Aukcyjny rynek dzieł sztuki w Polsce w latach 1988-1997

Pełen tekst

(1)Ekonomicznej w. Joanna Babiarz Katedra Analily Rynku I Badań Marketingowych. Aukcyjny rynel{ dzieł sztuki w Polsce w latach 1988-1997 I. Wprowadzenie Domy aukcyjne funkcjonowały w Polsce przed wojną jako instytucje handlujące dziełami sztuki. Po wojnie handel sztuką zmonopolizowała Desa , która jednak nie prowadziła licytacji . Pierwsze powojenne aukcje dzieł sztuki w Poł sce organizowane były na początku lat 80. i miał y zazwyczaj charakter dobroczynny. Nie przynosiły one żadnych znaczących informacji rynkowych, ani też nie dawały możliwości okreś leni a cen prac poszczególnych twórców. Często natomiast stanowiły okazję dla poszukiwaczy tanich obrazów, do ich wykupu po zaniżonych cenacll. Zaprzeczało to istocie aukcji charytatywnej, która winna być pretekstem do ofiarowania zawyżonej ceny na szczytny cel. Skutkiem tej sytuacji na aukcjach panował calkowity zamęt cenowy i brak jakichkolwiek tendencj i czy prawidłowości rynkow ych. Na przełomie 1988/1989 zaczą ł odradzać się aukcyjny rynek sztuki w Polsce. W więk szych miastach zaczęły powstawać pierwsze domy aukcyjne. Wiele z nich nie potrafiło sprostać wymogom konkurencji rynkowej; w miejsce jednych otwierano inne. W tym czasie ukazalo się też pierwsze czasopi smo poświęcone rynkowi dziel sztuki dostarczające aktualuych informacji o cenach, aukcjach, targach sztuki i notowaniach. Było to dwujęzyc zne polsko-angielskie. pismo "Art and Business", Cełem niniejszego artykułu jest nakreślenie krótkiej historii tego bardzo specyficznego rynku, poczynując od jego powstania do 1997 r. Opisane zostaną przeobrażenia, jakim podlegal rynek aukcyjny, w tym ogólne tendencje cenowe oraz najważniejsze wydarzenia na polskich aukcjach. Zaprezentowane zostaną ponadto instytucje z ajmuj~lce się organizowaniem aukcji dzieł sztuki w Polsce z uwzględnieniem działalności tych domów aukcyjnych, które już nie funkcjonują na rynku ..

(2) I. Joanna Babiarz. 2. Powstanie I rozwóJ aukcyJnego rynku dziel sztuki w Polsce Wśród ogólnych przemian politycznych i gospodarczych przełomu lat 1988/1989 zaczynają się pojawiać pierwsze zwiastuny kształtowania się rynku dzieł sztuki. Po długim okresie panowania monopolu Desy nadchodzi czas wolnego rynku. Polacy są świadkami organizowania pierwszych aukcji przez nowo powstałe domy aukcyjne. Między majem 1988 l'. a październikiem 1989 r. przeprowadzono 18 aukcji. Na licytacjach wystawia się dzieła podpisane wielkimi nazwiskami, które dotąd można było oglądać w muzeach czy albumach; kupić zaś dzięki kontaktom z "podziemnymi" marszandami. Aukcje wzbudzają ogromne zainteresowanie - w sztuce widzi się najpewniejszą lokatę kapitału. Sytuacja w kraju ma dość istotny wpływ na zainteresowanie, z jakim spotykają się wystawiane pod młotek przedmioty, i na ich ceny. Wprowadzenie wolnych cen na żywność pociąga za sobą wzrost cen dóbr materialnych i usług. To powoduje, że zarówno artyści ,jak i właściciele dzieł sztuki pragną otrzymać ze sprzedaży zysk gwarantujący im opłacalność transakcji. Społeczeństwo chce natomiast poprzez "lokatę w sztuce" uchronić posiadane zasoby pieniężne przed inflacją. Dlatego też w euforii odradzającego się kapitalizmu zaczyna "kwitnąć" handel dziełami sztuki. Ceny osiągane na aukcjach krajowych w porównaniu z rynkiem zachodnioel1l'opejskim są wielokrotnie niższe (przelicznik - dolar). Jeśli jednak za kryterium przyjęlibyśmy nie ceny nominalne, ale wartość nabywczą - obiekty są bardzo drogie. W handlu sztuką dawną, zawsze bardziej docenianą przez kupujących, zaobserwować można niedobór dzieł wysokiej jakości J , a te które się pojawiają są natychmiast wykupywane. Na rynku sztuki współczesnej ,jak to zwykle bywa, oferta jest obfitsza. Prace twórców uznanych nie pojawiają się zbyt często, a jeśli już tak się stanie osiągają wysokie przebicia. Powodzeniem cieszą się przede wszystkim obrazy malarzy przełomu XIX i XX w. Twórczość attystów uznawanych kiedyś za mniej utalentowanych m.in. Brochockiego, Stryowskiego, Gramatyki zyskuje na znaczeniu. Autorzy popularni od wielu lat w odbiorze społecznym osiągają wyższe notowania, czego przykładem mogą być obrazy Kossaków. Prace twórców XX w. (Dołżycki, Borowski, Czapski, Pronaszko, Taranczewski) konkurują z pracami "dawnymi". Ogólnie w 1989 l'. ceny rosną gwałtownie, wartościowe przedmioty szybko znajdują nabywców, choć nie brak też amatorów "ładnych obrazków". Na początku 1990 l'. ceny obrazów czołowych malarzy polskich oscylują między 2500-5000 USD'. Jest to wynik znacznego popytu i panującej inflacji. Sumy te są dość pokaźne jak na polskie warunki i zaczynają powoli hamować popyt. Kupujący poszukują raczej dobrej lokaty kapitału, dlatego preferują dzieła sygnowane znaczącymi polskimi nazwiskami. Stąd też sztuka dawna, zweryfikowana przez czas, cieszy się zainteresowaniem, podczas gdy pozycja l S. Boldok, Rynek zastępczy, "Art and Business" 1989, llJ' 2. , S. Boldok, Na granicy popytl/",Art and Business" 1990, nr 3, s. 1 I..

(3) Aukcyjny rynek dziel sztuki. IV. Polsce .... I. sztuki współczesnej zostaje zachwiana. Świadczy to o tym, że nabywcy są "mało wyrobieni kolekcjonersko, nie czują niuansów i smaczków dzieł twórców nie z pierwszych stron podręczników historii sztuki"3. Ich prace można nabyć po umiarkowanych cenacłl. Nadal trwa hossa na Kossaków tłumaczona upodobaniami Polaków do tradycji historycznej, sentymentem do rycerzy, uła nów i koni. Mimo że kwitnie też pozaaukcyjny obieg sztuki, sprzedaż aukcyjna staje się na polskim rynku podstawową formą handlu i poważną konkurencją dla antykwariatów. Koniec 1990 l'. zaznaczył się licznymi aukcjami 4 • Jeśli zaś chodzi o ceny - są one "wzięte z sufitu i próżno obarczać winą domy aukcyjne, gdyż nie mają na to wpływu. Mamy do czynienia z ogólną dezorientacją"'. Być może należy to wytlumaczyć "młodością" polskich aukcji i niezorientowaniem czy zapałem nabywców. W każdym razie ceny dzieł sztuki rosną wraz z popularnością aukcji. W Warszawie, największym "targowisku" sztuki w kraju, sprzedaż aukcyjna wchodzi w pewien rytm i co tydzień odbywają się licytacje. Wysokie ceny prowokują właścicieli do sprzedaży, dlatego też pojawia się wiele interesujących obiektów na rynku. 1991 l'. przynosi więc znaczną podaż interesujących dzieł i zarazem wysokie przebicia cenowe. Czynione są też próby importowania dzieł sztuki. Przywozi się np. Moneta i Renoira, które uzyskują ceny powyżej 1 mld sI. zł. Dzieła z bardzo modnej Ecole de Paris sprzedaje się specjalnie w Polsce, bo tu można za nie więcej uzyskać. Wysokie sumy płaci się nie tylko za malarstwo obce; popyt na obrazy J. Malczewskiego, T. Makowskiego, W. Rofmana, S.I. Witkiewicza sprawia, że osiągają one wysokie ceny. Nadal utrzymuje się zainteresowanie malarstwem polskim przełomu XIX i XX w., a zaniedbuje się sztukę współczesną. Poważny wpływ na wzrost cen miały też zakupy firmy Art-B. Wysoki poziom cen wpływa obezwładniająco na rynek. Nabywcy orientują się, że ceny na Zachodzie są niższe, a w galerii można kupić taniej niż na aukcji. Pomijając sporadyczne "wyskoki" cenowe, dzieła sztuki zdrożały ogólnie od 30% do 100% (w okresie od 1 I 1990 r. do 25 IV 19911'.)6. Kupujący "trzeźwieją", zaś domy aukcyjne odkrywają, że zmniejsza się ich klientela - ta bogata jest już nieliczna, a uboższa nie odwiedza licytacji. Powoli mija atmosfera sensacji i rozgorączkowania, jaka panowała na aukcjach. We wszystkich domach aukcyjnych obserwuje się mniejszą frekwencję kupujących, a IUlwet "obserwatorów". Na mniejsze zainteresowanie aukcjami wpływa jeszcze stan gospodarki polskiej. Randei sztuką staje się trudniejszy, ceny spadają lub stoją w miejscu. Liczba profesjonalnych aukcji zorganizowanych w 1992 l'. (22) nie osiąga nawet połowy licytacji mających miejsce w 1991 l'. (48). Wzrost kursu dolara i płytkość rynku powodują równocześnie potanienie dzieł sztuki. Działalność domów aukcyjnych zaczyna zamierać. W styczniu 1992 l'. nie odbywa się ani 3 S. Bałdok, Przetrwają 4 S. Bałdok, Kupic"r, byle. najsilniejsi, "Art and Business" 1990, ni' 4, s. 4. drogo, "Art and Business" 199 ł, nr 1-2, s, 2. 5 P. Sosnkowski, Warszawski tydzie!! aukcyjny, "Art and Business" 1990, nr 5, 5, 8. 6 J. Krajewski, Wco trzeba było lokowac,', "Wprost" 15 V 1991..

(4) I. Joanna Babiarz. jedna licytacja, potem tylko niektóre domy wystawiają pod młotek przedmioty i zwykle z bardzo miernymi rezultatami. Zmniejszona aktywność firm aukcyjnych (oprócz Rempexu) wynika po części z kosztów przygotowania licytacji, które nie zawsze się zwracają. Ponadto pogłębia się rozdźwięk pomiędzy oczekiwaniami cenowymi sprzedających i chęciami czy możliwościami kupujących. Istnieją też trudności w zdobyciu atrakcyjnych obiektów, przez co oferta staje się uboższa. Aukcjonerzy niejednokrotnie obniżają ceny wywoławcze ze względu na brak reakcji sali i propozycje kupna po niższej cenie. Ceny obniżane są o 25-50'1'07. Ci, którzy kupili obraz na przełomie 1989 i 1990 r., nie mają w 1992 L szans na sprzedanie za tę samą cenę. Potwierdza to aukcja zorganizowana przez Agrę. Ceny na niej są o wiele niższe od tych, jakie zapłaciła wcześniej spółka Art-B. Na skutek kryzysu na rynku w połowie roku zawiesiły swoją działalność dwa domy aukcyjne - Polswiss Art i DAES. Warto zwrócić uwagę na fakt, że oleje, akwarele i rysunki znanych i cenionych autorów można nabyć za kwoty poniżej 10 mln sI. zł (1. Cybis, J. Fałat, W. Hofman, W. Kossak, T. Makowski, E. Geppert, T. Kantor, P. Potworowski, L. Wyczółkowski). Ogólnie na rynku cieszą się powodzeniem twórcy podejmujący tematykę historyczno-narodowa-obyczajową. Zainteresowanie sztuką współczesną jest małe ze względu na brak pewności co do procentowania kapitału. Pierwszą połowę 1993 l'. cechuje pogłębiająca się recesja, uzyskiwane ceny są znacznie niższe. Wysokie przebicia, takie jakie miały miejsce w 1991 L, stają się rzadkością. O słabości rynku świadczy też zamykanie domów aukcyjnych z wyjątkiem Agry, Rempeksu i Unicumu. Gdyby oprzeć się na opiniach w prasie codziennej (np. w "Gazecie Wyborczej" z 19-20 VI 1993, w "Cash" z 2 VII 1993 L) W czerwcu następuje ożywienie na aukcjach, poszerzenie kręgu kupujących oraz wzrost cen. Równocześnie jednak "Art and Business" pisze o "gierkach" domów aukcyjnych i przechodzeniu obiektów z jednej aukcji na drugą, mimo oficjalnego przybicia młotkiem'. Pojawiają się też na aukcjach obrazy z antykwariatów, w których nie znalazły nabywców. Wystawia się je z myślą, że w tłoku i gorączce licytacji zostaną sprzedane. Ponadto mówi się o metodach poclwyższania cen obiektów za pomocą licytacji przez telefon czy tzw. "pocztę" (oferty pisemne). Przedmioty pozornie sprzedane pozostają nadal u właściciela. Warto też dodać, że publiczność aukcji to w coraz większym stopniu "obserwatorzy". Jeśli chodzi o ofertę domów aukcyjnych prezentowano obrazy wybijające się ponad przeciętny poziom'. Nie oznacza to jednak, że zawsze je sprzedawano. Kupowano z reguły prace polskich twórców drugiej połowy XIX w., bowiem to malarstwo ma nadal największe powodzenie i uzyskuje wysokie ceny. Sztuka obca nie znajduje większego zainteresowania, mija też moda na obrazy z Ecole de Paris.. 7 S. Bołdak, B S. Bałdok,. Recesja dotyka domy aukcyjne, "Art and Business" 1993, nr l, s. 49. Czas narzekm;, czas nadz;ei, "Art and Business" 1993, nr 1-2, s. 13. 'S. Baldak, RocVlik allkc)iny 1993, "Art and Business" 1994, nr 1-2, s. 13..

(5) I. Aukcyjny rynek dziel sztuki w Polsce .. ,. Rok 1994 zmienia sytuację na rynku sztuki; po kilku latach rozchwiania wchodzi on w fazę samoregulacji. Ceny powoli zaczynają zwyżkować, Centrum handlu aukcyjnego jest bez wątpienia Warszawa, ale od czasu do czasu odbywają się też licytacje w innych miastach, Warszawskie domy aukcyjne rozpoczynają współpracę z galeriami krakowskimi. Zainteresowanie nabywców wynika nie tylko z interesującej oferty, ale i z zapowiedzianej, budzącej obawy denominacji złotego 10 i niskich notowań giełdowych, Mimo to nie można mówić o "gorączce licytacyjnej", Nazwiska artystów, które niegdyś wzbudzały żywe zainteresowanie i sprzyjały podbijaniu cen, nie zawsze spotykają się z aplauzem (Malczewski za 130 mln sI. zł, Kossak za 50 mln sI. zł), Analiza uzyskanych cen z uwzględnieniem inflacji i zmian kursu dolara wskazuje na mniejszą niż niegdyś opłacalność lokaty w dzieła sztuki", W 1994 l'. pada nominalnie najwyższa cena jaką wylicytowano za obraz w dotychczasowej działalności domów aukcyjnych w Polsce, Jest to praca T, Makowskiego "Maskarada" sprzedana za 1mld 450 mln sI. zl. Najbardziej poszukiwane jest realistyczne mularstwo XIX-wiecznych artystów (20-60 mln sI. zł); popularnością cieszy się też figuratywne malarstwo dwudziestolecia mię dzywojennego, Choć nu rynek dzieł sztuki nie można patrzeć tylko przez pryzmat cen,jednak to właśnie ich zmiany najłatwiej prześledzić, by ocenić sytuację. Fluktuację cen trudno obserwować na wybitnych dziełach artystycznych, bo takie pojawiają się rzadziej i zwykle wzbudzają nadmierne emocje, " Zmiany i tendencje najlepiej widać na obiektach średniej klasy albo występujących dość często w handlu"l2, Tabela 1 ilustruje poziom cen wybranych obiektów w latach 1990-1994. Tabela l. Ewolucja cen malarstwa na wybranych przykładach w latach 1990-1994 Autor,. tytuł. Jan Cybis-. Martwa natura Julian Palat Pejzaż. z Bystrej. Alfons. Karpiński. - Mmtwa natura. 1990 18 mln zl (1895 USD). 1991 70 mln zl (6000 USD). 1992. 1993. 45 mln zl (3000 USD). 60-68 mln zl (3100-3500 USD) 30 mln zl 34 mln zl 23 mln zl 41-65 mln zl (3100 USD) (2900 USD) (1550 USD) (2100-3300 USD) 1O-ł3 mln zl 16-18 mln zl 13-20 mln zl 23-27 mln zl (1100-1350 (1400-1600 (900-1350 (1200-1400 USD) USD) USD) USD). 1994 50-70 mlnzl (2200-3100 USD) 70-120 mln zl (3100-5300 USD) 19-33 mln zl (850-1500 USD). Przeliczenia (w sI. zl) wedlug średniego kursu dolara: 1990 r. - 9500 zl, 1991 r. - 11 500 zl. 1992r.-15000zl, 1993r,-19500zl, 1994r,-22800zl. Żródlo: "Art and Business" 1995, nr l, s, 24,. 10 Wszelkie manipulacje pieniężne skłaniają zwykle ludzi do lokowania pieniędzy w rzeczach cennych i trwalych, "N, Socha, SkalIsen Kossaków, "Wprost" 161V 1995, s, 28, 12 S, Boldok, Jak daleko do rynku, "Art and Business" 1995, nr 1-2, s, 21..

(6) I. Joamra Babiarz. wyraźnie pokazuje hossę lat 1990/1991, dolek w 1992 lekką tendencję wzrostową w roku następnym, która nasila się w 1994 l'.. Zestawienie to. r. oraz. Pierwszy kwartal 1995 l'. jest zaprzeczeniem jesiennego przeddenominacyjnego ożywienia. Już w styczniu nastąpiło "zamrożenie" zainteresowania zakupami dziel sztuki. Powodem psychołogicznie wytłumaczałnym mogłaby być po części nowa skala cen". Jednakże wyniki licytacji wiosennych w Agrze, Rempeksie i Unicum nie wskazują na poprawę sytuacji. Odnotowywane przez statystykę ożywienie gospodarcze w kraju nie dotyczy domów aukcyjnych. Aukcje organizowane są rzadziej niż w latach poprzednich. Jedną z przyczyn, która zmniejsza atrakcyjność aukcji, jest skromna podaż wyróżniających się obrazów. Najlepsze pozycje są albo w muzeach, albo u prywatnych kolekcjonerów i z rzadka zmieniają wlaścicieła. Dealerzy uskarżają się na trudności w zdobyciu obiektów i ograniczenia w wymianie z zagranicą. Pojawiają się twierdzenia, że na stołecznym rynku za du żo jest organizatorów licytacji; "dła utrzymania aukcji na właściwym poziomie i dla nadania im atrakcyjności całkowicie wystarczyloby dwóch dealerów"". Kolekcjonerzy wobec zmniejszającej się na rynku liczby wartościowych obrazów polskich malarzy z przełomu XIX i XX w. zwracają większą uwagę na sztukę okresu międzywo jennego. Odżywa zainteresowanie malarstwem kolorystów. Świadectwem tego może być sprzedaż (po umiarkowanych cenach) prawie całej wystawy akwarel Jana Cybisa; zwraca się też uwagę na plótna Wac1awa Taranczewskiego. Popytem cieszą się też dziel a polskich artystów studiujących w Monachium, tj. Józefa Brandta, Józefa Chelmońskiego, Alfreda Wierusz-Kowalskiego. W 1996 l'. w ofercie wszystkich domów aukcyjnych dominują obrazy przedstawiające konie. 13,5% oferty z 1350 obrazów dawnych", które pojawiły się na aukcjach to plótna przcdstawiaj ące konie. Drugą grupę stanowią obrazy symbolistów (Malczewskiego, Wojtkiewicza), trzecią - dziela mistrzów malm'stwa historycznego i rodzajowego. Najwyższe ceny w 1996 l'. uzyskują obrazy autorstwa malarzy kręgu monachijskiego i paryskiego, działających na przelomie wieków, ich ceny zbliżają s ię do poziomu cen światowyc h. Znaczny wzrost cen w 1996 l'. dotyczy przed ze wszystkim malarstwa i mebli; przedmioty ze srebra, metali, szkła, porcelany podrożaly ponad stopie!\ inflacji, ale mniej niż obrazy. Jesienią 1996 l'. do grona domów aukcyjnych dołączyła krakowska Desa Krajowa. Na początku 1997 l'. dom aukcyjny Rempex organizuje pierwszą aukcję w systemie Vickreya 16. Nie przyniosla ona jednak oczekiwanych rezultatów udało się sprzedać mniej niż połowę wystawianych prac. W 1997 l'. pojawiły Zob. S, Baldak, Za nowe pieniądz e - aukcje dzieł szruki. "Leasing" 1995, nr 4, s. 34. S. Bałdak, Brak dobrych obrazów I/a aukcjach, "Art and Business" 1995, nr 5, s. 14. 15 S. Bałdak, Kmb'kie wyścigi, czyli podsulllowlInie tel/delicji 1/a rynku sztuki w 1996 r., "Art. 13. 14. and Business" 1997, nr 1-2. 16 Aukcja Vickrcya (aukcja dmgicj ceny) - system aukcyjny zaproponowany I,rzez Wi lliama Vickreya, laureata nagrody Nobla w dziedzin ie ekonomii 1996 r. Nabywcą zostaje oferent najwy'i.•.

(7) I. Aukcyjny rynek dziel sztuki w Polsce .... się na rynku dwa nowe domy aukcyjne: Polski Dom Aukcyjny "Sztuka" w Krakowie oraz Dom Aukcyjny Ostoya w Warszawie. Handel dziełami sztuki przeżywa w 1997 r. kolejną hossę. W ciągu ostatnich dwóch lat obroty na tym rynku wzrosły o 360%. "W 1995 1'. psychologiczną granicą ceny za obraz był l mld st. zł ( ... ), w 19971'. za ponad 100 tys. zł sprzedano już 37 obrazów ( ... ). Zdaniem analityków z czasopisma "Art & Business" za tą koniunkturą stoją przede wszystkim firmy, głównie banki" 17. Najdroższym wylicytowanym w 1997 r. obrazem był "Jarmark w Bałcie" Józefa Brandta sprzedany za 385 tys. zł. Analiza sytuacji na aukcyjnym rynku dzieł sztuki w Polsce pozwala na uchwycenie ogólnych tendencji rynkowych w zakresie popytu, podaży oraz cen aukcyjnych. Sytuacja gospodarcza (uwolnienie cen na żywność, znaczny poziom inflacji), w której organizowane są pierwsze aukcje dzieł sztuki przyczynia się do zainteresowania lokatą w dzieła sztuki. Znaczny i stale rosnący popyt powoduje wzrost cen do poziomu niejednokrotnie wyższego niż na Zachodzie. W latach 1989-1991 ceny wystawianych obiektów rosną, osiąga jąc maksimum w 1991 1'. W 1992 1'. rynek aukcyjny przeżywa załamanie. Przyczyn "bessy" należy upatrywać w płytkości rynku, spadku liczby kupujących, wycofaniu się istotnych klientów. Słabość rynku podkreśla zawieszenie działalności przez Polswiss Art, spadek liczby organizowanych licytacji przez pozostałe firmy, spadek liczby zawieranych transakcji, obniżanie cen wywoławczych. Sytuacja na rynku stabilizuje się dopiero w 19941'. CentrUIn aukcyjnym dziel sztuki staje się Warszawa. Drugą hossę odnotowuje rynek w 1997 r., a poprawę koniunktury wywołuje wzrost popytu wśród firm, głównie banków. Podsumowując w analizowanym okresie aukcyjnym rynek dzieł sztuki przeżył hossę w 1991 r., bessę w 1992 r. i ponownie hossę w 1997 1'.. 3. Domy aukcYlne. dzlałalące. w Polsce. Pierwsze domy aukcyjne pojawiły się w Polsce na przełomie lat 1988 i 1989 i to dzięki ich powstaniu oraz działalności można mówić o powstawaniu rynku aukcyjnego. W formie krótkiego kalendarium zostanie przedstawione to, co działo się w tym zakresie w ciągu ostatnich lat.. 1988 r. - W Warszawie rozpoczyna działalność Agencja Aukcyjna Unicum. Na początku zajmuje się organizacjq aukcji ksiqżek, starodruków (przed XIX w.), inkunabułów (do 1500 r.), rękopisów, kartografii, plakatów, czasopism.. szcj ceny, ale placi najwyższej cena. J7. cenę. podam) przez swojego llnjgrożnicjszcgo konkurenta - jest to "druga" po. P. Sarzyński, Dzieła sztl/ki .~przedajq się coraz lepiej. Rok kOllia, "Polityka" 1998, nr 9, 5, 57..

(8) I. Joanna Babiarz. - Debiutuje Polski Dom Aukcyjny (PDA) - przygotowano niepodległościowych. - Pojawiają się i szybko schodzą. aukcję pamiątek. z rynku agencja Uni-Art i firma Hand.. 1989 r. - W styczniu Unicum po raz pierwszy wystawia na aukcji dużą ilość wydawnictwemigracyjnych i korzystnie je sprzedaje; w kwietniu zaś oferuje oprócz ksią żek grafiki, ekslibrisy ,lysunki, malarstwo, fotografię i rzemiosło artystyczne. - Debiut Domu Aukcyjnego Edwarda ŚmigieIskiego (DAES) - jest to pierwsza w Polsce firma aukcyjna będąca własnością jednej osoby i pierwsza dysponująca własną galerią wystawienniczą".. 1990 l'. - Wchodzi na rynek nowa firma aukcyjna - Dom Aukcyjny Banku Agrobank SA Agra. Pod mlotek idą wyroby jubilerskie i biżuteria. - Debiutuje Polswiss Art. Jest to pierwsza na polskim rynku firma z kapitalem zagranicznym (dom aukcyjny Fundacji Btichnera). - Żadna z firm nie przeżywa takiej huśtawki koniunktury jak DAES. Raz udaje mu się s przedać prawie wszystkie wystawione na licytację obiekty po dość wysokich cenach, by następnie ponieść pełną handlową klęskę. - We wrześniu ma miejsce aukcja zorganizowana wspólnie przez Agrę, Unicum i Rempex . Rempex po raz pierwszy wchodzi na rynek. - W Krakowie organizuje licytacje Antiqua Uniwersytecka Spólka Aukcyjna. - W Krakowie powstaje Dom Aukcyjny Palac pod Baranami. Wystawia on malarstwo, cenne listy, mapy, porcelanę oraz tzw. niespodzianki, które mają być specjalnością firmyl'. - W Poznaniu rozpoczyna z powodzeniem dzialalność dom aukcyjny Horn. - W Warszawie pojawia się Altius. - Po mniej lub bardziej udanych próbach PDA rezygnuje jesienią z prowadzenia aukcji. 1991 r. - Na rynku dzialają Agra, Altius, Polswiss Art, Rempex, Unicum. - Nieco w cieniu stołecznych domów aukcyjnych zaczyna organizować licytacje Rynek Sztuki z Łodzi. - W sierpniu Zeidler Art Gallery i Gdański Ring Handlowy razem z belgijskim domem aukcyjnym Bernaertsa z Mechelen powolują do życia Gdańsko -Flamandzki Dom Aukcyjny.. 18 Warto zwrócić uwagę na zasady jakie przyjęł a: ograniczenie liczby uczestników do 10 osób , wysokie wadium. minimalna liczba wystawianych prac. 19 Do Iych niespodzianek należały np. wiedeńska karla do larolll czy nóż do przecinania listów..

(9) I. Aukcyjny rynek dziel sztuki w Polsce .... 1992 r. - Spowolnienie życia aukcyjnego w istniejących domach aukcyjnych. Jedynie Rempex występuje regularnie z ofertą. - W połowie roku zawieszają swą działalność Polswiss Art i DAES. 1993 r. - Wśród stołecznych clomów aukcyjnych działa Agra, Rempex, Unicum. - W Poznaniu pojawia się nowa firma Adams. - W Łodzi naclal działa Rynek Sztuki. 1994 r. - W Warszawie organizują aukcje: Agra, Rempex, Unicum. Po rocznej przerwie wznawia działalność Polswiss Art. - W czerwcu Unicum obchodzi swój jubileusz - zorganizowano 50 aukcję. - Domy aukcyjne rozpoczynają współpracę z galeriami: Unicum z Galerią Podbrzezie i Rostworowski Gallery , Polswiss Art ze Starmach Gallery . - W Poznaniu działa Adams i Fizek & Skowron Dom Aukcyjny. - We Wrocławiu organizuje aukcje Salon Sprzedaży Antyków Dom Aukcyjny Henryka Horszowskiego. 1995-1996 r. Centrum handlu sztuką jest Warszawa. Tu działają Agra, Polswiss Art, Rempex, Unicum. Mniejsze znaczenie (a może mniejszy rozgłos) mają aukcje organizowane w innych miastach m. in. w Poznaniu, Wrocławiu czy Łodzi. 1997 r. Powstają dwa nowe domy aukcyjne - Polski Dom Aukcyjny Sztuka w Krakowie oraz Dom Aukcyjny Ostoya w Warszawie. Tabela 2. Liczba aukcji zorganizowanych przez wybrane domy aukcyjne w latach 1990-1997 Agra. AlthIS DAES Polswiss Art Rcmpcx UllicUIll Źródło:. 1990. 1991. 1992. 8 I. 10. 4 3. 3. -. 3. 7. I. 10. 4. 6. 7. -. 7 6. 1993 4. -. -. 6 10. 1994. 1995. 1996. 1997. 4. 4. 4. 4. -. -. -. -. -. -. 5 14. 7. 2. 2 4. -. -. 5. 5. 2 4. 2 4. opracowanie własne.. Liczbę aukcji zorganizowanych przez polskie domy aukcyjne w latach 1990-1997 zawiera tabela 2. Jedną z oznak hossy na rynku w 1991 r.jest liczba organizowanych aukcji..

(10) I. Joanna Babiarz. 4. Wybrane transakcie aukcYlne na rynku dzle' sztuki w Polsce Przedmiotem transakcji aukcyjnych na polskim rynku dz ieł sztuki są nas tę obiekty: malarstwo, rysunek, rzeźba, meble, starodruk, srebra, biżute ria, ceramika, szkło, zegary i zegarki, dywany, numizmaty. Spośród wymienionych grup niewątpliwie naj liczniej reprezentowane jest malarstwo. Można by powiedzieć, że jest to jedna ze specyficznych cech naszego rynku. Od kilku lat utJwalit się kanon oferty aukcyjnej, na większości aukcji znajdziemy obrazy Axentowicza, Brandta, Chełmońskieg o , Fałata, Hofmana, Karpińskiego, Kossaków, Malczewskiego, Wasilewskiego, Wyczółkowskiego, Wierusza-Kowalskiego, autorów nurtu mon achijskiego i jego późniejszych naśladowców. Sztuka współczesna, nie zweryfikowana jeszcze przez czas jest mniej doceniana przez kupujących na aukcjach. Wśród prac artystów współczesnych popytem na rynku cieszą się płótna: Jerzego Nowosielskiego, Zdzisława Beksińskiego, Romana Opalki, Jana Lebensteina , Stefana Fierowskiego, Stanisława Fialkowskiego, Teresy Pągowskiej , Kazimierza Mikulskiego, Edwarda Dwurnika, Stasysa Eidrigeviciusa , Jerzego Dudy-Gracza. W toku analizy notowań aukcyjnych zdecydowano s ię na prezentację wybranych transakcji. Za kryterium wyboru przyjęto autorów nabywanych prac oraz ceny zawartych transakcji. Odpowiednie zestawienia przedstawiają najpopulamiejszych malarzy i naj droższe obrazy na polskich aukcjach. puj ące. Tabela 3. Najpopularniejsi malarze na polskich aukcjach w latach 1990-1994 Lp.. Im ię. Liczba i nazwisko malarza sprzedanych Lp.. Imię. i nazwisko malarza. obrazów. obrazów. 1990 l Nikofor Krynicki 2 Jacek Malczewski 3 Wlastimil Horman 4 Jerz.y Kossak 5 Leon Wyczółkowski 6 Józef Mehoffer 7 Julian Fala! 8 Stan i sław I. Witkiewicz 9 Juliusz Kossak 10 Stefan Filipkiewicz. 1991 23 21 19 13 9 8 8 7 7 7. l Jocek Malczewski 2 Wlnstimil Hofman 3 Stanisław I. Witkiewicz 4 Teodor Axentowicz 5 Wojciech Kossak 6 Julian Fala! 7 Leon Wyczółkowski 8 Jerz.y Kossak 9 Julian Kossak 10 Alfons Karpińsk i. 15 12. l Jacek Malczewski 2 Tadeusz Makowski 3 Zygmunt Waliszewski 4 Leon Wyczółkowski 5 Jerzy Kossak 6 Juli,n F.ł,! 7 Wojciech Kossak. 1992 l 2 3 4 5. Jacek Malczewski Jerz.y Kossak Wojciech Kossak Stanisław 1. Witkiewicz Nikifor Krynicki 6 Eugeniusz Eibisch 7 Julian Fala!. Liczba sprzedanych. 41 39 28 22 2ł. 15 15 14 14 11. 1993. II 11. 9 6 6. 13 10 9 8 7 7 6.

(11) I. Aukcyjny rynek dziel sztuki w Polsce .... cd. tabeli 3 Liczba. Liczba Imię. Lp.. i nazwisko malarza. sprzedanych obrazów. 8 Leon Wyczółkowski 9 Apoloniusz Kędzierski 10. Alfons KarpiIiski. 5 5 4. Imię. Lp.. i nazwisko malarza. sprzedanych obrazów. 8 Wlastimil Hafman 9 Stanisław Wyspiański. 6. Alfons KarpiIiski. 5. 6 Wojciech Weiss 7 Alfons Karpiński. II. 10. 6. 1994 Jacek Malczewski Leon Wyczółkowski Wojciech Kossak Stanisław I. Witkiewicz Stanisław Kamocki. I. 2 3 4 5 Źródło:. 17 14 14 13 13. 8. 11. Teodor Axentowicz. 11. 9 Jerzy Nowosielski. 10. Jerzy Kossak. 10. 10. S. BaJdak, Rynek reaguje ożywieniem na dobre wyniki gospodarki, "Art and Business". 1995, nr I. Tabela 4. Dziesięciu najpopularniejszych malarzy na aukcjach prac w latach 1990-1995 Lp.. l. 2. 3 4 5 6. 7 8. 9 10 Źródlo:. Imię. i nazwisko malarza. według. liczby sprzedanych. Liczba sprzedanych obrazów. 118 86 69 68 64 62 54 53 46 38. Jacek Malczewski Wlastimil Hofman Jerzy Kossak Wojciech Kossak Stanisław l. Witkiewicz Leon Wyczółkowski Teodor Axentowicz Julian Falat Alfons Karphlski Juliusz Kossak opracowanie wlasne.. Tabela 5. Najdroższe obrazy na polskich aukcjach" w latach 1990-1996 Lp.. Cena. Dom aukcyjny. Autor obrazu. Ty tul obrazu. 1990 l. 650. Agrn. Jacek Malczewski. 2 3 4 5. 412 370 320. Rempex. Fryderyk Pautsch. Polswiss Art. Jacek Malczewski Jacek Malczewski. "Autoportret z tanecznym korowodem" ..Targ nil konie w Kosowie" "Orfeusz i Emydyka" "Portret aktorki p. MarcelIo". Jerzy Duda Gracz. "Obraz nr 1304". 2\0. Agra Gdański. Sztuki. 20. Kantal'. W latach 1990-1994 ceny podano w mln sI. zł, od 1995 r. - w nowych zł..

(12) I. Joanlłll. Babiarz. cd. tabeli 5 Lp.. Cena. 6 7 8 9 \O. 180 180 170 165 125. Dom aukcyjny. Agr. Altius Altius Altitls. Rempex. Tytuł. Autor obrazu. Jacek Malczewski Józef Chelmoński. obrazu. "Scena alegoryczna" ..Zaporożcc". "Towarzysz pancerny" Alfred Kowalski Wierusz "Ucieczka przed samumem" Wlastimil Hofman "Autoportret z żoną". Józef Brandt. 1991 l. l mld 200 Agra. Eduard Manet. 2 3. I mld 100 Agm I mld 020 Polswiss Art. Tadeusz Makowski. August Renoir. "Martwa natura z owocami i butelką" ,.Martwa natura z owocami" "Grupa dzieci z koszem. owoców". 4 5 6. 750 710 530. Rempex Rempex Agra. Kameli Szlegcl Jacek Malczewski Stanisław I. Witkiewicz. "Polonez z "Pana Tadeusza»" lISmierć Elenai". "Udzielny byk na urlopie - pOJtrct Leona Chwistka". 7 8 9. 5\0 500 500. PoIswiss Art Polswiss Art. MeJa Muter Jacek Malczewski Jacek Malczewski. \O. 500. Polswiss Art. Tadeusz Makowski. Agra. "Pejzaż". "Pusty dwór". "Salome z glowę Jana Chrzciciela" "Fantastyczny ogród". 1992 l 2 3 4 5. 585 400 340 280 260. Ag". 6 7. 260 260 240 215 207. Agra. 8. 9. 10. Agra. Agrn Agro Agra Agra Agra Agra. Agra. Józef Brandt Józef Chełmo ński Józef Brondt Jacek Malczewski Stanislaw BollUSZ Siestr.zcl'ccwicz Wladyslaw SIewitiski Wojciech Kossak Wacław Pawliszak Józcf Szermentowski Jacek Malczewski. "Pospo ite ruszenie li brodu" "Jarmark na kresach" "POtYCZkll z Tatarami" "Artysta i Chimera" "Targ w miasteczku" "Domki w KazimiCl~lu". "Po bitwie pod ZieleI1cami" "Podarullck kozacki" "Przed kościołem" "Olown starego Faulla". 1993 I 2 3 4 5. 800 600 350 320 315. Vindobona Ullicum Agra Agra. Agm. Tamom -Łempicka Tadeusz Makowski Jaeek Malczewski Jacek Malczewski Strmislnw WyspiaJlski. "Kobiety w kąpieli" "Improwizowane święto" "AUlopOltrct z gorgonami" "Autoportret z Tanatosem" "Studium kobiety".

(13) I. Aukcyjny rynek dziel sztuki w Polsce ... cd. tabeli 5. Dom aukcyjny. Lp.. Cena. 6 7 8 9. 305 240 227 220. Agra Ullicum Agra Agra. Jacek Malczewski Jacek Malczeski Maksymilian Gierymski Aleksander Gierymski. 10. 210. Agra. Władysław. Tytuł. Autor obrazu. obrazu. "Środek lata". "Faun" Osty". "Krajobraz wiejski. z sztafażem" Szerner. "Przed. krakowską karczmą". 1994 I 2 3 4 5. 6. I mld 450 I mld 010 950 850 830. 7 8 9. 555 510 505 475. 10. 430. Polswiss Art Rcmpex Agra. Tadeusz Makowski Wacław Pawliszak Alfred Kowalski Wierusz. Agra. Józef Brandt. Agra. Piotr Michałowski. Agra Agra Agra. Leon Wyczółkowski Piotr Michałowski Piotr Lubieniceki Piotr Michałowski. Agra. Aleksandr Gierymskl. Polswiss Art. "Maskarada" "Podanmck kozacki" "Czerkiesi" "U przewozu". "Potyczka - walka huzarów z piechotą austriacką" "W zachodzącym słońcu" "Polowanie na jelenia" "Wędrowny sprzedawca" "Przejażdżka, dzieci artysty na koniach" "Uliczka w Cervara w Górach Sabillskich pod Rzymem". 1995 I 2 3 4 5 6 7 8 9 10. 123 500 1I1 000 95000 81000 80000 73000 73000. Agra Unicum. Leon Wyczółkowski Jacek Malczewski. Agra. Alfred Wierusz Kowalski Jacek Malczewski Władysław Czachórski Józef Brandt Maksymilian Gierymski. Rernpex Agra. Agra Agra. "Połów o świcie" "Autoportret z postacią kobiecą z kosą" "Wilki na czatach". "Autoportret" 1920. "Damna z klejnotami" "Zadymka" "Krajobraz z chatą i zaprzęgiem". 70000 70000 66000. Agra Agra. Józef Brandt Ludwik KureUa. Agra. Olga Boznańska. "Postój w miasteczku" "W małym miasteczku" "Portret kobiety". 1996 I 2. 420000 295000. Polswiss Art Polswiss Art. Jacek Malczewski Józef ChelmOliski. 3. 225000. Polswiss Art. Maurycy Gottlieb. IIThanatos" "Na kresach. Pamiątka z podróży na Ukrainę" "Dziewczyna z kwiatami".

(14) Aukcyjny rynek dziel sztuki. IV. Polsce .... I. Literatura Boldok S., Brak dobrych obrazów /w al/kejach, "Art and Business" 1995, nr 5. Boldok S., Czas narzekmi, czas nadziei, "Art and Business" 1993, nr 7-8. Boldok S., Jak daleko do rynku? "Art and Business" 1995, nr 1-2. Boldok S., Kupić byle drogo, "A.t alld Business" 1991, nr 1-2. Boldok S., Na granicy popytl/, "Art and Business" 1990, lir 2. Boldok S,! Przetrwają l1ajsilniesi, nArt and Business" 1990, nr 4. Boldok S., Recesja dotyka dOllly aukcyjne, "Art and BusilIess" 1993, nr l. Boldok S., Ryllek zast~pczy, "Art and Business" 1989, nr 2. Bałdok S .. Wiosenne aukcje i Za nowe pieniądze, "Leasing" 1995, nr 6. Cirello M., Rynek ,Sl.tllki - koniec boomu? "Forum" 1991, nr 7. Gilewicz R., Jak kupI/jemy dziela sztuki? "Rzeczpospolita" 7 VIII 1995. Kuca A., Rynek dziel szlllki" , "Sztuka" 1979, nr 2. Miliszkiewicz J" Prmvem próżni, "Art and Business" 1989, nr 1. Osęka A., Sztl/ka i halIdei, "Kultura" 1978, nr 5. Osęka A., UrYllkowiellie arcydziel, "Tygodnik Kulturalny" 1989, nr 46. Sarzyński P., Ceny i oceny, "Polityka Magazyn" 25 II 1995. Sarzyński P., Dyktalllra aukcji, "Art and Business" 1989, nr 2. Sarzyński P., Dzie/a sztllki sprzedają się coraz lepiej. Rok konia, "Polityka" 1998, nr 9. Sarzyński P., Kossak bije Washingtona, "Polityka" 1990, nr 12 , Sarly.iski P., Polskie dOllly aukcyjlle: m/otek czy tiuczek ? "Polityka" 1989, nr 7. Sarzyński P., 210mem 110 MadolU.ę ",Polityka" 1995, nr 34 . Schneider P., Towar zwally sZlllką, "Fo'lInI" 1991, nr 28. Seroczy.iski P., Sztl/ka i ekollomia, "Życie Gospodarcze" 1986 , nr 51-52. Socha N., Skan.l·en Kossaków, "Wprost" 16 IV 1995. Sosnkowski P., Warszawski tydzi€fi al/kcyjny, "Art and Business" 1990, nr 5. Szyma.iski Z., Wszystko na sprzedaż (Uwagi o rynku szluki) , "Miesięcznik Literacki" 1976, nr 5.. The Development o, the Audion Market o, Art Object. in Poland In the present. Iłrlicle. the author presents the process of the creatian af the auction. market of art objects in Poland. The first highlights of its birth nppeared towards the end of 1988 and the beginning or 1999, at the same time when the political and ecollomic. transfofmations tcok place. In the first part af the article the author outlines the history of this highly specific market, begi'lIIing with its creation in 1997. In the a.. ticle there are. described (he major events on polish auctioll market. The author prcsents the afrcr ar auction hOllses, price changes and fnshiotls tlmt existed. In Ihe second part or the iUlicle there arc presentcd institutions which dcal with lhe establishment or auctions in Poland .. The authol' presents the activity of auclion houses which appeared in the market at lhat time, Some of thcm slill exist, others (Hd not survivc the competitive pressure. In the artic1e there a1so presented tables in which mosl popular painters and most expensive paintings are listed. The articlc constitutes a point af dcparture for same furthel' cansiderntions cancerning the Polish tluction market ar objects ar mIs..

(15)