View of Robert Spaemann, Über Gott und die Welt. Eine Autobiographie in Gesprächen [About God and the World: An Autobiography in Talks]

Pełen tekst

(1)166. RECENZJE. Do rozwoju tradycji katolickiej – podkrela MacIntyre – potrzebne s waciwe instytucje, przede wszystkim uniwersytety, a uniwersytety katolickie naladuj wieckie i dlatego widoki na przyszo katolickiej tradycji nie wygldaj zachcajco. Swe pesymistyczne rozwa ania o kondycji uniwersytetów katolickich MacIntyre ko czy jednak e gosem nadziei: „Augustyn zawsze gotów jest nam [przypomnie ], e sko czono i grzeszno owocuj kruchoci wszystkich naszych projektów, wcznie z tym. Podobni jak oni mo emy czerpa odwag z myli, e w yciu umysu tak samo jak gdzie indziej nadzieja zawsze mo ne sign dalej ni racjonalne oczekiwania” (s. 246). A taka nadzieja jest najgbszym wyrazem katolickiej tradycji i pozwoli zebra siy do wypenienia kolejnych formularzy, pod którymi powoli ugina si polskie ycie akademickie, i przetrwa relegowanie filozofii z innych kierunków czy wrcz z uniwersytetów. Lektura ksi ki MacIntyre’a z pewnoci bdzie wic z po ytkiem dla umysu i serca nie tylko katolickich filozofów. Agnieszka Lekka-Kowalik Katedra Metodologii Nauk na Wydziale Filozofii KUL. Robert S p a e m a n n, Über Gott und die Welt. Eine Autobiographie in Gesprächen, Stuttgart: Klett-Cotta Verlag 2012, ss. 350. ISBN 978-3-60894737-3. W ostatnich latach powoli daje si zauwa y w Polsce wzrost zainteresowania twórczoci niemieckiego filozofa Roberta Spaemanna (ur. 1927). W przekadzie na jzyk polski ukazao si ju kilka jego wa niejszych prac, wydanych nakadem „Oficyny Naukowej” (Osoby: o rónicy midzy czym a kim, t. J. Merecki, Warszawa 2001; Granice: o etycznym wymiarze dziaania, t. J. Merecki, Warszawa 2006; Cele naturalne: dzieje i ponowne odkrycie mylenia teleologicznego, t. A. Pótawski, Warszawa 2008; Odwieczna pogoska: pytanie o Boga i zudzenie nowoytnoci, t. J. Merecki, Warszawa 2009; Rousseau – czowiek czy obywatel: dylemat nowoytnoci, t. J. Merecki, Warszawa 2011; Kroki poza siebie. Przemówienia i eseje, t. J. Merecki, Warszawa 2012). Poza tym w polskim przekadzie dostpne jest równie tumaczenie pracy Glück und Wohlwollen, wydane przez Redakcj Wydawnictw KUL (Szczcie a yczliwo : esej o etyce, t. J. Merecki, Lublin 1997). Przy tym nie bdzie przesady w stwierdzeniu, e filozoficzna twórczo. tego wspóczesnego niemieckiego filozofa wydaje si w naszych czasach bardzo potrzebna, a zarazem e z upywem lat nic nie traci ze swej aktualnoci. Wprawdzie Spaemann swoj myl kieruje przede wszystkim do spoecze stwa niemieckiego, mo na jednak powiedzie , e jego filozofia zd ya ju nabra charakteru uniwersalnego, czego wiadectwem s wanie przekady jego dorobku na inne jzyki. Robert Spaemnn zabiera bowiem gos w najistot-. ROCZNIKI FILOZOFICZNE 62:2014 nr 2.

(2) RECENZJE. 167. niejszych sprawach wspóczesnego wiata. Jego uwagi nie uchodz midzy innymi jak e aktualne problemy wiary i religii oraz Kocioa, w tym tak e Kocioa katolickiego. Rodzi si wszelako pytanie, czy poznanie samej twórczoci jakiego myliciela wystarczy, by stwierdzi , e poznao si w peni jego osob. Z pewnoci nie. Lektura samych tylko tekstów to za mao. Poznanie czyjego dorobku nie oznacza zrozumienia jego twórczoci. Dorobek ka dego myliciela rozwija si bowiem w okrelonym kontekcie, który wyznaczony jest przez koleje jego ycia. Konieczne zatem wydaje si poznanie tak e losów ycia interesujcego nas autora. Znajomo pospou ycia i twórczoci filozofa pozwala dopiero w peni zrozumie osob konkretnego myliciela. Wydaje si wic, e nie jest mo liwe studiowanie dorobku mylowego konkretnego filozofa w oderwaniu od jego biografii. Najlepiej przy tym, jeli to sam filozof zdecyduje si, aby mówic o swoim yciu, jeszcze bli ej i gbiej przedstawi si swoim czytelnikom. Tak drog wybra Robert Spaemann w swojej najnowszej, opublikowanej w Niemczech, ksi ce Über Gott und die Welt („O Bogu i wiecie”). Jest to ksi ka niezwyka. Spaemann jawi si w niej w zupenie innym wymiarze, ni znamy go z jego pism filozoficznych. Poznajemy mianowicie Spaemanna, który nie tylko jest sprawnym szermierzem filozoficznego sowa, ale przede wszystkim poznajemy czowieka, który swoim dowiadczeniem yciowym wzbogaca swoj twórczo filozoficzn. Mo na odnie wra enie, e myl Spaemanna wypywa z jego yciowego dowiadczenia. W trakcie lektury ksi ki mo na bowiem zauwa y , e owo yciowe dowiadczenie jest u Spaemanna bardzo bogate i chce on podzieli si nim z czytelnikami. Owo dzielenie si dowiadczeniem przybiera form dialogu, w którym partnerem jest niemiecki dziennikarz Stephan Sattler. Z rozmów Sattlera ze Spaemannem powoli wyania si obraz ycia niemieckiego filozofa. Jest to specyficzna autobiografia Spaemanna, przekazana – o czym informuje podtytu (Eine Autobiographie in Gesprächen) – w formie ywej rozmowy. Ta niezwyka ywo treci to w pewnej mierze rezultat charakteru obu rozmówców – najpierw Spaemanna, który potrafi opowiada w sposób nader obrazowy, a nastpnie Sattlera, który w bardzo plastyczny sposób stara si to yciowe dowiadczenie Spaemanna przekaza . Lektur ksi ki uatwia bardzo dobre wprowadzenie, którego autorem jest Stephan Sattler. Gównym przesaniem tego wprowadzenia Sattlera jest pytanie, jak to si stao, e Robert Spaemann zosta filozofem. Jak stwierdza autor wprowadzenia, czym zadziwiajcym jest, e myl Spaemanna nie zamkna si w wskim wiecie akademickich dyskusji, ale wypyna daleko poza akademicki krg. Gos Spaemanna nie jest tylko gosem akademickich dysput, lecz jest to gos czowieka poszukujcego i mylcego. W dziesiciu rozmowach, które Stephan Sattler przeprowadzi z Robertem Spaemannem, czytelnik ma mo liwo zapozna si z poszczególnymi etapami ycia Spaemanna. Te dziesi rozmów to dziesi elementów jakby pewnej ukadanki, majcych za zadanie udzieli caociowej odpowiedzi na pytanie, jak to si stao, e Robert Spaemann jednak zosta filozofem. Dlatego poszczególnych elementów nie da si czyta w oderwaniu od pozostaych. Wszystkie bowiem tworz pewn konstrukcj, która pozwala zoba-.

(3) 168. RECENZJE. czy , e ycie Roberta Spaemanna to rzeczywicie ycie filozofa. Znamienne jest bowiem stwierdzenie samego Spaemanna, e gdyby Hitler wygra wojn, to Spaemann raczej nie zostaby filozofem, ale byby mo e ogrodnikiem. Mo na si zastanawia , co Spaemann chcia przez to powiedzie : czy jest to jaka forma humoru, czy raczej realistyczne, pene powagi podejcie do ycia. Spaemann urodzi si w tym samym roku, co dwóch innych, sawnych Niemców, którzy w przyszoci mieli odegra waciw sobie rol, a swoj myl wpyn na rozwój ludzkoci. Oto bowiem w 1927 r. urodzili si tak e Günter Grass, pó

(4) niejszy pisarz i laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, oraz Josef Ratzinger, w przyszoci kardyna i papie Benedykt XVI. Spaemann krótko wspomina okres swojego dzieci stwa. Przyszed na wiat w Berlinie. Jego matka bya tancerk, a ojciec historykiem sztuki. Oboje przejawiali orientacj lewicow, która wyra aa si postawie ateistycznej. W domu rodzinnym nie byo zatem miejsca na wychowanie religijne. Dopiero pewne wydarzenia w yciu rodziny zmieniy radykalnie ich postaw i otworzyy im drog do Kocioa katolickiego. Rodzice Spaemanna zwizali si z poo onym w pobli u Münster benedykty skim klasztorem Gerleve. Tam w 1930 r. zostali przyjci do Kocioa katolickiego. Tak e Robert w wieku trzech lat zosta ochrzczony w tym e benedykty skim klasztorze. Po tej krótkiej opowieci wsprowadzajcej, opisujcej dzieci stwo Spaemanna, czytelnik ma nastpnie okazj uczestniczy w rozmowach Spaemanna z Sattlerem, które stanowi dziesi kolejnych rozdziaów. Pierwsza rozmowa (rozdzia pierwszy) dotyczy modoci Spaemanna, która przypada na czas panowania w Niemczech narodowego socjalizmu i na okres II wojny wiatowej. Spaemann wspomina, e okolicznoci ycia zmusiy go do funkcjonowania w dwóch wiatach: z jednej strony wiat oficjalnego ycia spoecznego pod rzdami nazistowskimi, a z drugiej strony przeciwny temu wiat idei chrzecija skich. To ycie w podwójnym wiecie w pewnym stopniu przyczynio si do jego zainteresowania si filozofi. Druga rozmowa (rozdzia drugi) koncentruje si na okresie powojennym. Po 1945 r. Spaemann zdecydowa si na podjcie studiów. Pocztkowo chcia studiowa teologi, aby zosta zakonnikiem w klasztorze Gerleve. Na uwag zasuguje przy tym fakt, e kiedy w 1936 r. zmara matka Spaemanna, jego ojciec zdecydowa si na ycie duchowne i w rezultacie w 1942 r. przyj wicenia kapa skie w Kociele rzymskokatolickim. Robert za ostatecznie podj studia filozoficzne pod kierunkiem Joachima Rittera na uniwersytecie w Münster. Trzecia rozmowa (rozdzia trzeci) dotyczy okresu lat pi dziesitych. W tym czasie Robert Spaemann interesowa si egzystencjalizmem, poniewa – jak sam zauwa a – ka dy, kto stara si y wiadomie, w tym czasie interesowa si tym nurtem. Pracuje te nad swoj rozpraw doktorsk powicon myli de Bonalda. Kolejna rozmowa (rozdzia czwarty) koncentruje si na okresie zwizanym z dziaalnoci Spaemanna na uniwersytecie w Münster. W pitej rozmowie (rozdzia pity) spotykamy si ze Spaemannem ju jako profesorem na uniwersytetach w Stuttgarcie i w Heidelbergu. Ten rozdzia jest o tyle wa ny, e znajdujemy w nim wspomnienia Spaemanna z niespokojnego czasu ko ca lat sze dziesitych. W dalszej czci Spaemann wspomina swój pobyt na uniwersytecie w Monachium. Jego zainte-.

(5) RECENZJE. 169. resowania koncentruj si wówczas na zagadnieniu celowoci. Siódma rozmowa (rozdzia siódmy) dotyczy wybranych aspektów filozofii Spaemanna. Mo na powiedzie , e jest to w rozwoju myli Spaemanna czas bardzo podny. W okresie pracy na uniwersytecie w Monachium podejmuje zagadnienia historii filozofii oraz krytyk modernizmu. Ósma rozmowa (rozdzia ósmy) to kontynuacja poprzedniego rozdziau. Dowiadujemy si bowiem, e zainteresowania Spaemanna w latach osiemdziesitych koncentroway si na zagadnieniach etycznych, umieszczanych w kontekcie kategorii szczcia i dobrobytu. W tym rozdziale czytelnik dowiaduje si tak e, e Spaemann zosta powoany przez papie a Jana Pawa II na czonka Watyka skiej Akademii Nauk, dziki czemu by on uczestnikiem papieskich spotka w Castel Gandolfo. Wa nym faktem w dziaalnoci naukowej Spaemanna bya jego wspópraca z Instytutem Nauk o Czowieku w Wiedniu. Dziewita rozmowa (rozdzia dziewity) dotyczy ycia Spaemanna ju po jego przejciu na emerytur w 1992 r. Spaemann zako czy wprawdzie swoj dziaalno akademick, nie zako czy jednak dziaalnoci filozoficznej. W tym czasie jego zainteresowania koncentruj si wokó zagadnienia osoby. Ostatnia rozmowa (rozdzia dziesity) to przemylenia Spaemanna na temat wspóczesnych problemów wiata i czowieka. Zapoznawszy si z omawian publikacj, czytelnik otrzymuje autentyczny obraz osoby Roberta Spaemanna. Jej lektura daje czytelnikowi szczegóowy obraz ycia niemieckiego filozofa, stanowic zarazem zwize, acz bardzo dokadne wprowadzenie do jego myli. Na ko cu ksi ki znajduje si sowniczek najwa niejszych postaci, które pojawiaj w trakcie rozmów Stephana Sattlera z Robertem Spaemannem. Trzeba tutaj wskaza , e wspórozmówcy Spaemanna udao si odpowiedzie na kluczowe pytanie, jak Spaemann zosta filozofem, a tak e jakie czynniki ksztatoway jego postaw. Na koniec nale y podkreli , e jest to ksi ka niezwykle istotna dla tych wszystkich, którzy interesuj si myl Spaemanna. Warto tej publikacji wyznacza rzeczowe przedstawienie ró nych etapów ycia Spaemanna. Ksi ka na razie dostpna jest tylko w jzyku niemieckim, ale nale y mie nadziej, e ju niedugo polscy czytelnicy bd mieli okazj zapozna si z t prezentacj ycia Roberta Spamenna tak e w rodzimym przekadzie. Ks. Robert Puzia CM Kijów-Worzel (Ukraina).

(6)