View of Słowo o uczonym i człowieku profesorze Ryszardzie Łużnym

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI Tom LXI,. HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU PROFESORZE RYSZARDZIE UNYM. W pitnast rocznic mierci Profesora Ryszarda unego, w marcu 2013 roku Katedra Literatury Rosyjskiej zorganizowaa seminarium naukowe pod tytuem Czy rusycystyka moe suy ewangelizacji? Ryszard uny (1927-1998) i jego dzieo. Niewielkie i kameralne spotkanie w wybranym gronie uczestników, jego uczniów oraz wspópracowników i badaczy, blisko zwizanych z Profesorem szczególnie podczas jego pracy w Lublinie, powicone byo upamitnieniu postaci wielkiego Uczonego, Mistrza i Czowieka. Formua tematyczna tego spotkania natomiast miaa obejmowa przede wszystkim dziaalno naukow Profesora, gówne jej nurty, obszary bada i dominujce wtki ideowe, a take uwzgldnia jego dokonania naukowo-organizacyjne w slawistyce wschodniej oraz rol, jak odegra w inicjowaniu i integracji nowej refleksji naukowej nad problematyk sowianoznawcz; miaa równie ukaza jego znaczenie w tworzeniu i rozwoju wolnej rusycystyki. I tak si te stao, prelegenci bowiem podczas konferencyjnych obrad skupili si wanie na osigniciach naukowych i badawczych Ryszarda unego, chocia rozmowa o osobie tego formatu nie moga, rzecz jasna, oby si bez wtku osobistych wspomnie , wasnych relacji autorów o kontaktach z Profesorem, a take bez warstwy pewnych anegdotycznych momentów ze wspólnych spotka . Wszak anegdota i humor, poczone z kategori powagi, peniej wspótworz obraz czowieka, jaki utrwala si w pamici innych. Profesorowi za pewnej dozy humoru nigdy nie brakowao. Materia tej konferencji, trzeciej w kolejnoci przeprowadzonej w KUL, upamitniajcej dzieo Profesora bd dedykowanej mu1, zoy si wic na. 1. Konferencje powicone pamici profesora R. unego i jemu dedykowane odbyy si w KUL: w kwietniu 1999 r. (w pierwsz rocznic mierci) na temat 1. Sowianie Wschodni. Sacrum. Literatura. Jzyk, 2. Problematyka sowianoznawcza w badaniach Profesora Ryszarda unego; w kwietniu 2008 r. (w dziesit rocznic mierci) na temat: W krgu wartoci: Bóg, czowiek, wiat w kulturze i literaturach wschodniosowiaskich. W pit rocznic mierci natomiast upamitniono osob Profesora dwoma tekstami w dziale „In memoriam” „Roczników Humanistycznych. Seria.

(2) 6. SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU. ksztat obecnego tomu „Roczników Humanistycznych. Seria Sowianoznawstwo” i podstawowy jego dzia tematyczny; stanowi on pokosie skromne, jakby si mogo wydawa na pierwszy rzut oka, ale jake istotne i kolejne w przyblianiu i interpretacji bogatej spucizny naukowo-badawczej R. unego, odkrywajce pewne nowe strony jego pisarstwa naukowego2. Nieatwo jest mówi , pisa i wspomina Osob, o której ju tak wiele powiedziano w literaturze – szkicach, artykuach, recenzjach i omówieniach, przybliajcych i w pewnej mierze dokonujcych procedury syntetyzowania jego dorobku naukowego i organizacyjnego. A dorobek to przecie imponujcy, liczcy ponad 500 pozycji bibliograficznych. Profesor by wszak czowiekiem piszcym, homo scribendi peritus. Pamitam jego przypomnienia, e pisanie jest dla filologa codziennoci, tote powinien on t filologiczn powinno stale i sumiennie wykonywa w swej systematycznej pracy naukowej. Uczestnicy konferencji stanli zatem przed nie lada wyzwaniem, prób ukazania tematyki jeszcze nieporuszonej w opisie dziaalnoci i refleksji badawczej Profesora, pokus odnalezienia nowych pól inspiracji w jego twórczoci naukowej i eksploracyjnej. Gówne obszary zainteresowa i dziaa naukowych profesora unego, jak susznie zauwaono, twórcy kulturologicznej szkoy badawczej w slawistyce wschodniej, daj si skrótowo zarysowa w nastpujcych krgach tematycznych i problemowych (te sfery poszukiwa naukowych, w moim przekonaniu, firmuj pewne najwaniejsze prace i ksiki z jego spucizny naukowo-pisarskiej i przekadowej): – folklor rosyjski, a zwaszcza ustna kultura ludowa, jaka staa si przedmiotem wnikliwej obserwacji naukowej R. unego i zostaa przez niego wprowadzona do rusycystyki polskiej w szerszym ni niegdy wymiarze i odmiennym ni w ZSRR obliczu, w tym równie wczona do dydaktyki uniwersyteckiej rusycystyki (podrcznik i antologia Rosyjska literatura ludowa, Kraków 1974); problematyka folklorystyczna, postrzegana przez profesora w kontekcie kulturowym i interkulturowym, a nawet interetnicznym, z czasem zacza si coraz. sowianoznawstwo” 51(2003), z. 7 (J. O r o w s k i, A. W o n i a k, Wspomnienie o dziaalnoci Profesora Ryszarda unego w KUL, s. 181-187; J. O r o w s k i, Chrzecijaskie tradycje literatury rosyjskiej w badaniach Ryszarda unego, s. 188-195). 2 Zob. materiay opublikowane w KUL, w których przedstawiono naukowe dokonania R. unego: „Roczniki Humanistyczne” 45(1997), z. 7; 48-49(2000-2001), z. 7..

(3) SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU. 7. mocniej zwraca si ku kwestiom duchowoci i aspektowi religijnemu twórczoci ustnej, wbrew dominujcym ideologicznym trendom folklorystyki radzieckiej3; – literatura staroruska i kultura ruskiego redniowiecza, a wród orientacji mediewistycznej szczególnie wyeksponowana epoka Rusi XVII-wiecznej. Te zainteresowania sygnowane byy midzy innymi wczeniem si profesora w wakie ogólnosowia skie dyskusje o baroku, postponowanym przez krytyk owieceniow, i jego gos w sprawie barokowego charakteru literatury i kultury ruskiej 2. poowy XVII w., i pisarskiego dziedzictwa Awwakuma, uznanego przez unego za autora baroku ruskiego; dalej – obok wielkoruskiej – pimiennicza kultura Rusi Ukrainnej i Rusi Biaej, i jej najwaniejsze zjawiska literackie oraz kulturowo-duchowe, widziane w perspektywie sowia skiej wspólnoty duchowej, kulturowego syntetyzmu, ale zarazem etnicznej i kulturowej dyferencjacji narodów wschodniosowia skich; – zagadnienia owiecenia i myli owieceniowej w Rosji XVIII w. (Z bada nad czasopimiennictwem satyrycznym okresu Owiecenia,Warszawa 1962)4, literatura romantyczna, zwaszcza za rozlege badania z zakresu puszkinoznawstwa, o charakterze literaturoznawczym i recepcyjno-kontaktologicznym5, naukowa refleksja nad kosmologiczno-religijn poezj F. Tiutczewa („Eugeniusz Oniegin”. Romans wierszem, wstp i przypisy R. uny, Wrocaw: BN 1970; F. T i u t c z e w, Sto wierszy, wybór i posowie R. uny, Kraków: Wyd. Lit., 1989); – zagadnienia komparatystyczne skoncentrowane gównie wokó relacji polsko-wschodniosowia skich; badania komparatystyczno-interdyscyplinarne w sowianoznawstwie wschodnim, ledzenie kulturowego pogranicza z zastosowaniem metodologii porówna genetycznych i typologicznych, wzajemnej recepcji, rónorakich zblie i odniesie pól tematycznych6 (Pisarze krgu Akademii Kijowsko-Mohylaskiej a literatura polska. Z dziejów zwi zków kulturalnych polsko-wschodniosowiaskich XVII-XVIII w., Kraków 1966); – nurt chrzecija ski w literaturach wschodniosowia skich stanowicy prekursorski temat w slawistyce polskiej, prowadzcy j ku badaniu i rozpoznawaniu sacrum w tekstach literackich i tekstach kultury, a przy tym szeroko inicjujcy t 3. H. D u - F a j f e r, Dorobek folklorystyczny Profesora Ryszarda unego, „Roczniki Humanistyczne” 48-49(2000-2001), z. 7, s. 71-84. 4 W. K o w a l c z y k, Profesor Ryszard uny jako badacz literatury rosyjskiej XVIII wieku, tame, s. 39-50. 5 D. P i w o w a r s k a, Ryszard uny jako puszkinolog, tame, s. 51-60. 6 B. B i a o k o z o w i c z, Ryszard uny i olsztyskie „Acta Polono-Ruthenica”, tame, s. 121-136..

(4) 8. SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU. materi badawcz w polskich badaniach slawistycznych7. To jeden z najwaniejszych problemów w myleniu unego o literaturze i kulturze, jaki od lat 70. na stae zakorzeni si w jego pisarstwie naukowym i dorobku translatorycznym; std te wyrós tak istotny motyw „tekstu papieskiego” w badaniach8, przemylenia o sowia skiej misji Papiea Jana Pawa II, unaocznione w wielu studiach na ten temat (R. u n y, Myl sowiaska Jana Pawa II, Lublin 2008), czy zaduma nad relacjami kulturowo-religijnymi midzy chrzecija skim Wschodem i Zachodem, zagadnieniem cerkwi prawosawnej i greckokatolickiej; – przekadoznawstwo i praktyka tumaczenia tekstów religijnych, zarówno folklorystycznych (Pie o niebieskiej ksidze. Antologia rosyjskiej ludowej poezji religijnej, Warszawa 1990), jak i literackich z czasów Starej Rusi (Opowie o niewidzialnym grodzie Kitieu. Z legend i poda dawnej Rusi, Warszawa 1988, czy Sowo o Bogu i czowieku. Myl religijna Sowian Wschodnich, Kraków 1995) oraz tekstów literackich, w tym równie poezji, epoki nowoytnej9. Owe zainteresowania translatoryk tekstów religijnych miay przeoenie take na wymiar praktyczny, o czym wiadczy projekt organizowania cyklicznych konferencji w Kazimierzu Dolnym n. Wis (odbyy si trzy takie spotkania tumaczeniowe), powiconych ustalaniu teoretycznych podstaw przekadu tekstu religijnego i wymianie dowiadcze tumaczy praktyków, a nastpnie zblianiu – poprzez porednictwo tekstu przeoonego – chrzecija skiego Wschodu i Zachodu. Dorobek tych spotka zainicjowa intensywniejszy i programowy rozwój bada nad sacrum w literaturach sowia skich, a take proces tumaczenia i tym samym rozpowszechniania tekstów zwizanych z chrzecija stwem wschodnim w rodowisku polskim; – dzieje sowianoznawstwa w Polsce, meta-tematyczny ogld bada nad Sowia szczyzn, reasumpcja dziaalnoci i synteza dokona polskich slawistów, czynione z myl nie tylko o bilansie przeszoci, ale gównie z zamiarem nadawania kierunku i inspirowania dróg rozwoju slawistyki wschodniej i formuowania podstawowej i koniecznej, zaniedbanej na skutek ideologii, tematyki bada. literaturoznawczych i kulturologicznych.. 7. J. O r o w s k i, Chrzecijaskie tradycje literatury rosyjskiej w badaniach Ryszarda unego, „Roczniki Humanistyczne” 51(2003), z. 7, s. 188-195. 8 A. S t a n k o w i c z, Ryszard uny o Jana Pawowym nauczaniu Sowian, „Roczniki Humanistyczne” 48-49(2000-2001), z. 7, s. 17-25. 9 A. W o n i a k, Ryszarda unego tumaczenia tekstów literatury rusko-religijnej, tame, s. 85-104..

(5) SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU. 9. Tak si szczliwie zoyo, cho oczywicie zgodnie z zaplanowan formu przeprowadzonej konferencji, e w spotkaniu marcowym na KUL wzili udzia uczniowie Profesora, waciwie trzy pokolenia jego wspópracowników, wypromowani przez niego niegdy doktorzy i od dawna ju profesorowie. Naukow sylwetk Profesora przedstawili: jego pierwszy ucze , prof. Jan Orowski, prof. prof.: Anna Ra ny (UJ), Witold Kowalczyk, Anna Wo niak, a take blisko wspópracujcy z R. unym na niwie slawistyki lubelskiej prof. Micha esiów. Zaszczycia nas równie sw obecnoci prof. Mirosawa Odakowska-Kuflowa, zawdziczajca Profesorowi inspiracj naukow w swych badaniach nad literatur polsk; wreszcie pojawio si modsze pokolenie pracowników naukowych, tych wychowanków, którzy wyszli spod skrzyde promotorskiej opieki R. unego w zakresie magisterium: dr hab. Beata Siwek, jego magistrantka biaorutenistka, dr Mirosawa Kawecka, absolwentka warszawskiej ukrainistyki, zaangaowana do pracy w KUL przez Profesora. Nasze koleanki reprezentoway kultur i pimiennictwo Sowian wschodnich, biaoruskie i ukrai skie, wysoko waloryzowane przez R. unego w jego koncepcji slawistyki kulturologicznej. W tej konferencji wzia take udzia reprezentantka zespou badaczy zajmujcych si zagadnieniami przekadu tekstów cerkiewnosowia skich na jzyk polski, w tym równie tumaczeniami dokonanymi przez R. unego, dr Magorzata Skowronek (U) oraz dr Agnieszka Lenart, która bya przedstawicielk ostatniego rocznika studentów slawistyki KUL znajcych i pamitajcych Profesora. W obecnym tomie slawistycznych „Roczników Humanistycznych” znalazy si wic rozwaania na te tematy, czy te pewne zagadnienia, jakie wynurzaj si z wymienionych wyej sfer profesorskich bada , przedstawione w formie konkretnie sformuowanych problemów badawczych. Ryszard uny zosta zatem przedstawiony jako slawista wielostronny, o rozlegych zainteresowaniach filologicznych i rónych obliczach warsztatu naukowego, a wic jako rusycysta, badacz literatury rosyjskiej XIX wieku (W. Kowalczyk), uczony zajmujcy si niezwykle kompetentnie ukrainoznawstwem (M. esiów), biaorutenistyk i szczególnie literatur biaorusk, i jej korelacjami z kultur polsk (B. Siwek), a take jako znawca i wnikliwy interpretator problematyki polonistycznej. Wydawaoby si, i w sporej literaturze naukowej na temat Profesora nieatwo dostrzec miejsca niezbadane, a jednak sia inspiracyjna jego dorobku jest tak dua, e za kadym razem udaje si dojrze nowe strony i niezagospodarowane pola badawcze w jego spuci nie. W tym wypadku chodzi o kwestie kultury barokowej i wan refleksj nad zagadnieniami ukrai skimi (M. Kawecka), o rodowód, fachowo i gbi polonistycznych pasji Profesora (M. Odakowska-.

(6) 10. SOWO O UCZONYM I CZOWIEKU. Kuflowa), bd jego poczynania popularyzatorskie i nowe odczytanie jego inicjatorskich osigni na niwie slawistyki (J. Orowski). Nieocenione znaczenie w badaniach R. unego odgrywaa zawsze problematyka aksjologiczna, dlatego te teksty koncentrujce si na tej stronie jego poszukiwa naukowych i skupianiu na wartociach, ukazane poprzez interesujce spostrzeenia na temat wspóczesnej recepcji tradycji kijowsko-mohyla skiej (A. Ra ny) czy eksploracji biblistycznej (piszca te sowa) dopeniaj wizerunek Uczonego jako niestrudzonego badacza zagadnie sakralnych w kulturze i literaturze narodów wschodniosowia skich. Takie oblicze R. unego – naukowca i czowieka wartoci, humanisty z powoania, chrzecijanina – odsania si we wspomnieniach jego uczniów i przyjació (A. Lenart). Zagadnienia tumaczenia przez R. unego tekstów pimiennictwa starocerkiewnosowia skiego zostay podjte, w szerokim aspekcie porównawczym, w artykule przygotowanym przez badaczy orodka ódzkiego (M. Skowronek). Mona by rzec, uwzgldniajc pytanie gówne przeprowadzonej konferencji, e Ryszard uny faktycznie konsekwentnie „ewangelizowa” rusycystyk i slawistyk wschodni w Polsce. Nadawa jej zupenie nowe naukowe brzmienie i kierunek na rozdroach i nieatwych ideowych zakrtach. My, uczniowie i ludzie blisko zwizani i wspópracujcy z Profesorem Ryszardem unym, którzymy razem z nim wykonywali podstawow i zwyk prac waciw dla uczonych, brali udzia w konferencjach, posiedzeniach naukowych oraz spotkaniach nieformalnych, inaczej mówic, „jedli i pili” razem z nim, zawsze poczytywalimy sobie za przywilej i zaszczyt obcowanie z czowiekiem i uczonym tej wielkoci i o takiej randze oddziaywania na bli niego. Dany nam by niezapomniany kontakt z nim, sposobno czerpania z jego szerokiego i bezkompromisowego mylenia o kulturze i literaturze, o chrzecija skich i duchowych wartociach. Wyrolimy z tego profesorskiego zasiewu naukowego, podziwialimy jego osobowo i postaw yciow, chylilimy i chylimy czoo przed niezachwianym etosem Uczonego i Czowieka, jaki sob reprezentowa. Poza wymienionymi wyej artykuami znalazy si w niniejszym tomie take inne teksty, niejako wyrastajce z tych samych duchowych i religijnych korzeni, naukowych natchnie , jakie bliskie byy Ryszardowi unemu i jego wieloaspektowym badaniom. prof. dr hab. Anna Wo niak Instytut Filologii Sowiaskiej KUL.

(7)