Zabytki przyrody nieożywionej Wyżyny Krakowskiej w okolicach Krakowa

łmpressłoos, sbretchlng. layer tttal"ks as a sami dikes and ridges. Various organie and mechanic .hieroglyphs (trllobite traces CTUziana and Rhysophycus) are visible.

PE310ME

ABTophi npe.AnararoT npe.AoxpaReRHe KOMnneKca cnoeB B KaMeRROM Kaphepe BenhKCi BHCRIOBKa

(CBeR-roKiiiłicKii:e ropbi), BcKpblsaroilleM aepxHeKeM6pHftcKHe KBap~HThi, KBap~HTOBhie neC'łaHHKH, aprHnHThl H rnH-HHCThie cnaH~hi. Ha noBepxHocT.Rx oonhWHHCTBa cJIOeB MOlKHo yBHAeTh caMhie pa3Hoo6pa3Hhle cTpyKTyphi: p.R6h, OTne'łaTKH ny3hiphKOB ra3a, cne.Abi paCT.RrHBaHH.II . naBH~ coxpaReHHhie B cpopMe nec'łaHoro BanHKa, pa3-Hhle opraHH'łecKHe (cne.Ahi TpHno6HTOB Cruziana H Rhysophycus) H MexaHH'łeCKHe uepornHcphi.

RYSZARD GRADZIŃSKI

Uniwersytet Jagielloński

ZABYTKI PRZYRODY

NIEOŻYWIONEJ WYŻYNY

KRAKOWSKIEJ

W OKOLICACH KRAKOWA

K

RAKÓW w parównaa:liu z innJYIIII.i dużymi

mi.astamd Pdlski J.eży na terendJe

odoznacza-jącym się wyj-ątilrowiO z:różn:iloowaną i

ilnlteTeSu-jącą budową ~ą, na~ dwóch

włeilki.ch, a ;przy .tym eaa!kowicie J."ÓŻŻnych Tegio-nów, jalkimi ~ K811.')p81ty i •będące ilah

pr1Jedmu-l'1'1Jem antyikJdlnmium śląsi«Hkrakowskie.

~ty i!nWieilta.ra: straty:gralficmy, cb.anłkte­ r~a te!ktcllll:lka a talkrże istnienie s1aruln!ro-WIO dtabryc:b odsłonięć ~wiają, że dlrolice Klralrowa oprzedgtawiaj·ą .w dziedrLinie .geologii pow.aiŻiną w.aJI'i1xEć n.amrową d. dydlalktycmą.

P.od-nosi dą jesz.cze f,a,k,t, że dzięki obadamam kilku

poko1eń geologów i wielu puhlilkacjom szereg

odSłonJęć ma :zrułiCI7Jelnie ddlrumen.taJne i

histo-ryalnle. P€1W.ną rolę ~ tu ,ta:kJże istnd.enie

w

Kralkowt:e powl!ll'ŻJDegO ośrodka naruk .geo:lo-giJCOJilyiOb, a wmeszcie atm!k.cyjDIOŚĆ dlroUc mioSJSta pod ~lęd.em hyld.rognafi!oznym, pr.zynxtni-czym, lk!rajobrazawym i ·tuTystycznym. Z rtego

względiU wyją tllrowlego ZlllaiCIZema .n.albiera pro-blem Odhrony

w

o'!Jszair2e ikralrowl9ldrn wszyst-kich obiekitów, prZJedlstawia.jącycll S7Jd1Jelg61nie

d'UJŻą Wl8lr1laść dlla przY'rody nioożyw:ianej. Odręlmość regionu kair:packiego skłoniła au-tora do ograniczend.a się do omówienia w dal-. S'Lym ciągu · ar.tyikruiJJu )ed~e zabytków przy-Ttddy lllieożY'Wfi<med ~ycll na obwJa:rze

antytkJ.i.lnJariJum śląSlro-.kra!lrowsk~ w

odle-gliaści 20 - 30 km od KlrlakJowa. Z trzęoh głów­ nydl .aspellmów ooh:rony przy:rody nieożywionej: e'kicmami~ estJety1czn.eAQ i~­

tylazneglo, będtzJie brany pod uwa~gę tyl].ko a:JtaJbn.i,

a pozostaiłe 1:rlak1low91ne ca&.oMme margineso-WIO

· ÓOO!ne

oohirony 01bLeikty przy.rody nimiyw'io-nej rw · · aktaliJCac:h Kiralkowa podzielono :na dwie gmlpy. Do pierwszej zadiezamy terany asłu­

;gująoe na oohironę kr~jobrazu, dlo d!rugiej od-sbrlęcda naJbUJrallne i te ·Z OOkrywlek S'Z'tnlCl.lllrycil,

k:tixrycll

stan !Illie

21mieni ~ w o:iJągu d!uriszlego

ctlJ8SU. N.a ~ wsparnalli:alll o w.al'ltoś­ ciowych O<blroni.ęciach, których stan pawd'llli.en

być lron:trolowany, lele7: !które

me

nadalją się

z l'irżnydh wtzględów do objęCia icll ścisłą

Odhll"On.ą.

O'l:ls.7Jaimmd, ko1ńre

w

dlrollilcaiCh :&-alkowa

za-,sługuj'ą na ochlron.ę, są: m-ęboWie W'IJgór·'Dd K.a-·ja'Wika, odciJnek QJSPadllliSka

lkir~e-248

. szowilC!kiego między K:rlzies.zlowicami a Za.bier"T..JO-WISm :i rejon dolin l"'IOZci:nających mwęd'Ziie Wy-żyny Kr.akowsk:iej na N a miejscami .również

na S Od 'bega zapadiJ..iśka..

Widok na wschodniq część zrębowego wzgórza Kajasówki

View oj the eastern part oj the Kajasówka horst hiU

Fot. St. Dżułyr\ski

Wzgórze Kajasówka położone około 20 km na W od Kraikowa jest klasy.cznym ·Pl"ZY'k!ładem

zrębu 'tieldxmicmego, a ·tym samym taikrie i stylu

~j telktcmiki uskdkowlej, która w talk duriyttn stopndJu wpłynęła na dz;isi.ejszą metrfulo,gię dbsrLaru ilm'.akowSkie,go. Kaj.asówka rozd:zdela dwie depresje~: rów

Ryb-n-ej i zapadlisloo Choler.zyn-Półwieś. Ku E oba tle

mJPSidlli*a·

łączą się ·'Od sobą i

w

tym

a

kie-runk!u w~ ~a się ii IW'.r69ZCile U!cy'Wa,

gó-rując nad nimi wąską, .chara!kterystycmą QStrogą Sk.aihną. Kaj.asów!lm wmasi si~ 50 m panad pawi~ o1la!crzają.cy1dh .ją 'belrlenów, a ojej .grzbiet b1iSloo 2-kikunetl:owej dJ:u.gt6ci jest ba!rdro wąSki :i! preypamiilna gr~ IP*ą. Po po.-łudndlowe.j sbronliJe zaam.aJcza się wytr.aźn.ie khlka uskldków.

8dhodowydh.

Podlkreślić trrJeba, że

te-go ~ju strefy uSkldkbw sabodlowy.ch są

cha-r~ dla budowy tektonicznej

obslza-r.u

klrakowSkiE'QO. SrzJereg dlrdbn:y~ch

lkanllen.io-łarhów isbndejącydl na stakacll Kajasówki pocz:w181la .abserwlawać silne potlrzaSkanie skały

a talk:że brekcje 'l'.ekbaniiC2Ile zwiląza!J'le z

Wal'ltości. nau.lwwe i dyda!kt)I1C2Jlle ·mębu Ka-jasówlki idą w pane z jej ·WiaJmami .klrajobra'IJO-wymi. W7Jg6rze jen ~budOWiaale, pdkiryte

CflJęŚCiiDW'O lasem a częścioWo n:ieużyltikami,

z:

je-go ,grzbietu I1'WJtatcza. się 'l'OZległy d piękny

wi-ddk:. Oglądana z większej 001ęgłości Kajasów-ka sta'IliOWi. m~ oo9Ilt, WLilQ;ząc się

stlromo pcxnad otama.jące ją równiny. Podljęte

przed lkilllw lasty pr:7Jez: St. Dżułyński~

stara-ma

l() uznanie mtębu K.aj·as6wki 'Za ll'ezerwat nie

zostały niestety do 1iej pory pomyślnie zadroń­

ocrone.

Zapadlisko klrak~okie staanowi

jedną z więlkszydl jed'IlOStek tektxm.i.azny.ch w olrolicacll Kralkow.a.. ~ie jego odcdJnek

między Krzeszowicami a Za.bierzowem jest ty-powym rowem telktxmimnym, ogran.icz<mym rz; obu stron strefami uskdków schodowych. S~lnie i.nJIJeresująoe je.9t pobudniawe obrze-żenie J'ICliWIU, kt6re ma

tu

char.almter balrdzo

stro-~go progu morfdl.~. ~ na

S od KTzesz]OWi,c, a także kldło Mły.n!ki IZ8f1JDJaiCZa Silę ib81l"drzx> wym7nie inwersja l"Zletby terenu, IZaś kdło Zaibielv.owa daje sLę dldbnJe

oblel'IWIO-wać kiJ.ka stopni uskokowych. Jest rzeczą zro-'ZlumiJalbą, :}}e oalły ten rejlon nie ma7Je być dbjęty oc'broną, jednak konieoznde po'Wiittmy zostać za-tdhoWiaine (a. pl'!Zede wseyst:kim niezabudowane)

te jetgo części, w :którycll. marofollogi:a pol'lJ09ł:aje

W śdisłym ·zw:ilą?Jk.U Z ~.

Szetreg dolin ..rozlcinaj-ących wierzdbawinę

Wyżyny &-adww'skdJej a pdlo7xmych na N od zra!padliska kralkJowSlro-lmeszowicldego, ~o już od dawna prrl.Jedlmdotem 'P(JWLSZJeiCłmego

.ztamtere-Staw~a ~re YJ!z,ględu na. iJCih. walory ikmjobraoowe i tpi'I'lJYil'Od.. Doprowadziło

to

do utworzeinia w 1956 r-. OjoowSki~ Parlru Na'l'IOdiOWiego. Ostatn.;o 'l'IOZp!lltlruje silę projekt Obj·ęcia ochroną

klrajobmzu t*że dolin połoOOnycll d8lle'i :ku W, pospolicie narz:yWalllVdl "dldlilnkami. krakowski-mi", a

to

doliny KlUCizWOdy, Bolec:howliidkiej,

Kdbydańskiej, ~j, ~j i

Ra-cllaJwtki.

z

~Ot,qi.c:zlnegO punkl1nl wkizeni.a

wszystik:iJe

te diOll:iLny, z

wyjątikiem dl\\liÓQh ostat-ndcll, są podldbne dlo sielbie. Wcięte są one

w g:t'!Uiby komiPIEtks ~eni .górnej jiUiry, kJtóre ll'liQ !'llboozacll ddl:iln tworzą :rnalo'VWlli!OZe

farmv

skalne. Gdzien~te tvlko spotyka się resz.tki u tworów kmedJawydb.. Waror~Emie j.umjs.kie ulega-ły prooerom.

lk.r.asowym,

ktlórylch rezuil.tatem są .Jitc:znie występujące w ty1rn 'berenie j.askiinie.

Być też mcti';e, li~ spetcyficznemu ll"0'1JWIO]owi :pro-cf!!Eńw krlasowyOO zawd~.ą tSWtOią cthalrak-telrystyamą farmę maffiawnioc·:re skal!ld w.ajpilenne

wm~oe się ;poiiUld Wl;~ wvtżv;ny po-!krvtoi .. qrubą waMwtą lessu. W dn!ie dolin soOd

u'bwtarów aluwialnyte!h odsłania silę ~.eJ!(bie ma;rtwiJCa 'Mi!Pietm.a, mpewne ezwarimzędowa, lktórei 'POW'S'banie zwtiązane jest !1'6wnnez z

ipll'O-oosami krasowymi.

Doliny SzkiLalrkti: i Racłwwiki. mają 2111acznie baJrdziej u.rtamnaitdanlą budowę ,geologirctmą, od-słtalniają silę

w

nicll bowiem dodatikowo w

tpO-rówlnaniu z wyżej opisalnymi jeszcrne osady

de-WI<mll i dolnego kall'b>IliU ~

z

wypiętlr~re-niem .grzbietu dębnicidego, oraz ·nieldedly

prze-mte i.nJtruzjami porfirowymi.

w SZiel'egu

miejsc 'Wiidoc:'zJne są też osady jury ibrlmabnej. Rm-maLta§ć :występu.jący!Ch tu Sklfllł pozwail:a na balr-dzo d.n.strukitywne obserwacje doty-czące budowy

tektboniozneJ tego rejOiliU, a pr:Ziede wszyśkim na stwierdzenie isbndmie killlk:u wiełkidl.

uSko-ków wOOku waryscy.jskWe90 i trze~. Z przytoczonycl:t wyżej ·poWIOCłtówr doliLny Sikilar-ki i Raolalwki Wll'latL

z terenem

.przy11ega0ącyrm

do nd!c.h od .zaobodJu stanJawią ·oel w.Lellu

wy!Ciie-c?Jelk geologi;crlJnyoh i doskonały obiekt ĆW'iJC'Zeń

kamtloglr~Xrm.Y'ch. CaJly rejon podkrakowsla:och "daline!k" dtost81l"ar.a memall

w

każdytm i.ch IPunk-de szeregu !i!n.1Jelresujących przykłtadiów z ~ie­

dmny tgeologii dynamicznej.

Podobny cburak1lelr do ~o QPisan~ch

maj·ą także ddb:hny l'O'IJCiinająoe gnJbiet 1ięclzyńSki i z tych samytch B powodi6w magą rms1n.Igiwal: na oohlronę. T.rzeba tu wymienić .pr.zede wszyst-kim Wąwóz~ dlalej ddl:inę Pqxlw'ki

a

'Wl'EL'!2Icie-

wąwóz !koło przysiółka Skaey.

Na ldChronę kll"aj-dbrarz:u zaSługuje również ;pmełomowy odciinE!k doldln.y Rudiawy pod Skałą Kmity* Ol'lafL przelłJdm Wisły •kdlo TyńiCa.

P.rrzy p~ prrtJeStrzerm.ym należałoby tś.że rzwróclć uwagę

:na.

w.zgórza Zll"ębowte

po-łażrane

w

ddlinie Wisły na W od Krraklowa, a ~,a lila poł'lldnJowy .srok wzgórza ilroło

Ko!ltrr.a, .gdzie :ball'drm wyramie .Z811JilaJCZIIl!ią się w morfologid .l.liSkdd schodowe. Ptewlne ~ci

dydalldy!czne przedstwwiaj.ą ll"ÓWiniiJerŻ

st.aro-r.re~a Wisły w Kole Tymedkim.

Przystępując do oma.wianda drugiej gr·upy obiektów,

.tzn.

do odsłanięć naturalnych i sztucznyiCh, trzeba na wstępie stwde..-dzić które z ll'acji SWIOidh w1811':1KBcl. Da!Uikowyteh. czy dydak-tyloznycll zasługuJą na OCihran.ę. LdstJę idl otJwie-raJją piękne OtdSłonięcd.a ankazy kwlaczałskiej

. w wą'WIOIZiltDh kJdło wsi Kw~ła. Kilka

Jrllo-metr6w dallej iku N, pod Bolęa!tnem, majduje się

osobliwa Eikal!ka-twmdziel, wyrpreparowana w bardziej odpornej części warstwy dok>m;ttu

di-~ clwani!icma od kilku

ta.t

jako

re-~t.

Wśr6d n.adlurlailnych odsbani~ .poloorlxmych

w obrębie ,,d:ollnelk", k1illre powinny być doodat-lroWIO objęte ścisłą OCib!roDą, :wynrJetnić trzeba prmde wszystkim ścilmkę martWiilcy CZJWall"to-·rzędiawlej w dolinie Raciławlki {1,5 'km na N od w.si. Dubie) i mall"bwjoowy próg wodospadu w Dalinie Będ!kawskdJej. Na ścisłą oohron.ę .za

-sługują ll"óWIIldeż wszystikie jaskinie położone

na całym omawi.ainym. obszal'!:lJe, tS· .zwłaszcza

trudno dcEtępna jaSkiln!ia "Gnzm.iączka", .zwana

także Radawicltą, w ikrtńrej zaohiaw.ane są

sto-sunioowo d.obrze l'IOIZWitnięte na.cieki.

T.r2IE!Iba przy okazji słlw!ierdzić, że ·byłoby

TZe-·C.zą IlJadiz,wyoza.j ~ nowoozesne udlostęp­ nien~e dwótclh :najwięlkszych jaskiń . ojcowskich,

• Niedawno został tu utworzony rezerwat (Monitor Polski nr 8 z dnia 28 tatycznia 1960 r., paz. 40) pod

nazwą "Skała Kmity" o obszarze 1936 ha w celu ochro-ny naturałn~h .zespołów leśn~h l krajobrazu

prze-łotnu rzekł Rudawy ~przez Garb Tenczyński. (Red.). 249

·e.

tO. ŁdkietikloWej i Ciemnej. OśvWietlenie elek-tcyczne•• odpowiied!nio ·zaimtallowane ZISIPObiega

·

me

.

tydlko Zalllieozyszczaniu jaskiń, all.e llJil"·7Jede ·~ystkim podnosi w ogromnym stopniu

o:ibie-_.rane

prZJeZ zwiledlzaJjąteyiCih Wlrarbe~ estetycm.e, wydldby!wajoąc . ~ llll!l'dru nieWidDczllle

w

innych wa.rudta:dh utwtoey :l'li81C!00lrow, SZiczegóły mar-foLagieme śdi'SIIl i sbrqpu korytarzy jaSkinio-"Wyk:b li.rtd. Jednocześnie ~ki .temu w czasie

IZW'iedłJalnia elelotry1crmie o6wietkmej jaSkini istndeje możJ.irwtość dldkonaln-ia

szeregu

obse.r-WaJOji llla.udmwyidh, 100 oozywiście podnosi wa.r-t<*Ji dydaiktyCZIDJe udbstępniowyroh

w ten sposób

·j_aSkiiń~

StaT1J kamieniołom na BanaTce~ widoczna płasiczvzna

abTaz1Jjna., któTq ścięte są 'I.Dapienie ;uro;skie i

pTze-cinajqce jq uskoki wieku tTZecioTzędowego. Na df'Ugim

planie biała ściana margli senońskic1J..

Old quaf'f"'J at BonaTka. Abrostve platn, cutting

Jurossie lime~s ~so TeTtiaT1J faults are visible. White waU of Senonłan maris in th~ backgrotmd Fot. R. GTadziński Z irliilly1c!h zj181WiSk krasowych

na

ściSbą

odhro-.lrllę 2'.18Sł:ugują qiWa! wyw.ierzyL'i&a, .jedno

w

g(mnej

części Doliny Będ;lrowskiej, a drugie -

tzw.

Zródlba

Bariana -

rw

Dolinie Raoławlló.

Godne uw• są lk:warey.tawe ,głazy wdellru

kiroedJawtego,

151p01ty!k:aanie w .baamych WląWIOZach Doliny KdbytlaińskiE'j-, · Balechowidkiej i lOucz-Wbdiy. Niewrąt(pliwie iln situ wysilfpują one

w

ikxxryiCie Raclalwki poniirżej plebanii w Rudawie.

PodJdłme

fi.azy

piaSkowców k:w,aa:!cyrtawych,

.zo.a-pewtne wiellru jurajskiego, Wą

w

·bdomym wą­ wtozie doldny EliasrlDwki pod P.a~cdtJowicaimi.

O ile mi Wliadlomo, są tJo jedy.ne ·fJłar.t.y te.go rodrmju i pawinny 2'.09bać objęte ochroną, tym bardziej •:De g1lówlne miejsce ich występowania -wąWIOI'lliłk Matrul10Wie Ddły - 2'ldstał zaswany

ihaildą 11lZa1lklowicldetgo kamiecndołom'U.

· Na och!ronę Z~as~ługuje talcile jed'DIO :z ~andęć

m!ldoeńskicll Wa'Pienl osbryJgowych W

Ptrzego-rLaJładl :lulb w BodiZIOW.ie. W.a~Pienie .te w

okoli-cach Klra!klowa znan-e są tyl!ko z Tyńca, gdizie

są wyorywtalllle

w

poil.u, i01"IafL z koryta Wisły pod

~ norbertanek i koło Py;chowic. Dwom

•• Prace nad oświetllea·iem tych jaskiń są w·

reali-zacjd. (Red.). 250

ostatnim grozi zndsiJcl'zlenie w :zwlązllru oz

regu-]acjoą TrZJeikii.. .

Stpaśród. <diłanięć w kamien-id~Jdrna, k1ńre

zapewne utrzymają się ;bez wi-ększych zmi.an

pl'7Jeil: dłurż.szy ~

,cz:asu,

rui pierwszym

miej-scu 11rt1Je!ba wymienić jpÓłlnlocną •crzJęść lbJrmenii.o-łOilliU na Bonall"loe ż widoczną płaSZJczymą

a:bra-zy.jną śailnaJjiącą 9tlrqp 'VWllpilani .j.ur'ajskich i z do-sklcmaiLe zarzmaCZJOO.yrnd. 'l.l:ikldkami. Z .'(,XJWOOu

Wl8lr'1lośdi :nau!klowych i d~aznych IIl8,

oclhrro-nę rmstługuje ró~ zna,jdu.jący się

w

Krako-wie stary bmienidam na Kapell.aiDICe, we wscllodn.iej caJęŚcl Skalł TWia;rdlaw$ki._ Oglą­ dać

tam

można· .l"'CttJmadte !IUhaje · spękań, a W'M'ód! lllilah ~ Piękne, wie1kde p'łaf;z­ rczymy () k:i:elrunklu lak. 30° clllmlłk:tlerystycmym

d1al alro1iic Klrallwwlal, odsłonięte ina dJu~j prze-str.2Jen.i. przy elksploatacji Skały.

DuQ;ą wmtość ~ają ll"ÓWinież dlMl od-sbooiięoi.a intlruzji -pcxclirowy-dh, jedno w stall"'ym

łomde

w

dlol!ilnile &Jklall'łlti, a drugie na grzbiecie

ZWI!mytrn ZaanldzySlro, między Ddłiną Raclarwki a wąWIOI7Je.Dl Zlbi'Zia'. Oohll'ICmą powinien takiże

zo-stał: Objęty stalry kamienlilołom.

w

Miękind, gdzie mażn.a dla!&anal1e ~ać rchara!ktelrystycz-ny, kolumnowy cios skały, oraz kontakit męla­ firu z a-r!lrozą lk;wralaLa~ :na. wzgórzu BelWieder

kdło Parę;by-Zegoty. .

N a odh.rlcmę zaslrulguje ll'Ówtnież odlksrywka les-su n.a Zwierzyńcu

w

Krałkawie, gdłzie

prlowa.-dzxme są od 'k!iOlk.u łat prl8loe wylktqp&iislwwe. Zacllowa:ne

w

staJnde niiezmieni.on:ym IPOwiin-ny zostać ściany daWiny.ch .kalnlie:tli!Kmmów

w

Wirtllrowilcatc:h i

w

dlcilinie Dliu.bni kJdha.

:Masz-kowa. Widioomy jESt lflaim lEJbrop ~ieni

d•Uil"'aj-ski!lch oraz spocz:yMLjące rpawyżej

osady

oeno-mallW., turonu i sencmu.

Obrelkty dbejmuj:ąoe odSbarrlęcia, lktńre

pr.zed-sta'Wiiadą dłużą w~ IIlalU'klowlą i dydaktyczną,

alle nie muszą być obję1le berzJWZ.'flędlną odhron.ą,

pow:iml.y być stalle :lmntro110WBJllJe i w ·ll"a.zie rpo-·~eby zabezpiEiczone. Balrdoo '0'1JęS1Jo zaletą tych

odsłanięć jest Wiłaśnie I(Jil"'Wad2kma w mch

ekspil10ataiC'ja. Wymienić tu tr7JEfua od9łoniięoie ~w miJOoetniU. kalo W·ielkiei Wsi, !kamienio-łom wa.pietni jur.ajslm.ch w Zaobierzow!-e. roias-;Irownię ICXSIBdów

-i!Uil"'Y

br:wnat'Illej w wąWIOZie Strad!lilna pod ~wmlmi, 'kalm.ir.miołdm wa:p~eni pily.towycll zaw.ierającYICh bilOhermy · W'al?~enia skalist~o w Młynoe, a Wll"ES22cie drobne

ka-mieniołomy przy drodrle z Zielonek do Janu-Szow--ie***.

SUMMABY

There are plenty ol. geologicał sites 'W'Orth ol. na-ture preservatlon frorn sclentific and dida.ctic DOint

of vklw lin the vłdn:l;y of. Creklow. T·hey are of Devo-nian, Celrbonlf~, PermiaJn, JUll"assfJC, Oretaceous,

Terbł.ary and Quatemllll'Y ~e and i!llUS;trate same

geologfua/1 procestSeS, oiln. pHUCIUłaT - Tertf.al"y f8111'1Jt tect.amcs. The autbor de&cribes areąs W<lll"'1h of łand­

scape :preset"Vall;.ioa (Kajasówka ·bom billi, a soot.lon

ol. the Cracow-KomeSZOIWice graben, surroundfrw!ls of t<he Ojców National Pal'lk) ahlo natu.ral and ariifilclal ••• AU.tm pominął tu .następujące obiekty godne ochrony w okolicach Krakowa: martwicę karniow.ic-ki& (odsłonłęoie w okolicach Kne&Zowic) i wa.p1eń węgłowy (odsłonięcie tzw. "czerwona klanka"

w

eXJPOSU'l"es whfch stałe of preservatlon will not change

wft·bin a longerr period of time under d9adation processes.

...

PE310ME

. B paAoHe KpaKoDa Haxo.qHTC.R p.R.q reonorH'łeCKHX

06'1>eKTOB, KOTOphie C TO.'łKH 3pęHH.R HX Hay'łHOA H

.l{H-.qaKTH'łeCKOA ~eHHOCTH .qóJDKHhi 6hiTh oxpaHeHhi. OHH

npe.qcTasn.RIOT .qesoH, Kap6oH, nepMh, TpHac, ropy, Men,

TpeTH'łHhie H 'łeTBepTH'łHhie OTnOHteHHJł H

O.l{HOBpe-MeHHO RBn.RIOTCJł HnniOCTpa~HeA MHOrHX reonOrH'łeCKHX

npo~eCCOB - OC06eHHO TpeTH'łHOA c6poCOBOA

TeKTO-HHKH. ABTop OnHChiBaeT TeppHTOpHH 3acnyHtHBaiO~He

ox~Hhi (ropcTosoe no.qH.RTHe KancoBKH, yqacTOK

TeK-TOHH'łecKoro KpaKOBCKO-KWeWOBH~KOro pąBa, paAoH

OA~oscKoro Hapo.qHoro TiapKa), ecTeCTBeHHhie H ac-KyccTBeHHhie 06HaHteHH.R; COCTO.RHHe KOTOphiX He

H3-MeHHnOCh B Te'łeHHe .qnHTen&ąoro speMeHH, B

pe3ynh-TaTe npo~eccos pa3pymeHH.R, a TalOKe . o6HameHH.R

(Haucfonee qacTo M:enKHe pa3paoo'l'KH H KaMeiłonoMHH),

B KOTOphiX 3KCUnyaT~H.R .l{OJDKHa 6hiTh

KOHTpOJiHJ}o-BaHa c TO'iKH 3peH~.R oxpaHhi npHpo.qhi,

ZBIGNIEW WóJCIK Muzeum Zl.elmi.

NIEKTÓRE RUCHOME ZABYTKI PRZYRODY NIEOZYWIONEJ

.

W POLSCE

RUCHOMYMI ZABYTKAMI przyrody ni~

. ożywiooej, .zgodnie z definicją S.

Mabkow-sk!iego, są meteoryty i wszystkie okazy

muze-alne (mineralogiczne, g~o1~icme i .palecm.t<r logiC21le} o charakterze unikatów lub okazy szCZEgólnie rzadko ~tykane, które zostały

prrzen-iesiane z miejsca ich pierwotnego wystę­

powania do muzeów lub na jakiekolwiek ilrune

miejsce. ·

· Ruchomymi z,abyltk.ami iprzyrody nieożywio­

nej mogą być obiekty dutże, .jak np.: .pnie drzew

skrzemieniałych, szczątki me'lJOIZOicznych · ga-dów, szkielety ssaków plejstoce~- oraz

małe, jak: w:rosbkli ooganim.ne

rw

jantar.ze ~ur­

sztynie), skuJpienia minerałów it.p.

Najwięk.sze nagromadzenie .tego typu za-bytków znajduje się w muzeaoch !

przyrodni-czych i ,geologiCZIIlych oraz we wszelkich

i!Il-stytuc.jach .prowadzących geologiczne badania naukowe. Niniejszy przegląd zawiera jedynie

listę mby.tków, które są wystawione w róż­

nych muzeach na widok iPUbliczny. Najcie-kawsze Zlab)11tki ruchome zgromadrone są w

800/o

w

Muzeum Ziemi, M\m!'tlm :mstytutu

Geologic.mego, Muzeum .Przyrodniczym PAN w Krakowie oraz Mwz.eum .Przyrodniczym w POZI1l:8ID.iu. Wiele .tego typu obiektów ma

rróW-nież . murr.eum w Bytomiu, ~ie znajduje

się bogaty .zbiór flory kał'lbońskiej z Górneg-o

.Slą.ska, muzeum

rw

Walbrzychu z flarą tego

samego wieku IZ Zagłębia Dolnośląsk.iego,

mu-zeum w Łomży dy~ponującvm nięknym zbio-rem jantarów, mwzeum w Kielcach

rr.e

zbiora-mi geologiemyzbiora-mi z Gór SwiE:1lokrzyskich or-az

Muzeum Tatrrzańskie w Zalropanem.

Smzupłe ramy nindejSZiego artykułu n!e

po-zwalają omówdć dokładniej niezmiernie

cieka-. wych zbiorów w murz:each reg-ionalnych w Pol~

sce.

MUZEUM PRZYRODNICZE PAN W KRAKOWIE

Instytucja .ta dystlOiluje szeregiem okazów, kltóre sbalno.wią mejednokro11n·ie osobliwości w skali Ś\Wailowej. Do nich należą prz.ede

wszyst-. . .

kim. kopalne ssaki plejsltoceń"Skie, a po.za tym meteoryty, kryształy soli itp.

· Największą 09obli'Wi0Ścią działu ·

geologieme-go .tego mwr.eum są meteoryty, z których· dwa

aklazy znalazł I. Domeyko w Chile, a ipOIZI(>Stałe

okazy poohod.~ z deszczów meteorytowych w

Pułtusku i Łowiczu. Wystawiany zbiór tych

okaWw: należy do największych w P-olsce.

Pień mioceńskiego drzewa przed kopatniq w

Turo-. szowie.

Młocene wood in frcmt of Turoszów qua"'ll Fot. J. Bulhak W omawianym dziale geologicznym zgto-mad.zoo)y. został wyjątkowo duzych rozmi.al"ów

ZleSpół kryształów soli z Wrelicźki. Podobne

okaa:y majdują się w Zakładach Geologii ·i Mi-neralogii. Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w szeregu mWLeów europe~k.ich, a o2'JW'łaszc:za we Lwowie d. ·Wiedniu.

Na S7JC.7Jególną u~W~Btgę .zasługują okazy· pa-leobotaniczne, :na kitóre złożyły się zbiory

rzgro-251