalnych. wyrażona w g/m 2 . Odpowiedni dobór masy powie rzchniowej w za l eż n ości od rodzaju i w ł a śc iwośc i wyrobu odzieżowego j est waż n y. poni eważ zastosowa nie w od z i eży tkan iny o zbyt du żej lub zbyt m a ł ej masie powierzchniowej powoduje zwię k sze ni e masy jednostkowej wy robu , z m ianę p odatnośc i na mięci e, jak rów n i eż zm ian ę innych waż n ych cech u ży tkowyc h . Na podstawie wymagań norm oraz danych literaturowych zaproponowa no na s t ępuj ące przedz ia ly z mienno śc i tego kryterium : - dla tkanin ubra niowych przeznaczonych na ubiory letnie masa powierzchni owa powinna zawierać się w granicach 0- 350 g/m 2 , przy czym wartośc ią o pl y malnąje s t masa pow ierzchniowa wynosząca 200 g/m 2 , - d la tkanin sukienkowych przeznaczonych na ubiory let nie masa pow ierzch+ niowa powi nn a zawiera ć s ię w g ranicach 0-170 g/m2 , przy czym warto ści :} o ptymalmJjesl 120 g/m 2 , - dla tkanin podszewkowych masa powierzchn iowa powi nna zawie rać s i ę w granicach 0- 120 g/m 2 > przy czy m wartośc ią o ptymalną jest 70 g/m 2 . T<lbcl<l 2. Wart ości masy powierzchniowej tka nin oraz odpowiadające im kryterialnc \V Nr próbki. Rodzaj tkaniny. Bezwzs l ędne wartości. kryterium. [g/m~ 1. wyróż n iki. Wartości wyróżników. kry terialnych IV. I. Tkanina ubraniowa nr l. 172.0. 0,861. 2. Tkanina ubraniowa nr 2. 207.8. 0.947. 3. Tkanina ubraniowa nr]. 129.2. 0.646. 4. Tkanina ubraniowa nr 4. ]]1.6. 0 .1 2]. 5 6. Tkanina ubraniowa nr 5. 233.0. 0.779. Tkanina podszewkowa nr 6. 63.9. 0.913 0.578. 7. Tkan ina podszewkowa nr 7. 91,1. 8. Tkanina podszewkowa nr 8. 72.4. 0.951. 9. Tkanina podszewkowa nr 9. 57.4. 0.820. 10. Tkan ina sukienkowa nr 10. 153,6. 0,328. ". Tkanina su ki enkowa nr ! 1. 135.6. 0,688. 12. Tkanin3 su kienkowa nr 12. 112.4. 0.937. 13. Tkanina sukien kowa nr 13. 128.4. 0.832. l'. Tkanina sukienkowa nr 14. 104.6. 0 ,872. Źród lo: b,Ldania wlasne..

(9) oceli/e ... Masę powierzchniową tkanin wyznaczono laboratoryjnie, natomiast do wyznaczania wyróżników krylcrialnych zastosowano metodę metryzacji 131. W tabeli 2 przedstawiono zm ierzone wartości tego kryterium oraz odpowiadające im obliczone wartosci wyróżników kryterialnych IV.. WYZllac.w l/ie. wyróżników. kryteria{IIYclt dla sily. zrywającej. 5iła zrywają ca to wartość s ił y powodluąca zerwanie paska tkaniny o szero k ośc i 25 mm w warunkach znormalizowanych. Kryterium to decyduje o trwałości mechanicznej plask ich wyrobów włókienniczych i jest wielkością mierzalną. W przeciwiellstwie do masy powierzch niowej (k tóra jest typowym optymcntclll) sila z r ywąjqca to maksyment; większa wartość krytcrium wpływa korzystnie na poziom jakościowy wyrobu. Na podstawie wymagań norm oraz opicraj:lc się na danych eksperymental nych dla tkanin podszewkowych oraz tkanin przeznaczonych na ubiory letnie ustalono następuj,jce prz edzia ły zm lennosc l: - dla tkanin ubraniowych od O do 40 daN, - dla tkanin podszewkowych od O do 20 daNo - dla tkanin suk ienkowych od O do 30 daNo W tabeli 3 podano zestawione wynik i pomiarów i obliczeń dla Lego kryte-. rium . Tabcl33. Lp.. W3r!ości bezwzględne. OnlZ wy różniki krytcrialne dla sily. Rodzaj tkaniny. Sila. zrywająca. [daNI. zrywającej. Wartości wyróżników. krytcrinlnych. l. Tkanina ubraniowa nr 1. 25.1. 0.628. 2. Tkanina ubraniowa nr 2. 20.5. 0,513. 3. Tkanina ubraniowa nr 3. 8.3. 0.208. 4. Tk anina ubraniowa nr 4. 18.4. 0.460. S. Tk anina ubraniowa nr 5. 11.2. 0.280. 6. Tkanina podszewkowa nr6. 7.2. 0.360. 7. Tkanina podszewkowa nr 7. 4.5. 0.225. 8. Tk anina podszewkowa nr 8. 7.6. 0,380. 9. Tk anina podszewkowa nr9. 7••. 0,395. 10. Tk anina sukienkowa nr 10. 20,4. 0,680. 11. Tkanina sukienkowa nr II. 11.1. 0.370. 12 13. Tkanina sukienkowa nr 12. 0,050. 14. Tkanina sukicnkowa nr 14. 1.5 10.6 3.5. Tkanina sukicnkowa nr 13. Źródlo: badania wlasne.. 0,353 0.117.

(10) Stanisfaw P/eifer, ReI/ata Salemo- Kochall Wyznaczal1 ie. wyróŻl1ików. kryteria/Il)'e" dla. wyt rzym a/ości IW. rozdzieranie. Wy trzy m a l ość na rozdzieranie jest kolej nym kryterium mi erlalnym. dla któ rego stan wzg l ę dn y można o kreś li ć m e t od ą metryzacji. Wy t rzy m a l ość na rozdziera ni e jest to ma ksy ma lna s ił a zaobserwowana podczas znormali zowa nego procesu rozdzierania dla kierunku osnowy lub w ątku . Kryterium 10 jest ma ksymentem i dotyczy t rw ał ośc i u żyt kowej. W iększa wy trzy m ał ość na rozdzieranie wp ł y wa korzystni e na poziom ja k ośc i owy wyrobu. Na podst awie wy magall norm oraz o p ie rając s i ę na danych eksperymentalnych dla tkanin podszewkowych oraz tkanin przeznaczonych na ubio ry letn ie ustalono n ast ęp ujące pr zed zia ł y z mi enn ości dl a wytrzym ałości na rozdzieranie: - dla tkanin ubraniowych od O do \O daN, - dla tkani n podszewkowych od O do 2 da No - dla tkan in sukienkowych od O do 8 daNo W tabeli 4 prledstaw io no li czbowe wa rt ośc i w y różników kryterialnych d la wy tr zy m a ł ośc i na rozdzieranie poszczególnych tkanin , wyznaczone m et odą metryzacji.. Tabela 4.. Wy różni k i. krytcrial nc dla wytrzymaloSci na rozdzieranie Wylri.ymalo~ć. Kodzaj Ikaniny. Lp. l. 2 3 4 5 6 7 8 9 10 II. 12 13 14. Tkanina ubraniowa nr I Tkanina ubraniowa nr2 Tkanina ubraniowa nr 3 Tkanina ubraniowa nr4 Tkanina ubraniowa nr 5 Tkanina podszewkowa nr 6 T kanina podszewkowa nr 7 T kan ina podszewkowa nr 8 T kanina podszewkowa nr9 T kanina sukienkowa nr 10 Tkanina sukienkowa nr II Tkani na sukienkowa nr 12 Tkanina sukienkowa nr 13 Tkanina sukienkowa nr 14. 2rOOlo: badania. na rozdl.ieranie (daNI 5.60 5.10 3.80 5.30 2.80 0,65 1.10 0.50 0.46 4,50 6.30 0.18 0.35 0.90. Wartoki wyróżnikó w krytcrialnych 0.560 0,510 0.380 0.530 0.280 0.325 0.550 0.250 0.230 0,563 0,788 0.055 0.054 0.150. własne.. WYZ/lacza nie Odporn ość. wyróŻll ików. kryterialll)"ch dla odp o rn ości IUll/Ji ęci e. w procent ach. Jest to kryterium j ak ośc i o charakterz.e u ży tkow y m , szczególnie wa żn e dla tkanin ubraniowych i sukienkowych. Kryterium o kreś la s i ę przez po miar ką t a mi ęc ia. Jest to maksyment :. na. mi ęc i e okreś la s ię.

(11) oceli/e .... większa od porność. korzyst nie na poziom jakościowy wyrobu. Najlepszą odpornością na mię c i e c harakteryzują s ię tkaniny o odp o rn ośc i wynosz,}cej 100%. Kryterium jest mierza lne w ca łym przed zial e zmienności: od Odo 100%. Dla celów porównawczych zastosowa no dwie metody relatywizacj i tego kryterium: mctr yzaej ę i seg regację szczegółową l3J. Dla segregacji szczegó łowej zaproponowano przedzial to ł e rancji zawierają cy wartości od porności na mię c ie od 30 do 100%. Oznacz ało to zawężenie przedz i a łu z mi e nności . Wyniki badań prLcdstawiono w tabeli 5. na. mię c i e wpływa. Tabela 5. Odporność na mięcie oraz wyróżni k i krytcrialne wyznaczone metodq metryzucji i segregacji szczcgólowej Odporność. Lp. l 2 ]. 4. 5. 6 7 8 9. 10 II. 12 ]]. 14. Rodzaj tkani ny. na. Wartości wyróżników. kr)'terialnych IV. mi\cic. T ka nina ubraniowa nr 1 Tkanina ubraniowa nr 2 Tkanina ubraniowa nr] Tkanin:l ubraniowll nr4 Tkaninll ubraniowa nr 5 Tkanina podszewkowa nr6 Tkaninll podszewkowa nr 7 Tkanina podszewkowa nr 8 Tkanina podszewkowa nr 9 Tkanina sukienkowa nr 10 Tkanina sukienkowa nr II Tkanina sukienkowa nr 12 Tkanina sukienkowa nr I] Tkanina sukienkowa nr 14. 1%1. mClryzacja. segregacja. 81.4 84.5 4'} .,. 0.814 0.845 0.422 0.452 0.460 0.284 0.308 0.494 0.350 0.905 0,841 0.520 0,825 0.480. 0.916 0.934 0.752 0,765 0.769 0,250 0.70] 0,783 0,721. 45,2 46.0 28,4 30.8 49.4 ]5.0. 90.5 84,1 52,0 82.5 48,0. 0.959 0,232 0.794 0,925 0.777. :l:ró<l lo : badania wlasne.. Z danych przedstawionych w tabeli 5 wynika, że dla kry teri ów, które nic zmieścily s i ę w przed ziale tolerancji, na stąpi lo znaczne ob niżen i e wyróżników kryte rial nych w stosu nku do metody metryzacji, natomia st dla kryteri ów mi eszczącyc h s ię w przedziale na stą piło z więk sze nie ich wartości.. WymacZllllie. wyróŻllików. kryterialllych dla. trwalości. wybarll'iell. Tr wałość wybarwień jest wa ż nym k ryterium jakościowym i dotyczy zachowania walorów estetycznych wyrobów podczas u ży tk owania . Kryterium to j est okrcSlane przez s t o pi e ń zabrud zenia białej tkaniny t owa rzyszącej, pocieranej w warunkach znormalizowanych o tkaninę badaną . S topi eń zabrudzenia porów ~.

(12) SWllislow PJeifer, ReI/ata Salemo-Kochan. nuje s ię ze skalą do oceny barw: im większy s topi eń zabrudzenia, tym więcej barwnika przesz ło z tkaniny badanej do wzorcowej , tym niż s zy jest stopień odpornośc i wybarwień . W celu wyznaczenia wartości wyró ż nika kryteriaI nego stosowano metodę mctryzacji . Wyn iki badań i warto śc i wyznaczonych wyróżników przedstawiono w tabeli 6. Tabela 6. Wyróż niki krYlcrialne dla odporności metryzacji Lp.. Rodzaj tkaniny. l 2. Tkan ina ubran iowa nr l Tk anina ubraniowa nr 2. wyb ar wień. Trwa/osć. wybarwicn (stopniej. J. T kanina ubraniowa nr]. 4. Tk anina ubraniowa nr4. 5. Tkanina ubraniowa nr 5 Tk anina podszewkowa nr 6. 7 8. Tkanina podszewkowa nr 7. 3.2. Tk ani na podszewkowa nr 8. 9 10 11 12 13 14. Tkar.ina Tkanina Tkllnina T kanina Tkanina Tkanina. 4.5 4.3 5.0 5.0 3.9 4.8 4.0. podszewkowa nr 9 sukienkowa nr 10 sukienkowa nr l I sukienkowa nr 12 sukienkowa nr 13 suk ienkowa nr 14. metodą. Wartości wyróżników. 4.0. 3.0 4.7 4.8 4.5 4.8. 6. wyznaczonc. krytcrialnych IV 0.750 0.500 0.91 8 0.958 0,875 0.950 0,550 0.875. 0.832 1.000 1.000 0.725 0.975 0.750. 1.rOOlo: badania wla sne.. Wyma culllie. wyróżników. kryrerialll)'ch dla estetyki tkali in. Ocena estetyki wyrobu włókienniczego opiera s ię na subiektywnych doznaniach osób oce niając ych . W związk u z tym kryterium lo najeży potraktowa ć jako cechę niemierzalną . Dlatego też do wyznaczenia wyróż ników kry teria lnych dla estetyki zastosowano metodę taksacji [3]. Metoda ta oparta jest na szacunkowej ocen ie stanów jako śc ic h. gdzie przyjmuje się następujące wartości wyróż ników kryterialnych; - 0,9 w przypadku bardzo korzystnej oceny estetyki. ocena 5 punktów, - 0.7 w przypadk u korzystnej oceny estetyki. ocena 4 punkty. - 0.5 w przypadku przecię tnej oceny estetyki. ocena 3 punkty, - OJ w przy padku niekorzystnej oceny estetyk i, ocena 2 punkty, - 0,1 w przy padk u bardzo niekorzystnej oceny estetyki , ocena I punkt. Dla każdego stanu przypo r ządkowano ocenę punktową w ska li od I do 5. Z tak otrzy manych ocen ankietowych obliczono wa rt ości średnie..

(13) · ocenie ... W tabeli 7 przedstawiono liczbowe wa rt ości wyróżni k ów kryt eria lnych dla estetyki tkanin wyznaczone metodą taksacji . Uwzg lędn i ono tu średnie wartości ocen oraz rozs t ęp II ocen. Tabela 7.. Wyróżni ki. kryterialnc dla estetyki wyznaczone. metodą. taksacji. (II oznacza rozrzut ocen) Wa rtości wyróżników. Lp. I. Tkanina ubraniowa nr I. 2. Tkanina ubraniowa nr 2 Tkanina ubraniowa nr 3 Tkanina ubraniowa nr4. 3 4 5. Średnie wartości ocen. Rodzaj tkaniny. 4.5 4,4. 6. Tkanina ubran iowa nr 5 Tkanina podszewkowa nr 6. 7. Tkanina podszewkowa nr 7. 8. Tkanina podszew kowa nr 8 Tkanina podszewkowa nr9. 9 10. " 12. !3 l'. Tkanina sukienkowa nr 10 Tkanina suk ienkowa Tkanina sukienkowa Tkanina sukienk owa Tkanina sukienkowa. nr nr nr nr. !I. 12 !3 14. 4.2 2.5 4,4 2,8 4.2 4,2 3.5 4,0. 4,2 4,2 4,2 4,4. kryterialnych IV oraz rozstępów II. 0.780: II _ 0.2 0,740: h "" 0.4 0.700: Ir = 0.4 0,360: II "" 0.4 0.760: II = 0.2 0,420: II :: 004 0.700: Ir = 0,4. 0.700: Ir = 0.4 0.560; II =04 0,700: h = 0.4 0.720: II = 0.2 0.700: II = 0.0 0.720: II = 0.2 0.760: II = 0.2. 1:r6<l10: badania własne.. 4. Analiza wyników. badań. oraz wnioski. końcowe. W celu o kreś lenia poziomu jakośc i i porównania tkanin wybrano wskaź n ik jakośc i obliczony jako ś red n ia ważo n a z kryteriów wyznaczonych dla ka żd ej tkan iny. Wska ź nik ten uw zg l ędn i a l wartośc i kryteriów oraz ich wpływ na ogól · ny poziom jak ośc i wyrobu o k reś l ony przez w s półczynnik i ważn ości. Wy niki Iych o bli cze ń przedstawiono w tabeli 8. Na l eży podkreśl i ć, źe wszystkie badane tkaniny zgodn ie z wymaganiam i norm, dek l aracją sprzedawcy i producenta mia ł y I kla s ę jakości (były w I galun · ku). Z otrzyma nych wartośc i wskaź n ików ja kości wyn ika jednak. że oceniane wyroby - zgodnie z p rocedurą i oceną wed łu g metod inżynier i i jak ośc i - m ają do ść z różni cowany poziom jako śc i . W przypadku tkanin ubraniowych n aj wyższy poziom jakośc i reprezenlowa ł a tkan ina oznakowana numerem I. Poziom len by ł o k re ś l ony przez wskaź ni k j akośc i o wa rtośc i 0,737. Na l eży zwróc i ć uwagę , że g ł ówną przyczy n ą uzyska nia takiego wyniku by ła ocena estetyki (naj wyższa wa rtość wyróżnika kryteria lne·.

(14) Stanislaw. Renata Salerllo-Kochan. go przy identycznych, najwyższych współczynnikach ważnośc i). Istotny wpływ mia la t akże wysoka wartoŚć kryterium odpo rn ośc i na mi ęcie. Dla wszystkich tkanin ubraniowych na wa rtość wskaźnika ja kości istotny wp ł yw miały trzy kryteria : estetyka, odporność na mi ęcie oraz wytrzymałość na rozdzieranie. Wysokie war t ośc i wy różn ików kryteria lnych dla tych kryteri ów, ze wzg l ędu na wartość ws półczyn ników ważności, decydowały o wysokiej j akości tej tkaniny. Tabela 8.. Wskaźnik ijakośd. Nr próbki I. 2 3 4. 5. 6 7 8 9 10. ". 12 13 l'. tkanin. odzieżowych. Rodzaj lkaniny. 0.737. Tkani na ubraniowa nr I Tkanina ubraniowa nr 2 Tkanina ubraniowa nr 3 Tkanina ubraniowa nr 4 Tkanina ubraniowa nr 5 Tkanina podszewkowa Tkanina podszewkowa Tkanina podslcwkowa Tkanina podszewkowa Tkanina Tkanina Tkan ina Tkanina Tkanina. sukienkowa sukienkowa sukienkowa sukienkowa sukienkowa. 0.686 0.584 0,478 0.573. nr 6 nr 7 nr 8 nr9. nr nr nr nr nr. Wskainikjakości. 10 II 12 13 14. 0.537 0,517. 0.6J4 0,541 0.684 0.755 0.482 0,600 0.5t2. Żródlo : badania własne.. W przypadku tkanin sukienkowych najwyższy poziom jako śc i repre· tkanina oznaczona numerem II , dla której wartość wskaźnika jakości wynosi ła 0.755 . Tkanina la od znacza ła się najw yższym poziomem jakości ni e t y łko wś ród tkanin sukienkowych, lecz takie wśród wszystkich badanych tkanin . Podobnie jak dla tkanin ubraniowyc h, o ja kości decydowały tu trzy kryteria: wy trzymałość na rozdzieran ie, estetyka oraz odporność na mięcie , z tym, że największy wpływ miała wyt rzy m a łość na rozdzieranie (najwyższa warto śĆ wspólczynnika ważności wynosząca 0.24). Najniższe wartości wskaźników jakości miały tkaniny podszewkowe. Z a nali zy danych zawartych w tabeli wynika , że zasadni czą przyczyną tego stanu by ł y ni skie wartośc i takich kryteriów. jak s ił a zrywająca oraz wylrzy mał ość na rozdz ieranie. Dla tych kryteriów il oczyny wartości wyróżników W oraz ws półczynników wa żności miały najni ższe wa rt ości, co istotnie pr zyczyn ił o s ię do uzyskania najni ższej oceny reprezentowanej przez wartość ws ka żnika ze nt owa ł a. jako śc i ..

(15) Przeprowadzone badania oraz analiza możliwości wykorzystania metod dla towaroznawczej oceny wyrobów wlókienniczych pozwolily na sprecyzowanie następujących wniosków: I. Podstawą do wykorzystania metod inżynierii jakośc i w badaniach towaroznawczych jest dobór istotnych właściwości wyrobu, nazwanych kryteriami jakości, oraz stworzenie wzorca, nazwanego umownym wzorcem jakości. 2. Umowny wzorzec jakości dla wyrobów włókienniczych powinien zawierać uzasadniony zestaw kryteriów, opis metod wyznaczania stanów względnych kryteriów, ok reśl en i e przedziałów zm i enności, pr zed z iał ów tolerancji oraz sposobów norma li zacji kryteriów jakości tworzących wzorzec. 3. Zastosowan ie metod inżynierii jakości umożliwia o kreś lani e jako śc i w sposób ciąg ł y za pomocą wyróżników kryterialnych oraz wskaźników jakości, w przeciwieństwie do okreś l ania jak ości w sposób ni eciągły za pomocI.} klas jakości . 4. Dzięki normalizacji kryteriów możliwe j est porów nywanie wplywu poszczególnych, różnych kryte riów na poz iom jakości wyrobu. 5. Zastosowanie śred ni ej ważonej jako wskaźnika jakości umożliwia porównywanie poziomu jakości dla różnych rodzajów wyrobów. 6. Zastosowanie metod inżynierii jak ości dla tkanin odzieżowych umożliwia bardziej dokładne różnicowanie jakości wyrobów w porównaniu z metodami tradycyjnymi. inżynierii jakości. Lite ra t ura. [I] [21 [3J [41 [5J [6]. [7J [8]. [9] [IOJ. Borys T., Elememy teorii jakoSci, PWN, Warszawa 1980. Juran 1M., Quality COli/roi Halldbook, McGraw-Hill , New York 1996. Kolman R., Inżynieria jakoici, PWN, Warszawa 1992. PN- EN 20l05-A03: 1996. Tekstylia. Badania odporności wybarwien . Szara skala do oceny zabrudzenia bieli . PN- ISO-380 1: 1993. Tekstyl ia . Tkaniny. Wyznaczanie mlLsy ł iniowej i powierzch niowej . PN -73/ P-04737. Metody badan wyrobów włókienniczych. Tkaniny. Wyznaczanie odpornośc i na mięcie. PN -76/ P-04640. Metody badan wyrobów włókienniczych . Tkaniny. Wyznaczanie wytrzymałoki na rozdzieranie. PN -85/P-01708. Tkaniny powszechnego u żytk u . Zestawienie wskażników technologicznych i użytkowych oraz metod badan. PN-87/P-04908. Metody badan wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie odporności wybarwicn na tarcic. PN-88/P-04626. Tekstylia. Wyznaczanie si ł y zrywlLj ą cej i wydłużenia metodą paskową .. [lU PN-89/P-04605/02. D oświadczal n e odzicżowych . Zestawienie wskaźników. użytkowanie. użytkowych. wł ókie nni czych wyrobów i miejsc ich wyznaczania..

(16) StalliJlaw Pfeifer, Renata Sa/emo-Kochall [12] S/owllik pojęć towaroznawczych, pod red. l. Dudy, AE w Krakowie , Kraków 1994. [n] Stankiewicz 1.. Niektóre melOdologiczne problemy J)'ntetycZllej oceli)' jakośc i produkrów, Warszawa 1971.. 114J USlawa o normalizacji z dnia 3 kwietnia 1993 r.. Dz.U. z 1993 r., nr 55. Me thods ot Quality Engineering in the Commodity Assessment ot Selected Fabrics In the papcr thc rcsults of studics on thc possibilily of using Ihc mClhods of qualil y cng inccri ng for dClcrmining thc qualily Icvcl ar industrial goods afC prcscnlcd . For the purpose of Ihc analysis Ihc qual ity eritcria havc been sclcelcd. and the critcria faetors. eocfficiclltS or imprlance and qua lit y eocfficients have bcen calculated for them . Thc lesls havc bcen earricd OUI on cloth uscd to makc clothes. Thc proced urc uscd in Ihe swdics has made it possiblc lo comparc prceiscly thc guality Icvc l or variou$ fabrics and it has cnabIed a morc prccisc diffcrcntiation of quality as eomparcd wilh tradilional methods..

(17)