Cykle sedymentacyjne w cechsztynie dolnośląskim

Krause zaHczyi piaski z warstwą łupku ilastego do kel6weju. Jednakże na podstawie 4anych straty-graficznych i litologicznych z jury mazurskiej, su-walskiej 1 białostockiej - utwory te należy zaliczyć do batonu, albowiem mią.ższość keloweju w Labia-wie szacowana przez Jentzscha i Kr.ausego na ok. 20 m byłaby znacZ'!lie większa od grubości osiąganej przez keiowej w wymienionych ot?szarach. Jest rzeczą zrozumiałą, że tak duże miąższości utworów kelo-weju nie mog~y pawstawać na platformie wschodnio-europejskiej, tym bardziej ze· zredukowane są na niej wszystkie poszczególne ogniwa stratygraficzne jiUry i !kredy rw IPOfl'ówn.aln:i'll z jrU!l'ą i kredą Niżu PolS>kiego. Nie ma więc poWQdu przypuszczać, że tej ogólnej tendencji redukcyjnej nie uległy wyjąt­ kowo ooady keloweju w Labiawie. Koouse poounął

się nawet w swoich stratygraficznych r<YLWa.żan1ach o wiele dalej, poddając pod wątpliwość w ogóle obecność osadów batonu w· wierceniu Labiawa.

Na tle dzisieJj'szej znajomości paleogeografii kelo-weju i batonu stanowh<>lro takie jest zupełnie

nie-właściwe. ~dzi tego rówmież fakt, że w części

wiercenia od 366 do 388 m Jentzsch m. in. wymi~mił

Ćadoceras sp. świadczącego o najniższym keloweju. W takim raz!ie przyna~mniej osady od 388 do 407 m

reprezentują z pewnością osady batonu. Jednakie przyp.isan'ie tak dużej miąższości utworom keloweju

byłOI::!y, ~ak uzasadniłem porwy.żej, niewłaśoim!.

LITERATliRA

l. B e u r l e n K. - Zwei stratigraphisch wichtige Geschi:ebe {Jura und Kreide) aus dem ostpreus-sischen · Diluv'ium. "Zb1. f. Min. Geol u. Pal." Ser. B. 1931.

2. B r i n km a n n R. - Der ostpreussisch - li-thaui'sch~ Dogger und Unteroxford. "Schriften Physical - okonom. Gesellschaft zu Konigsberg i. Pr." 1927, Bd. 65, H. 2.

3. J e n t z c h A. - Der vortertUire Untergrund dest nordostrdeutschen Flachlandes. "Aibh. konigrl. preuss. geol. L-A" N. F. 1913, H. 72.

4. K i s n e 'l'i u s J. - CretaJCOOUS deposit.s o f Li-thuania. Ooll. Pap. fur. XXI Ses. Inter. Geol. Congress: Acad. Sc. Lithuanian SSR Geol. and Geogr. Inst. Vilrrius 1960.

5. Ki s ner i u s J. - Jurassie deposits of Li-thuania. Ibidem.

6. Ki s ner i u s J. - Lietuvos TSR albio ir ceno-manio litologine charakteristika. "Lietuvos TSR Mok. Akad. Darb." B. 2, 1957.

\

J

/

Kra u s e P. G. - Die Tiefbohrung Tilsit -Wa:ldhof (nebst Bemerkungen zur staaVlichen BohrU'ng Labiau und anderen ostpreussischen Bohrungen). "Jahrb. k()nigl. preuss. geol. L.-A." 1939, Bd. 59.

8. Kra u s e P. G. Uber Diluvium, Tertiiir, Kreide und. Jura in der Heilsberger Tiefbohrung. "Jahrb. konigl. preuss. gool. L.-A.", 1909, Bd 29, T. l.

9. P o l u t o f f N. - Uber Mittelkreide und Ter-Wir in der Tiefbohrung Sieletż. "Abh. Preuss. geol. L.-A. NF", 1933, H. 155.

10. Róży ck i S. Z. - Dolna jura południowych Kujaw. IG Biul. 113. War'S'Lawa 1958.

11. S a m s o n o w i c z J . .:..._ Wyn~ld hydrogeologiczne dwu głębolki~h wierceń w Ciechocinku. IG Biurl. 91. Warszawa 1954.

,12. Samsonowicz J., Książkiewicz M. -Zarys geologU Polski. Warszawa -1952.

13. T o r n q u i s t A. - Geologie von Ostpreussen. 1910.

SUMMARY

Bore-holes at Lidzbark Warmiński and Lablawa wf?!Te already performed before the Wor1d WaT I. Both the lithological description and the stratigraph-ical subdivision were made by P. G. Krause (1909) and A. Jmtzsch (1913). Stratigrli!Phical subdivision was reinteTpreted in 1927 afte·r revision of fauna! determinabion.

Numerous bore-holes maqe du1"ing last years m northern and north-eastern Poland allowed, on the basis of elaborations of P. G. Kraus~ and R. Brink-mann, fur a preeise analysis of the stratigraph.ical profiles from Lidzbark · Warmiński and Labiawa. On this basis the subd~vision of Jurassie period is given in the accepted and applied stratigraphy in

Poland. ·

The detailed stratigraphy of both profiles from Lidzbark Warmiński and Labiawa is presented in the article, too. ·

PE310ME

BypOBble CKBallilłrłbi ·'B JIH,rt36apKe-BapMHHbCKOM H JIH6.f11Be 6blJlH npo6ypeHbl AO nepBOi!: ·MHpOBOi!: BOJł­ Hbl. JIHronorH"'ecKoe onHcaHHe H crparHrpaqmąecKoe

pacqneHeHHe BbinOJlHeHbl

rr. r

.

Kpayae (1909) H A. ElirwoM (1913). B 1927 ro,zty, nocne nepec·MOTpa cpayHHCTHąeCKHX onpe.rteneHH·fi, crpaTH•rpacpHąecKoe no.rtpaa.zteneHHe 6biJlo pęHHTepnperHpO'BaHo. MHoroąHI:­

neHHbie CK'BalliHHbi. npo6ypeHHbie <B. nocneAHHe ro.rtbi B ·CeBePHOJł H CeBP.oo-BocTO'IHoi!: Ilonbille no3BOJIHJIH npoBeCTH roąHbii!: ananHa CTpaTHrpacpHąecKoro npotfJH· .JI.!ł B JIH,l{36apKe-BapMHHbCKOM H Jl.!ł6.!ł.Be, OCHOBaHHOro Ha pa6orax

rr

.

r.

K·payae H P. BpHHKMaHHa. Ha 3TOM ocHoBaHHH ropa no.rtpaa.rteneHa cornacHo · o6menpHHH-rofi H npHMeHHeMolł crparHrpacpnu.

B crarbe TipHBe.rteHa .zteranbHaH crparHrpacpHH JIHA~ aGapeKoro H JIH6HBCKoro npo<lmnei!:.

JAN KRASOŃ

Uniwersytet Wrocławski

CYKLE SEDYMENTACYJNE W CECHSZTYNIE

DOLNQSLĄSKIM

·

l

NTENSYWNE PRACE geologiczne nieprzerwanie · prowadZ(l:Ile od kilku lat na obszarach perspek-tywicznych dla złó.ż cechsztyńskich, · mianowicie w ndecce północnosudeckiej i monoklinie

przedsu-. deckiej 1, dostarczają duŻIO cennego materiału do.

rozważań. naukowych.

Na podstawie analizy danych z 'głębokich wierceń

i wyrobisk górniczych, popartych obserwacjami wy-konanymi w terenie, aultor niniejszego artykułu podjął próbę 01pracowan:ia nowego 'Stratygraficznego podziału cechsztynu doLnośląskiego i jego ko.relacji

• Doc. dr J. Oberc dla tej jednostki proponuje nazwll

m o n ok n ·n li w r o cła w ska (wypowiedź w dyskusjl

na posiedzeniu naukowym Pol. Tow. Geol. we Wrocławiu,

dn. 14.Xll.1961 r.).

z cechsztynem Turyngii. Zasady nowego podziału zostaną szerzej omówione w osobnej rozprawie, na-tomiast celem niniejszego artykułu jest podanie jedynie >kilku uwag dotyczących tego bardzo ważnego

zagadnienia. ·

Stratygrafią cechsztynu północnosudeckiego zajmo-wano się już od dawna. H. Dechen w 1838 r. zaliczył do cechsztynu tylko warstwy wapienno-margliste. Natomiast H. Scup~n za cechsztyn uważał jurż niemal całą serię wanstw dzi..ś w.liczoną do tej formacji. Następnie mo.żna by wymien1_{ić dużo nazwisk} geo-logów, którzy w pracach swoich omawiają ten pro-blem. Na szczególną jednak uwagę zasługują pooce H. Scupina (9),

H: Riedel i O. Eisentrauta

(1). Z okre-. su powojennego należy wymienić przede wszyst'kim

STRATYGRAFIA CECHSZTYNU SUDEcKIEGO I PRZEDSUDECKIEGO

Niecka północnosudecka Niecka północnosudecka Monoklina przedsudecka podział wg O. Eisentrauta (1939) nowy podział wg J. Krasonia podział wg A. Tokarskiego (1958)

uzupełn. przez J. Krasonia poziomy

l

facja

głębokowodna

cyktotemy

l

część SE

l

część NW cyktotemy

l

poziomy

stratygraficzne _{lito stratygraf.}

p s t r y p i a s k o w i e c

czerwone iły czerwone iły z prze- CECHSZTYN4 iłołupki pstre iłołupki CECHSZTYN4 iłołupki czerwo-Zo2 z dolo- ławiceniami piaskow- CYKLOTEM - górne pstre-gór- CYKLOTEM nobrunatne

-mitem pły- ców i wapieni. dolo- LESZCZYŃSKI _piaskowce n e _Z4 LESZCZYŃSKI górne towym- mitycznych Z4 _{cechsztyńskie piaskowce} CECHSZT. Z 4

<5, względ- _{dolomit płytowy wzgl. górne}

cechsztyń-anhydryty cech-nie z

dolo-mitem ka- dolomit kaczawski CECHSZTYN3 dolomit pły- skie górne sztynu 3

czerwone iły z prze- CYKLOTEM

-czawskim <51 to wy dolomit

pły-:>< ławiceniami wapien- LWÓWECKI _{iłołupki szare to wy}

Z3 CYKLOTEM

z

no-dolomitycznymi Z3

~ (iły gipsowe) iłołupki LWÓWECKI.

-o iły gipsowe ciemnoszare iły z so· środkowe szare (iły _Z3

~ Zo1y czewami anhydrytu _dolomity gipsowe)

~

anhydryty _{cechsztynu 2} środkowe

iłołupki ciemno ciemnoszare i czerwo- (ekw. dolo- anhydryty

~

ne iły z soczewami do- mitu głów- i gipsy szare (iły

gip-m sowe) -

środ-=

lo mitów nego) Z2

t,;)

czerwone iły piasz- CECHSZTYN2 iłołupki pstre kowe

~ _{CYKLOTEM CECHSZTYN2 anhydryty}

t,;) _{czyste z warstwami dolne}

piaskowiec

wapieni dolomitycz- BOLESŁA- piaskowce iłołupki CYKLOTEM cechsztynu 2

·cechsztyń· WIEC KI BOLESŁA- _dolomity

cech-ski Zo1s nych Z2 cechsztyń- pstre dolne WIECłU _{sztynu 2 (ekw.}

jasnoczerwone pias- skie dolne _{piaskowce Z2}

dolomitu

głów-kowce wapniste

cechsztyń-ne~o)

skie dolne szare i czerwone iły

Z><

stropowy jasne wapienie dolo- wapienie do- wapienie CECHSZTYN! anhydryty

:><~ wapień mityczne w śro·dko- lomityczne dolomitycz- CYKLOTEM cechsztynu l

E-;

o

_{głównyZm wej części oolitowe kaczawskie}

ne cech- KACZAWSKI ~~ ' os wapie- sztynu l Z l =~ ~~ QO _nie mar-~~ os ~ _{gliste wapienie} t,;)'(/) _{..III o}

'~~

margle wapniste oło- margliste

margle

oło-margle

wionośne wionośne

_i]

_{Zł dolomity}

cech-

kaczaw-Zu5 ..ci _{.., os ski e margle ka-} sztynu l

:>< marglcmie- margle miedzionośne ..., .,,.., ... _{czawskie wapienie}

z

dzionośne (7 warstewek margli _CECHSZTYN! wapień pod-

-

_-~ margliste

..:l

Z u, i 6 warstewek wapie-

...

o

CYKLOTEM stawowy ., os _łupki

mar-~ ni) _KACZAWSKI

.. =

piaskowce i piaskowce os'"' ~liste

z

Z l zlepieńce _graniczne ~~

(miedzio-:>< margle pla- margle wapniste z graniczne

-~~

nośne)

E-;

miste Zu3 czerwonymi plamami

..

"'

N

.. e

piaskow-m _{wapień pod- jasnoczerwone wa-}

_-5..~o~

=

cegranicz-t,;) _{pienie bitumiczne}

.,

~ stawowy

..,

n e

t,;) Zu1

-konglome- wapnisty

konglome-rat granicz- rat graniczny ·

ny Zu1

Czerwony 8 p ągowiec

prace G. Richtera-Bernburga (8), J. Piątkow.skiego

or.az T. Guni (2).

Wszyscy wyżej wymienieni geologowie z.

wyjąt-. kiem G. Richtera-Bernburga dzielą cechsztyn pół­

nocnosudecki na trzy piętra: doLne, środkowe i górne. Jest to podzlał opar:ty na mało przekonywujących

dowodach, ponieważ fauna ceehsztyńska w pronlu pionowym występuje bardzo n'ierównom:iernie, liczna je.st w seriach marglisto-wapnistych, a brak jej

zu-pełnie w seriach pialSzczysto-i'lastych i- anhydryto-wyeh. Ponadtk:l ze względu na małą zmienno.ść

ga-tunkową nie przedstawia ona większego znaczen'ia stratygraficznego. Natomiast litologicznie występuje

stopniowa .zmiana charakter-u ,petrograficznego

<isadów, ,począwszy od spągu piętm dolnego do stropu - środkowego. Różnice w charakterze petrograficznym skał między cechsztynem dolnym a środkowym reprezentują. zmiany facjalne nie

mające znaczenia dla wydzielania pięter stratygra-ficznych. · Wyraźna zmiana litologiczna osadu

wy-stępuje w cechsztynie górnym.

-Jedynie G. Richter-Bernburg ustalił stratygrafię

cechsztynu pólnocnosudeckiego na innej zasadzie.

Po-dzielił go bowiem na trzy cy'kle sedymentacyjne, mia•nowicie: dolny, czyli s·etię Werra; ś·rodkowy, czyli

serię stassfuTcką i górny, czyli ser.ię dO'l-nosruksońską. Podz·iał ten m:imo opareia go na !bardziej logicznej zasadzie nie zawsze jest konsekwentn~e

dzony, np. wg Richtel'a - seria stass:furoka kończy

się ooadami lk!lastycznymi, a !leżące na nie~ dolomity

płytowe rozpoczynają już serię dolnosaksońs.ką. Jed-nak taki ,;Skok" faejallny n'i'e j€'St zrozumiały, ponie-waż ponilżej dol<>rn:itu_płytowego (idąc.<Jd dołu)

obser-wuje się s1:1o!pnklwe przej.śda wanstw

pfaszozy.sto-ilastych, przez iLaste do wapienno-dolomitycznych. Natomiast strop po:ziottnu do1omito'WiegQ jest wyraźny, a nawet czę;t:.o (w połu'<iniowo-wschodriiej części

niecki północnosudeclciej) z;a~naczają się tu

po-wierzchnie erozyjne.

Autor niniejs.zego artykułu doszedł do przekonan:iia, że sedymentacja cechsztynu półirro<!'IliOSudeckiego i

swb-sudeclk.iego odbywała się cyklioznie. Śledząc dokład­

nie następstwo wanstw nie trud'no stwierdzić, że

w profilu C€1crusztyńskim czterokrotnie powtarza~ą

się podo!bne serie osadowe. Pooa'dto w os•adach

cech-sztyńskich można obserwować dużą boczną

zmien-ność faCjalną. Zatem w świetle nowych badań oka-zuje się, że jedynie możliwy do przyjęcia jest podział cechsztynu na opodtstawie cech litologicznych.

Niema'l v:szędzie cechsztyn rozpooczyna się

piaskow-camJ. i zlepieńaami - granicZnymi, które w spągu

łą.czą się przejściami z czerwonym spągowcem,

w stropie zaś war'&twy te przechodzą w tzw.

wapie-nie podlstawowe rozwinięte w płytszej strefie facji

nerytyczn:ej (południbwo-VIschodnia część niecki pół­ n.ocnooudeckiej). W obszar>ach głębszyiCh i bardziej

oddalouych od brzegu morskiego {półru:x:no-zachodma

część niecki półnoon~udeckiej ·i monoklina

przed-sudecka) na piaskoWcaiCh g'ra'niczmych leżą łupki

margli:ste lub C'Z'a:rne łu'pki ilaste - tzw.

miedzio-nośne (tabela, ·ryc.). Ekwiwalentem tych ostatnich

w ceehs21tynie półru:x:nosudeckim są

tz:w.

margle

ka-czawtskie 2 _{(dotychiczasowe margle plamiste i} marg~e

miedzionlośne). Seria

ta

różni się charakterem

lito-logicznym od wars·tw wyż.ej ległych, określonych

oozwą "wapieni mall"gllisty.ch" ~dotych-czasowe margle

ołowklnośne). Różnice polegalją na większej

zawar-tości CaC03 i mniejszym udziale subst·ancji ilastej

(w Wlap1e'lliach ma11glfutych). Boziom ten podobnie jak

i · mar>gle kaczavtskie jest. wyraźnie zredukowany

w

głębszej strefie facjli. nerytycznej .('IOOnokUna

przed-sudecka i balS€'n łużydd).

Po szczegółowych bad:aniach stwierdzono, że pod

względem petrografiC2lllym dotychczas wydzielane

w dolnym ce~ehsztynre tzw. margle plamiste i malr'gle

miedZionośne są dlo siebie bardzo pock>bne. Cechami,

które je różriią, w pierwszym przypadku je'S't

zaba'l'-wie'nie, 'B. w drugim zarwarto.ść minerałów

miedzio-nośnych. Jedlnak nalciy nadmienić, że bardzo często

czerwone plamy znikają zupełnie, a wtedy strefa:

o maksymalne~ 'ko'nce'n'tracji miedzi schodz:i gTWałtow­

nie

w

dół . .Pol1Jaditlo stwierdzono, że margle z

czerwo-nymi plama-mi ogra!nicwne są do płytszej, hardziej

przybrzeri;nej strefy se'dymen'tacyljnej. W Iderunku

głębszej częślci basenu przechodzą one facjalnie

w taicie same skały tylko bez czerwonyeh p}am.

W IJ'Iiieoce pół!nocndsudec'kiej idąc z SE ku NW miąż­

szość tzw. ma:rga.-i pLamistych szybko i nieregularnie

maleje, a je.cfuocz€iśnie - ukośnie do uła'Wi-oenia

-prze.miesz.oza się, ku spągowi okiruswowanie. Na

monokll'nie okroozoowane są również stropoWe partie

piaskowców tzw. rbiałego spągowca. Z teglo W'Zgllędu,

w macze'niu stratyg·raficzm.ym poziom margH

mie-dziOnośnych nie maże być wY!dz>ielany. Podobnie

okruszoowanie ołowiem nie mOże być kryterium

po-działu stoo.tyg!rafi.cz,nego. Ga1en'a oraz 'blenda

cynko-wa rwystępuje począwszy· O'd spągu marglistego

cech-sztynu .aż do stropu waplieni doloiru'tycznych

(dotych-czasowego środlkowego cechsZJtynu). Wobec powyższe­

go całą wymielliioną s'erię cechsztynu l proponudę

dzielić na podstawie cech litolog:i.cznych, nazywając

ją jednocześnie c e c h s z ty ń s k ą .s e r i ą k rus z-conośną.

W niecce północru:>sudec'k:iej c e c h s z t y n l

-cyklotem kaczawski - kończy się wyżej

wspomnia-• Autor proponuje polskie nazewnictwo oraz symbolikę

oznaczeń dla wydzielonych poziomów lltostratygrafic~ych

(ryc. i tabela).

nymi wapieniami dolomitycznymi (dotychczasowego

środkowego cechiS·ztynu), Z!aś :na monoklinie

sedy-mentaCJja odlbywa się

w

d'allszym ciągu, ws'kutek cze-. go powstalje g;r:uJba seria anhydrYtów cechsztynu l,

w rejonaiCh poł<>ź<mych ba'rdziej ku północy wystę­ pują w nliej 'Sidle.

C e c h s z t y; n 2 - cylt~lo'tJem bolesławieck-i - w

za-sięgu facji terygeniczno-węgl•anowej rozpoczynają

osady klastyezme - tzw. pi.as"kowce cechsztyńskie

dolne lub iły, nato'rnials't w faoji

siartezanowo-salinar-nej w spągu 2 cyklotemu często występują tylko

do-lomity. W n'iecce pólmoe'nosudeckiej na praskoweach

leżą iłołupki pstre z soczewami Iub regularnymi

ławicami wa'Pie"ni ddlomityiCZnych, które przechodzą

ku górze - w partii rei1tra'luej n-iecki - w rerię

anhydrytową. Na mo'nokllin1e cechsztyn 2 jest

plO-dobnie łJ.'talogiczru"e rozwinięty jak rw rejonie

Bo-lesławca, bowiem oozpoczyn'a s'ię -iłołupkami albo

do-lomi'tam:i cechsztynu 2 - ek:wiwa!lent niemieckiego

dolorm'tu głÓWIIlego (HaUJptdolomit) - i kończy się .

dość jed'nlolic-ie wyklształconą serią anhydrytów cech-sztynu 2.

C e c h s z t Yl n 3 - cyklotem lwówecki - · w ni·ecce

północnosude<ikiej reprezentowany jest przez poziom

eiemiiJ.OISzarych llołupków (iły g.ipsowe) często dnie

piaszczystych bądź przeŁawiconych warstwami

pia-skowCIO'Wym:i. Miąższość tego pozromu maleje z S ku

N. Drugim og·niwem stratygraoficzmym cech5ztynu 3

są tzw. dolomity płytowe (z niem. Plattendolomlt).

Poziom ten jelst OOść regularnie -i na ogół jednolicile

wyks2itałcony prawie rw całej 'nieiCCe półinlocndm­

deckiej ·~dolomity te nie występują w południowo­

wschOdn:iej C'lęści syinkliny :leszczyńskiej. Na mono-klinie jego odpowiedlll'ikiem facjalnym są ·anhydryty

cechsztynu 3, w /basenie łużyckim na.zywaue

anhy-drytami głównymi (Hauptanhydrit. F. Kolbel - 3, 4).

Najbardziej niepełne wykształcenie ma c e c

h-s z t y n 4 - cytklotem leszezyńsk.i. W syn"kli'Illie

leszczyńskiej i połudn:iowo-W!SChodniej ezęści synkli-ny bolesławieckiej (grodzieC'kiej) bez!p()Średnio na do-lom.iltach IPłytowych leży seria !piaszczysto-ilasta, a

zle-pieńcowata - w rowie Wleni~. Bal"Wa osadu ~e~t

czerwonobrun'atna, warstwi<YWa!me rÓWIIloległe, mle)-scami przekątne.. Sr.ed;nica ziarn maleje ku stropowi

i w kierun~u póŁnocnym. Na monok.Li.nie są

re,pre-zentowane tylko osady peHtye7!Ile. LeżąC'e w strop'ie tej serii piaSikowce a.rlrozow.e, o wyraźnym przekąt­

nym i krzyżowym warstwoWa'niu, należy już

zali-czać do pstrego pi.aiSlrowca.

z

paw~zej ·bardzo krótkiej charakterystyki

.lito:

stratygrafilcznej moilna by wyciągnąć pewne wmoskd

paioogoograficzne:

1. W cechsztynie pómodn.dsudeokim i przedsudeckim

rwystępują dość regu!oa'rnie zmi:any facji z S ku N. 2. Rozmiesz.cz:eonie osadów gruboklastycznych 'W'z'dłurż

S i SE obecnych wychodni ieechsztynu

kaeza.w-sllciego zdade s'ię 'WlSkazywaoć, że południowy brzeg

morza cechsztyńskiego na oddn"ku sudeckim

przebieglał w przybliżeniu wWłuż linii

Zgorze-lec - Lwówek - Jawor i na S od Wrocławia.

Obszar lądowy .położony na S od tej linii był głównym dosta'l:>czycielem ma'te!riału teryg.

e:niJcz-nego do basenu sedymeutacyjnego.

3. W czas.ie całego cechsztynu na oibszarze niecki

północmosudeckiej (przynajm'niiej w jej pOłudnio­

wo-wschodniej części) zaznaczyły się 3 większe

ingreSJje :rnorsOde o różnym zasięgu, w WY'nlku których .powstały osady mall"glisto-wapniste i

do-lomityczne l(z fauną morską).

4. Charo:kter 'litof,acjainy (m. i-n. niewielki udział osadów klastycznych w cechszty.nie monokliny) cechm'ty.nu sudeeikiego i subsudeckiego zdaje się

wskazywać, że tzrw. bllok przedsudecki w górnym

permi'e znajdował s:ię pod wodą i stanowił nieoo

płytszą strefę facji nerytycznej.

5. Sekwencja warstw skalnych d ich zmienność

facjalna ~alała dzie'l:ić cechsztyn kaczawsiki

i cechsztyn monoldiny przedsudeckiej na cztery cyklotemy sedymentacyJjne.

BASEN ŁUŻYCKI

Spremberg 3 SYNKLINA Nowy Ko~ciól lfSZClYNifCKA K 47 SYNKUNA Iwiny U 55 BOlfSŁAWifCI<A

MONOKliNA PRlr:DSUDW<A Polkowice SIOI REJONWROCŁAWIA. Osobowice

om

-10 -20 -JO 40 ·50 100 ISO 200 -2~0 l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l l li/ fto

Podzial stratygraficzny cechsztynu dolnośląskiego

oraz jego korelacja z .cechsztynem Łużyc.

cechsztyn basenu łużyckiego (wg F. Kolbela - 3 i 4): Ro

-czerwony spągowiec; Zl - seria Werra, Tl - łupki m!łrgll­

ste, dolomityczne. bitumiczne, ekw. margli miedzionosi!'ych

z niecki północnosudeckiej, Cal - dolomit cechsztynski,

ekw. wapieni•a głównego z niecki północr.osudeckiej, Al

-anhydryt dolny, Nal - brekcja anhydrytowa, Al -

anhy-dryt górny; Z2 - seria Stassfurt, Ca2d - dolomit główny,

A2 - anhydryt serii Stassfurt; Z3 - seria Leine, T3 -

sza-re iły solne A3 - anhydryt główny; Z4 - seria Aller;

T4 - lly cechsztyńskie, Tp - pstry piaskowiec

Cechsztyn dolnośląski: Pmi - czerwony spągowiec; Zl

-cechsztyn, 1 - cyklotem kaczawski; Pl - piaskowiec i

zle-pieńce - graniczne, Wl - wapień podstawowy, Ml

-margle kaczawskie, Łl - łupki margliste, Wl - wapienie

margliste, Dl - wapienie dolomityczne cechsztynu l, Al

-anhydryt (podstawowy) cechsztynu l, Albr - brekcja

an-hydrytowa (ekw. dolnej partii soli najstarszej), Al -

an-hydryt (przekładkowy) cechsztynu l, Nal - sól najstarsza,

Al - anhydryt !kryjący) cechsztynu l; Z2 - cechsztyn

2 - cyklotem bolesławiecki; P2 - piaskowce cechsztyń­

skie - dolne, Ł2 - iłołupki pstre - dolne, D2 - dolomit

cechsztynu 2 (ekw. dolomitu głównego), A2 - anhydryt

cechsztynu 2; Z3 - cechsztyn 3 - cyklotem lwówecki; P3

-piaskowce cechsztyńskie - środkowe; Ł3 - iłołupki szare

(iły gipsowe) - środkowe, D3 - dolomit płytowy, A3

-anhydryt (główny) cechsztynu 3; Z4 - cechsztyn 4 -

cyklo-tem leszczynieckh; P4 - piaskowce cechsztyńskie - górne,

Ł4 - iłołupki pstre - górne; Tp - pstry piaskowiec

\ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ \ l \

Z1

\ \ \ \ \

'

\

'

Stratigraphical Zechstein and \ \

'

\ \. . \_ l l l l l l wts1 l i l . l ··. Pll . ~l l l l l l l l l l l l

division of the Lower Siles.tan

its correlation with the Zechstein of Łużyce.

Zechstein of the Łużyce basin (after F. Kolbel - 3 and 4).

Ro . - Rotllegendes; Zl - Werra series, Tl - marły,

dolo-mitle and bituminous shales as equivalent of copper-bearing

marL~ of the north-Sudetic trough; Cal - Zechstein

dolo-mite as equivalent of main limestone of the north-Sudetic

trough, Al - lower anhydrite, Nal - anhydrite brecela

Al - upper anhydrlte; Z2 - Stassfurt series, Ca2d __:

main dolomite, A2 - anhydrite of the Stassfurt series;

Z3 - Leine serles, T3 - grey salt clays A3 - main

an-hydrite; Z4 - Aller .serles; T4 - Zechstein clays, Tp

Buntsandstein

Zechsteln ot the Lower SUesla: Pml - Rotliegendes; Zl

Zechstein, l - Kaczawa cyclothem; Pl - boundary

sand-stones and conglomerates, Wl - basal limestone, Ml -

Ka-czawa marls, Łl · - marły shales, Wl - marly limestones,

Dl - dolornitle limestones of the Zechstein l, Al - (basal)

anhydrltes of the zechstein l, Albr - anhydrite breccia

(equivalent of lower part of the oldest salt), Al -

(alter-nated) anhydrlte of the Zechstein l, Nal - oldest salt,

Al - (coverlng) anhydrite of the Zechstein l; Z2 -

Zech-steln 2 - Bolesławlec cyclothem; P2 lower sandstones of

the Zechsteln, Ł2 - lower variegated clayslates, D2 -

do-iomlte of the Zechstein 2 (equlvalent of main dolomite),

A2 - anh.ydrlte of the Zechstein 2; Z3 - zechstein 3

-Lwówek cyclothem; P3 - middle sandstones of the

Zech-stein, Ł3 - middle grey clayslates (gypsum clays), D3

-płaty dolomite, A3 - (main) anhydrite of the Zechstein 3;

Z4 - Zechstein 4 - Leszczynlec cyclothem; P4 - upper

sandstane of the Zechstein, Ł4 - upper variegated

claysto-nes; Tp - lil.untsandstein

LITERATURA

l. E i s e n tra u t O. - Der niede.rlschlesisehe Zech-stein und sei!ne Kupferlagerstat'te. "Arch. Lagerst.-For'Sieh.". Bettiltn 1939.

2. G u n i a T. - Cech!sztyn synkldny le5zezyn,ieckiej. Praca doktorska .,...- maszyniOpiJS. Arch. Wydz. Nauk. Przyrodo. Uniwer. Wrocł. Wrocław 1959.

3. Kol b e l F. - Das Pratert:iar de'r Struktur von Mułkwitz bej S:premberg nordostlich des Lau-sitzer Hauptbbru-ches. "GeOlogie" Jg. 7, H. 3-6.

Berli'n 1958.

4. Kol b t\ [ F. - Die En'tlwick:lung des Zeehsteins Si.idbrandenJburg. "Zei'tschr. f. angew. Geol." Berl·in 1961, H. 2.

5. iP a: w.ł o w s k a K. - Atlas geologie7Jlly P<>łSki, zagadnienia stratyg.raficzno-facjalne. IGZ 7

-Perm. Warszawa 1961.

6. P o b o r s !k! i J. - OechS'Z'tyńlskie zagłębie solne Europy środkowej na ziemiach Polski. IG Prace

T. XXX, cz. II. Wars7.7awa 1960.

7. R l c h t

er -

B er n b u r g G. - Stratigl'lalph:ische Gliederung des deutschen Zeehsteins. "Zeitschr.

d. d. Geal. Ges." 105, Hailiil.over 1955.

8. Richter~Bernburg G. - Zwei. Beitńi.ge zu Faziet>, Tektlon:ik unld Kupfe:r:fi.irung des Zech-ste:in5:. II NordsUide'ten. "Geol." Hannover 1951. 9. S e u p i n H. - Die nordsudetische Dyas. Eine Stmt. palaogoog.r. UntersUJChung. "Fortsehr. Geol. u. Paloo.nt." 9. BeTlin 1931.

10. T ok ar s ki A. - Po.szuld'wawcze znaczenie wier-cenia Mogilno l. "Nalfta" 1958, nr 1.

SUMMĄRY

On the basis of ,inve5t1gations OOil!Ceming ihe facial and palaeogeographical oonditiO!llS exisoting in the

northsllidełtie Zechs.tein, and of compa:rative

o.bser-vations of the Slllbsudetic Zechstein, the author briefly presents the llithological sucx:ession of strata.

Simultaneously, he stresses t'he role of terrygenic and chemilcal rock\s in this process. In his re.port the a:utho.r presents the ·Lithootratigraphical ~ison of the Kaczawa Zechstein with that of the foresu-detle area and of the Lużyee ·basi-n. 'I'he author aJso confirms that the Zechstein of the Lower Silesia may be suhdivided i:n:to four sedimentary cy.clothems. Moreover, he :Proves the unreasonableness of three-stage suJb'divisiori of the ZeC'hstef.n, existi,ug up to

now, as welil as the :umeasonaiblemess of cdteria

ooncemin:g subcliv.iJsion of the łower Zechstein. F'ina1ly, the Cliuthor draws rSOme palaeo.geog~aphi<:aJ conclusions and under.Unes the .fad that a'l"ea of

northsllideltic trough has, dur.iong the Zechstein per.iod, not been a separate bay bordered by a continent from the northeast.

PE310ME

0cHOOblBa.RCb Ha HICCJie,!{OBaJHH.RX lf>a~lłaJibHblX H IIa-Jieoreorpalf>H'łec'KHX yx::JIOBHfi :s ·cesepacy,lleTOKOM ~ex­

II!Telł:He H ·HX COIIOCTa'BJieHHH C ·~eXIllTefiHOM

cy6cy,!{eT-CKHM, aBTOp •BKpaT~e OIIH'CbłBaeT JIHNJIOrH'IecKy!O

ITO-CJie,!{OOaTeJibHOCTb .HamracToBaHHfi. IToJt'l:epKHBaeTc.R HM KOJIH'l:eCTBO TeppnreHHblX H Xlł'MH'l:ecKRX DOJ)\}A. B OIIH-caHHH rrpO'BO)\HTbC.R cpaBHeHHe

JIHTOJIOI'O"'CTpaTHirpalf>H-'l:OOKHX qepT. Ra'ła:BCKoro ~enmefiHa c ~exmTełbHV'M

ITpeJtcy..z:teTCK'Vfi 30Hbi · H Jlym~Horo óaccefilia. ABTop

npHXOAHT H BbliBo,ąy, 'l:TO HHlHHecHJie3cKHfi u.exurrefiH

MOlKUłO i!IOJtpa3,JteJIHTb Ha 4 CeAWMeHTa~HOHHblX ~HKJIO­

TeMbl. HM oóOCHOBbiBaeTC.R HenpaB.HJibHOCTb

:npHHH-Ma~orv AO CHX II'Op TpeX'b.RpytCHOro ITOAPa3AeJieH.Ił'.R

~eXIIITefiHa H HOCOCTO.RTeJibOOCTb KpHTepHeB

rOOIIOA-C'l'BYIOlll;eJI'O noApa3AeJieHH.R ·HHlKHeN ~exrmefiHa. B

3a-KJIID"renue aBTop npH'BuAHT łiOOKOJibKO

naJieo.reorpalf>H-'!ecimx 'BblBOAOB II O!IO,!{'IepKHBaeT, 'l:TO •B ~eXIIITefiHOBoe

speM.R TeppHTopH.R Cese])'U'Cy):{eTC'l'Kofi MYJI&Abi He

rrp.eJĘCTaiBJI.RJia H30JiuposaHHoro 3aJIHBa, orpaHił'łeHiroro

C cooepo·BOCTOKa KOHTI~He'HT<rn.

LEON KARCZEWSKI

Instytut Geologiczny

NERINEE -

SKAMIENIAŁOSCI

PRZEWODNIE

O

D CZASU KIEDY Defrance utworzył rodzad

Ne-rinea a potem K. Zi'tteol rodzinę Nerineidae,

w 'Wielu pracach poświęconych tym śUITI..alrom

podno-szono sp.rewę i:Ch war'IJośei stratygrafiemej. W rzę­ dzie ważnyeh skamieniałości przewodnich postawili je 1P0 raz :pie.11WISzy fW N1eanctze'Ch F. ·A. Roemer, H. G.

Bronn, ·Voltz, A. GoldfUSIS i K. F. Peters. Późniejsi badacze niemieccy W.cy, jak: H. Cred'ner; E. Frass, E. Keyser i W. O. Dietrich niejednokrotnie w swokh pracaeh pod'kreślal1i, że ślimalki te :należą do naj-lepszy-ch skamie.nlałości prze'WO'dni:ch dla utworów jurajskiich i kredawych. Geolodzy i paleontolodzy

fmneuscy. i włoscy na podstawie fauny nerineowej z powodzeniem uJStalali profile stratygraficzne dla poszczególny-ch pręter maamu i kredy we Francji, na Syeyl:ii i w Afryee. Z nowszych prac o eharakte.rze stratygraficz·nym, w który.ch na czoło wysuwa się fauna nerineowa, wymienić nalleży praee Th. Ravena

(14), W. O. Dietrkha (6) 'i E. Helliiliga (7), D. Mongin

i L. Monitlon (11), D. Mongin i Ph. Trouve (12) oraz M. Z. A:ncz.el11rowicza (2).

Th .. · Raven rw monografi-cznym oprecowaniu geo-logiemtym terenu leżącego między m:iejscowośc'iami Morez i Le Rousses w departamencie Jur:a przy .graniey szwaa~mko-francuskiej część stratygraficzną utworów jurads.kich i kredowych oparł na faunie nerineowej. Na~bardziej przewodJniie okazały się tu gatuniki z rodzajów Nerinea, Ptygmatis i

Cryptoplo-288

cus. Autor ten wy.różni•a warstwy z charakterystycz-nymi gatunkami ślimaków z rodziny Nerineidae. W [aJtae'h 1933-39 .goolód<Gy nieaniec:cy

w.

o.

Dietrich, E. He'nnig i inni, ldpraoowując stratygralf.ię południb­ wo-VJSchodnie'j .Afryki

tzw.

warstw te·n'dagurslclich (Tendlaguruschichten), wyldzielfli warstwę nertinellową (Ner.i'neUJelll-Schleht) w utworach malmu, która w

po-dzialle stmtygraificznym tyeh obszarów stanowi jeden z najlepszych wskaźn~ków. Nerlnee odegrały również poW!a.ż'ną rolę w tak zwanym Neorineen-Sandstein.

W opraoowaniu s'tratygrafkzno-paleontologicznym fauny mięczaków z osa{}ów jurajsld!ch Moulouya (dawne Maroko francusldie) D. Mong·in i L. Monitioo wśród śl:imaków na piei1Wsze miejsce wysuw.a'ją ga-tunki z rodz!ajów Aporrhais i Nerinea. W &traty-graficznym podziafe wydziel~ają · poz:ib'lll nerina>wy z charak'terystycz;ną -tu Nerinea. tuberculosa D e f r. W .Ennym stmty.grafiezno-pa•leontologicznym opraco-waniu .fauny nerineowej walanżynu dolnych Aip D. MonigiJn i IPh. Trouve wytdzieJ.atią po:zllomy w tym

piętrze za pOOnOcą przewodnich gatunków neri:ne:i,

wśród któryich są .również nowe. Au:tarzy piszą, że w tym [oka!l.nym poi(biale stratygrafkznym fauna nerineow.a jest najbardŻiej charakterystyczna dla utworów tego piętra .

Jednym z osta't'nieh opracowań f.aurny o charakterze stratyg.rafiozno-paleontologicznym jest praca M. Z ..