W a rch iw a ch n a sz y ch za ch ow a ły się ¡jedyn ie sz czą tk i źró d e ł d o ty c z ą c y c h la tarń w K ry n icy M a rsk ie j, N o w y m 'Parcie i Ja rosła w cu .
K sią żk a za w iera 54 ilu stra cje, w (tym w ie le je s t r e p r o d u k c ji d a w n y ch ry oin p rze d sta w ia ją cy ch ¡latarnie i ich u rzą d zen ia te ch n iczn e; są też fra g m e n ty d a w n y c h m ap m o r sk ich i d a w n e rysu n k i tech n iczn e. S z k o d a , ż e w spisie ilu s tra cji (ss. 155— 156) p r z y k a żd ej ta k ie j p o z y c ji n ie p o d a n o źródła.
W śród ilu stra cji p o w in ie n b y ł się znaleźć jes zcze r y su n e k D a n iela C h o d o w ie c k ieg o, p r z e d sta w ia ją c y la tarn ię m orsk ą w B rzeźn ie p o d N o w y m P ortem , z d zie n n i ka p o d r ó ż y artysty z B erlin a do G d a ń sk a w 1773 r.4.
W ¡tekście d zie n n ik a C h o d o w ie c k ie g o z n a jd u je -się o p is la ta m i w B rzeźn ie (p óźn iej za stąpiła ją latarnia w N o w y m P a rcie), k tó r y M . C zerń er c y tu je w s w e j k s ią ż c e 5. K re ś lą c zaś h istorię la ta m i w W isłou jściu , c y tu je o p is t e j latarn i za w a r ty w D zienniku p od ró ży do P olsk i 1635— 1636 fra n cu sk ie g o d y p lo m a ty K a r o la O gier. N ależało też p o d a ć Ikrdtki o p is ta ta m i w Heilu za m ieszczon y p rze z T a d eu sza K r ę - p o w ie c k ie g o w P rzejażdżce w Prussach polskich — c y k lu k o r e s p o n d e n c ji d ru k o w a n y ch w 1829 r. w d w ó ch czasopism ach w a r s z a w s k ic h 6. T . K r ę p o w ie c k i zw ie d z ił la tarn ię h elsk ą 21 sierp n ia 1827 r., tj. ju ż p o je j u ru ch o m ie n iu : za p a len ie św ia teł o d b y ło się 1 sierp n ia te g o r o k u . Jego o p is n ie co r ó ż n i się o d d a n y ch M . C zern era, a w ię c ty m b a rd zie j w a rto b y ło r e la c ję K rę p o w ie c k ie g o p r z y to cz y ć i r ó ż n ice s k o m en tow a ć. i
A le b r a k ó w ty c h ch y ba n ie m oż n a za liczyć d o u stere k k siążki.
Z yg m u n t B rock i
S ie r g ie j A le k s a n d r o w icz T o k a r i e w , Istorija ru ssk oj etnografii. D ook tia b r-skij pieriod. Izd a tielstw o „N a u k a ” , M osk w a 1966, ss. 455.
Z n a n y e tn og ra f ra d zieck i S. A . T o k a r ie w n ap isa ł obszern ą h istorię etn o g ra fii r o sy js k ie j. P ra ca T o k a rie w a o b e jm u je o k re s od X I w. aż d o 19.17 r., czyli od p ow sta n ia k ron ik i N estora d o w y b u c h u r e w o lu c ji p a źd zie rn ik o w e j. C a ło ść p o d zielon a je s t n a 8 rozd zia łów . Podziali ten sta n o w i w p e w n y m sensie p ró b ę p e r io d y z a c ji h isto rii e tn o gra fii r o s y js k ie j. T o k a r ie w dzieli w ię c r o sy jsk ą etn og ra fię n a n a stę p u ją ce o k re sy : 1. P o c z ą tk o w y ok res h istorii r o s y js k ie j e tn o g ra fii (XI—X V w.), 2. R o s y js k ie m a te ria ły etn o g ra ficzn e k o ń ca XVI i XVEDI w .; 3. R o s y jsk ie m a te ria ły i ba dan ia e tn og ra ficzn e w XVIII w .; 4. R o z w ó j w ie d z y e tn o g ra ficz n e j w la tach 1770— 1800; 5. R o s y js k a e tn o g ra fia w la ta ch 1800— 18.39;. 6. R o s y js k a e tn og ra fia w la ta ch 1840— .1869; 7. R o sy jsk a etn og ra fia w la tach 1870— 1889; 8. R o s y jsk a e tn og ra fia w la ta ch 1890—d dl7.
4 W w y d a w n ictw a ch : Daniel C h odow iecki. G rudzień 1951 — sty cz e ń , lu ty 1952 [katalog w y s ta w y w M uzeu m P o m o r s k im w G d a ń sk u op ra cow a n y p r z e z A . G o - sienieoką. G dań sk 1961], n r 715; oraz: Daniel C hodow ieck i. 64 rep rod u k cje [te ka w o p ra co w a n iu W . Z a w a d zk ieg o], W arszaw a 1963, tabl. X X V I — ten r y su n ek C h od ow ie ck ieg o m a ty tu ł: Latarnia m orska w W islou jściu . P o m y łk a ta jest o tyl~ dziw na, że w d ru g ie j p o ło w ie X V I I I ,w. w id o k la ta rn i w W isłou jściu i je j o to c z e n ia (znany c h o ćb y z e w s p ó łcze s n e g o sz ty ch u J. C. L e o p o ld a w e d łu g ry s u n k u F. B. W ernera, p rze d sta w ia ją ce g o tw ie rd zę w W isłou jściu ) b y ł au pełn ie in n y niż ten, k tó ry p rzedstaw ia ry su n e k C h od o w ie ck ie g o , n a co w y m ie n ien i au torzy p o w in n i b y l. zw ró c ić u w a gę, n a w et g d y b y n ie w ie d zie li, ż e o p r ó c z la ta m i w W is ło u jś ciu (w ó w czas ju ż zresztą n ie cz y n n e j) b y ła też la tarn ia w1 B rzeźnie.
5 D zien nik ten (Daniel C h odow ieck is K iinstlerfahrt nach Danzig im Jahre 1773\ o ry g in a ł fra n cu sk i n ie je st op u b lik o w a n y ) M. C zern er n iesłusznia n a zy w a p a m ięt n ik iem {d w u k r o tn ie w p rzyp isie 1!0 n a s. 86).
6 C y tu je I. F abdani-M adeyska w zb iorze: O d w ied zin y Gdańska w X I X w ieku . G dańsk 1957, s. 116.
,Na p o czą tk u k a ż d e g o rozd zia łu au tor ch a ra k tery zu je epokę, p rze ch o d zą c n a stęp n ie do 'om aw iania p o s zcze g ó ln y ch zagadnień. Jest ty c h zagadnień b a rd zo w ie le . Nie k tó r e z n ich p ow ta rza ją się p r a w ie w e w szy stk ich rozdzia łach . Są to : e tn og ra fia S y berii, e tn o g ra fia K au k azu , etn og ra fia ś r o d k o w e j A z ji, p od ró że 'zagraniczne, etn og ra fia n a U k rain ie i B ia łoru si, b a d a n ia e tn o g ra ficz n e n a d S łow ian am i p oza g ra n icam i ■ R o s ji, d zia ła ln ość n a p o lu e tn og ra fii ze s ła ń có w p olity czn y ch .
A u to r zastrzegł się n a w stęp ie, że „k t o n ie p isa ł w ję z y k u r o sy jsk im , n ie m o ż e . fig u r o w a ć w p rzeg lą d zie historii e tn o g ra fii r o s y js k ie j” ,(s. IB). A le p r z y ję c ie ta k ieg o k ry teriu m m u sia ło a u to r o w i sp ra w ić w ie le k ło p o tu i n iek orz y stn ie o d b iło się n a w y b o r z e i u k ła d zie m a teriału w m o n o g ra fii. W ia d o m o bow ie m , że w d zied zin ie e tn o g ra fii ob sza rów n a le ż ą cy c h do cesarstw a r o s y js k ie g o og ła sza n o szczególn ie d u żo np. w j ę z y k u n iem ieck im , p olsk im , fra n cu sk im , an gielskim , ukraińskim , g ru ziń sk im i in. L iczn i ba dacze, tak R osja n ie , ja k i n ie -R o s ja n ie , p u b lik o w a li je d n e s w o je p ra ce p o ro sy jsk u , d ru g ie zaś — n iera z w ob rą b ie te j sa m ej p ro b le m a ty k i — w jęz y k a ch in n ych .
R o z b ija n ie tw ó r cz o ś ci n a u k o w e j e tn o g ra fó w ty lk o z u w agi n a języ k p u b lik a c ji w y d a je n am się n ieuzasadn ion e i sztuczne. T ę sztu czn ość p o g łę b ia fak t, że d o h i sto rii e tn o g ra fii r o s y js k ie j za licza T o k a r ie w n ie k tó r e d zieła o b c y ch u czon y ch , n a p isa n e czy n a w e t przetłu m a czon e i w y d a n e p o r o sy jsk u . A le i w tym n ie jest k o n sek w en tn y, p o m ija b o w ie m w ie le w a ż n y c h dzieł o g łoszo n y ch p rze z n ie -R o s ja n , k tó r zy b ez p ośred n io (i to św ietnie) p isa li je w ję z y k u r o sy jsk im i b y li w y s o k o o ce n ia n i p r z e z u cz o n y ch r o s y js k ic h i r o s y js k ie in sty tu c je n au k ow e.
W re zu lta cie p r a c a T o k a rie w a n ie jest a n i ty lk o h istorią tw ó r cz o ś ci etn og ra fic z n e j R osja n , w R o s j i . i p o z a R o s ją — ja k b y m o g ło w sk a z y w a ć zastrzeżen ie w stęp n e; an i h istorią tw ó r cz o ś ci e tn o g ra ficzn e j u cz o n y ch rep reze n tu ją cy ch w sz y st k ie n a ro d y ż y ją c e w gra n ica ch im p eriu m r o s y js k ie g o ; .ani też historią w o g ó le w sze lk ich b a d a ń e tn o g ra ficzn y ch ¡p row adzon ych n a obszarach cesarstw a p rzez p ierw szy ch , d r u g ic h i jeszcze in n ych , k tó r ą m oż n a b y u ją ć zg o d n ie z k ry teriu m g eog ra ficzn y m te re n u badań. N ie m n ie j p raca T ok a riew a ito p u b lik a c ja b a rd zo cen na, p rzy n osz ą ca n iezm iern ie o b fity z b ió r w ia d o m o śc i z h istorii e tn o g ra fii w R o s ji. N a leży żałow a ć, że etn og ra fia p olsk a n ie d ocze k a ła się d oty ch cza s to k o b sze rn e j i b o g a te j m o n o g ra fii.
W k sią żce zaś T ok a rie w a zb yt s ła b o r y s u je się, n aszym zdaniem , d ziałalność P o la k ó w n a p o lu etn o g ra fii w R o s ji — i ta, k tó r e j d o ro b e k n a u k o w y leży w zasięgu na ró w n i h istorii etn o g ra fii r o s y js k ie j, .ja k p o ls k ie j; i ta, k tóra n ie p rzy .iiosła c o p r a w d a p u b lik a c ji w ję z y k u r o sy jsk im , le c z je d n a k stan ow i k a p ita ln y w k ła d do 'w iedzy e tn o g ra ficzn e j o p r z e d r e w o lu c y jn e j R o s ji. T e n w ła śn ie w y b ra n y p rob le m ob cię lib y śm y tu b liż e j ro zw a ży ć i dodać d o T o k a r ie w a w a żn e, z n aszego pu nk tu w idzen ia, u zu p ełn ien ia.
C zy teln ik a p o ls k ie g o u derzy za p ew n e fa k t, że T o k a rie w n a jw ię c e j miejsioa sp ośró d b a d a czy p o ls k ic h p o ś w ię c a F e lik sow i K o n o w i, zn an em u r a cze j ze s w o je j d ziałalności w p o ls k im ru ch u ro b otn iczy m . K o n p r ze ży ł n a zesła n iu w J a k u cji 4 lata. P o p o w r o c ie n ap isał F izjołogiczeskije i biołagiczeskije da n nyje o Jakutach (Minusin.sk 1890). N apisał także w ie le sz k icó w , w y d a n y c h w T om sk u p od o g ó ln y m tytu łem Skazki sibirsk oj diejstw itieln osti. Ja k u tam i z a jm o w a ł się też in n y zesła n ie c polsk i, W a cła w Sieroszew sk i. T ok a riew , w y m ie n ia ją c je g o prace, szczeg óln ie w y s o k o ocen ia 12 lat w kraju Jakutów — w y d a n ą w P ete rsb u rg u w 1S96 r. p od ty tu łe m Jakuty, o p y i etnograjiczeskogo issledow anija — i sądzi, ż e k siążk a d o dziś jest n a jp e łn ie jsz ą m o n o g ra fią o Jakutach. W p r a c y T ok a rie w a b ra k w ia d o m o ści o dalszej d ziała ln ości e tn o g ra ficzn ej .Sieroszew skiego. N ie wspom niano., że R o s y j skie T ow a rzy stw o G eog ra ficzn e w y d e le g o w a ło go do M an dżu rii i Japon ii w c h a
rak terze k ierow n ik a w y p r a w y w celu zbadania p le m ion p ie r w o tn y c h , g łó w n ie A jn ó w . W dalbach 1902—<1903 zw ied ził S ie ro s zew sk i C h in y , M an dżu rię, K o re ę , Ja p o nię, Sach alin , o p is u ją c s w e p od ró że w p ra ca ch tak ich, ja k : N a daleki w sch ód
(1904 r.), K orea 1(1905 r.), W śr ó d k osm a tych ludzi (1934 r.) i in.
N ie c o m iejsca- p o ś w ię c a T o k a r ie w J a n ow i B a u d ou in de C ou rten ay ; d a je w zm ia n k ę o u dzia le F loria n a S ta n isła w a C e jn o w y w m o s k ie w sk im zjeźd zić s ło w iań sk im w 1857 r .; o d n o to w u je r o s y js k ą p racę A d a m a H o n o r ego Kdrfcora E tn o graf iczeskij w zgląd na W ilen sk u ju gubierniju (1854 r.); p rzy p o m in a , że ju ż na dw a laita ¡przed p ow sta n iem p ie r w sz e g o r o s y js k ie g o -czasopism a e tn o g ra ficzn e g o „E tn o - g ra ficzesfcoje Oboizrienie” (1889 r.) Jan K a r ło w ic z w W a rsza w ie w ydaw iał p o ls k ie cza sop ism o etn o g ra ficzn e „W is ła ” ; w sp om in a ta k że o W ło d zim ie rzu S p a sow iczu , w sp ó ła u to rz e p ra cy Istorija słow iańskich litieratur (1879— 1881).
C iek a w ą postacią , p rzed staw ion ą p rzez Tolkardewa, jesit P a w e ł R o w iń sk i, u czest n ik p ow stan ia 1863 r., zn a k om ity b a d a c z S łow ian b a łk a ń sk ich . Ja k p isze T o k a rie w , R ow iń sk i je ź d ził n a S y b e rię w 'zw iązku z p r ó b ą o sw o b o d z e n ia z zesłan ia M ik o ła ja C zem ysizew sfciego. W la ta c h 1879— 1906 m ieszk a ł n a sta łe w C za rn og órze i z a ją ł się e tn o g ra fią t e j k ra in y. O w ocem je g o d łu g o le tn ich b a d a ń b y ło m . in. k a p ita ln e d zieło w 3 tom a ch Czern ogorija w je jo p roszłom i nastoja szczom (1884— 1900).'
W iele m le jso a T o k a r ie w p o ś w ię c ił Edwiairdowi P iek a rsk iem u , a u to ro w i fu n d a m en ta ln ego Słow arja jak u tsk ogo jazyka. S ło w n ik ten w y c h o d z ił w la ta ch 1899— - 1930. P iek a rsk i, cz ło n e k K o m is ji E tn og ra ficzn ej P o ls k ie j A k a d em ii U m iejętn ości, ch cą c w y d a w n ic tw o d op ro w a d zić do k o ń ca , zrezy g n ow a ł z p o w ro tu do P o ls k i p o r e w o lu c ji p a źd ziern ik o w ej.
W p r a c y T o k a r ie w a n ie z n a jd u je m y ża d n y ch w zm ia n ek o w ie lu zesła ń ca ch polsk ich , k tó r z y Chlubnie ¡zapisali się w -dziejach ba dań A z ji, ż e w sp o m n im y je d y n ie b a rd zie j -znanego B ron isła w a P iłsu d sk ieg o, p r z e b y w a ją ce g o 15 la t n a Sach a lin ie i p r o w a d z ą ce g o tam sta d ia n a d p ie rw o tn y m i m ieszk a ń cam i w y s p y . P iłsu d sk i g r o m a dził ic h leg en d y, M ierzenia, b a d a ł ¡zw yczaje i ję z y k . W 11899 r. został p rze n iesion y do Władywoisitoku, -gdzie n a ¡stanow isku k u stosza m u zeu m k on ty n u ow a ł, p r a c ę n ad k u ltu rą A jn ó w , G ilafców i O iroozonów . W 1003 r. ¡zwiedził p ółn ocn ą część Japonii. O w ocem ty c h stu d ió w , p r o w a d z o n y c h w b a rd zo tru d n y ch w a ru n k a ch , b y ły w y b it n e p r a c e e tn o g ra ficzn e n a g rod zo n e m ed a lem p r z e z R o s y js k ie T o w a r z y s t w o , G eo graficzn e.
T o k a r ie w n ie u w zg lę d n ił także zu p ełn ie d ziała ln ości n a u k o w e j J óze fa K o w a lew sk iego, zesła n ego d o K a za n ia za p rzy n a le żn o ść do w ile ń sk ie g o T o w a rzy stw a F ilaretów . U czon y ten sp ędził w ie le la t w śród B u ria tów , T u n g u z ó w i M o n g o łó w , za jm u ją c -się ba d an iem ję z y k ó w i g rom ad zen iem m a te r ia łó w e tn og ra ficzn y ch . P o k ilk u le tn ich p od ró ża ch o b ją ł k atedrę litera tu ry m o n g o ls k ie j w K azaniu. W y d a ł liczn e p r a c e w ję z y k a c h r o sy jsk im i p olsk im , p rzed sta w ia ją ce w y s o k ą w a r to ść n a u k ow ą *.
W a rto w sp o m n ie ć ró w n ie ż o in n y c h P oia fca ch -w y g n a ń ca ch , k tó r z y p ozosta w ili p o sob ie lic z n e p r a c e i pam iętn ik i, p rzy n o sz ą ce w ie le m a teriału e tn og ra ficzn eg o. D o n a jsta rszy ch p olsk ich r e la c ji -o S y b e r ii n a leży Diariusz w ięzienia m o sk ie w sk ie g o m iast i m iejsc , n apisan y p rzez A d a m a ¡Dłużyka K a m ień sk iego w la ta ch 1860— 166-5'2. Z p o c z ą tk ó w X V I I I w . p o zo s ta ły -cenne p a m iętn ik i L u d w ik a S ie n n ick ie g o, k tó r y dostał się do n ie w o li w 1707 r. B a dał on zw y cza je Ja k u tów , C z u k c z ó w i K a m c z a - dalów . P o p o w r o c ie d-o P o ls k i n apisał w sp om n ie n ia w y d a n e w W iln ie w 1754 r., za w iera ją ce w ie le c ie k a w y ch w ia d o m o ści o ziem i ¡i lu d zia ch S yberii. J ó z e f K o p e ć, żołn ierz k o ściu szk o w sk i zesłan y n a K a m cza tk ę ok. 1810 r., op isa ł też ¡sw oje p r z y
1 P or. ¡artykuł N . O. S-zarakszynow ej J ó z e f . K o w a lew sk i na S yb erii w n in ie j szym n um erze, ss. 329— 347.
g o d y w pam iętn ik a ch . K o p e ć za w arł w n ic h ciek a w y o p is K a m cza tk i, je j p rzy ro d y i l u d ó w 3.
P ow sta n ie 1830 r. m n o ż y ło szereg i w y g n a ń c ó w n a S y b erię. Z (tego o k re s u p o została obszern a litera tu ra p am iętn ikarsk a, za w iera ją ca Wielle cenn ego m a teriału etn og ra ficzn e g o. M ożna tu w y m ie n ić p a m iętn ik i R a fa ła B ło ń s k ie g o , A n to n ie g o P a u - szy, E ugeniusza Ż m ije w s k ie g o , ¡A dolfa Janu szkiew icza, Jak uba G ordona, B ro n isła w a Z a lesk ie g o, W in cen tego M igu rsk ieg o, E w y F e liń s k ie j i ¡Rufina P io t r o w s k ie g o 4. D użą w a r to ść m a ją p r a c e o S y b e rii A g a to n a Gililera, zsyłanego d w u k ro tn ie : W 1848 i 11854 r.5.
P o u padk u p ow sta n ia 1863 r. n o w e ty sią c e P o la k ó w zostały zesłan e w różn e k ra ń ce S y b erii. N iejed en za pisa ł się w h istorii n a u k i i o d k r y ć g eo g ra ficzn y ch ja k o w y b itn y b a d a c z tej c zę ści R o s ji. O b o k w ie lc e za słu żon ych n a p olu b io lo g ii i g e o g ra fii B. D y b o w s k ie g o , A . Czeka,nowsikiego, J. C zersk iego, w ie le m a ło zn an ych ze sła ń có w 'd ołączy ło w ła sn e c e g ie łk i d ó p ozn an ia te g o o lb rz y m ie g o k ra ju p o d w zg lę d em etn og ra ficzn y m .
O bdk zesła ń có w , S y beria p rzy k u w a ła u w a g ę w ie lu u cz o n y ch p olsk ich , k tó rzy p row a d zili stu d ia n a je j m a ło zb ad a n y ch obszarach . L iczb a o w y c h u czon y ch jest zb yt wieilka, a b y p rzyta cza ć tu ta j n azw iska. W y m ien im y w ię c je d y n ie M a r ię ’ C za p lick ą , k tó r a z p o le c e n ia u n iw e rsy tetu W 'O k s fo rd z ie u dała się w 1914 r. d o u jścia Jeniiseju, g d zie ¡spędziła zim ę w śr ó d T u n g u z ów w p o b liżu T u ru eh ań sk a. W 1015 r. zb ada ła o k r ę g M inusińsfca. U czon a zebrała b a rd zo cenn e m a te ria ły z zakresu e tn o g ra fii i ¡antropologii. O głosiła w ję z y k u an gielskim k ilk a p r a c opartych n a ty ch m ateriałach , np. M y Siberian Y ea r (19116 r.) d Aboriginal Siberia ¡(1014 r.). W o b e c p r z y ję te g o p r z e z Tiofcariewa k ry teriu m ję z y k o w e g o d o r o b e k w y m ie n io n y ch b a d a czy n ie zosta ł u w zg lęd n ion y w' rece n zo w a n e j p r a c y .
T o k a rie w , om a w ia ją c e tn o g ra fię A z ji Ś r o d k o w e j, n ie u w zg lę d n ił ta k że zn ak o m itej d zia ła ln ości n a p o lu etn o g ra fii B ron isła w a G rą b czew sk ieg o. G rą b czew sk i, syn p ow sta ń ca z 1863 r., b ra ł u d zia ł w k ilk u w y p r a w a c h g e og ra ficzn y ch , w czasie k tó r y c h zebrał b o g a te m a teria ły etn og ra ficzn e. B y ł on k ilk a k ro tn ie od zn a cza n y przez R o s y js k ie T o w a r z y s tw o G eo g ra ficzn e.
W 'Omawianej H istorii etnografii r o sy jsk ie j p oru szon o w ie le ra zy zagadnienia etn o g ra ficzn e B ia ło ru si i Ukraliny, jed n a k w ie lu ic h zn ak om ity ch ba d aczy zostało p o m in ięty ch , n p. U k ra iń cy : A le k s a n d e r K oilessa (pisał ta k że p o rosy jsk u ) i Iw an F ran k o, oraz P o la c y : p io n ie r ludoanaw stw ia p o ls k ie g o i słow iań sk ieg o Z o ria n D ołęg a C h od a k ow sk i {A d a m C za rn ock i) i jed en z n a jw y b itn ie js z y c h fo lk lo r y s tó w -s ła w i- stó w w n a u ce p o ls k ie j M ich a ł F ed orow sk i.
W arto n a k o n ie c zw ró c ić u w a gę n a etn og ra ficzn ą d ziała ln ość p r o fe s o r ó w r o sy js k ie g o u n iw ersy te tu w W arszaw ie. T o k a r ie w m .in . w y m ie n ia slaw istę A n ton a B u d iłow icza , p r o fe so r a w latach osiem dziesią tych X I X w ., o r a z Jefim a K arsk ieg o. K a rsk i p rzed otrzym an iem sta n ow isk a p ro fe so ra w W a rszaw ie w y k ła d a ł w jed n y m z g im n a z jó w w ile ń sk ich . J eg o p ra ce z zakresu b ia łoru sk iej dia lek tologii i historii ściśle zw iązan e b y ły z etn og ra fią . N a zw isk o K a r sk ie g o .spotykam y w ¡składzie r a d zieck ie j d e le g a cji n a II S ło w ia ń sk i Z ja z d G e o g r a fó w i E tn og ra fów , (który o d b y ł się w P o ls ce w 11027 r.
H enryka i J e r zy R óziew iczow ie * J. K o p e ć , D ziennik p od róży przez całą w zd łu ż A z ję lądem do portu Ochocka, ocea n em przez w y s p y K u rylsk ie do niższej K am czatki, stamtąd ha jp o w rót do tegoż portu na psach i jeleniach. W r o cła w 1837. D zien n ik p r z e d r u k o w y w a n y b y ł k ilk a k rotn ie, m . in. w P a ry żu w 1867 r. z p rzed m ow ą A . M ick iew icza .
4 P am iętn ik i R u fin a P io tro w sk ie g o p o ra z p ie rw szy b y ły w y d a n e w P oznaniu w la ta ch 1®68— ¡11861. Z o sta ły n astępn ie ¡przetłum aczone n a szw edzki, du ński, n ie m ieck i, a n g ielsk i (dw a w yd a n ia ), fra n cu sk i (dw a w yd a n ia) i rosy jsk i.
5 A . G i l i e r , Opisanie zabajkalskiej krainy w Syberii. T. li—3. L ip sk H867: tenże, P od róż więźnia etapam i do S yb erii w roku 1854. T. 1— 2. L ip s k 1866.
!["Les documents à 'scriptura interior' et 'exterior' dans les papyrus, en particulier dans les archives de Zenon : Problème diplomatique et juridique", H. Henne, "RHD", 29, 1951 : [recenzja]]()