Stan zniszczeń wojennych w gospodarce województwa olsztyńskiego

(1)

Łaniec, Janina Danuta

Stan zniszczeń wojennych w

gospodarce województwa

olsztyńskiego

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 163-198

1974

(2)

JAN IN A DANUTA ŁANIEC

ST A N Z N ISZC Z EŃ W O JEN N Y C H

W G OSPO D A RCE W O JEW ÓD ZTW A O LSZTY Ń SK IEG O

W STĘP

C elem n in ie js z e g o a r t y k u ł u j e s t p rz e d s ta w ie n ie z n isz c z eń w o je n n y c h w w a ż n ie js z y c h d z ia ła c h g o s p o d a rk i w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , ja k ie s tw ie rd z o n o p o d o k o n a n iu s z a c u n k o w y c h o b lic z eń w n ie k tó ry c h re s o rta c h . Z e w z g lę d u n a ro z m ia ry te m a tu i b r a k d a n y c h w ogóle lu b b r a k d a n y c h w ia ry g o d n y c h , b ę d z ie tu m o w a w zasa d zie ty lk o o zn isz c z en ia c h m a ją tk u trw a łe g o . W y ra ż e n ie „ m a ją te k tr w a ły ” n a leży ro z u m ie ć ja k o zasó b d ó b r m a te ria ln y c h , k tó r e w g o s p o d a rc e z u ż y w a ją s ię s to p nio w o , n a p rz y k ła d b u d y n k i, u rz ą d z e n ia te c h n ic z n e i e n e rg e ty c z n e , u z b ro je n ie t e r e n u m ia s t, ś ro d k i tr a n s p o r tu , to ry k o le jo w e itp . S p r a w y lu d n o ś c io w e w ro z w a ż a n ia c h p o m in ię to , o g ra n ic z a ją c s ię je d y n ie d o k r ó tk i c h w z m ia n e k n a t e m a t w p ły w a w y lu d n ie n ia t e r e n u n a s ta n zn iszczeń.

D o b a d a ń n a d s ta n e m z n isz c z eń z a s to s o w a n o m e to d ę s ta ty s ty c z n ą ; w a n a liz ie z e b ra n e g o m a te r ia łu p o s łu g iw a n o się ty lk o lic z b a m i s to su n k o w y m i z u w a g i n a c h a r a k t e r z e b ra n e g o m a te ria łu . P r z e d m io te m b a d a ń b y ł o b s z a r w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ieg o w g ra n ic a c h u s ta lo n y c h R o z p o rz ą d z e n ie m R a d y M in istró w z 20 m a ja 1946 ro k u , o b e jm u ją c y 18 p o w ia tó w . S ą to p o w ia ty : b a rto s z y c k i, b ra n ie w s k i, b is k u p ie c k i (d. re sz e lsk i), g iż y c k i, g ó ro w s k i (d. iła w e ck i), iła w s k i (d. su sk i), k ę trz y ń s k i, lid z b a r sk i, m o rą s k i, m rą g o w s k i, n id z ic k i, o ls z ty ń sk i, O lsz ty n — m ia sto , o s tró d z k i, p a słę c k i, p isk i, szc z y cień sk i, w ę g o rz e w sk i. Z n isz c z e n ia z a r e j e s tr o w a n e b y ły w la ta c h 1945— 1947, a le z d a rz a ły s ię te ż r e j e s t r a c j e d o k o n a n e d o p ie ro w 1949 ro k u .

N a jw c z e śn ie j sz a c o w a n o z n isz c z en ia w p rz e m y ś le d la p o trz e b M in is te rs tw a P rz e m y s łu . D o k o n y w a ły te g o G ru p y O p e ra c y jn e . W y n ik i te g o s z a c u n k u o p u b lik o w a n o w S p is ie z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h w 1945 r. S p is je s t je d y n y m d o stę p n y m a u to rc e u s y s te m a ty z o w a n y m ź ró d łe m d ru k o w a n y m zn iszczeń .

R ó w n o leg le z s z a c u n k ie m z n iszczeń w p rz e m y ś le sz a c o w a n o zn isz c z en ia d la p o trz e b M in is t e r s tw a 'O d b u d o w y . W y d z ia ł O d b u d o w y U rz ę d u P e łn o m o c n ik a R P na O k rę g M a z u rs k i w y s ła ł w te j s p ra w ie p ism o d o s ta r o s tó w ju ż 25 lip c a 1945 ro k u . C h odziło o o k re ś le n ie z n iszczeń m a j ą t k u trw a łe g o w p o w ia ta c h . W w y k a z a c h p o d a w a n o lic z b ę zn isz c z o n y ch z a b u d o w a ń , k u b a tu r ę w m 3 i w a rto ś ć s t r a t w p r z e d w o je n n y c h zło ty c h . S z e re g ty c h d a n y c h p o d a w a n y c h p rz e z s ta r o s tw a p o c h o d ziło z u s tn y c h in fo r m a c ji w ó jtó w (p rz e w a ż n ie p o c h o d z e n ia n ie m ie ck ieg o ), b u rm is tr z ó w lu b r e f e r a tó w sam o rz ą d o w y c h . W ie le lic z b d o ty c z ą c y c h te g o sam e g o zn isz c z en ia w y k lu c z a ło K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1974, n r 2 (124)

(3)

164

się w z a je m n ie . S ta n zn iszczeń o k re ś la n o s ło w a m i „ m n ie j w ię c e j” n a w e t jeszcze w 1946 ro k u . N a te m a te r ia ły n a tra fio n o w A rc h iw u m A k t N o w y ch , z esp ó ł C e n tr a ln y U rz ą d P la n o w a n ia .

T ro c h ę d o k ła d n ie jsz e s z a c u n k i zn iszczeń m a ją tk u trw a łe g o z p o d z ia łem n a b u d o w n ic tw o m ie s z k a ln e , g o sp o d arcz e , p rz e m y sło w e i u ż y te cz n o ści p u b lic z n e j m ia s t sp o rz ąd z o n o d la M in is te r s tw a O d b u d o w y w o k re s ie od k w ie tn ia 1946 do k o ń c a 1946 ro k u . Z n isz c ze n ia z a g ró d w ie jsk ic h o sza c o w an o do 1 lip c a 1947 ro k u , a z n isz cze n ia g o s p o d a rk i k o m u n a ln e j w m ia s ta c h d o p ie ro w 1949 ro k u . P o w y ż sz e d a n e z n alez io n o w b ib lio te c e W o je w ó d z k ie j K o m is ji P la n o w a n ia G o sp o d a rc z e g o p rz y W o je w ó d z k ie j R a d z ie N a ro d o w e j w O lszty n ie.

O p ra c o w a n ie te m a tu n a strę c z a ło s ze re g k ło p o tó w . T r u d n o śc i p ie rw s z y c h p o w o je n n y c h la t u n ie m o ż liw ia ły u s ta le n ie je d n o lity c h d a n y c h , b o w ie m ź ró d ła a rc h iw a ln e n ie s ą jesz c z e u p o rz ą d k o w a n e . K o rz y sta n o z b a rd z o ro z p ro s z o n y c h d a n y c h w A r c h iw u m A k t N o w y ch w W a rsz a w ie i W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O l szty n ie. K w e r e n d a d a ła m a te r ia ł zn ik o m y , k tó r y s ta n o w ił ty lk o u z u p e łn ie n ie d a n y c h z in n y c h źró d eł. N ie k tó re te c z k i w A rc h iw u m A k t N o w y ch o o b ie c u ją c y c h t y t u ła c h , ja k n a p rz y k ła d w zesp o le C e n tra ln e g o U rz ę d u P la n o w a n ia te c z k a „Z n iszcze n ia w o je n n e p o lsk ie g o sy ste m u k o m u n ik a c y jn e g o i w a ż n ie js z e w y p a d k i”, czy w ze s p o le M in is te rs tw a H a n d lu i A p ro w iz a c ji „ P rz e jm o w a n ie o b ie k tó w od A rm ii C z e r w o n e j”, n ie z a w ie r a ją d a n y c h d o ty c z ąc y c h w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o . N ie z n a le zio n o te ż d a n y c h d o ty c z ąc y c h n a sz e g o re g io n u w s p ra w o z d a n ia c h D y re k c ji O k rę g o w y c h K o le i P a ń s tw o w y c h i D y re k c ji O k rę g o w e j P o c z t i T e le g ra fu , z n a jd u ją c y c h się w W o je w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lszty n ie. P o d o b n ie b y ło z m a te r ia ła m i d ru k o w a n y m i.

N a jw ię k s z ą p o m o c ą w o p ra c o w y w a n iu a r ty k u łu b y ły d a n e z W o je w ó d z k ie j K o m is ji P la n o w a n ia G o sp o d arczeg o w O lszty n ie. S ą to o p ra c o w a n ia rę k o p iś m ie n n e i m a sz y n o p isy sp o rz ą d z a n e p rz e z p ra c o w n ik ó w U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o d la p o trz e b w e w n ę trz n y c h U rzęd u . W y m ie n ić tu n a le ż y p rz e d e w sz y s tk im „ M a te ria ły i te z y d o 3 -le tn ie g o p la n u in w e s ty c y jn e g o ” sp o rz ą d z o n e d la K o m is ji G o sp o d a rc z e j i O d b u d o w y o ra z o p ra c o w a n ia zn iszczeń m ia s t i z a g ró d w ie js k ic h d o k o n a n e p rz e z R eg io n a ln ą D y re k c ję P la n o w a n ia P r z e s trz e n n e g o .

G o rzej p rz e d s ta w ia się s y tu a c ja z l i t e r a t u r ą p rz e d m io tu . D o ty c h cz a so w e o p ra c o w a n ia a lb o w ogóle p o m ija ły z a g a d n ie n ia z n iszczeń w w o je w ó d z tw ie o lszty ń sk im , a lb o o g ra n ic z a ły się do k ró tk ic h w z m ia n ek . W zm ia n k i z n alez io n o w o p ra c o w a n ia c h :

S e s ja R a d y N a u k o w e j d la Z a g a d n ie ń Z ie m O d z y s k a n y c h o ra z S ta n i p o tr z e b y g o  sp o d a rc ze P o m o rza W sc h o d n ie g o w y d a n y c h p rz e z I n s ty tu t B a łty c k i, w o p ra c o w a 

n ia c h I n s ty tu tu Z a c h o d n ie g o o ro z w o ju g o sp o d a rc z y m Z ie m Z a c h o d n ic h i P ó łn o c n y c h i i n n y c h l . T ro c h ę w ię c e j w n io sły do z a g a d n ie n ia p u b lik a c je : J e rz e g o A ffe lto - w ic z a 2, M a rii K ie łc z e w s k ie j Z a le s k ie j8, E d m u n d a W o jn o w s k ie g o 4, Z b ig n ie w a J a

-1 S ta n i p o tr z e b y g o sp o d a rc ze P o m o rza W sc h o d n ie g o , G d a ń sk —B y d g o s zc z — Szczecin 1947; S e s je R a d y N a u k o w e j dla Z a g a d n ie ń Z ie m O d z y s k a n y c h (II S e sja ,

K r a k ó w , 16— 18 X11 1945 r., z. 1; I I I S e sja 16— 19 V I 1946, z. 6; I V S e s ja 18— 2 1 X 1 1 1946); O d b u d o w a Z ie m O d z y s k a n y c h . P r a c a z b io ro w a po d r e d a k c j ą K . P iw o w a rs k ie g o

i S. Z a jc h o w sk ie j, P o z n a ń 1957; S. S m o liń sk i, M. P rz e d p e łsk i, S t r u k t u r a sp o łec zn o -

-g o sp o d a rc za Z ie m Z a c h o d n ic h w la ta c h 1933— 1960, P o z n a ń 1964.

2 J. A ffe lto w ic z , P r o b le m u p r z e m y s ło w ie n ia P r u s W sc h o d n ic h w la ta c h 1871— 1939, O lszty n 1968.

3 W a r m ia i M a z u ry . P r a c a z b io ro w a p o d r e d a k c j ą S. Z a jc h o w sk ie j i M . K ie ł c z e w s k ie j-Z a le sk ie j, t. 2, P o z n a ń 1953.

(4)

n u s z k o 6 i i n n y c h e, a le z a g a d n ie n ie z n iszczeń zo sta ło w ty c h o p ra c o w a n ia c h p o t r a k to w a n e m a rg in e so w o . W obec p o w y ż sz y c h tru d n o ś c i o p ra c o w a n ie s ta n u zniszczeń b y ło m o ż liw e ty lk o w p o n iż e j p rz e d s ta w io n y c h ro z m ia ra c h .

1. PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ

C zęść P r u s W sc h o d n ic h , s ta n o w ią c a o b e c n ie w o je w ó d z tw o o lszty ń sk ie , u le g ła w czasie o s ta t n ie j w o jn y p o w a ż n e m u z n iszczen iu . Z n isz c ze n ia w y s tę p o w a ły n a c a ły m ty m o b sza rz e i o b e jm o w a ły w m n ie js z y m lu b w ię k sz y m sto p n iu c ały m a ją te k , j a k im m o g ło d y sp o n o w a ć s p o łec z e ń stw o te g o t e r e n u p rz e d I I w o jn ą ś w ia to w ą .

Z r u jn o w a n e b y ły m ia s ta , a szczeg ó ln ie ic h c e n tr a , g d z ie s k u p ia ły s ię fu n k c je a d m in is tra c y jn o -u s łu g o w e , z a k ła d y p rz e m y sło w e , u r z ą d z e n ia k o m u n a ln e . D o tk liw ie o d c zu w a ło s ię zn isz c z en ia w tra n s p o r c ie : z b u rz o n e d w o rc e k o le jo w e , w y sa d z o n e m o sty , ro z e b ra n e lin ie k o le jo w e , zn iszczo n e d ro g i, ś ro d k i te le k o m u n ik a c ji. O p u sto sza łe b y ły w sie, w k tó ry c h b ra k o w a ło lu d z i, in w e n ta r z a żyw ego, m a sz y n i u rz ą d z e ń ro ln icz y c h . N ie d o stę p n y t e r e n s ta n o w iły p o la i łą k i w y łą c z o n e n a d łu g o z u p ra w z p o w o d u m in i w y r w p o w y b u c h a c h . N ie o d w ra c a ln e szk o d y p o w o d o w a ły n ie u s t a n n e p o ż a ry la só w o ra z w y b u c h y p o c isk ó w w je z io ra c h . N ie k o rz y s tn y m zm ia n o m u le g ła ta k ż e s t r u k t u r a g le b z a m ie n io n y c h w t e r e n b a g ie n n y z p o w o d u z n iszczeń w u rz ą d z e n ia c h m e lio ra c y jn y c h .

P o ję c ie zn iszczeń , ja k ic h d o k o n a ła w o jn a , n a le ż y ro z u m ie ć d o ść sze ro k o . Z n is z c z e n ia m i w o je n n y m i s ą z a ró w n o b e z p o ś re d n ie s k u tk i d z ia ła ń b o jo w y c h , j a k i p ó ź n ie js z a d e w a s ta c ja i w y w ó z m ie n ia , s ta n o w ią c e n a s tę p s tw o w o jn y . P o ś re d n im s k u t k ie m w o jn y b y ła ta k ż e d e k a p ita liz a c ja m a ją tk u trw a łe g o , s p o w o d o w a n a w y lu d n ie n ie m te re n u .

P ie rw s z e p o w a ż n ie js z e s t r a t y w y s tą p iły ju ż w z w ią z k u z z a rz ą d z o n ą p rzez N ie m c ó w p rz y m u s o w ą e w a k u a c ją . T e r e n P r u s W sc h o d n ic h z o s ta ł o b ję ty e w a k u a c ją p o c z ą tk o w o w z d łu ż w sc h o d n ie j g ra n ic y . E w a k u a c ja ro z p o c zę ła s ię w lip c u i w s ie r p n iu 1944 ro k u . P rz e p ro w a d z o n o ją m ię d z y in n y m i w p o w ia ta c h g o łd a p sk im i o le c k im , w c h o d z ą c y c h d o lip c a 1945 r o k u w s k ła d O k rę g u M a z u rs k ie g o , s k ą d lu d n o ś ć p rz e s u w a n o do p rz y le g ły c h p o w ia tó w , a p o p e w n y m czasie d o S a k s o n i i 7. W k a ż d y m w y p a d k u e w a k u o w a n a lu d n o ś ć z a b ie r a ła ze so b ą n a jc e n n ie js z e ru c h o m o ś c i i ż y w ność, a o p u szc z o n e d o m o s tw a p o d w p ły w e m n ie k o rz y s tn y c h w a r u n k ó w a tm o s fe ry c z n y c h u le g a ły s to p n io w e m u n iszc z e n iu . In n e t e r e n y w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o o b ję to c zęścio w ą e w a k u a c ją je s ie n ią 1944 ro k u , n a p r z y k ła d z p o w ia tu p isk ie g o w y w ie zio n o w te d y , ja k p o d a je K . G o lc z e w s k i8, ok o ło 10 ty s ię c y m ie sz k a ń c ó w . P o za P is z e m je s ie n n a e w a k u a c ja o b ję ła ró w n ie ż część lu d n o ś c i p o w ia tó w w ę g o rz ew sk ie g o 4 E. W o jn o w sk i, W a r m ia i M a z u r y w la ta c h 1945— 1947. K s z ta łto w a n ie się s to  s u n k ó w p o lity c z n y c h , O lsz ty n 1968. 5 Z. J a n u s z k o , M. K ie łc z e w sk a -Z a le s k a , W o je w ó d z tw o o ls z ty ń s k ie . Z a r y s g e o g ra  f i i g o sp o d a rc ze j, W a rsz a w a 1955. 6 S. G w ia źd z iń sk i, A n a liz a r o z w o ju g o sp o d a rc ze g o m ia s t w o je w ó d z tw a o ls z ty ń 

s k ie g o o ra z m o ż liw o ś c i ic h a k ty w iz a c ji, P r z e g lą d Z a c h o d n i, 1957, n r 3; S. S m o liń sk i,

M . P rz e d p e łs k i, B. G ru c h m a n , S t r u k t u r a p rz e m y s łu Z iem Z a c h o d n ic h го la ta c h

1939— 1959, t. 2, P o z n a ń 1961; R o cz n ik O ls z ty ń s k i, t. 6, 1966.

7 K. G o lczew sk i, P r z y m u s o w a e w a k u a c ja z n a d b a łty c k ic h p r o w in c ji I I I R z e s z y

1944—1945, P o z n a ń 1971, s. 115.

(5)

166

i g iży ck ieg o . S z a c u n k o w o p r z y jm u je się, że w s u m ie u c ie k ło je s ie n ią z P r u s W sc h o d n ic h ok o ło p ó ł m ilio n a o s ó b 9.

W o jsk a ra d z ie c k ie w y z w a la ją c e te te r e n y z a s ta ły ju ż p r a w ie p u s tk ę , p o n ie w a ż d ru g a t u r a e w a k u o w a n e j lu d n o ś c i o p u ściła t e r e n z im ą b e z p o ś re d n io p rz e d fro n te m . Z im ą, w o s ta tn ie j c h w ili, e w a k u o w a n o ta k ż e część lu d n o ś c i p o w ia tó w m rą g o w s k ie - go, szczy cień sk ieg o , o stró d z k ie g o , o ls zty ń sk ie g o , lid z b a rs k ie g o , p a słę c k ie g o o ra z r e - s z e lsk ie g o I0. T a o s ta tn ia e w a k u a c ja o d b y w a ła się p o śp iesz n ie , p o n ie w a ż s zy b k i ro z

w ó j w y d a rz e ń w o je n n y c h b y ł d la N ie m c ó w zask o c ze n ie m . M im o to a rm ia n ie m ie c k a w o d w ro c ie zd ąż y ła jeszcze po n iszczy ć w ie le u rz ą d z e ń . Z n isz c zo n e b y ły to ry , z w ro tn ic e , w y sa d z o n e w a ż n ie js z e m o sty i w ia d u k ty , z a m in o w a n e z a k ła d y .

N a leż y zazn aczy ć, że b e z p o ś re d n ie s t r a t y w y n ik a ją c e z e w a k u a c ji n ie o g ra n i czały się ty lk o do w y w o zu m ie n ia e w a k u o w a n e j lu d n o ś c i o ra z p o śp iesz n eg o n isz czenia. R ó w n ie g ro ź n a w s k u tk a c h b y ła e w a k u a c ja g o sp o d arcz a , k tó r ą p rz e p ro w a dzo n o w n ie k tó ry c h p o w ia ta c h la te m i je s ie n ią 1944 ro k u , g łó w n ie w ro ln ic tw ie І w m n ie js z y m sto p n iu w p rz e m y śle ro ln o -sp o ż y w c zy m . Z e w z g lę d n y m sp o k o jem i p la n o w o w y w ie zio n o z n ie k tó ry c h p o w ia tó w in w e n ta r z ż y w y , w y m łó c o n e zboża, s u ro w c e i p ro d u k ty p rz e m y słu sp o ży w czeg o ; w ię k sz o ść ty c h p ro d u k tó w p r z e z n a czono n a w y ż y w ie n ie n ie m ie c k ie j a rm ii. J e s t p e w n e , że ty lk o p o śp ie c h o s ta tn ie j e w a k u a c ji n ie p o z w o lił n a w y w ó z lu b zn isz c z en ie p rzez N ie m c ó w całeg o m a ją tk u ru c h o m e g o z e w a k u o w a n y c h te re n ó w .

E w a k u a c ja lu d n o ści, c elo w a d e w a s ta c ja m a ją tk u p ro w a d z o n a p rz e z c o fa ją c ą się a rm ię n ie m ie c k ą o ra z d z ia ła n ia b o jo w e w czasie, g d y p rz e z w o je w ó d z tw o o ls z ty ń s k ie p rz e c h o d z ił fr o n t, sp o w o d o w a ły w s u m ie o lb rz y m i u b y te k lu d z i i m ie n ia . T e re n w o je w ó d z tw a o p u szczo n y p rz e z lu d n o ś ć n ie m ie c k ą , a jeszcze n ie z a s ie d lo n y lu d n o ś cią p o ls k ą , w y m a g a ł d o k o n a n ia b ila n s u s k u tk ó w w o jn y . S p e łn ia ły to z a d a n ie p rz e d e w sz y s tk ic h G ru p y O p e ra c y jn e , k tó r e d o k o n y w a ły w te re n ie r o z e z n a n ia o w ielk o ści i m o ż liw o ścia c h d o stę p u do z a p a só w s u ro w c ó w o ra z s p r z ę t u R a t o w a ł y o n e ró w n ież z a c h o w a n y m a ją te k p rz e d z n is z c z e n ie m 12. T ro sk ę o s ta n m ie n ia n a ty c h o b sza ra c h w y k a z y w a ło te ż M in is te rs tw o Z iem O d z y sk a n y c h 13.

N ie b ez z n a c z e n ia d la g o s p o d a rk i w o je w ó d z tw a b y ła też in n a s p ra w a , k tó r a w y n ik a ła z u m o w y p o ls k o -ra d z ie c k ie j. A. J e z ie rs k i ta k p isze n a te n te m a t: „ n a j p o w a ż n ie js z y m p ro b le m e m z w ią z a n y m z z ab e z p ie cz e n ie m i u r u c h o m ie n ie m z a k ła d ó w b y ł p u n k t u m o w y p o ls k o -ra d z ie c k ie j m ó w ią c y o ty m , że o b ie k ty n a te re n ie Z iem O d z y sk a n y c h s ta n o w ią w ła sn o ść p a ń s tw a p o lsk ie g o d o p ie ro p o p rz e k a z a n iu ich p rz e z w ła d z e ra d z ie ck ie . W o b ec teg o , że w ła d z e w o js k o w e w y k o rz y s ty w a ły o b ie k ty g o sp o d arcz e d o celó w w o je n n y c h , p rz e k a z a n ie p o szczeg ó ln y ch z a k ła d ó w trw a ło dość

9 Ib id e m , s. 108. 10 Ib id e m , s. 123. 11 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie (d a le j W A P O ), U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 241, G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P rz e m y s łu , I n s tr u k c ja M in is t e r s tw a P r z e m y s łu o p ra c y G ru p O p e ra c y jn y c h z 27 I I I 1945. 12 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , 240, G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P r z e m y słu , Z r a p o r tu G ru p y O p e ra c y jn e j M in is te rs tw a P r z e m y s łu n a O k rę g M a z u rs k i d la P e łn o m o c n ik a R P , p łk . P r a w in a z 22 V I 1945. 18 D z ie n n ik U rz ę d o w y R ze c z y p o sp o lite j P o ls k ie j 1946, n r 30, poz. 192, Z a r z ą d z en ie M in is te r s tw a Z iem O d z y sk a n y c h z 22 II 1946 o z ak a z ie w y w o z u m ie n ia r u c h o m eg o ; O ls z ty ń s k i D z ie n n ik W o je w ó d z k i z 1946 r. o ra z d e k r e t z 13 V I 1946 r. o p rz e s tę p s tw a c h szczeg ó ln ie n ie b e z p ie c z n y c h w o k re s ie o d b u d o w y p a ń s tw a .

(6)

d łu g o , to je s t do lip c a i s ie r p n ia 1945 r o k u 14. S y tu a c ja w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im b y ła tru d n i e js z a n iż n a in n y c h te r e n a c h Z iem O d z y s k a n y c h ł5. W re sz c ie n a s ila ją c e się od w io sn y 1945 r o k u r u c h y lu d n o ś c io w e p o w o d o w a ły z w y k łe w ty c h s y tu a c ja c h p rz e m ie sz c z a n ie się ru c h o m o ś c i i in w e n ta rz a ż y w eg o z m ie js c a n a m ie js c e w ty m sa m y m w o je w ó d z tw ie . U tru d n ia ło to u s ta le n ie ic h w ła śc ic ie la lu b c h o ćb y m ie js c o w ości, s k ą d p o ch o d ziły . W s p ra w o z d a n ia c h D y re k c ji O k rę g o w e j K o le i P a ń s tw o w y c h O lszty n z s ie r p n ia 1945 ro k u c z y ta m y : „W c h w ili p rz e ję c ia p rz e z P K P k o le i n a z ie m i m a z u rs k ie j z a s ta n o n a to ra c h s ta c y jn y c h , m a g a z y n a c h , ra m p a c h , p la c a c h s k ła d o w y c h i ro z ła d u n k o w y c h w sz e lk ie g o r o d z a ju s p r z ę t w o je n n y , m a sz y n y ro ln ic z e , m a te ria ły d rz e w n e , w ę g iel, z ło m itp ., b ę d ą c e p o z o sta ło śc ią p o N ie m c ac h . M ien ie to z in w e n ta ry z o w a n o ” 16.

S p r z ę t i n a rz ę d z ia ro ln ic z e le ż a ły o p u szc z o n e je sz c z e w 1947 ro k u i d o p ie ro a k c j e sp ó łd zielczo ści w tra k c ie z a lu d n ia n ia t e r e n u sp o w o d o w a ły , iż t r a f i ły o n e do u ż y tk o w n ik ó w . B r a k lu d z i, k ło p o ty g o sp o d arcz e w o je w ó d z tw a n ie s p rz y ja ły d o k ła d n e m u z a r e je s tro w a n iu zn iszczeń w o je n n y c h .

2. ZNISZCZENIA W PRZEM YŚLE I RZEMIOŚLE

Z e w z g lę d u n a ro lę , j a k ą o d g ry w a ł w g o s p o d a rc e n a ro d o w e j p rz e m y sł, s z a c u n k ie m zn iszczeń te g o d z ia łu g o s p o d a rk i z a ję to się p o w o jn ie b a rd z o w c ze śn ie. W w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im p ie rw sz e g o s z a c u n k u s t r a t w p rz e m y ś le d o k o n y w a ły G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P rz e m y s łu . G ru p y t e w k ro c z y ły n a t e r e n w o je w ó d z tw a w o k re sie, g d y z ie m ie t e z n a jd o w a ły się p o d w o js k o w ą a d m in is tr a c j ą ra d z ie c k ą i s ta n o w iły d ru g ą lin ię f r o n tu 17 R zecz ja sn a , że s p o rz ą d z e n ie d o k ła d n e g o w y k a z u zn iszczeń w ty c h w a r u n k a c h b y ło z u p e łn ie n ie m o ż liw e.

U z y sk a n e in fo r m a c je o s to p n iu zn isz c z en ia b a rd z o d o w o ln ie in te rp r e to w a n o , a p o d a w a n y p ro c e n t zn isz c z en ia z a le ż a ł w y łą c z n ie od in d y w id u a ln e g o o d c zu c ia i d o k ła d n o śc i p ra c o w n ik ó w G ru p O p e ra c y jn y c h . Je sz c z e w s ie r p n iu 1945 ro k u in fo r m o w a n o , że „o o lb rz y m ie j w ię k sz o ści o b ie k tó w w ia d o m o ty lk o ty le , że is tn ie ją b ą d ź is tn ia ły , a co s ię z n im i o b e c n ie d z ie je, n i k t n ie m o ż e p o w ie d z ie ć ” I8.

In f o rm a c je o lic z b ie is tn ie ją c y c h n a te r e n ie w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o z a k ł a d ó w p rz e d 1945 ro k ie m o ra z w y k a z y ty c h z a k ła d ó w G ru p y o trz y m y w a ły ju ż p rz e d w y ja z d e m n a te re n w o je w ó d z tw a . S ta n o w iły o n e w sk a z ó w k ę w p ie rw s z y m e ta p ie p ra c y G ru p . W e d łu g s z a c u n k o w y c h o b lic z eń s p o d z ie w a n o się o d n a le ź ć o k o ło 1500 z a k ła d ó w . J e d n a k ż e w e w id e n c ji G ru p z n a la z ły się ty lk o 702 z a k ł a d y 19, i to n a t e r y

14 A. J e z ie rs k i, H is to ria g o s p o d a rc za P o ls k i L u d o w e j 1944— 1968, W a rsz a w a 1971, s. 175.

15 S. C y p le n k o w , B o j e w y je s p u tn ik i m o ji, P ie r m 1973, s. 149.

10 W A PO , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , S p ra w o z d a n ie U rz ę d ó w N ie ze sp o lo n y c h I I I — 15 1945—1946 r., 450, R a p o r t z p o w ia tu N id zica.

37 E. W o jn o w sk i, op. cit., s. 48, p o d a je , że G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P r z e m y s łu p rz y b y łe 5 IV 1945 do N id zicy , D ą b ró w n a i O ls z ty n k a b y ły p ie rw s z y m i p rz e d s ta w ic ie la m i w ła d z p o lsk ic h .

18 A rc h iw u m A k t N o w y ch (d a le j A A N ), M in is te r s tw o H a n d lu i A p ro w iz a c ji (d a lej M H iA ), 173/IV/502, k. 67, S p r a w o z d a n ie I n s p e k c ji T e re n ó w O d z y sk a n y c h z O k rę g u M az u rsk ie g o .

19 A A N , M H iA , 173/IV/502. L ic z b a z a k ła d ó w ro s ła . W y k az p rz e d s ię b io r s tw p r z e m y s łu sp o ży w czeg o n a O k rę g M a z u rs k i z 25 I X 1945 z a w ie r a ju ż 469 p rz e d s ię b io rs tw p rz e m y słu ro ln o -sp o ż y w c ze g o , a w ię c o 103 p rz e d s ię b io r s tw a w ię c e j n iż p o d a ła G ru p a O p e ra c y jn a M in is te r s tw a P r z e m y s łu w V II 1945.

(7)

168

to riu m p ra w d o p o d o b n ie z n ac z n ie w ię k sz y m n iż o b s z a r w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o z 1946 ro k u , p o n ie w a ż do lip c a 1945 r o k u w o je w ó d z tw o p o s ia d a ło w s u m ie 27 p o w i a t ó w 20. Z p o w o d u b r a k u lu d z i n ie b y ło ż a d n y c h m o ż liw o ści s p r a w d z e n ia p o d a w a n y c h p rz e z G ru p y in fo rm a c ji. M im o to z e b ra n e w 1945 ro k u p rz e z G ru p y O p e ra c y jn e M in is te rs tw a P rz e m y s łu d a n e s ą c e n n y m i w ła śc iw ie je d y n y m ź ró d łe m d r u k o w a n y m 21 d o ty c z ąc y m z n iszczeń w p rz e m y ś le P o ls k i z u w z g lę d n ie n ie m Z ie m O d zy sk an y c h .

T a b e l a 1

Z a k ła d y i z a t ru d n ie n ie w p rz e m y śle i rz e m io śle

w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o w d n iu 17 V 1939 r.

P ow iaty zakładówLiczba tru d n io n y c hLiczba z a

B a rto sz y c k i 419 2197

B ra n ie w s k i 1208 5716

B isk u p ie c k i (resz elsk i) 1017 3725

G iży ck i 907 3712 Iła w e c k i 412 1744 Iła w s k i (su sk i) 1066 4629 K ę trz y ń s k i 770 5256 L id z b a rs k i 1147 4188 M o rą sk i 973 4565 M rą g o w sk i 970 4160 N id z ic k i 657 2567 O ls z ty n — m ia s to 898 6601 O lszty ń sk i 768 2574 O stró d z k i 1385 5701 P a s łę c k i 648 2482 P is k i 933 3577 S z c zy c ie ń sk i 1099 5456 W ęg o rze w sk i 711 3334

Ź ródło: S. S m oliński, M. P rzed p ełsk i, B. G ru ch m an , S tru k tiL r a p r z e m y s łu Z iem Zachodnich, w la ta c h 1939—1959, P o zn ań 1961, ss. 83—88, bez u w zględnienia niew ielk iej liczby zak ład ó w z części te ren ó w d aw n y ch po w iató w d ark iejm sk ieg o i gierdaw skiego.

S p is y z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h , w k tó ry c h z a w a rte są in f o r m a c je o ro z m ia ra c h i sto p n iu z n iszczeń p rz e m y słu , s p o rz ą d z a n o w e d łu g s ta n u z lip c a 1945 ro k u . O b e j m o w a ły o ne w sz y s tk ie z a k ła d y p a ń stw o w e , p o d z a rz ą d e m p a ń stw o w y m , s a m o r z ą dow e, sp ó łd zielcze i p r y w a tn e z a ró w n o czy n n e, j a k i n ie c zy n n e . W ie lk o ść z a k ła d u o k re ś la n o lic z b ą z a tru d n io n y c h (n a jw ię k sz ą z m o ż liw y c h p rz y m a k s y m a ln y m o b c ią ż e n iu z a k ła d u ). W p o d o b n y sp o só b o k re ś la n o ta k ż e lic z b ę z a tru d n io n y c h w z a k ła d a c h n ie c zy n n y c h . T ą d ro g ą u z y sk a n o in fo r m a c je o ro z m ia ra c h z n iszczeń z u w z g lę d n ie n ie m w ie lk o śc i z ak ład ó w .

20 E. W o jn o w sk i, op. cit., ss. 66 n.

(8)

T a b e l a 2

Z a k ła d y i z a t r u d n ie n ie w p rz e m y śle i rz e m io ś le Z iem Z a c h o d n ic h w e d łu g g a łę z i i g r u p p rz e m y s łu o ra z n ie k tó r y c h r o d z a jó w w y tw ó rc z o śc i

w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im w e d łu g s ta n u z 17 V 1939 r.

W yszczególnienie

Zakłady Z a tru d n ien ie

w lic z b ach bez- wzgl. w % w lic z bach bez- wzgl. w % W y tw a rz a n ie e n e rg ii e le k try c z n e j i c ie p ln e j 75 0,6 642 1,3 P rz e m y s ł p a liw i k o k so c h e m ic z n y 42 0,3 479 1 H u tn ic tw o ż e la z a i m e ta li n ie ż e la z n y c h 6 0,0 81 0,2 P rz e m y s ł b u d o w y m a s z y n i m e ta lo w y 2458 18,1 8 318 17,3 P rz e m y s ł ch em icz n y 5 0,0 16 0,0 P rz e m y s ł g u m o w y 16 0,1 40 0,1 P rz e m y s ł m a te ria łó w b u d o w la n y c h 291 2,2 4 242 8,8 P rz e m y s ł s z k la rs k i 9 0,1 185 0,4 P rz e m y s ł d rz e w n y 2489 18,4 U 938 24,8 P rz e m y s ł p a p ie rn ic z y 37 0,3 75 0,2 P rz e m y s ł w łó k ie n n ic z y i d z ie w ia r s k i 160 1,2 702 1,5 P rz e m y s ł od zieżo w y 3178 23,5 5 166 10,7 P rz e m y s ł s k ó rz a n y , fu tr z a r s k i, o b u w n ic zy 1780 13,1 3 330 6,9 P rz e m y s ł tłu sz cz o w y i m y d la rs k i 12 0,1 132 0,3 P rz e m y s ł sp o ży w czy 2611 19,3 U 368 23,7 P r z e m y s ł p o lig r a fic z n y 167 1,2 626 1,3 In n e g a łę z ie p rz e m y s łu 207 1,5 697 1,5

Ź ró d ło : S. S m oliński, M. P rzed p ełsk i, B. G ru ch m an , S t r u k t u r a p r z e m y s łu Z iem Z a c h o d  n ic h w la ta c h 1939—1959, P o zn ań 1961, ss. 183 n.

D a n e o z n isz c z en ia c h , p o m ija ją c ju ż, że m a m y tu do c z y n ie n ia ty lk o z s z a c u n k ie m , n ie są p e łn e . N ie o b e jm u ją w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im p o w ia tó w iła w e c k ie g o i b a rto s z y c k ie g o , s k ą d n ie n a d e s ła n o ż a d n y c h in fo r m a c ji. P o z a ty m w p o w ia ta c h , z k tó ry c h o trz y m a n o in fo rm a c je , ty lk o w 43% z a k ła d ó w d o k o n a n o sz a c u n k u zn iszczeń . N a le ż y p a m ię ta ć , że w o je w ó d z tw o o ls z ty ń sk ie w n ie k tó r y c h p o w ia ta c h aż do p ó ź n e j je s ie n i 1945 ro k u n ie p o s ia d a ło z o rg a n iz o w a n e j a d m in is tr a c j i n a szczeb lu g m i n 22, a tr u d n o ś c i k a d ro w e w ty m o k re s ie w y s tę p o w a ły n a w e t w O lszty n ie. O s t a t n ią w re sz c ie p rz e sz k o d ą b y ł b r a k d o s tę p u do z a k ła d ó w , k tó r e n ie z o sta ły jeszcze p r z e ję te od k o m e n d a n tu r w o je n n y c h A rm ii C z e r w o n e j23. P o w y ż sz e tr u d n o ś c i o raz in n e , o k tó r y c h n iż e j, sp o w o d o w a ły , że n a p y ta n ie , ile w ła ś c iw ie z a k ła d ó w p rz e m y

22 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , S p ra w o z d a n ie U rz ę d ó w N ie ze sp o lo n y c h , 16/IV z 1945— 1946, k . 17, z a w ie ra in fo rm a c ję , że w p o w ia ta c h b ra n ie w s k im , m rą g o w s k im i p a słę c k im g m in y z o sta ły z o rg a n iz o w a n e d o p ie ro w X 1945. (P o r. ta k ż e A A N , M H iA , 173/IV/502, k. 52).

23 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , k. 241, G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P r z e m y słu . W p o c z ą tk a c h V I I I 1945 r. o k o ło 22% z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h z n a jd o w a ło się po d ra d z ie c k ą a d m in is tra c j ą w o js k o w ą (o b licz e n ia w ła sn e ). P o r. A A N , M P iH , 4353, k. 5.

(9)

sło w y ch z 1939 ro k u p o z o sta ło w r o k u 1945 na te r e n ie w o je w ó d z tw a , tr u d n o u d z ie lić je d n o z n a c z n e j o d p o w ied zi. D a n e n ie są p o ró w n y w a ln e . L icz b y z 1939 ro k u d a d zą ty lk o o g ó ln ą o rie n ta c ję w z a g a d n ie n iu (por. ta b e le 1, 2).

P o d s ta w o w ą tru d n o ś ć s ta n o w i s p r a w a k la s y f ik a c ji z ak ład ó w . W p o ls k im S p is ie

z a k ła d ó w z 1945 r o k u o b o w ią z y w a ła in n a k la s y f ik a c ja , n ie p o ró w n y w a ln a ze sp isem

n ie m ie ck im . N ie za le ż n ie od te g o z d a rz a ły się też w y p a d k i, że n a p rz y k ła d p rz e tw ó r n ie o w o c o w o -w arzy w n e , f a b r y k i o ctu , m u s z t a r d y itp . z a lic z a n o do p rz e m y słu c h em iczn eg o i r e f e r a t ch em icz n y G ru p y O p e ra c y jn e j u jm o w a ł je w s w o je j e w id e n cji-·1. M a te ria ły ze sp isu n ie m ie c k ie g o z 1939 r o k u o p ra c o w a n e szczegółow o p rz e z S. S m o liń sk ie g o , M. P rz e d p e łsk ie g o i B. G r u c h m a n a p o d a ją lic z b ę z a k ła d ó w p rz e m y sło w y ch łą c z n ie z r z e m io s łe m 2δ.

U w z g lę d n io n e są p rz y ty m ty lk o n ie k tó r e ro d z a je w y tw ó rc z o śc i, a le ta k szcze g ółow o, że u c h w y c e n ie p o d o b n y c h d a n y c h w 1945 ro k u , a n a w e t p ó ź n ie j, w s p e c y fic z n y c h w a ru n k a c h w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o b y ło b y z u p e łn ie n ie m o ż liw e. W y s ta rc z y p rz y p o m n ie ć , że sp is m e m ie c k i, ja k p o d a ją S. S m o liń sk i, M. P rz e d p e łs k i i B. G ru c h m a n , o b e jm o w a ł n a w e t c h a łu p n ik ó w i p rz e m y s ł d o m o w y , a d o z a t r u d n io n y c h w p rz e m y śle i rz e m io ś le w lic z an o ro b o tn ik ó w i r z e m ie śln ik ó w n a je m n y c h p ra c u ją c y c h w d o m u , a w ię c d o m o w e k ra w c o w e , fr y z je r k i, rz e ź n ik ó w , a ta k ż e w sz y s tk ic h p ra c o w n ik ó w z a tru d n io n y c h w z w ie rz c h n ic h in s ty tu c ja c h z a rz ą d z a ją c y c h p rz e m y słe m i rz e m io s łe m 2C. E w id e n c ja rz e m io s ła w 1945 r o k u w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im w ła śc iw ie n ie is tn ia ła . N ie w ie lk a i n ie p e łn a lic z b a z a re je s tr o w a n y c h w a rs z ta tó w rz e m ie śln ic z y c h o b e jm o w a ła w zasa d zie ty lk o b ra n ż ę sp o ży w czą. Z a k ła d y rz e m ie śln ic z e p o w sta w a ły i lik w id o w a ły się s a m o c z y n n ie w c za sie a k c ji o sad n ic z e j i często b ez w ie d z y w ła d z a d m in is tra c y jn y c h . W ięk szo ść z n ic h n ie p o s ia d a ła o d p o w ie d n ic h po m ieszczeń . S y tu a c ja ta k a is tn ia ła jeszcze w 1948 ro k u .

W ra c a ją c do S p is u z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h z 1945 r o k u s tw ie rd z ić trz e b a , że na og ó ln ą liczb ę 702 u ję ty c h w S p is ie z a k ła d ó w , zn isz c z o n y ch w p e w n y m sto p n iu lu b c ałk o w icie b y ło a ż 577, co s ta n o w i 82% ogółu. S to p ie ń zn isz c z en ia b y ł b a rd z o w y so k i, w y ższy n iż p rz e c ię tn a zn iszczeń z a k ła d ó w c ałej P o ls k i, a n a w e t p rz e c ię tn a zn iszczeń Z iem O d zy sk a n y c h .

N a jw ię k s z e m u z n isz c z en iu u le g ła w z a k ła d a c h p rz e m y sło w y c h i rz e m ie śln ic z y c h g o sp o d a rk a e n e rg e ty c z n a (w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im aż w 60,8%). N a jm n ie j z n isz czone b y ły b u d y n k i. P rz e c ię tn y sto p ie ń ic h zn isz c z en ia w y n o sił 35,9%. S to su n k o w o n is k i p ro c e n t zn iszczeń w z a b u d o w a n ia c h p rz e m y sło w y c h , n a w e t n a te re n a c h , g d zie to c z y ły się w a lk i, tłu m a c z y się ro z p ro sz e n ie m ty c h z a k ła d ó w i m a ły m ic h z n a c z e n ie m stra te g ic z n y m . W o k re s ie p o p rz e d z a ją c y m I I w o jn ę ś w ia to w ą , m im o te n d e n c ji do ro z w o ju p rz e m y słu m e ta lo w e g o w y n ik a ją c e j ze w z ro stu m iłita r y z m u b y ły c h P r u s W sc h o d n ic h i c ałej R zeszy, u trz y m a ła się w g o s p o d a rc e d o m in a c ja p rz e m y słu d rz e w n e g o i ro ln o -sp o ż y w c ze g o (por. ta b e la 2). B u d y n k i ro z rz u c o n y c h po m a ły c h m ia s te c z k a c h i p ra c u ją c y c h po w sia c h p rz y m a ją tk a c h g o rz e ln i, m le c z a rn i, o le ja rn i, a ta k ż e c eg ieln i i k a f la m i w d u ż ej m ie rz e o c alały . N a jw ię k s z e s t r a t y z a ró w n o w b u d y n k a c h , ja k i u rz ą d z e n ia c h p o n ió sł p rz e m y s ł m e ta lo w y i p rz e m y sł d rz e w n y .

P o w y ż sz y sz a c u n e k zn iszczeń o d b ie g a w p e w n y m s to p n iu od d a n y c h p o d a w a

-24 W A PO , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , -241, G ru p y O p e ra c y jn e M in is te r s tw a P rz e m y s łu . 25 S. S m o liń sk i, M. P r z e d p e łsk i, B. G ru c h m a n , op. cit., ss. 183 n.

(10)

T a b e l a 3 Z n isz c z e n ia z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h i rz e m ie śln ic z y c h w e d łu g p rz e c ię tn e g o p ro c e n tu z n isz c z en ia w V II 1945 r.

W y szczególnienie w oj. o ls z ty ń Na o b szarze skiego Na te r e n ie Ziem Odzy- j sk an ý ch Na te re n ie całej Polski B u d y n k i 35,9 31,4 35,1 G o sp o d a rk a e n e rg e ty c z n a 60,8 53,4 52,1 U rz ą d z e n ia ' te c h n ic z n e 50,4 46,1 45,4

Ź ródło: S pis z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h w 1945 r., W arszaw a 1947 S. X II. T a b e l a 4 Z n isz c z e n ia z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im

w p ro c e n ta c h W yszczególnienie % zniszczenia P r z e m y s ł m in e ra ln y 85 P r z e m y s ł m e ta lo w y 88 P r z e m y s ł d rz e w n y 90 P rz e m y s ł p rz e tw ó rc z o - ro ln y i sp o ży w czy 78 P r z e m y s ł b u d o w la n y 70 E n e rg e ty k a i g o s p o d a rk a k o m u n a ln a 75

Ź ródło: O bliczenia w łasn e na p o dstaw ie S pisu z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h w 1945 т., W arszaw a 1947, ss. 58 n., J. A ffeltow icz, P r o b l e m u p r z e m y s ło w ie n ia P r u s W s c h o d n ic h w la ta c h 1871—1939, O lsztyn 1968, ss. 103 n.

n y c h p rz e z n ie k tó re o p r a c o w a n ia 27, a n a w e t ź ró d ła a r c h i w a l n e 2S, je d n a k w y d a je się s to su n k o w o n a jd o k ła d n ie js z y . S z a c u n e k d o ty c z y ty lk o p rz e m y słu z n a jd u ją c e g o się w g ra n ic a c h w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o . N a leż y sąd zić, że w y ż ej w s p o m n ia n e o p ra c o w a n ia ze w z g lę d u n a to, że są z b ie żn e z a rc h iw a lia m i, o p ie ra ły się n a sz a c u n k u zn iszczeń d e le g a tu r y M in is te r s tw a P rz e m y s łu , a ta , ja k w ia d o m o , s w y m zasię g ie m te r y to r ia ln y m d a le k o w y k ra c z a ła p o za w o je w ó d z tw o , s tą d n a p r o c e n t zn iszczeń w n ie k tó ry c h g a łę zia c h , n a p rz y k ła d w p rz e m y śle m e ta lo w y m , dość p o w a ż n y w p ły w m o g ły m ieć zn isz c z en ia s iln ie u p rz e m y sło w io n e g o E lb lą g a czy n a w e t M a lb o rk a , E łk u i in n y c h m ia s t n ie n a le ż ą c y c h do w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , a p o d le g a ją c y c h d e le

-27 W a r m ia i M a z u ry , s. 268; Z. J a n u s z k o , M. K ie łc z e w sk a -Z a le s k a , op. cit., s. 38, s z a c u ją zn isz c z en ia w p rz e m y śle m e ta lo w y m n a 95°/o, c u k ro w n ic z y m — 50%, w łó k ie n n ic z y m — 90%, d r z e w n y m — 80% , e n e r g e ty c z n y m — 50%, m a te ria łó w b u d o w la n y c h — 40—50%, p rz e tw ó rc z o - ro ln y m — 45%.

28 W A PO , U rz ą d W o je w ó d z k i, 7. S p r a w o z d a n ie U rz ę d ó w N ie ze sp o lo n y c h , t. 2, k. 43. Z n isz c ze n ia p rz e m y s łu w O k rę g u M a z u rs k im w e d łu g s p ra w o z d a n ia D e le g a tu ry M in is te rs tw a P rz e m y s łu n a O k rę g M a z u rs k i w y n o siły : p rz e m y s ł e n e rg e ty c z n y — 50%, d rz e w n y — 80% , m a te ria łó w b u d o w la n y c h — 30% , g a r b a r s k i — 90%, w łó k ie n n iczy — 80% , m e ta lo w y — 95%, c u k ro w n ic z y — 50% , m ie js c o w y — 90%.

(11)

T a b e l a 5 Z n isz c ze n ia z a k ła d ó w w g liczb y z a tru d n io n y c h p ra c o w n ik ó w

W yszczególnienie O gó_łem 1-5 6-15 16-25 26-50 51-200 201-500_{w ięcej}1001 i danychbrak

O gółem 702 98 119 36 36 9 402 w ty m zn isz c z o n y ch 577 73 95 28 31 8 — 341 m a ją c y c h zn iszczo n e a) b u d y n k i p rz e m y sło w e 407 43 53 18 19 5 — 268 b) gosp. e n e rg . 389 30 62 14 16 6 260 c) u rz ą d z e n ia te c h n ic z n e 540 64 88 26 29 8 — 324 B u d y n k i p rz e m y sło w e w g % z n isz c z en ia d o 10 75 12 20 6 5 2 — — 30 11— 25 81 11 16 7 8 2 — 1 36 26— 50 58 11 10 2 2 — — _ ₃₃ 51— 75 11 2 — 1 1 — — — 7 76 i w ię ce j 64 3 3 2 1 — — — 55 n ie w ia d o m y 118 4 4 — 2 1 — — 107 G osp. e n e rg . w g % z n isz c z en ia do 10 18 — 6 — 2 3 — 7 11— 25 33 5 10 3 3 — _ — 12 26— 50 63 8 18 6 3 1 — — 26 51— 75 9 2 1 1 — 1 — _ ₄ 76 i w ię ce j 141 9 21 4 7 1 — _ ₉₉ n ie w ia d o m y 125 6 6 — 1 — — 112 U rz ą d z e n ia te c h n ic z n e w g % z n isz c z en ia do 10 37 6 5 4 2 1 — 1 18 11— 25 76 18 17 9 9 4 — — 19 26— 50 120 26 26 7 7 — — — 53 51— 75 38 3 8 2 2 — — 22 76 i w ię ce j 137 5 24 4 7 1 — — 96 n ie w ia d o m y 132 6 7 2 — — — 116

Źródło: Spis z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h w 1945 r . t W arszaw a 1947, s. 56 n.

g a tu rz e . W a rto n a to m ia s t p rz y to c z y ć z d a n y c h d e le g a tu r y p ro c e n t z n iszczeń p rz e m y słu w łó k ie n n ic ze g o , k tó r y w y n o sił 80%. B liższe in f o r m a c je n a te n te m a t w s k a zu ją , że p ro c e n t zn iszczeń o d n o si się ty lk o do w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , p o n ie w aż je s t m o w a o ro s z a rn i w S ę p o p o lu o ra z fa b ry c e tr y k o ta ż y w B a rto sz y c a c h , z u p e łn ie z d e w a s to w a n y c h , a ta k ż e o ro s z a rn i ln u i k o n o p i w S z c zy tn ie, u szk o d z o n e j w n ie w ie lk im s t o p n i u 29. P o d o b n ie rzecz się m ia ła z p rz e m y słe m c u k ro w n ic z y m , k tó re g o

(12)

zn isz c z en ia o sza c o w an o n a 50%. R o z m ia ry z n isz c z eń w ty m p rz e m y śle n ie b u d z ą z a strz e ż e ń , p o n ie w a ż z d w ó c h c u k ro w n i w w o je w ó d z tw ie o lsz ty ń sk im z n a jd u ją c y c h się w P r a b u ta c h i w K ę trz y n ie o c a la ła ty lk o c u k ro w n ia w K ę trz y n ie .

P o w y ż sz e b a rd z o o g ó ln e d a n e w s k a z u ją ty lk o , ile z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h w p o szczeg ó ln y ch g a łę z ia c h p rz e m y słu u z n a n y c h z o sta ło za częścio w o lu b c a łk o w ic ie zniszczone. N ie w y k a z u ją n a to m ia s t, ja k i b y ł sto p ie ń zn isz c z en ia ty c h z a k ła d ó w i czy is tn ia ła sz a n s a u ru c h o m ie n ia z a k ła d u z a ra z p o s k o m p le to w a n iu załogi i d o k o n a n iu n ie w ie lk ic h n a p ra w , czy te ż z p o w o d u s k ro m n y c h śro d k ó w fin a n so w y c h , ja k im i w te d y d y sp o n o w a n o , o d b u d o w a z a k ła d u m u s ia ła b y ć o d ło żo n a n a n a s tę p n e la ta . Z d a rz a ło się też, że zn isz c z en ia b y ły n ie w ie lk ie , ś ro d k i fin a n s o w e n a re m o n t u z y sk a n o , a z a k ła d u n ie m o ż n a b y ło u ru c h o m ić , p o n ie w a ż b ra k o w a ło p e w n y c h części do m a sz y n , n a p rz y k ła d p a só w tra n s m is y jn y c h . Z u b o ż e n ie P o ls k i w w y n ik u w o jn y m ia ło t a k d u ż e ro z m ia ry , że n ie je d n o k ro tn ie p ro b le m s ta n o w iło z a o p a trz e n ie w o je w ó d z tw a w t a k p ro s te a k o n ie c z n e w h a la c h f a b ry c z n y c h ś ro d k i, ja k im i b y ły ż a ró w k i.

S to p ie ń zn isz c z en ia z a k ła d ó w o b ra z u ją częścio w o n a s tę p n e d a n e S p is u z a k ła d ó w

p r z e m y s ło w y c h , u w z g lę d n ia ją c e zn isz c z en ia w b u d y n k a c h p rz e m y sło w y c h , g o sp o 

d a rc e e n e rg e ty c z n e j i w u rz ą d z e n ia c h te c h n ic z n y c h ( ta b e la 5).

M a ją te k p rz e m y słu sza c o w an o w z asa d zie w e d łu g k o sz tó w je g o o d tw o rz e n ia . Za p o d s ta w ę w y lic z e ń p rz y jm o w a n o w ie lk o ść n a k ła d ó w , ja k ie tr z e b a p o n ie ść n a w y tw o rz e n ie m a ją tk u , k tó r y w 1945 r o k u p o s ia d a łb y zd o ln o ść p ro d u k c y jn ą s p rz e d I I w o jn y ś w i a t o w e j 30. Z d o ln o ść p ro d u k c y jn ą p rz e m y s łu sz a c o w a n o n ie n a p o zio m ie

T a b e l a 6

S ta n z n isz c z en ia z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h w o j. o ls z ty ń sk ie g o

w 1945 r o k u w %

S to p ień zniszczenia

e n e rg e ty k i u rząd z eń tech n . G ałęzie p rzem y słu

b u d y n k ó w o w iad o m ym % zniszcze nia we w sz y st kich o w iad o m ym % zn iszcze nia we w sz y st kich P r z e m y s ł m in e ra ln y 22 55 70 35 45 P r z e m y s ł m e ta lo w y 35 77 70 60 66 P r z e m y s ł d rz e w n y 50 67 74 56 66 P r z e m y s ł p rz e tw ó rc z o - ro ln y i sp o ży w czy 35 56 66 47 52 E le k tro w n ie , g a zo w n ie , w o d o ciąg i, rz e ź n ie 26 41 57 43 77

Ź ródło: O bliczenia w łasn e n a p o d staw ie S p i s u z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h .

e k o n o m ic zn e j o p ła c aln o śc i, a le n a p o z io m ie te c h n ic z n y m . D la te g o te ż w p ro w a d z o n y p o d z ia ł n a z n isz c z en ia w b u d y n k a c h , e n e r g e ty c e i u rz ą d z e n ia c h d a w a ł o d p o w ie d ź d o k ła d n ie jsz ą . W s z a c u n k u z n iszczeń n ie u w z g lę d n io n o n a ogół a m o rty z a c ji m a ją tk u , k tó r a w o k re s ie w o je n n y m b y ła w y ż sz a ze w z g lę d u n a in te n s y w n ie js z ą e k sp lo a ta c ję

30 A A N , C e n tr a ln y U rz ą d P la n o w a n ia (d a le j C U P), sy g n . 537, Z n isz c z e n ia w o je n n e n ie ru c h o m o ś c i m ie js k ic h , k. 7.

(13)

p rz e m y słu d la p o trz e b w o jn y . A m o rty z a c ja ta z o sta ła w lic z o n a do zn iszczeń . W te n sp o só b w p ro c e n c ie z n iszczeń z n a la z ła się część w a rto ś c i m a ją tk u , k tó r a w y n ik a ła z p ro c e su s ta r z e n ia się i z u ż y w a n ia . Z d a rz a ło się je d n a k , że p r z e ję te z a k ła d y p rz e m y sło w e (poza p rz e m y słe m ro ln o -sp o ż y w c zy m ) b y ły n ie ty le zn iszczo n e, co p o p ro s tu w y e k sp lo a to w a n e i p r z e s ta rz a łe ( ja k n a p r z y k ła d g a z o w n ie ) 31. N ie ste ty , w czasie in w e n ta ry z a c ji, p rz y b e z ru c h u u rz ą d z e ń , n ie z w ra c a n o n a le ż y te j u w a g i n a fa k t, że u rz ą d z e n ia , k tó r e z a s ta n o w z a k ła d a c h , m o g ą b y ć p o k r ó tk im czasie b e zu ży teczn e. F a k t is tn ie n ia u rz ą d z e ń w z ak ład z ie , cza sam i m o żliw o ść w p r a w ie n ia ic h w ru c h , w y s ta r c z a ł do s tw ie rd z e n ia , że z a k ła d je s t d o b rz e w y p o sa ż o n y . W s u m ie p o te n c ja ł p r o d u k c y jn y p rz e m y słu w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ie g o b y ł jesz c z e s k ro m n ie js z y , n iż na to w s k a z u ją p ro c e n ty zn iszczeń , a le b r a k d a n y c h n ie p o z w a la n a d o k ła d n ie jsz e o b liczen ia.

M o żliw e n a to m ia s t b y ło p rz e d s ta w ie n ie , ja k k o lw ie k ty lk o p rz e c ię tn ie , o g ro m u zn iszczeń w w a ż n ie js z y c h g a łę z ia c h p rz e m y słu , p rz e d s ta w ia ją c ich sto p ie ń zn iszcze nia. P o d s ta w ą b y ł tu z n ó w S p is z a k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h z 1945 r. O b liczo n y sto p ie ń zn iszczen ia w p ro c e n ta c h o b e jm u je w sz y s tk ie z a k ła d y p rz e m y sło w e o w ia d o m y m p ro c e n c ie zn isz c z en ia z u w z g lę d n ie n ie m ro z m ia ró w zn iszczeń (por. ta b e la 6). Z d a ją c so b ie s p ra w ę , że o b liczo n e w te n sp o só b d a n e n ie m o g ą b yć p e łn e , b o o b e jm u ją ty lk o te z a k ła d y , k tó re w e d łu g s ta n u z lip c a .1945 r o k u p ra c o w n ic y a d m in is tra c ji p rz e m y sło w e j z d ąż y li i m o g li o szaco w ać, w p ro w a d z o n o d a n e k o ry g u ją c e , k tó re u w z g lę d n ia ją ta k ż e lic z b ę z a k ła d ó w o n ie w ia d o m y m p ro c e n c ie z n is z c z e n ia 32. T e n p ro c e n t z a m y k a s ię w g ra n ic a c h 75— 100%. P r z y ję to go w o b lic z e n ia c h ty lk o d la u rz ą d z e ń e n e rg e ty c z n y c h i te c h n ic z n y c h , ro z u m u ją c , że b u d y n k i w c zasie d e m o n ta ż u n a jm n ie j u c ie rp ia ły . W te n sp o só b d a n e o p rz e c ię tn y m sto p n iu zn isz c z en ia w a ż n ie j szy c h g a łę z i p rz e m y słu w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o o d p o w ie d n io w zro sły . W y n ik i o b lic z eń p rz e d s ta w ia ta b e la 6.

W y d a je się, że p o w y ż sz e d a n e k o ry g u ją c e sto p ie ń zn isz c z en ia p e łn ie j i r e a ln ie j n a ś w ie tla ją s ta n zn iszczeń p rz e m y sło w y c h w o je w ó d z tw a .

a. Z n i s z c z e n i a b u d y n k ó w p r z e m y s ł o w y c h

U sz k o d z e n ia lu b z b u rz e n ia b u d y n k ó w p rz e m y sło w y c h w y s tą p iły w p rz e m y śle w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o w 70% ogółu zn isz c z o n y ch z a k ła d ó w , a le p o n a d p o ło w a z a k ła d ó w m ia ła zn isz c z en ia n ie w ie lk ie , s ię g a ją c e 50% (por. ta b e le 7, 8). Z n isz c ze n ia te p o le g a ły n a u szk o d z e n ia c h d ach ó w , b ra k u szy b , w y ło m a c h w o g ro d z e n ia ch , n a w ie rz c h n i itp ., n a p rz y k ła d b u d y n k i c u k ro w n i w K ę trz y n ie u le g ły z n isz c z en iu ty lk o w 10%, p o d o b n ie b u d y n k i ro s z a r n i ln u i k o n o p i w S z c zy tn ie, o ra z trz e c h w a ż n ie j szy ch e le k tro w n i w G iż y ck u , B rą sw a łd z ie i O ls z ty n ie 33.

P o w a ż n ie jsz e m u zn isz c z en iu u le g ły b u d y n k i p rz e m y sło w e w m ie js c a c h , g dzie w y s tą p iła k o n c e n tr a c ja d z ia ła ń b o jo w y c h , n a p rz y k ła d zn isz c z en ia b u d y n k ó w trz e c h g a r b a r n i w B ra n ie w ie i je d n e j .w P a s łę k u p rz e k ro c z y ły 40% . W g ra n ic a c h 40% z b u rz o n o te ż p o m ie szc z en ia p rz e m y słu b u d o w la n e g o , a w ię c ceg ieln i, k a f la m i i b e

-31 A A N , M in iste rstw o P rz e m y s łu i H a n d lu (d a le j M P iH ), sygn. 4354, k. 18. P o r. też B. W ila m o w sk i, R o ln ic tw o , R o cz n ik O lsz ty ń sk i, t. 6, ss. 129 n., k t ó r y p isze o p r z e  s ta r z a ły c h b u d y n k a c h p r z e m y słu ro ln o -sp o ż y w c ze g o .

32 W A P O , W o je w ó d z k i Z a rz ą d H a n d lu , 11/91/11, A k ta W o je w ó d z k ie j K o m is ji do S p r a w U p a ń stw o w ie n ia P r z e d s ię b io rs tw , 1947 r. E w id e n c ja z a k ła d ó w p rz e m y s łu s p o żyw czego, z u w z g lę d n ie n ie m p r o c e n tu zn iszczeń w b u d y n k a c h i u rz ą d z e n ia c h o raz w y so k o ść p ro d u k c ji w 1945 r., t r w a ła jesz c z e w cią g u 1946 r.

(14)

to n ia rn i. T u ta k ż e s to p ie ń zn isz c z en ia z a b u d o w a ń n ie b y ł je d n o lity , p o n ie w a ż n ie k tó r e c e g ie ln ie i b e to n ia rn ie ju ż w s ie r p n iu 1945 ro k u n a d a w a ły się d o u ru c h o m ie n ia p ro d u k c ji 34. W n a jw ię k sz y m sto p n iu zn iszczo n e b y ły f a b r y k i w y ro b ó w d rz e w n y ch . O g ó ln y p r o c e n t zn iszczeń w b u d y n k a c h ty c h f a b r y k w y n o sił 60%. O c ala ły f a b r y k a w y ro b ó w d rz e w n y c h w O lszty n ie, z a k ła d y k o ło d z ie jsk ie i t a r t a k w O rn e c ie, f a b r y k a w y ro b ó w d rz e w n y c h w P a s łę k u i k ilk a m n ie js z y c h ta rta k ó w . T e z a k ła d y ju ż w p o c z ą tk a c h 1946 r o k u u ru c h o m iły p r o d u k c j ę 35. P o m ija ją c p o w y ż sz e u ra to w a n e z a k ła d y n a le ż y p o d k re ś lić , że p ra w ie p o ło w a z a k ła d ó w p rz e m y słu d rz e w n e g o m ia ła b u d y n k i z ru jn o w a n e p o w y ż ej 50%, z te g o aż 24 z a k ła d y n a 62 z b a d a n e u le g ły z n isz c ze n iu c a łk o w ic ie (ta b e la 7). W p rz e m y ś le m in e ra ln y m s to p ie ń z n iszczeń w w ię k szości b u d y n k ó w b y ł s to su n k o w o n ie w ie lk i i w y n o sił ś re d n io 22%, a ty lk o w dw ócli p rz y p a d k a c h z a k ła d y z o sta ły c a łk o w ic ie z b u rz o n e (zn iszczen ie p o n a d 75%). P o d o b n ie p rz e d s ta w ia ła się s p r a w a z n iszczeń b u d y n k ó w e le k tro w n i, g a zo w n i, w o d o c iąg ó w i rzeźn i. B u d y n k i g a zo w n i, k tó r e z n a jd o w a ły się w 29 m ia s ta c h , u le g ły z n iszczen iu w n ie w ie lk im s to p n iu , a le zn isz c z en ia g a zo w n i po d in n y m w z g lęd e m b y ły t a k p o w a żn e , że u n ie m o ż liw iły p rz e z w ie le la t ich o d b u d o w ę 3S.

N a jm n ie j, j a k to w s k a z u ją in n e d a n e , a n ie S p is , u le g ły z n isz c z en iu b u d y n k i p r z e m y słu ro ln o -s p o ż y w c z e g o 37. C h o ciaż w ie le z n ich , b o aż 55%, p o s ia d a ło b u d y n k i u szk o d z o n e , s t r a t y n ie b y ły p o w a ż n e i w a h a ły się w g ra n ic a c h 1—30% d la w ię k sz o ści u sz k o d z o n y c h b u d y n k ó w . M o żn a sąd zić, że w p ły n ę ły n a to d w ie p rz y c z y n y . J e d n a le ż y w d u ż y m ro z p ro s z e n iu ty c h z a k ła d ó w , u m ie js c o w io n y c h c zęsto n a w sia c h p rz y m a ją tk a c h lu b w m a ły c h m ia s te c z k a c h . R o zp ro sz e n ie u c h ro n iło je p rz e d s k u tk a m i b e z p o ś re d n ic h d z ia ła ń b o jo w y c h . D ru g a p rz y c z y n a w ią ż e się z fu n k c ją z a k ła d ó w n a z ap lec z u fro n tu . M ły n y , g o rz e ln ie , m le c z a rn ie , p ie k a r n ie s p e łn ia ły w a ż n ą ro lę n a w y z w o lo n y m te re n ie w z a o p a trz e n iu w o jsk a . S tą d w y p ły w a ła k o n ie c zn o ść ic h n a j w c ze śn iejsz e g o z a b e z p ie c z e n ia i z a g o s p o d a ro w a n ia . O c h ro n ą ty c h z a k ła d ó w aż do czasu p rz e k a z a n ia w ła d z o m p o ls k im z a jm o w a ła się A r m ia R ad z ie c k a. N a 96 c zy n n y c h 31 lip c a 1945 r o k u z a k ła d ó w , łą c z n ie z z a k ła d a m i u r z ą d z e ń k o m u n a ln y c h , aż 70 s t a n o w iły c z y n n e m ły n y i g o r z e ln ie 38. J e d n a k część z a k ła d ó w te g o p r z e m y s łu w lic z b ie 28 zo sta ło zn isz c z o n y ch w p o n a d 75%, co k w a lifik o w a ło je do ro z b ió rk i (m ięd zy in n y m i c u k ro w n ia w P r a b u ta c h , rz e ź n ia w B a r to s z y c a c h ) 39. W s u m ie m o ż n a s tw ie rd z ić , że la t a w o je n n e i p o w o je n n e z b u d y n k a m i p rz e -34 S p r a w a je s t s p o rn a , p o n ie w a ż m a te ria ły a rc h iw a ln e W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , 241, G ru p a O p e ra c y jn a M in is te r s tw a P r z e m y s łu p o d a ją 100% z d o ln o śc i p r o d u k c y jn e j n ie k tó ry c h ib e to n ia rn i w s to s u n k u do 1939 r. i w a rto ś ć p ro d u k c ji p o d a w a n ą w m in s z tu k (d a n e n a 15 V I I I 1945); m a te r ia ły A A N , M P iH , 4353, k. 115— 132, w y k a z u ją , że p r o d u k c ja w p rz e m y śle b u d o w la n y m w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k im r u sz y ła d o p ie ro w 1946 r. P o n ie w a ż G ru p a O p re a c y jn a o b e jm o w a ła d z ia ła ln o ś c ią te r e n w ię k sz y n iż w o je w ó d z tw o , n a le ży sąd zić, że m a te r ia ły d o ty c z ą b e to n ia r n i p ra c u ją c y c h p o z a w o j. o lszty ń sk im . 85 A A N , C U P, sygn. 406, S p ra w o z d a n ia g o sp o d arcz e o d d z ia łó w N a ro d o w e g o B a n k u P o ls k ie g o (d a le j N B P ), 1946— 1947, k. 32, S p ra w o z d a n ie o d d z ia łu N B P O ls z ty n za IV 1946. 36 W A P O , U rz ą d W o je w ó d z k i, W o je w ó d z k i Z a rz ą d H a n d lu , sy g n . 21, 1948— 1949, B u d o w la n y k a p ita ł p o p rz e m y sło w y .

37 W A PO , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , 35, S p ra w o z d a n ie W y d z ia łu O sied leń czeg o z 31 V II 1945.

38 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , 35, S p r a w o z d a n ie W y d z ia łu O sied le ń c z eg o z 31 V II 1945 r.

39 W A P O , 11/91— 14— 11, P r o to k o ły z p o s ie d z e ń K o m is ji G o s p o d a rk i i O d b u d o w y 1946— 1949, k. 424.

(15)

T a b e l a 7 Li czb a z ak ła dó w w e d łu g p ro c e n tu z n is z c z e n ia b u d y n k ó w p rz e m y s ło w y c h , g o s p o d a rk i e n e rg e ty c z n e j i u rz ą d z e ń te c h n ic z n y c h n ie w ia d o m y OS 1 1 1 1 ? CO IX і-Ч - 1 1 1OS 36 (Μ TP 1 - 1 29 o >, С 76 i w ię c e j _Ю 1 1 1 1 - TP 24 1с- -I м - 13 43 Μ тр « со 1 33 Й s: 51-7 5 <M 1 1 1 1 - 1 1 1 1 1 - in 1eo 1 1 1со -c « N 26-5 0 M 1 - 1о о м со м со 1 in тр in Μ 1 1TP [S' P OS ₁ 1 СО CO 1eo м - 1 1 1 12 1 Μ - τρ IM со do 10 _{OS M 1-4 M} 1 1TP 1 1 1 1 1 1 1 со 1 1 - - 1 -n ie w ia d o m y 10 1 1 1 - 1os - - - 1 1 1OS 29 (Μ (Μ 1 1 1 25 V с O >> 76 i w ię ce j ; os 1 1 1 - 1со 26 м со 1со - ТР 38 (Μ in Μ CS] 1 27 ft) ал и с 51 -7 5 - ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ ₁ 2 26 -5 0 >> С 73 CO 1 1 со - 1

I*

î>>£ о со - - М 1 1M >»д ? 10 Μ - ! -

1

СО о Q. en О 0 11 -2 5 α> С ε eo 1 1 1M 1 -СО α> ε

«—

н 1 — 1 1 1 1 α> N »4 Ό с- Μ 1 -I 1со do 10 ε - 1 1 1 1 1 -7л ι>» Є О N Іч

ft

1 1 1 1 1 1 1 И

ε

φ

(N

₁ ₁ ₁ 1 1

-n ie w ia d o m y

_U

N

ft

OS

1 1 1 - 1 со 12

-

1 -I -I

со

(

η

ft

os (Μ

-

(Μ 1 1 1 26 и >>

5

о 76 i w ię c e j _Cft 1 1 1 1 1 M ю 1 1 1 1 1in 24 - - 1-I 1 21 >>

ε

ft» N 51 -7 5 1

1 1 1 1 1 1

1 1 1 1 1 1 1

Μ 1 1 1 1

-О.

£

•о

1 1 1 1 1

тр СО со

1 1 -

1 M

ОТ

со - Μ 1 1тР с >» •D 3 η 11 -2 5 OS 1 1

м

- 1in - 1со м (М 1тр 16 - тр - - -I 00 do 10 _in _(M - 1 - 1 - t- - тР 1 - 1 - о 1τρ - - 1тР Zakła dy w g li c z b y z a tr u d n io n y c h R a z e m in j , 6 — 15 16 — 25 26 — 5 0 5 1 — 2 0 0 Br ak d a n y c h R a z e m in 1 гН 6— 15 1 6 — 2 5 2 6 — 50 5 1 — 2 0 0 B ra k d a n y c h R a z e m in J, ₆— 1 5 16 — 2 5 2 6 — 5 0 5 1 — 2 0 0 Bra k d a n y c h

(16)

12. K o m u n i k a t y Ż ró d lo : Sp is za k ła d ó w p r z e m y s ło w y c h w 19 45 r., s. 59 . c-Ol Л o тз d n ie w ia d o m y 6 2 co cc - ₁ ₁ ₁ 56 со 1 1 1 1 1 со чя чя £ U >1 С 76 і i w ię c e j 5 3 o - - ₁ ₁ ₄0 со - 1 — ₁ 05 1 1 С s и О 5 1 -7 Í 2 2 co co 1 " " 1 1 co 1 1 1 1 Cd 1 •с V 2 6-5A 7 1 2 0 c - - ₁ ₁ 32 1 Cd — Cd 1 со 1 1 т і N 5 11 -2 5 4 6 CO - 1 Cd 1 co 1 eo 1 1 1 1 do ίο 1 8 co co 1 - - σ> со 1 - - ₁ ₁ ЧЯ - 1 n ie w ia d o m y ₀ 9 co Cd 1 1 1 1 coco О) 1 - 1 1 1 со ЧЯ ■чЯ О) С N О £ , 76 і w ię c e j >> N CJ £ 5 7 ЧЯ c -- — ₁ ₁ ₄4 o с 4d 0> СО 1 « - 1 1 eo 1 1 01 00 01 с 5 1 -7 5 ί>> •N O а СЛ co Cd -1 ₁ 1 1 co N (-1 'Sb .2 * ' o o T3 o - 1 1 1 1 - 1 1 1 0) 3 а ■чя >> co С Ю _■чЯ -1 Cd со 1 Cd 1 - 1 Cd с 1 i S % 1 о а о 0 1 1 -2 5 O (4 N 1 9 чя c -1 1 _i 1 CO ї ї ω со 1 1 со 1 1 1 1 1 л 1 с d o К (-4 Ю £ -1 COΊ — Cd 1 Cd £о Cd Св Tť 1 1 1 1 со и >» 11

ε 1

£ n ie w ia d o m y OJ N 1-І Cb 5 4 _<N -1 1 1 1 CO txo аГ С со 1 1 1 1 1 со о Ν «м Sh ^ Он ■чЯ >> S о 76 i w ię c e j _>>V) є OJ co 90 CO- - 1 1 1 24 č о и J á со 1 - - 1 1 - 1 1 >» ? N U PhCOcci 1 - 1 1 1 Ю CJ И 1 1 1 1

1 1 1

1 1

V s Λ £ £ о à 3 5 co c-

₁

_{1 1 22}

со

₁

Cd

_{1 1 1}

_{1 1}

с >> •о 3 ш 1 1 -2 5 4 0 O) co_- Cd_- _- CO Cd -1 - 1 1 1 1 do

11

4 0 <3io _- tH

1

co со 1 1-4r * со 1 1 >» S o =3 >> С W o >»3 Ό r (0 £► ■s « «

N

N R a z e m Ю J , 6 — 1 5 1 6 — 2 5 2 6 — 5 0 5 1 — 2 0 0 1 0 0 1 i w ię c e j B ra k d a n y c h R a z e m СО 1

«■н

со

T

со 16 — 2 5 2 6 — 5 0

0 ©

1 ю

Br ak d a n y c h R a z e m Br ak d a n y c h

(17)

m y ślo w y m i ob eszły się s to su n k o w o n a jła g o d n ie j. P r z y p o s ia d a n iu d o s ta te c z n e j ilości m a te r ia łó w b u d o w la n y c h i w y k w a lifik o w a n e j s iły ro b o c z ej d o p rz e p ro w a d z e n ia re m o n tó w , s t r a t y w w ię k sz o ści z a b u d o w a ń fa b ry c z n y c h m o ż n a b y ło w p rz e c ią g u n ie w ie lk ie g o czasu u su n ąć . P o n ie w a ż je d n a k n ie p o sia d a n o a n i je d n e g o , a n i d r u giego, z a b e z p ie cz e n ie z a k ła d ó w p rz e d d e k a p ita liz a c ją ró w n a ło s ię z e r u i s ta n z n isz czeń ró s ł szy b k o w m ia r ę u p ły w u czasu.

b. Z n i s z c z e n i a u r z ą d z e ń e n e r g e t y c z n y c h i t e c h n i c z n y c h O w ie le p o w a ż n ie js z e n iż zn isz c z en ia b u d y n k ó w , p r z e k r e ś la ją c e często m o ż li w o ść u ru c h o m ie n ia z a k ła d u , b y ły s t r a t y w g o s p o d a rc e e n e rg e ty c z n e j. E n e rg e ty k a s ta n o w iła n a jb a rd z ie j n e w ra lg ic z n y p u n k t w p o w o je n n e j g o s p o d a rc e w o je w ó d z tw a . U zale ż n ie n ie u ru c h o m ie n ia , a n a w e t o d b u d o w y z a k ła d ó w p rz e m y sło w y c h od d o s ta w p r ą d u e le k try c z n e g o je s t o czy w iste.

W a rto p rz y p o m n ie ć , że p rz e d 1945 ro k ie m P r u s y W sc h o d n ie z a s ila n e b y ły w e n e rg ię e le k try c z n ą z d u ż y ch e le k tro w n i w K ró le w c u , T y lży , W y stru c i, F r y d lą - d zie i E lb lą g u . W g ra n ic a c h P o lsk i p o z o sta ła z te g o ty lk o p o w a ż n ie zn iszczo n a e le k tro w n ia w E lb lą g u i ro z rz u c o n e p o w o je w ó d z tw ie m a łe e le k tro w n ie , n a jc z ę śc ie j w o d n e, o n ie w ie lk ie j m ocy. T a k i p o te n c ja ł e n e rg e ty c z n y , n a w e t g d y b y n ie u le g ł z n iszczen iu , p rz e s ą d z a ł z g ó ry o m o ż liw o ścia c h ro z w o ju g o sp o d arcz e g o w o je w ó d z tw a w p ie rw s z y m o k re s ie o d b u d o w y . M ałe e le k tro w n ie w o je w ó d z tw a b y ły zniszczone, n ie k tó re w o g ó le z b u rz o n e, ja k n a p rz y k ła d e le k tr o w n ia n a Ł y n ie po d O lszty n e m , g d zie N ie m c y w y sa d z ili ta m ę , in n e n ie p o s ia d a ły u rz ą d z e ń . N a jp o w a ż n ie js z e z n isz cze n ia (p o n ad 50°/o) d o ty c z y ły tr a n s f o r m a to r ó w i lin ii w y so k ieg o n a p ię c ia , k tó r e b a n d y n iszc z y ły jesz c z e w 1946 ro k u . S ieć n isk ie g o n a p ię c ia u s zk o d z o n o w 4 0 % 40. N ie za le ż n ie od zn iszczeń e le k tr o w n i i siec i w y so k ieg o i n isk ie g o n a p ię c ia , u sz k o d z en io m u le g ły u rz ą d z e n ia e n e rg e ty c z n e w z a k ła d a c h p rz e m y sło w y c h . W s u m ie n a 577 zn iszczo n y ch z a k ła d ó w aż 389 z n ic h m ia ły zn iszczo n e u rz ą d z e n ia e n e rg e ty c z n e . Z u p e łn ie z d e w a s to w a n e u rz ą d z e n ia s tw ie rd z o n o w 55% z a k ła d ó w , a p o w a ż n e u sz k o d z en ia w 28% z ak ład ó w . N a su w a się w n io sek , że ty lk o 17% z a k ła d ó w ze z n iszczo n y m i u rz ą d z e n ia m i e n e r g e ty c z n y m i ze w z g lę d u n a n ie d u ż e u sz k o d z e n ia (do 25%) m o g ło liczy ć n a s z y b k ie u ru c h o m ie n ie .

N a leż y jesz c z e w y ja śn ić , czy u rz ą d z e n ia e n e rg e ty c z n e o c a la ły w n a jw a ż n ie js z y c h d la g o s p o d a rk i z a k ła d a c h , czy te ż w d ro b n y c h w a r s z ta ta c h rz e m ie śln ic z y c h . S p is n ie d a je n a to p y ta n ie je d n o z n a c z n e j o d p o w ie d zi, p o n ie w a ż d la z b y t w ie lu z a k ła d ó w b r a k po d ty m w z g lęd e m d a n y c h . N a le ż y je d n a k p rz y p u szc z ać , że e n e rg e ty k a z n isz czo n a z o sta ła p rz e d e w sz y s tk im w m a ły c h w a r s z ta ta c h rz e m ie śln ic z y c h , a o c alały u rz ą d z e n ia e n e rg e ty c z n e w d u ż y ch w a rs z ta ta c h rz e m ie śln ic z y c h i w p rz e m y śle . N a j b a r d z ie j p o d ty m w z g lęd e m u c ie rp ia ła b ra n ż a m e ta lo w a , p o n ie w a ż aż 75% zn iszczo n y c h z a k ła d ó w p rz e m y słu m e ta lo w e g o p o s ia d a ło zn iszczo n ą e n e rg e ty k ę . N a 44 z a k ła d y teg o p rz e m y słu p o s ia d a ją c e zn iszczo n ą e n e rg e ty k ę , w 26 z n ic h m o żliw o ść o d b u d o w y ty c h u rz ą d z e ń ró w n a ła się z e ru (zn iszczen ia p o n a d 75%). O g ó ln ie sto p ie ń z n iszczen ia e n e r g e ty k i w p rz e m y śle m e ta lo w y m w y n o sił aż 79% . P o w a ż n ie z n isz czoną e n e rg e ty k ę m ia ł ta k ż e p rz e m y sł d rz e w n y (p rz e c ię tn ie 74%). U rz ą d z e n ia e n e r g e ty c z n e w ty m p rz e m y śle c a łk o w ic ie z d e w a s to w a n e (p o n a d 75%) p o s ia d a ło aż 38 zak ład ó w , to z n ac z y p ra w ie p o ło w a z a k ła d ó w n ie n a d a w a ła s ię p o d ty m w z g lęd e m

40 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , S p r a w o z d a n ie U rz ę d ó w N ie ze sp o lo n y c h I I — 14 1945— 1946, k. 372, S p ra w o z d a n ie G ru p y O p e ra c y jn e j M in is te r s tw a P r z e m y s łu n a O k rę g M a z u rs k i z V I 1945.